Theo Lenin, quy luật hình thành và phát triển Đảng cộng sản của giai cấp công nhân là 

Cơ cấu xã hội – giai cấp liên quan đến các đảng phái chính trị và nhà nước

Sự biến đổi của cơ cấu xã hội – giai cấp tất yếu sẽ ảnh hưởng đến sự biến đổi các cơ cấu xã hội khác và tác động đến sự biến đổi của toàn bộ cơ cấu xã hội

Cơ cấu xã hội là những cộng đồng người cùng toàn bộ những mối quan hệ xã hội do sự tác động lẫn nhau của các cộng đồng ấy tạo nên

Giai cấp công nhân phải tổ chức ra chính đảng của mình

Giai cấp công nhân là lực lượng động đảo trong xã hội

Giai cấp công nhân phải phát triển về số lượng

Dân tộc

Nhà nước

Cơ cấu xã hội – dân tộc

Chỉ đơn giản là những người lao động chân tay

Tầng lớp tiểu tư sản

Giai cấp tư sản

Tầng lớp trí thức

Giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, tầng lớp tăng lữ

Giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, tầng lớp tiểu tư sản

Giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, tầng lớp tư sản

Sự biến đổi cơ cấu xã hội – giai cấp chịu sự chi phối bởi sự biến đổi giai cấp cầm quyền

Sự biến đổi cơ cấu xã hội – giai cấp chịu sự chi phối bởi sự biến đổi của chính trị

Sự biến đổi cơ cấu xã hội – giai cấp chịu sự chi phối bởi sự biến đổi của văn hoá

Đội ngũ trí thức

Đội ngũ doanh nhân

Giai cấp nông dân

Tính đa dạng

Tính khách quan

Tính quy luật chung

Bị giai cấp tư sản bóc lột

Là đại biểu cho trí tuệ của nhân loại

Không có tư liệu sản xuất, phải bán sức lao động

Phương diện chính trị - xã hội

Không có đáp án nào đúng

Phương diện kinh tế - xã hội

Là giai cấp không có tư liệu sản xuất

Là giai cấp cùng khổ nhất trong xã hội

Xoá bỏ chủ nghĩa tư bản và xây dựng chủ nghĩa xã hội

Là một học thuyết khoa học, cách mạng

Là một học thuyết lý luận

Là một hình thái kinh tế xã hội

Đan xen lẫn nhau

Tách xa nhau

Triệt tiêu lẫn nhau

Cùng với sự ra đời của tư sản dân tộc

Sau sự ra đời của tư sản dân tộc

Sau cách mạng tháng Tám năm 1945