40 trang 2 lượt tải

Bài giảng môn Luật dân sự Việt Nam | Trường Đại học Luật Hà Nội

4

“Dân sự” được hiểu đơn giản là “sự việc của người dân”. Quan hệ XH gồm nhiều loại: quan hệ tình cảm, tín ngưỡng, đạo đức, .. và quan hệ PL. Tài liệu được sưu tầm, biên soạn dưới dạng file PDF gồm 40 trang, giúp các bạn học tốt, ôn tập hiệu quả, đạt kết quả cao trong các bài thi, bài kiểm tra sắp tới. Mời bạn đón xem!

Môn: Luật dân sự Việt Nam 26 tài liệu

Trường: Đại học Luật Hà Nội 597 tài liệu

Tác giả:

Profile

My Lữ

4 ngày trước
Danh sách Quiz
/40
lOMoARcPSD| 40551442
BÀI GIẢNG LUẬT DÂN SỰ 1
Vấn đề 1: Khái niệm chung về luật dân sự Việt Nam..................................................................................................3
1. Khái niệm luật dân sự.............................................................................................................................................................................3
2. Đối tượng điều chỉnh của luật dân sự................................................................................................................................................3 a. Quan
hệ tài sản.....................................................................................................................................................................................3
b. Quan hệ nhân thân..............................................................................................................................................................................4
3. Phương pháp điều chỉnh........................................................................................................................................................................4
4. Nguồn của luật dân sự............................................................................................................................................................................6
5. Quy phạm PL luật dân sự.......................................................................................................................................................................6
6. Các nguyên tắc điều chỉnh của luật dân sự....................................................................................................................................7
7. Áp dụng các hình thức thực hiện PL dân sự....................................................................................................................................7
8. Áp dụng tập quán, áp dụng tương tự và án lệ trong lĩnh vực dân sự (Điều 3)....................................................................7 a. Áp dụng tập
quán................................................................................................................................................................................7
b. Áp dụng tương tự quy định của PL.................................................................................................................................................8
Vấn đề 2: Quan hệ pháp luật dân sự..................................................................................................8
1. Khái niệm....................................................................................................................................................................................................8
2. Đặc điểm.....................................................................................................................................................................................................8
3. Thành phần quan hệ PL dân sự...........................................................................................................................................................8
5. Phân loại quan hệ pháp luật dân sự..................................................................................................................................................9 a. Căn cứ
vào nhóm quan hệ thuộc đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự..........................................................................9
b. Căn cứ vào nh xác định của chủ thể...........................................................................................................................................9
c. Căn cứ vào cách thức thực hiện quyền và nghĩa vụ..............................................................................................................10
d. Dựa vào các nhóm quan hệ cụ thể..............................................................................................................................................10
6. Căn cứ làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ PL dân sự...............................................................................................10
Vấn đề 3: Cá nhân – chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự...............................................................11
I. Năng lực chủ thể của cá nhân.............................................................................................................................................................11
1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân.....................................................................................................................................11
2. Năng lực hành vi dân sự của cá nhân............................................................................................................................. ............12
3. Giám hộ............................................................................................................................. ....................................................................12
4. Tuyên bố mất ch và tuyên bố chết...........................................................................................................................................13
Vấn đề 4: Pháp nhân và các chủ thể khác của Quan hệ PL dân sự......................................................14
I. Pháp nhân..................................................................................................................................................................................................14
1. Các loại pháp
nhân............................................................................................................................................................................14
2. Điều kiện của Pháp nhân (Điều 84).............................................................................................................................................14
3. Hoạt động của pháp
nhân...............................................................................................................................................................16
4. Chấm dứt pháp
nhân........................................................................................................................................................................16 II. Tổ hợp
tác.................................................................................................................................................................................................17
III. Hộ gia đình..............................................................................................................................................................................................17
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu.............................................................18
I. Giao dịch dân sự......................................................................................................................................................................................18
1. Khái niệm..............................................................................................................................................................................................18
2. Các loại giao dịch dân sự.................................................................................................................................................................18
3. Các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự (điều 122).................................................................................................19
4. Giao dịch dân sự vô hiệu và hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu.................................................................19
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu (ếp)....................................................20
II. Đại diện......................................................................................................................................................................................................20
1. Khái niệm..............................................................................................................................................................................................20
2. So sánh đại diện theo PL và đại diện theo ủy quyền.............................................................................................................22
III. Thời hạn....................................................................................................................................................................................................23
1. Khái niệm..............................................................................................................................................................................................23
2. Phân loại thời hạn..............................................................................................................................................................................23
3. Ý nghĩa thời hạn..................................................................................................................................................................................23
4. Cách nh thời hạn..............................................................................................................................................................................23
IV. Thời hiệu..................................................................................................................................................................................................24
1. Khái niệm..............................................................................................................................................................................................24
2. Phân loại thời hiệu (Điều 155).......................................................................................................................................................24
3. Cách nh thời hiệu............................................................................................................................................................................24
Vấn đề 6 : Tài sản và quyền sở hữu..................................................................................................25
I. Tài sản.........................................................................................................................................................................................................25
1. Khái niệm tài sản...............................................................................................................................................................................25
lOMoARcPSD| 40551442
2. Phân loại tài sản.................................................................................................................................................................................25 a.
Dựa vào nh không di dời của tài sản:.......................................................................................................................................25
b. Phân loại thành Tài sản hữu hình và Tài sản vô hình:...............................................................................................................26
c. Tài sản có đăng ký quyền sở hữu và Tài sản không đăng ký quyền sở hữu:.....................................................................26
d. Tài sản hiện có và Tài sản hình thành trong tương lai...............................................................................................................26 II. Quyền sở
hữu...........................................................................................................................................................................................26
III. Thành phần của quyền sở hữu.........................................................................................................................................................27
Vấn đề 6 : Căn cứ xác lập, chấm dứt quyền sở hữu...........................................................................28
I. Khái niệm chung......................................................................................................................................................................................28
1. Định nghĩa............................................................................................................................................................................................28
2. Phân loại................................................................................................................................................................................................28
II. Căn cứ xác lập quyền sở hữu (Mục 1 chương 14 BLDS)............................................................................................................28
1. Xác lập quyền sử hữu từ lao động sản xuất, kinh doanh hợp pháp (Điều 233)............................................................28
2. Xác lập quyền sở hữu theo thoả thuận từ các bên (Điều 234)...........................................................................................28
3. Xác lập quyền sở hữu trong trường hợp sáp nhập (Điều 236)...........................................................................................28
4. Xác lập quyền sở hữu trong trường hợp trộn lẫn (Điều 237)..............................................................................................28
5. Xác lập quyền sở hữu trong trường hợp chế biến (Điều 238).............................................................................................29
6. Xác lập quyền sở hữu với vật vô chủ, vật không xác định được chủ sở hữu (Điều 239)...........................................29
7. Xác lập quyền sở hữu đối với vật bị chôn dấu, chìm đắm (Điều 240).............................................................................29
8. Xác lập quyền sở hữu đối với vật bị đánh rơi, bỏ quên (Điều 241)...................................................................................29
Vấn đề 7 : Hình thức sở hữu............................................................................................................29
Chương : Sở hữu nhà nước.......................................................................................................................................................................29
1. Sở hữu nhà nước.................................................................................................................................................................................29
2. Sở hữu tập thể.....................................................................................................................................................................................30
3. Sở hữu của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội........................................................................................................30
4. Sở hữu của tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp....................................................................................................30
5. Sở hữu tư nhân....................................................................................................................................................................................30
6. Sở hữu chung.......................................................................................................................................................................................31
1. Khái niệm..............................................................................................................................................................................................31
2. Các biện pháp bảo vệ quyền sử hữu bằng hệ thống PL dân sự.........................................................................................31 a. Tự bảo
vệ..............................................................................................................................................................................................31
b. Các phương thức kiện.......................................................................................................................................................................32
3. Những quy định khác về quyền sở hữu......................................................................................................................................33
Vấn đề 8 : Quyền thừa kế................................................................................................................33
1. Khái niệm..............................................................................................................................................................................................33
2. Mối quan hệ giữa quyền sở hữu và quyền thừa kế.................................................................................................................33
3. Quan hệ thừa kế.................................................................................................................................................................................33
4. Các nguyên tắc thừa kế...................................................................................................................................................................34
1. Thời điểm và địa điểm mở thừa kế..............................................................................................................................................34 a. Thời
điểm mở thừa kế.......................................................................................................................................................................34
b. Địa điểm mở thừa kế........................................................................................................................................................................34 2.
