Trong lịch sử hình thành và phát triển của triết học Mác- Lênin, thời kỳ đề xuất những nguyên lý triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử là:

Nhận thức của con người mới đạt ở trình độ cảm tính

Chưa có sự phân công lao động

C.Mác

V.I.Lênin

Hêghel

Học thuyết tế bào, thuyết nguyên tử

Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, thuyết nguyên tử

Thuyết tiến hóa, thuyết nguyên tử

Trung Quốc, Ấn Độ, Nga

Hy Lạp - La Mã, Ấn Độ, Nga

Trung Quốc, Hy Lạp, Ai Cập

Chủ nghĩa duy tâm khách quan

Chủ nghĩa duy vật siêu hình

Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Là tri thức về giới tự nhiên

Là tri thức về xã hội

Là tri thức về tư duy con người

Chủ nghĩa duy tâm chủ quan

Chủ nghĩa duy vật siêu hình

Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Phương thức sản xuất Tư bản chủ nghĩa mới xuất hiện

Phương thức sản xuất Tư bản chủ nghĩa suy tàn

Ph.Ăngghen

V.I.Lênin

Ph.Hêghen

Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng

Kinh tế chính trị cổ điển Anh, triết học cổ điển Đức, học thuyết tiến hóa

Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, thuyết tiến hóa, kinh tế chính trị cổđiển Anh

Thế kỷ thứ III- Sau Công nguyên

Vào những năm 40 của thế kỷ XIXD. Thế kỷ thứ VIII- VI sau Công nguyên

Thời kỳ Cổ đại

Thời kỳ Phục hưng

Triết học Mác – Lênin vào nửa cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX

Chủ nghĩa duy vật siêu hình

Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Chủ nghĩa duy vật cổ đại

Khả tri luận

Bất khả tri luận

Thuyết không thể biết

Không những nhìn thấy cây mà còn nhìn thấy cả rừng

Nhận thức đối tượng ở trạng thái vận động

Khẳng định nguyên nhân của sự biến đối là nằm ở bên trong sự vậ