Mặt hạn chế căn bản của chủ nghĩa duy vật cổ đại về vật chất:

Quy luật lượng – chất.

Luật phủ định của phủ định.

Quy luật về cái chung và cái riêng

Quan điểm chiết chung và ngụy biện

Quan điểm siêu hình

Quan điểm duy tâm

Định luật bảo toàn chuyển hóa năng lượng, thuyết tương đối, thuyết tế bào.

Định luật bảo toàn chuyển hóa năng lượng, thuyết tiến hóa, thuyết nhật tâm.

Định luật bảo toàn chuyển hóa năng lượng, thuyết chân không, thuyết tế bào.

Phát triển bao quát toàn bộ sự vận động nói chung

Phát triển là bao gồm cả sự thay đổi về lượng và chất của sự vật

Phát triển chỉ là một trường hợp cá biệt của sự vận động

Chất

Lượng

Bước nhảy

Học tập và lao động

Văn hóa và đạo đức

Văn hóa và ngôn ngữ

Chất là tính quy định vốn có của sự vật

Chất la tổng hợp hữu cơ các thuộc tính vốn có của sự vật nói lên sự vật là cái gì

Chất làm cho sự vật là nó và khác với các sự vật khác

Triết học cổ đại Đức

Kinh tế chính trị học cổ điển Anh

Chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp

Phát triển của sự vật chỉ bao hàm sự thay đổi về lượng

Phát triển của sự vật chỉ bao hàm sự thay đổi về chất

Phát triển là thay đổi về lượng, chưa dẫn tới sự thay đổi về chất của sự vật

Hai mặt

Hai thuộc tính

Hai yếu tối

Độ

Lượng

Tiệm tiến

Mâu thuẫn chỉ tồn tại trong tư duy.

Mâu thuẫn chỉ tồn tại trong một số hiện tượng

Mâu thuẫn chỉ tồn tại trong đời sống xã hội

Công cụ lao động

Cơ quan cảm giác

Tư liệu sản xuất

Niềm tin

Tình cảm

Ý chí

Phát triển bao quát toàn bộ sự vận động nói chung

Phát triển chỉ khái quát xu hướng vận động đi lên của các sự vật

Phát triển chỉ là một trường hợp cá biệt của sự vận động