Người thừa kế......................................................................................................................................................................................34
3. Di sản và di sản thừa kế..................................................................................................................................................................35
4. Người quản lý di sản thừa kế.........................................................................................................................................................36
5. Việc thừa kế của những người có quyền thừa kế của nhau mà chết cùng 1 thời điểm (Điều 677).......................36
6. Người không được quyền hưởng di sản thừa kế......................................................................................................................37
7. Thời hiệu khởi kiện về thừa kế (Điều 645)................................................................................................................................38
1. Khái niệm thừa kế theo di chúc và di chúc...............................................................................................................................38 a. Khái niệm
thừa kế theo di chúc.....................................................................................................................................................38
b. Di chúc...................................................................................................................................................................................................38 2.
Điều kiện có hiệu lực của di chúc.................................................................................................................................................38
3. Quyền và hạn chế quyền của người lập di chúc.....................................................................................................................39 a. Quyền của
người lập di chúc..........................................................................................................................................................39
b. Hạn chế quyền của người lập di chúc (Điều 669)...................................................................................................................40
4. Hiệu lực pháp luật của di chúc......................................................................................................................................................40
5. Di sản dùng vào việc thờ cúng, di tặng......................................................................................................................................41
1. Khái niệm..............................................................................................................................................................................................42 a.
Thừa kế theo quan hệ hôn nhân...................................................................................................................................................42
b. Thừa kế theo quan hệ nuôi dưỡng...............................................................................................................................................42
c. Thừa kế theo quan hệ huyết thống..............................................................................................................................................42
d. Thừa kế do luật quy định.................................................................................................................................................................42 2. Các
trường hợp thừa kế theo PL...................................................................................................................................................42
3. Hàng thừa kế.......................................................................................................................................................................................43
4. Thừa kế của con riêng, cha dượng, mẹ kế (Điều 679)..........................................................................................................43
lOMoARcPSD| 40551442
5. Thừa kế thế vị.....................................................................................................................................................................................43
1. Thanh toán từ di sản (Điều 683)...................................................................................................................................................43
2. Phân chia theo PL (Điều 685).........................................................................................................................................................43
3. Chia theo di chúc (Điều 684).........................................................................................................................................................43
4. Hạn chế phân chia di sản................................................................................................................................................................44
Vấn đề 1: Khái niệm chung về luật dân sự Việt Nam
1. Khái niệm luật dân sự
– “Dân sự” được hiểu đơn giản là “sự việc của người dân”
– Quan hệ XH gồm nhiều loại: quan hệ nh cảm, n ngưỡng, đạo đức, .. và quan hệ PL.
– Quan hệ PL chia thành:
+ công pháp: hình sự, nhà nước, tố tụng, hành chính, …
+ tư pháp: dân sự, kinh tế, lao động, hôn nhân gia đình, …
– Không phải nước nào cũng có Bộ luật Dân sự: VD những nước theo hệ thống
Common Law (nguồn cơ bản là án lệ), ở đó họ có luật theo từng lĩnh vực cụ thể như
Luật hợp đồng, luật thừa kế, luật bồi thường, …
– Các nước theo hệ thống “civil law” (nguồn cơ bản là văn bản PL) (gồm các nước châu Âu lục địa) thì các
quan hệ dân sự được pháp điển hóa thành luật gốc là Luật Dân sự.
Việt Nam là 1 nước theo hệ thống “civil law”
– Luật dân sự theo nghĩa rộng: là tập hợp các quy tắc, quy định địa vị pháp lý, chuẩn mực pháp lý cho cách
ứng xử của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác
– Luật dân sự theo nghĩa hẹp: là 1 ngành luật trong hệ thống PL VN, là tổng hợp các quy phạm PL điều
chỉnh các quan hệ tài sản mang nh chất hàng hóa – ền tệ và các quan hệ nhân thân trên cơ sở bình
đẳng, độc lập của các chủ thể khi tham gia vào các quan hệ đó.
– Luật dân sự được coi là Hiến pháp của ngành luật tư, là cơ sở để xây dựng các ngành luật tư khác. VD luật
kinh tế, luật lao động, luật thương mại, luật đất đai, luật hôn nhân gia đình, … đều là chi ết hóa luật dân
sự
– Khi áp dụng, nếu luật chuyên ngành quy định thì sẽ áp dụng luật chuyên ngành, nếu không quy định thì
sẽ áp dụng các quy tắc chung trong luật dân sự. 2. Đối tượng điều chỉnh của luật dân sự – Gồm 2 đối
tượng:
+ quan hệ tài sản: có quan hệ vật quyền, và quan hệ trái quyền
+ quan hệ nhân thân: có quan hệ nhân thân phi tài sản và quan hệ nhân thân gắn với tài sản
– Cơ sở: tài sản là vật chất, nhân thân là ý thức, thế giới chỉ chia thành vật chất và ý thức nên trong XH chỉ
có 2 nhóm quan hệ là quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân. – Tuy nhiên không phải luật dân sự điều
chỉnh toàn bộ quan hệ tài sản hay toàn bộ quan hệ nhân thân mà chỉ điều chỉnh 1 nhóm quan hệ trong
đó. (để lại cho các luật khác điều chỉnh)
a. Quan hệ tài sản
– ĐN: là quan hệ giữa chủ thể này với chủ thể khác có liên quan đến tài sản. Chủ thể là người hoặc tổ
chức.
– Đặc điểm:
+ các quan hệ tài sản luôn liên quan đến tài sản (Điều 163: Tài sản bao gồm vật, ền, giấy tờ có giá và các
quyền tài sản)
+ tồn tại khách quan và gắn liền với phương thức sản xuất nhất định
+ quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh do các chủ thể xác lập và mang ý chí của chủ thể tham gia vào
quan hệ (chứ không phải do NN áp đặt như trong luật Hình sự, Hành chính)
+ quan hệ tài sản mang nh hàng hóa ền tệ và sự đền bù tương đương: trên cơ sở nguyên tắc bình đẳng,
khi một bên được trao một lợi ích vật chất thì phải trao lại cho bên kia một lợi ích vật chất tương đương.
Chú ý: “đền bù” >< “bồi thường”
Chú ý: không phải tất cả các quan hệ tài sản đều mang nh đền bù tương đương, VD quan hệ tặng cho,
thừa kế hoàn toàn không có sự “đền bù tương đương”, tuy nhiên 2 quan hệ này vẫn thuộc đối tượng điều
chỉnh của luật dân sự.
