Khi xem xét các sự vật, hiện tượng chủ nghĩa Mác – Lênin yêu cầu:

Quy luật lượng – chất.

Luật phủ định của phủ định.

Quy luật về cái chung và cái riêng

Quan điểm chiết chung và ngụy biện

Quan điểm siêu hình

Quan điểm duy tâm

Định luật bảo toàn chuyển hóa năng lượng, thuyết tương đối, thuyết tế bào.

Định luật bảo toàn chuyển hóa năng lượng, thuyết tiến hóa, thuyết nhật tâm.

Định luật bảo toàn chuyển hóa năng lượng, thuyết chân không, thuyết tế bào.

Học tập và lao động

Văn hóa và đạo đức

Văn hóa và ngôn ngữ

Hai mặt

Hai thuộc tính

Hai yếu tối

Có tính cách mạng, sáng tạo

Có sự thống nhất tính Đảng và tính khoa học

Có sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn

Độ

Lượng

Tiệm tiến

Bộ óc con người

Sự tác động của thế giới bên ngoài vào bộ óc con người

Phát triển bao quát toàn bộ sự vận động nói chung

Phát triển là bao gồm cả sự thay đổi về lượng và chất của sự vật

Phát triển chỉ là một trường hợp cá biệt của sự vận động

Chất

Lượng

Bước nhảy

Triết học cổ đại Đức

Kinh tế chính trị học cổ điển Anh

Chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp

Xem xét sự phát triển bao hàm cả sự thay đổi dần về lượng và sự nhảy vọt về chất

Xem xét sự phát triển đi lên bao nhiêu hàm cả sự thụt lùi tạm thời

Xem xét sự phát triển cực kỳ quanh co, phức tạp

Phát triển bao quát toàn bộ sự vận động nói chung

Phát triển chỉ khái quát xu hướng vận động đi lên của các sự vật

Phát triển chỉ là một trường hợp cá biệt của sự vận động

Mâu thuẫn chỉ tồn tại trong tư duy.

Mâu thuẫn chỉ tồn tại trong một số hiện tượng

Mâu thuẫn chỉ tồn tại trong đời sống xã hội

Triết học cổ điển Anh, kinh tế chính trị cổ điểm Đức, chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp.

Triết học cổ điển Pháp, kinh tế chính trị cổ điển Đức, chủ nghĩa xã hội không tưởng Anh.

Triết học cổ điển Đức, kinh tế chính trị cổ điển Pháp, chủ nghĩa xã hội không tưởng Anh