Quan điểm lịch sử- cụ thể của nguyên lý phát triển đòi hỏi khi nhận thức và tác động vào sự vật cần

Chất biến đổi gián đoạn, lượng biến đổi liên tục.

Chất chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật.

Chất là sự thống nhất hữu cơ của những thuộc tính làm cho sự vật là nóchứ không phải cái khác.

Quy luật từ những sự thay đổi về lượng dẫn đến những sự thay đổi về chất

Quy luật phủ định của phủ định.

Quy luật từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất và quy luật phủ định của phủ định.

Bản chất đồng nhất với cái chung.

Cái chung và bản chất hoàn toàn khác nhau, không có gì chung.

Cái chung luôn là cái bản chất.

Hai mặt đối lập có chứa những yếu tố, thuộc tính khác nhau bên cạnh những yếu tố, thuộc tính giống nhau

Hai mặt đối lập tồn tại trong hai sự vật khác nhau.

Hai mặt tồn tại trong hai sự vật không liên quan đến nhau

Lượng là tính quy định khách quan vốn có của sự vật.

Lượng nói lên quy mô, trình độ phát triểm của sự vật.

Lượng tồn tại khách quan gắn liền với sự vật.

Quy luật tư duy

Quy luật chuyển hóa từ những sự thay đổi về lượng dẫn đến sự thayđổi về chất và ngược lại

Quy luật phủ định của phủ định

Quy luật mâu thuẫn

Quy luật phủ định của phủ định

Quy luật lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất

chung, vận động và phát triển.

ngẫu nhiên, tồn tại và biến đổi

cơ bản, bản chất.

Có thống nhất của các mặt đối lập nhưng không có đấu tranh giữa chúng

Sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập luôn tách rời nhau.

Thống nhất của các mặt đối lập là tuyệt đối, đấu tranh là tương đối

Sự phân biệt giữa chất và lượng chỉ là tương đối.

Mọi sự vật hiện tượng đều là sự thống nhất giữa chất và lượng.

Lượng và chất tác động qua lại và quy định lẫn nhau

Cơ sở

Nguyên nhân

Thuộc tính

Cái đang có, đang tồn tại.

Cái không thể có.

Cái tiền đề để tạo nên sự vật mới.

chủ nghĩa duy tâm chủ quan.

chủ nghĩa duy vật siêu hình

chủ nghĩa duy vật biện chứng

Mối liên hệ chung.

Mối liên hệ tất nhiên, ổn định.

Nguyên nhân bên trong.

các mặt các yếu tố, mối liên hệ

tập hợp tất cả những mặt, mối liên hệ bền vững.

sự quy định tính chất, tương tác.