– Các quan hệ tài sản được luật dân sự điều chỉnh:
+ quan hệ sở hữu
lOMoARcPSD| 40551442
+ quan hệ nghĩa vụ và hợp đồng, bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
+ quan hệ thừa kế
+ quan hệ về chuyển quyền sử dụng đất b. Quan hệ
nhân thân
– ĐN: là quan hệ giữa chủ thể này với chủ thể khác có liên quan đến giá trị nhân thân, hay còn gọi là lợi ích
nh thần – Đặc điểm:
+ luôn xuất phát từ lợi ích nh thần hay lợi ích giá trị nhân thân
+ luôn gắn liền với chủ thể và về nguyên tắc không thể chuyển giao được: tuy nhiên trong BLDS vẫn có
những giá trị nhân thân được cho phép chuyển giao, VD quyền sở hữu trí tuệ,
+ lợi ích nh thần trong quan hệ nhân thân không mang nh giá trị, không xác định được bằng ền
+ mang nh tuyệt đối: quyền nhân thân không thể bị tước đoạt, bị hạn chế, trừ trường hợp PL quy định
khác
Câu hỏi: quan hệ cấp dưỡng là quan hệ tài sản hay quan hệ nhân thân?
Trả lời: là quan hệ tài sản, vì quan hệ giữa người cấp dưỡng và người được cấp dưỡng đã có lợi ích vật chất
– Phân loại quan hệ nhân thân:
+ quan hệ nhân thân phi tài sản: họ tên, sức khỏe, nh mạng, danh dự, nhân phẩm, uy n, bí mật đời tư, …
+ quan hệ nhân thân gắn với tài sản: quyền tác giả đối với tác phẩm văn học nghệ thuật, khoa học, quyền
tác giả đối với đối tượng sở hữu công nghiệp, …
– Các quyền nhân thân được quy định trong bộ luật dân sự: gồm 26 quyền (Mục 2
BLDS 2005)
– Chỉ những giá trị nhân thân nào được PL ghi nhận mới được coi là quyền nhân thân. VD quyền hiến mô,
tạng hiện tại chưa được coi là quyền nhân thân do luật dân sự hiện tại là Luật dân sự 2005 chưa quy định
vấn đề này
3. Phương pháp điều chỉnh
– Phương pháp điều chỉnh của luật dân sự là những cách thức, biện pháp, mà NN tác động lên các quan hệ
tài sản, quan hệ nhân thân làm cho các quan hệ này phát sinh, thay đổi, chấm dứt theo ý chí của NN
– Các đặc điểm của phương pháp điều chỉnh luật dân sự:
+ đảm bảo các chủ thể độc lập về tổ chức và tài sản, bình đẳng về địa vị pháp lý
+ đảm bảo sự thỏa thuận
+ đảm bảo quyền tự định đoạt
+ đảm bảo chủ thể được quyền khởi kiện, chịu trách nhiệm chủ yếu bằng tài sản Câu hỏi:
(1) Phân biệt PL dân sự, khoa học dân sự, môn học dân sự
(2) Phân biệt giá trị nhân thân, quan hệ nhân thân, quyền nhân thân(3) Sự đền bù tương đương
là đặc trưng của:
a. Mọi quan hệ dân sự
b. Một số quan hệ dân sự
c. Hầu hết các quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh
Trả lời: (3) Khẳng định c là chính xác nhất. Khẳng định a sai vì quan hệ tặng cho hay thừa kế là quan hệ
dân sự nhưng không có sự đền bù tương đương Câu hỏi: Các khẳng định sau là Đúng hay Sai:
(1) Việc xử phạt người vi phạm giao thông là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh (2) Bồi thường thiệt
hại do xâm phạm đến danh dự, uy n, nhân phẩm là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh
(3) BLDS điều chỉnh cả các quan hệ hôn nhân gia đình, thương mại, lao động.
(4) Mọi quan hệ hôn nhân gia đình, thương mại, lao động đều do BLDS điều chỉnh(5) Chỉ những quan hệ
nào được quy định trong BLDS mới thuộc phạm vi điều chỉnh của luật dân sự
(6) Công ty X thỏa thuận dùng hình ảnh của diễn viên A là quan hệ nhân thân
(7) Mọi quyền nhân thân đều không thể chuyển giao
(8) Mọi thông n riêng tư liên quan đến cá nhân đều là bí mật đời tư
(9) Nhận trông giữ tài sản không lấy thù lao thì không phải quan hệ tài sản
(10) Quan hệ chuyển quyền sử dụng đất là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh
(11) Quyền tác giả là quyền nhân thân do luật dân sự điều chỉnhTrả lời:
lOMoARcPSD| 40551442
(1) Sai. Vì quan hệ đó không mang nh chất hàng hóa – ền tệ, phương pháp điều chỉnh cũng không phải
là bình đẳng hay thỏa thuận, mà là quan hệ do NN áp đặt ý chí của mình lên người dân nhằm mục đích
là quản lý trật tự trong giao thông. Đây là quan hệ pháp luật hành chính
(2) Đúng. Đây là quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
(3) Đúng.
(4) Sai. BLDS chỉ quy đỉnh những điểm chung nhất, chi ết được thể hiện trong các luật chuyên ngành, và
khi áp dụng thì nếu có luật chuyên ngành điều chỉnh thì áp dụng luật chuyên ngành trước, chỉ khi luật
chuyên ngành không điều chỉnh mới áp dụng BLDS
(5) Sai.
(6) Sai. Đây là quan hệ tài sản, vì có sự thỏa thuận, trả ền theo hợp đồng
(7) Sai. Về nguyên tắc thì quyền nhân thân là không thể chuyển giao, nhưng có nhữngngoại lệ như quyền
sở hữu trí tuệ: một sáng chế thuộc sở hữu của 1 người thì người đó có quyền ủy quyền cho người khác
công bố, hay sử dụng, hay bán sáng chế (8) Sai.
(9) Sai. Đây là quan hệ tài sản, nhưng quan hệ này không mang nh chất đền bù tương đương (giống
như quan hệ tặng cho tài sản). Quan hệ này là 1 dạng hợp đồng, mặc dù không có thù lao, do đó là
quan hệ tài sản. Giải thích cách khác: đây không thể là quan hệ nhân thân, do đó phải là quan hệ tài
sản.
(10) Đúng. Đây là 1 dạng hợp đồng chuyển nhượng
(11) Đúng. Đây là quyền nhân thân gắn với tài sản
Câu hỏi: Trong các quan hệ dưới đây, quan hệ nào là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh:
(1) Quan hệ bồi thường thiệt hại do xâm phạm danh dự, uy n, nhân phẩm của người khác
(2) UBND cấp huyện giao đất cho cá nhân và hộ gia đình
(3) Cha mẹ cấp dưỡng cho con cái khi cha mẹ có quyết định ly hôn của tòa án(4) Quan hệ hoàn trả tài sản
khi có hành vi trái PL chiếm đoạt tài sản của người khác Trả lời:
(1) Đúng
(2) Sai. Quan hệ này không có nh bình đẳng (người dân không thể thỏa thuận với UBND mà phải theo
quy định của NN). Đây là quan hệ hành chính, có nh mệnh lệnh – phục tùng
(3) Theo nghĩa rộng thì Đúng, nhưng theo nghĩa hẹp thì quan hệ này đã có luật Hôn nhân gia đình điều
chỉnh, nên sẽ áp dụng luật Hôn nhân gia đình mà không áp dụng luật Dân sự
(4) Đúng. Vì có mang nh chất hàng hóa – ền tệ, nh đền bù tương đương, có sự thỏa thuận, bình đẳng
Câu hỏi: Các khẳng định sau là Đúng hay Sai
(1) Hợp đồng sử dụng các tác phẩm nghệ thuật là quan hệ nhân thân
(2) Quyền tài sản đối với sáng chế là quan hệ nhân thân do luật dân sự điều chỉnh
(3) Bồi thường thiệt hại do hành vi xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm là quan hệ nhân thân
(4) Quan hệ tài sản phải là quan hệ trong đó có đối tượng là tài sảnTrả lời:
(1) Sai.
