Nhận thức lý tính bao gồm các hình thức:

Ngụy biện

Bảo thủ, trì trệ, thụ động

Phiến diện

Nguồn gốc của sự phát triển nằm trong chính bản thân sự vật, hiện tượng

Không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người.

Đó là việc giải quyết mâu thuẫn tồn tại khách quan trong chính sự vật quyđịnhsự vận động, phát triển của sự vật.

Do nhu cầu của đời sống xã hội

Khi con người có khả năng khái quát

. Khi xã hội có sự phân chia lao động trí óc và lao động chân tay và có sự phân chia thành giai cấp

Hoạt động sản xuất vật chất

Hoạt động cải tạo - chính trị

Hoạt động thực nghiệm khoa học

Cái xuất hiện trước đều là nguyên nhân của cái xuất hiện sau

 Mọi sự kế tiếp nhau về mặt thời gian đều là quan hệ nhân quả

Phủ định biện chứng là sự tự thân phủ định

Sự phát triển dường như diễn lại những giai đoạn đã qua, nhưng dưới một hình thức khác, ở một trình độ cao hơn

Phủ định biện chứng tạo điều kiện và tiền đề cho sự phát triển

. Giáo điều

Ngụy biện

Phiến diện

. Quan hệ sản xuất là nội dung - lực lượng sản xuất là hình thức

Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất đều là nội dung

Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất đều là hình thức

 Đòi hỏi của thực tiễn xã hội và của phong trào công nhân là phải có lý luận soi đường

 Dựa trên những thành tựu của khoa học tự nhiên thế kỷ 19

Dựa trên những giá trị của triết học cổ điển Đức, KTCT học cổ điển Anh và CNXH không tưởng phê phán Pháp 

Nhất nguyên duy tâm

Hoài nghi luận

Nhị nguyên

5

3

4

Tuyệt đối

Vừa tuyệt đối vừa tương đối

Không có câu trả lời đúng

 Nhận thức cảm tính là cơ sở cho nhận thức lý tính

 Nhận thức cảm tính phản ánh sai sự vật

Nhận thức lý tính làm cho nhận thức cảm tính sâu sắc hơn, đầy đủ hơn

Thế giới thống nhất ở sự tồn tại của nó

Thế giới thống nhất ở ý niệm tuyệt đối hay ở ý thức con người

Quy luật chuyển hóa

Quy luật phủ định của phủ định

Không có quy luật nào