(2)
(3) Sai. Đây là quan hệ tài sản
(4) Sai. Vì đối tượng của quan hệ tài sản không bắt buộc phải là tài sản, chỉ cần là quan hệ liên quan đến
tài sản (theo Định nghĩa), VD hợp đồng dịch vụ là quan hệ tài sản nhưng đối tượng không phải tài sản
Câu hỏi: Những quan hệ nào thuộc đối tượng điều chỉnh của luật dân sự:
(1) Nghĩa vụ nộp thuế
(2) Phạt vi phạm hành chính
(3) Giao kế hoạch khai thác than
(4) Tịch thu hàng buôn lậu qua biên giới
(5) Thanh toán ền mua nhà, cho thuêTrả lời:
(1) Sai. Vì là quan hệ không bình đẳng
(2) Sai. Vì thuộc luật hành chính
(3) Sai. Vì quan hệ không bình đẳng
(4) Sai. Vì quan hệ không bình đẳng
lOMoARcPSD| 40551442
(5) Đúng
4. Nguồn của luật dân sự
– Theo nghĩa rộng: là ý chí của giai cấp thống trị được đưa lên thành luật
– Theo nghĩa hẹp: là những văn bản PL do cơ quan NN có thẩm quyền ban hành, theo trình tự thủ tục
nhất định, chứa đựng quy phạm PL dân sự, nhằm điều chỉnh các quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân.
– Các loại nguồn của luật dân sự:
+ Hiến pháp
+ Bộ luật dân sự: là nguồn chủ yếu, quan trọng nhất của luật dân sự
+ Các luật chuyên ngành: Hôn nhân gia đình, Đất đai, Thương mại, Cư trú, Nhà ở, Môi trường, …
+ Một số Nghị định, Thông tư, Văn bản hướng dẫn, …
5. Quy phạm PL luật dân sự
– Khái niệm: là ý chí của NN được chứa đựng trong các văn bản PL, quy định về cách xử sự chuẩn mực mà
các chủ thể phải tuân theo khi tham gia các quan hệ dân sự hoặc trong hoàn cảnh đã được PL dự liệu.
“Cách xử sự chuẩn mực” gồm:
+ hành vi được phép thực hiện
+ hành vi phải thực hiện
+ hành vi không được thực hiện
+ phương thức phải tuân theo
– Cấu tạo: gồm 3 bộ phận giả định, quy định, chế tài – Phân loại:
+ quy phạm định nghĩa: là quy phạm nêu ra khái niệm và phạm vi giới hạn của 1 vấn đề nhất định. VD: Hợp
đồng dân sự là sự thoả thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự
(Điều 388)
+ quy phạm nguyên tắc: chỉ nêu ra nguyên tắc, không có chế tài
+ quy phạm điều chỉnh: là quy phạm có số lượng nhiều nhất trong BLDS, có đủ cả 3 bộ phận
• Quy phạm mệnh lệnh: nêu ra cách xử sự duy nhất và bắt buộc các thủ thể phải tuân theo. VD hợp
đồng mua bán phải được công chứng, chứng thực…; thế chấp quyền sử dụng đất phải đăng ký …
• Quy phạm tùy nghi: cho phép các chủ thể được lựa chọn cách xử sự phù hợp với điều kiện và hoàn
cảnh của mình để thực hiện quan hệ dân sự. Đây là quy phạm thể hiện rõ nét nhất các đặc trưng
của luật dân sự, đó là nguyên tắc tự do, tự nguyện, tự định đoạt trên cơ sở bình đẳng, các bên thể
hiện được ý chí của mình.
• Quy phạm tùy nghi lựa chọn: đưa ra một số cách xử sự và cho phép các chủ thể lựa chọn 1 trong số
đó. VD tài sản cầm cố có thể do bên nhận cầm cố giữ hoặc người thứ 3 giữ
• Quy phạm tùy nghi thỏa thuận: cho phép các chủ thể thỏa thuận cách thức xử sự khi tham gia quan
hệ dân sự. VD: hình thức hợp đồng do các bên tự thỏa thuận, địa điểm thực hiện nghĩa vụ do các
bên tự thỏa thuận 6. Các nguyên tắc điều chỉnh của luật dân sự – Các nguyên tắc mang nh pháp
chế chung:
+ nguyên tắc tôn trọng lợi ích của NN, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác
+ nguyên tắc tuân thủ PL (Điều 11)
+ nguyên tắc hòa giải: trong quan hệ dân sự, việc hoà giải giữa các bên phù hợp với quy định của pháp luật
được khuyến khích. Không ai được dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực khi tham gia quan hệ dân sự, giải
quyết các tranh chấp dân sự.
– Nguyên tắc tôn trọng đạo đức truyền thống tốt đẹp (Điều 8)
– Các nguyên tắc mang bản chất của luật dân sự: là nhóm quy tắc quan trọng nhất, là tư tưởng định hướng
cho các quy tắc khác, trong trường hợp không có quy phạm cụ thể thì các bên cũng phải xử sự theo đúng
các nguyên tắc này:
+ nguyên tắc tự do, tự nguyện, cam kết, thỏa thuận (Điều 4)
+ nguyên tắc bình đẳng (Điều 5)
+ nguyên tắc thiện chí, trung thực (Điều 6)
+ nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự (Điều 9) 7. Áp dụng các
hình thức thực hiện PL dân sự Gồm các hình thức:
– Tuân theo PL
lOMoARcPSD| 40551442
– Thi hành PL
– Sử dụng PL
– Áp dụng PL dân sự: là hoạt động cụ thể của cơ quan NN có thẩm quyền căn cứ vào các quy định đã có
sẵn của PL dân sự để giải quyết các sự kiện thực tế xảy ra nhằm đưa ra các quyết định phù hợp.
Chú ý: trong các Hợp đồng thường thấy có “Căn cứ bộ luật dân sự …” thì đây là việc sử dụng PL dân sự,
không phải là áp dụng luật dân sự. Chỉ cơ quan NN có thẩm quyền (chủ yếu là Tòa án, hoặc có thể là
UBND) mới có quyền áp dụng PL dân sự. Cơ quan NN có thẩm quyền áp dụng luật dân sự bằng cách đưa
ra các văn bản áp dụng PL dân sự, có nội dung là 1 trong 3 nhóm sau:
+ công nhận hay bác bỏ quyền dân sự. VD như quyền sở hữu, tòa án ra văn bản công nhận / bác bỏ quyền
sở hữu của một người đối với 1 tài sản
+ xác lập 1 nghĩa vụ cho 1 chủ thể: VD yêu cầu bồi thường
+ áp dụng biện pháp cưỡng chế: VD tịch thu, phạt vi phạm, quyết định bán đấu giá tài sản
8. Áp dụng tập quán, áp dụng tương tự và án lệ trong lĩnh vực dân sự (Điều 3)
– Lý do áp dụng:
+ do lỗ hổng của PL
+ do sự lạc hậu của PL
a. Áp dụng tập quán
– Là việc cơ quan NN có thẩm quyền căn cứ vào tập quán của địa phương hoặc của dân tộc để giải quyết
các tranh chấp phát sinh mà trong PL dân sự chưa có quy phạm PL điều chỉnh quan hệ đó
– Điều kiện áp dụng tập quán:
+ tranh chấp cần giải quyết phải thuộc đối tượng điều chỉnh của luật dân sự.
+ chưa có các quy định của PL điều chỉnh trực ếp các tranh chấp này
+ tranh chấp đó đã có tập quán đang được thừa nhận và áp dụng + tập quán đó
không được trái PL và đạo đức XH b. Áp dụng tương tự quy định của PL
– Là việc cơ quan NN có thẩm quyền căn cứ vào những quy phạm PL dân sự đã có để giải quyết tranh chấp
đang xảy ra mà tranh chấp đó có nh chất tương tự với quan hệ dân sự được điều chỉnh bằng các quy
phạm PL dân sự đó.
VD: hiện nay trong BLDS đã có các quy phạm PL để giải quyết tranh chấp trong hợp đồng cho vay nhưng
chưa có quy phạm PL để giải quyết các tranh chấp từ hụi, họ, vì thế khi cần giải quyết các tranh chấp về họi,
họ thì cơ quan NN có thẩm quyền có thể áp dụng các quy định của PL về hợp đồng cho vay để giải quyết vì
quan hệ về hụi, họ có nh chất tương tự quan hệ về cho vay.
VD: Điều 625 quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của chủ sở hữu súc vật khi súc vật gây ra thiệt
hại cho chủ thể khác, với trường hợp nuôi trăn, rắn, cá sấu là loại bò sát (không phải súc vật) gây hại cho
chủ thể khác, do chưa có quy định về bồi thường thiệt hại do bò sát nuôi gây ra, nên có thể áp dụng Điều
625.
– Điều kiện áp dụng:
+ quan hệ đang tranh chấp phải thuộc phạm vi điều chỉnh của luật dân sự
+ có các quy định điều chỉnh trực ếp quan hệ dân sự có nh chất tương tự với quan hệ đang cần giải
quyết
+ trong luật dân sự hiện hành không có quy phạm nào điều chỉnh trực ếp quan hệ đang tranh chấp
+ không có tập quán để áp dụng hoặc không thể áp dụng tập quán
+ quy định tương tự không được trái PL và đạo đức XH
Vấn đề 2: Quan hệ pháp luật dân sự
1. Khái niệm
– Quan hệ PL dân sự là quan hệ tài sản, quan hệ nhân thân được quy phạm PL dân sự điều chỉnh
2. Đặc điểm
– Đặc điểm của quan hệ PL dân sự: bình đẳng, tự định đoạt, và thoả thuận
– Chủ thể rất đa dạng và độc lập với nhau về tổ chức và tài sản: gồm 5 loại:
+ cá nhân
lOMoARcPSD| 40551442
+ pháp nhân
+ hộ gia đình
+ tổ hợp tác
+ nhà nước
– Địa vị của các chủ thể trong quan hệ dân sự là bình đẳng
– Lợi ích là ền đề trong phần lớn các quan hệ dân sự. Chú ý: “phần lớn” chứ không phải tất cả, VD quan
hệ bồi thường thiệt hại là để đảm bảo nh công bằng XH – Các biện pháp cưỡng chế đa dạng do PL quy
định và do các bên thỏa thuận: chủ yếu là trách nhiệm về tài sản
3. Thành phần quan hệ PL dân sự
– Chủ thể: cá nhân, pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác, nhà nước – Khách thể: 5 nhóm
khách thể chủ yếu:
+ tài sản: trong các quan hệ sở hữu
+ hành vi và các dịch vụ: trong các quan hệ hợp đồng
+ kết quả của hoạt động nh thần sáng tạo: trong quan hệ PL sở hữu trí tuệ
+ các giá trị nhân thân: trong quan hệ nhân thân
+ quyền sử dụng đất: là loại tài sản đặc biệt nên có chế định riêng
– Nội dung: là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ dân sự của các chủ thể tham gia quan hệ
dân sự
+ quyền dân sự: là xử sự mà chủ thể mang quyền được phép thực hiện để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp
của mình. VD quyền thực hiện hành vi nhất định đối với tài sản của mình, quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ
phải thực hiện nghĩa vụ, quyền yêu cầu bồi thường. Quyền dân sự có 2 loại:
• Quyền khách quan: do PL ghi nhận cho chủ thể
• Quyền chủ quan: chủ thể tự tạo ra thông qua các hợp đồng
+ nghĩa vụ dân sự: là xử sự bắt buộc mà chủ thể mang nghĩa vụ phải thực hiện vì lợi ích hợp pháp của bên
mang quyền hoặc vì lợi ích NN, XH hoặc chủ thể khác, gồm có hành vi hành động và hành vi không hành
động. Hành vi mang nghĩa vụ thể hiện ý chí của chủ thể.
VD nghĩa vụ phải tôn trọng quyền, lợi ích hợp pháp của người khác; nghĩa vụ phải thực hiện hoặc không
thực hiện hành vi nhất định vì lợi ích của người mang quyền; nghĩa vụ bồi thường thiệt hại
5. Phân loại quan hệ pháp luật dân sự – Có thể chia
thành:
+ Quan hệ tài sản và Quan hệ nhân thân
+ Quan hệ PL dân sự Tuyệt đối và Quan hệ PL dân sự Tương đối
+ Quan hệ vật quyền và Quan hệ trái quyền
a. Căn cứ vào nhóm quan hệ thuộc đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự Căn cứ vào nhóm quan hệ
thuộc đối tượng điều chỉnh LDS – Quan hệ tài sản:
+ thông qua 1 tài sản
+ mang nh chất hàng hóa ền tệ
– Quan hệ nhân thân: gắn với 1 lợi ích nh thần nhất định – Ý nghĩa: để áp dụng chế tài
phù hợp:
+ quan hệ tài sản: buộc phải thực hiện nghĩa vụ, phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại + quan hệ nhân thân:
xin lỗi, cải chính công khai, chấm dứt hành vi vi phạm b. Căn cứ vào nh xác định của chủ thể
Quan hệ PL dân sự tuyệt đối
Quan hệ PL dân sự tương đối
Xác định được một bên chủ thể mang quyền
Xác định được các bên chủ thể tham gia
quan hệ
lOMoARcPSD| 40551442
Quyền tuyệt đối: PL bảo vệ chống lại tất cả mọi người
Quyền tương đối: chỉ có thể yêu cầu bên
có nghĩa vụ thực hiện
Quyền và nghĩa vụ do PL quy định
Quyền và nghĩa vụ thường do các bên
thoả thuận
Quan hệ nhân thân, quan hệ sở hữu
Quan hệ nghĩa vụ, hợp đồng, bồi thường
thiệt hại
Nếu có một bên chủ thể không tạo thành quan hệ.
Quan hệ tuyệt đối xác định được một bên chủ thể mang
quyền, những người còn lại trong XH là chủ thể còn lại,
chấp hành pháp luật về quan hệ sở hữu đó. (chịu trách
nhiệm theo chế tài dân sự).
Quyền của chủ thể bên này là nghĩa vụ
tương ứng và đối lập của chủ thể bên kia
– Ý nghĩa: có ý nghĩa trong việc bảo vệ quyền cho chủ thể mang quyền:
+ quan hệ tuyệt đối: bất kì ai vi phạm cũng bị gọi là xâm phạm quyền bảo vệ tuyệt đối
+ quan hệ tương đối: chỉ những chủ thể mang nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ mới bị coi là vi phạm
c. Căn cứ vào cách thức thực hiện quyền và nghĩa vụ
Quan hệ vật quyền
Quan hệ trái quyền
Quyền đối vật
Quyền đối nhân
Tuyệt đối
Tương đối
Chủ thể nghĩa vụ có thể chưa xác định
Chủ thể nghĩa vụ xác định
Lợi ích được đáp ứng bởi chính hành vi của chủ thể
quyền
Lợi ích được đáp ứng bởi hành vi vủa chủ thể
nghĩa vụ
Vô thời hạn
Có thời hạn (theo hợp đồng)
Việc thực hiện quyền không làm chấm dứt quyền
Việc thực hiện quyền dẫn tới chấm dứt quyền
Chế định tài sản và quyền sở hữu
Chế định nghĩa vụ và hợp đồng
Ghi chú:
+ quyền đối vật: là quyền đối với vật, không chỉ là quyền sở hữu tài sản mà còn có quyền với tài sản của
người khác, VD quyền sử dụng đất (NN sở hữu), quyền địa dịch
(là quyền có đường đi vào đất của mình), quyền bề mặt (như làm tàu điện ngầm)
+ quyền đối nhân: là quyền đối với chủ thể khác
– Ý nghĩa: sử dụng cách thức thực hiện và bảo vệ quyền phù hợp
+ quan hệ vật quyền: chủ thể mang quyền tự thực hiện, không phụ thuộc vào hành vi của chủ thể khác
+ quan hệ trái quyền: chủ thể mang quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ thực hiện, nếu không thực hiện thì yêu
cầu cưỡng chế. Tính trái quyền thể hiện ở chỗ: quyền dân sự của bên này có được thực hiện hay không
hoàn toàn phụ thuộc vào việc chủ thể mang nghĩa vụ có thực hiện nghĩa vụ đó hay không. VD quan hệ vay
tài sản là quan hệ trái quyền vì trong đó quyền thu hồi nợ của bên cho vay có được thỏa mãn hay không
phải trông chờ vào việc bên vay thực hiện nghĩa vụ trả nợ
lOMoARcPSD| 40551442
==> do nh rủi ro cao của quan hệ trái quyền nên trong thực tế các chủ thể thường cố gắng chuyển quan
hệ trái quyền thành quan hệ vật quyền, VD cho vay thường yêu cầu có bảo đảm
d. Dựa vào các nhóm quan hệ cụ thể
Có thể chia thành: + quan hệ sở hữu, + quan hệ nghĩa vụ, + quan hệ hợp đồng, + quan hệ bồi thường thiệt
hại, + quan hệ thừa kế.
6. Căn cứ làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ PL dân sự
– Sự kiện pháp lý: là những sự kiện xảy ra trong thực tế mà PL dự liệu, quy định nó sẽ làm phát sinh quan
hệ pháp lý, quan hệ này sẽ làm phát sinh thay đổi hay chấm dứt quan hệ PL dân sự
– Phân loại sự kiện pháp lý: 5 loại
+ Hành vi pháp lý: là những hành vi có ý thức của chủ thể nhằm làm phát sinh những hậu quả pháp lý nhất
định, bao gồm hành vi hợp pháp và hành vi bất hợp pháp. + Xử sự pháp lý: là những hành vi không làm
phát sinh hậu quả pháp lý nhưng theo quy định của PL thì hậu quả pháp lý được phát sinh. VD nhặt được
tài sản vô chủ, phát hiện tài sản chôn dấu, … (ở đây mục đích của họ không phải là m tài sản mà chỉ vô
nh m thấy tài sản)
+ Sự biến pháp lý: là những sự kiện xảy ra không phụ thuộc vào ý muốn của con người mà khi sự biến đó
xảy ra thì theo quy định của PL sẽ làm phát sinh những hậu quả pháp lý. Có 2 loại sự biến pháp lý là Sự biến
tuyệt đối (hoàn toàn không phụ thuộc vào ý chí con người, VD động đất, bão tố) và Sự biến tương đối (có
nguyên nhân bắt nguồn từ hành vi của con người nhưng hậu quả nằm ngoài sự kiểm soát của người đó, VD
đốt lửa để sưởi trong rừng gây ra cháy rừng).
+ Thời hạn: là một khoảng thời gian có thời điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc. Thời hạn là sự kiện pháp lý
khi kết thúc thời hạn đó làm phát sinh một hậu quả pháp lý. VD thời hạn trả nợ
+ Các sự kiện khác do PL quy định. VD bản án, quyết định, sinh, tử, kết hôn, ly hôn, …
Vấn đề 3: Cá nhân – chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự
I. Năng lực chủ thể của cá nhân
– Năng lực chủ thể của cá nhân bao gồm:
+ năng lực pháp luật dân sự: được PL cho phép
+ năng lực hành vi dân sự: tự mình có khả năng thực hiện
1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân
– Khái niệm (khoản 1 điều 14): là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và có nghĩa vụ dân sự
– Đặc điểm của năng lực pháp luật dân sự của cá nhân:
+ Nội dung được pháp luật quy định
+ Nội dung phụ thuộc vào các điều kiện kinh tế, chính trị, XH
+ Mọi cá nhân có năng lực pháp luật như nhau
+ Năng lực PL dân sự của cá nhân có từ khi người đó sinh ra và chấm dứt khi chết
+ Chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của PL
– Nội dung năng lực PL của cá nhân: là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ mà PL quy định cho cá nhân.
– Quyền và nghĩa vụ dân sự của cá nhân (Điều 15):
+ Quyền nhân thân:
• Quyền nhân thân gắn với tài sản: quyền đối với các đối tượng sở hữu trí tuệ như quyền tác giả, quyền
sở hữu công nghiệp
• Quyền nhân thân không gắn với tài sản: là các giá trị nh thần gắn liền với mỗi cá nhân như quyền đối
với họ tên, hình ảnh, danh dự, nhân phẩm, bí mật đời tư + Quyền sở hữu và các quyền khác gắn với
tài sản
+ Quyền thừa kế
+ Quyền tham gia vào các giao dịch dân sự và nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ đó
– Năng lực PL dân sự của cá nhân: (điều 14)
+ Tồn tại: khi được sinh ra
+ Tạm ngừng: trong trường hợp tuyên bố mất ch + Chấm
dứt: khi chết hoặc tuyên bố chết Vấn đề còn tranh cãi:
lOMoARcPSD| 40551442
+ 1 nhạc sỹ sáng tác bài hát được PL bảo hộ bản quyền tác giả 50 năm, sau khi tác giả chết thì con được
hưởng quyền đó ==> tranh cãi là quyền đó vẫn thuộc tác giả hay thuộc về con tác giả
+ đứa con trong bào thai có được kiện chính người mẹ mang thai mình khi mang thai sử dụng thuốc lá,
rượu, thuốc, … làm ảnh hưởng đến thai nhi dẫn tới đứa con bị bệnh khi lớn lên
2. Năng lực hành vi dân sự của cá nhân
– Khái niệm: là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự
(Điều 17)
– Mối quan hệ giữa năng lực PL và năng lực hành vi:
+ mức độ hành vi dân sự của cá nhân: năng lực hành vi đầy đủ, một phần, không có năng lực hành vi,
hạn chế năng lực hành vi dân sự, và mất năng lực hành vi dân sự + Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực
hành vi dân sự của cá nhân: gồm độ tuổi và mức độ năng lực hành vi dân sự (1) Có năng lực hành vi dân
sự đầy đủ
+ Từ 18 tuổi trở lên
+ Không bị tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự
==> có đầy đủ tư cách chủ thể độc lập, và toàn quyền tham gia các giao dịch dân sự (2) Có năng lực hành vi
dân sự 1 phần:
+ Từ đủ 6 tuổi đến dưới 18 tuổi: được tham gia vào giao dịch nhỏ, phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt hằng ngày
+ Từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi có tài sản riêng: được tham gia giao dịch trong phạm vi tài sản, trừ trường hợp
PL có quy định khác.
(3) Mất năng lực hành vi dân sự (Điều 22):
+ là người bị bệnh (tâm thần) làm mất khả năng làm chủ hành vi, có giám định của cơ quan có thẩm quyền
+ người bị mất năng lực hành vi dân sự không được tham gia váo bất kỳ giao dịch dân sự nào, mà phải do
người đại diện thực hiện (4) Hạn chế năng lực hành vi dân sự (Điều 23):
+ là người nghiện ma túy, các chất kích thích dẫn đến phá tán tài sản của gia đình
+ khi tham gia vào các giao dịch dân sự phải được sự đồng ý của người đại diện theo PL
(5) Không có năng lực hành vi dân sự
+ là người dưới 6 tuổi
+ không được tham gia vào bất kỳ giao dịch nào. Mọi giao dịch của họ do người đại diện xác lập, thực hiện.
3. Giám hộ
– Khái niệm: giám hộ là việc cá nhân tổ chức hoặc cơ quan NN được PL quy định hoặc được cử để thực
hiện việc chăm sóc và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người được giám hộ (Điều 58)
– Người được giám hộ gồm:
+ người chưa thành niên không còn cha mẹ, không xác định được cha mẹ hoặc cha mẹ đều mất năng
lực hàng vi dân sư, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, bị toà án hạn chế quyền của cha, mẹ hoặc cha,
mẹ không có điều kiện chăm sóc, giáo dục người chưa thành niên đó nếu cha mẹ có yêu cầu + người
mất năng lực hành vi dân sự – Người giám hộ:
+ Giám hộ đương nhiên: (Điều 61): của người chưa thành niên: anh chị em ruột, ông bà nội ngoại, cô dì chú
bác và của người mất năng lực hành vi dân sự: vợ hoặc chồng, con, cha mẹ
+ Giám hộ cử: do UBND xã phường, thị trấn cử ra khi không có giám hộ đương nhiên. – Một người có thể
giám hộ cho nhiều người, nhưng một người chỉ có thể được một người giám hộ, trừ trường hợp người
giám hộ là cha, mẹ hoặc ông, bà theo quy định tại khoản 2 Điều 61 hoặc khoản 3 Điều 62
– So sánh giám hộ đương nhiên và giám hộ cử:
Giám hộ đương nhiên
Giám hộ cử
Do PL quy định
Do được cử
Không thể từ chối
Phải có sự đồng ý của người được cử
Người giám hộ là cá nhân
Có thể là cá nhân hoặc tổ chức
Người giám hộ có mối quan hệ với người được giám
hộ
Có thể có quan hệ hoặc không
lOMoARcPSD| 40551442
Đương nhiên trở thành người giám hộ
Phải thông qua thủ tục cử
Quyền và nghĩa vụ do PL quy định
Quyền và nghĩa vụ do PL quy định và được ghi trong văn bản cử
người giám hộ
– Điều kiện của người giám hộ là cá nhân (Điều 60):
+ có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
+ có tư cách đạo đức tốt; không phải là người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc người bị kết án
nhưng chưa được xoá án ch về một trong các tội cố ý xâm phạm nh mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân
phẩm, tài sản của người khác + có điều kiện cần thiết bảo đảm thực hiện việc giám hộ – Thay đổi người
giám hộ khi:
+ Người giám hộ không còn đủ các điều kiện quy định tại Điều 60
+ Người giám hộ là cá nhân chết hoặc bị Toà án tuyên bố mất ch, tổ chức làm giám hộ chấm dứt hoạt
động
+ Người giám hộ vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ giám hộ
+ Người giám hộ đề nghị được thay đổi và có người khác nhận làm giám hộ – Chấm dứt giám
hộ khi:
+ Người được giám hộ đã có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
+ Người được giám hộ chết
+ Cha, mẹ của người được giám hộ đã có đủ điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình
+ Người được giám hộ được nhận làm con nuôi
4. Tuyên bố mất ch và tuyên bố chết
Tuyên bố chết
Điều
kiện
Điều 81: Người có quyền, lợi ích liên quan có thể
yêu cầu Toà án ra quyết định tuyên bố một người
là đã chết trong các trường hợp sau đây: a) Sau ba
năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất ch của
Toà án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có n
tức xác thực là còn sống;
b) Biệt ch trong chiến tranh sau năm năm, kể
từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có n
tức xác thực là còn sống;
c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau
một năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên
tai đó chấm dứt vẫn không có n tức xác thực là
còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định
khác; d) Biệt ch năm năm liền trở lên và không có
n tức xác thực là còn sống; thời hạn này được nh
theo quy định tại khoản 1 Điều 78 của Bộ luật này.
Thủ tục
Theo thủ tục về tố tụng dân sự
lOMoARcPSD| 40551442
Hậu
quả
Về nhân thân: coi như đã chết, vợ / chồng có thể
tái hôn
Về tài sản: sẽ chia theo PL thừa kế
Hủy
quyế
t
định
Nhân thân: nếu đã tái hôn thì vẫn được công nhận
Tài sản: chỉ được lấy lại tài sản hiện còn
Vấn đề 4: Pháp nhân và các chủ thể khác của Quan hệ PL dân sự
I. Pháp nhân
– Pháp nhân là chủ thể pháp lý, do con người tạo ra, được PL công nhận và được tham gia vào các quan
hệ XH
– Pháp nhân ra đời từ thời La Mã cổ đại
– Từ khi ra đời đến nay, người ta đều thừa nhận pháp nhân được chia là 2 loại: + pháp nhân công: thực
hiện các giao dịch liên quan đến hoạt động quản lý NN, trật tự XH, và các lợi ích chung của XH
+ pháp nhân tư: tham gia vào các giao dịch để xác lập lợi ích cho bản thân mình – Luật dân sự chỉ
điều chỉnh pháp nhân tư
– Các luật liên quan đến pháp nhân đều nằm ngoài luật Dân sự (tức là không được điều chỉnh trong luật
Dân sự): như luật Hành chính có pháp nhân công là NN, UBND; luật thương mại có doanh nghiệp; luật
lao động là các nghiệp đoàn 1. Các loại pháp nhân – Gồm 06 loại :
+ Cơ quan nhà nước (được điều chỉnh cụ thể trong luật Hành chính), đơn vị vũ trang nhân dân
+ Tổ chức chính trị (Đảng), tổ chức chính trị – xã hội (Đoàn thanh niên, Hội phụ nữ)
+ Tổ chức kinh tế: doang nghiệp, công ty, tổng công ty
+ Tổ chức chính trị xã hội – nghề nghiệp (các cơ quan báo chí, phát thanh, truyền hình: ến hành các hoạt
động nghề nghiệp, nhưng vẫn phục vụ mục êu chính trị), tổ chức xã hội (hội người mù, hội khuyến học),
tổ chức xã hội – nghề nghiệp (hội luật gia, hội kiến trúc sư, hội nông dân).
+ Quỹ xã hội, quỹ từ thiện (quỹ Tấm lòng vàng, quỹ Vì người nghèo)
+ Tổ chức khác có đủ các điều kiện quy định tại Điều 84 của Luật Dân sự. 2. Điều kiện của
Pháp nhân (Điều 84) – Được thành lập hợp pháp:
+ phải có ý chí của các sáng lập viên hay được NN thành lập
+ có văn bản cam kết thành lập, có điều lệ (nếu PL quy định)
+ được công bố, nộp điều lệ, đăng công báo, đăng ký hoạt động + được cơ quan
công quyền chuẩn y
Có 2 trình tự cơ bản thành lập pháp nhân:
1. Thành lập theo quyết định của cơ quan NN có thẩm quyền (trình tự mệnh lệnh), áp dụng với pháp
nhân là cơ quan NN, đơn vị lực lượng vũ trang
2. Thành lập theo sáng kiến của các sáng lập viên: theo 2 cách :
• Dựa trên các văn bản PL sẵn có, dự trù về sự tồn tại của pháp nhân này, áp dụng với pháp nhân là
doanh nghiệp, hợp tác xã. Tức là nhà làm luật đã quy định sẵn việc thành lập các pháp nhân loại
này, NN chỉ cần công nhận sau khi xem xét việc thành lập pháp nhân là đủ điều kiện.
• Không có văn bản PL sẵn, các sáng lập viên tự xây dựng tôn chỉ, mục đích hoạt động. Cơ quan NN có
thẩm quyền sẽ kiểm tra nh hợp pháp, nh cần thiết, và ra Quyết định cho phép thành lập. VD như
các tổ chức Hội phật giáo, Hội thiên chúa giáo, các tổ chức từ thiện – Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ:
+ cơ cấu chặt chẽ: là sự kết cấu của các phòng ban của pháp nhân để thực hiện tốt nhất chức năng
nhiệm vụ hoạt động của pháp nhân + tổ chức chặt chẽ:
• Pháp nhân có đời sống tách biệt với đời sống của thành viên pháp nhân
lOMoARcPSD| 40551442
• Sự thay đổi của bất kỳ thành viên nào không ảnh hưởng đến sự tồn tại của pháp nhân
– Có tài sản riêng: đây là đặc nh cốt yếu của pháp nhân
+ là tài sản riêng của pháp nhân
+ trách nhiệm tài sản của pháp nhân là trách nhiệm hữu hạn Nguyên tắc:
• Tài sản của pháp nhân chỉ được dùng để trả nợ cho các chủ nợ của pháp nhân đó, các chủ nợ của
các thành viên không có quyền trên tài sản của pháp nhân
• Các chủ nợ của pháp nhân không có 1 quyền nào trên tài sản riêng của thành viên pháp nhân, ngoại
trừ pháp nhân hợp danh (tức là Công ty đối nhân) Lưu ý: thành viên không có quyền trực ếp trên
tài sản của pháp nhân, quyền của thành viên không phải là vật quyền mà là chỉ là trái quyền:
+ vật quyền: là quyền của chủ sở hữu đối với tài sản (gồm chiếm hữu, sử dụng, và định đoạt)
+ trái quyền: quyền yêu cầu đối với tài sản thuộc sở hữu của chủ thể khác, tức là phụ thuộc vào ý chí của
chủ thể khác đó
– Nhân danh mình tham gia vào các quan hệ:
+ được quyền tự do lựa chọn danh nh, không được trùng tên với pháp nhân khác cùng lĩnh vực, khu vực
kinh doanh
+ pháp nhân được bảo vệ về danh nh, uy n
+ trụ sở của pháp nhân là nơi điều hành của pháp nhân
+ quốc tịch của pháp nhân: theo luật của nước đó mà áp dụng
+ điều lệ của pháp nhân: là luật riêng của pháp nhân, phải được chuẩn y Chi nhánh và văn
phòng đại diện của pháp nhân:
– Không có tư cách pháp nhân, vì đều là đơn vị phụ thuộc của pháp nhân
– Người đứng đầu là đại diện theo ủy quyền của pháp nhân (không phải là người đại diện theo PL của pháp
nhân)
– Hoạt động nhân danh pháp nhân
– Chi nhánh >< Văn phòng đại diện:
+ Chi nhánh được thực hiện toàn bộ hay 1 phần chức năng của pháp nhân, kể cả chức năng đại diện: mở
chi nhánh thì phải có kế toán, báo cáo thuế, mã số thuế tại mơi đăng ký mở chi nhánh và chi nhánh có chức
năng kinh doanh của pháp nhân. + Văn phòng đại diện chỉ có nhiệm vụ đại diện: chỉ nhân danh cho pháp
nhân để ký kết hợp đồng, hoặc nhân danh pháp nhân để thực hiện các quyền và nghĩa cụ của pháp nhân,
do đó không cần phải có kế toán, mã số thuế hay báo cáo thuế
– Pháp nhân có thể bị kiện ra tòa tại nơi có chi nhánh
Chú ý: khi ký hợp đồng với Chi nhánh, cần xem xét kỹ chi nhánh được phép thực hiện những quyền gì, vì
nếu tranh chấp xảy ra thì trách nhiệm sẽ thuộc về chi nhanh chứ không phải thuộc về pháp nhân, tức là nếu
chi nhánh ký kết hợp đồng vượt quyền của mình thì pháp nhân không phải chịu trách nhiệm.
Lợi ích của thành lập pháp nhân:
– Đơn giản hóa các quan hệ PL: cho phép các bên có liên quan làm việc trực ếp với một đầu mối duy nhất
là pháp nhân (chứ không phải làm việc với từng thành viên) – Có đời sống pháp luật ổn định lâu dài,
không bị ảnh hưởng do những yếu tố xảy ra với các thành viên của pháp nhân (do sự thay đổi của bất kỳ
thành viên nào không ảnh hưởng đến sự tồn tại của pháp nhân)
– Chỉ phải chịu trách nhiệm hữu hạn về tài sản: nếu rủi ro xảy ra thì tài sản của các nhân các thành viên
không bị ảnh hưởng
3. Hoạt động của pháp nhân
Chú ý: “hoạt động” ở đây không phải là việc pháp nhân ến hành sản xuất kinh doanh ra sao, mà là cách
thức pháp nhân ến hành thực hiện các giao dịch, cách thức mà pháp nhân thực hiện các quyền và nghĩa
vụ.
– Pháp nhân là chủ thể của quan hệ PL ==> có đầy đủ 2 yếu tố của năng lực chủ thể: năng lực PL và
năng lực hành vi
– Năng lực PL của pháp nhân (Điều 86): mang nh chuyên biệt, mỗi pháp nhân có mục đích riêng của
mình. Tức là pháp nhân chỉ được thực hiện những chức năng, nhiệm vụ, công việc được cơ quan chức
năng NN có thẩm quyền công nhận.
lOMoARcPSD| 40551442
Chú ý: phân biệt với năng lực PL của cá nhân mang nh tổng hợp (Điều 15)
Ví dụ: một quỹ từ thiện có số ền trong quỹ lớn, muốn kinh doanh bất động sản, thì giao dịch đoc có hiệu
lực không ?
Trả lời: sẽ không có hiệu lực, vì nhiệm vụ của quỹ từ thiện không phải là kinh doanh kiếm lời, cho dù có lý
luận việc kiếm lời là để dành cho quỹ từ thiện chứ không phải dành cho cá nhân
Câu hỏi: pháp nhân có là đại diện theo ủy quyền của cá nhân, pháp nhân khác không ?
Trả lời: pháp nhân chỉ có quyền đại diện theo ủy quyền của cá nhâ, pháp nhân khác nếu trong chức năng
nhiệm vụ của pháp nhân có quy định điều này và đã được cơ quan có thẩm quyền đồng ý.
– Năng lực hành vi dân sự của pháp nhân: năng lực này được thực hiện thông qua người đại diện:
+ người đại diện theo PL:
• Căn cứ xác định:
• căn cứ vào Quyết định thành lập với pháp nhân là cơ quan NN, lực lượng vũ trang
• căn cứ vào Điều lệ với pháp nhân là doanh nghiệp
• Thẩm quyền của người đại diện theo PL: căn cứ vào Điều lệ, Biên bản họp của HĐQT doanh
nghiệp về thẩm quyền của người đại diện theo PL
+ người đại diện theo ủy quyền: là việc người đại diện theo PL ủy quyền cho người khác nhân danh
pháp nhân để thực hiện giao kết hợp đồng Căn cứ xác định:
• Hợp đồng ủy quyền: trường hợp ủy quyền có thù lao hoặc giao dịch liên quan đến bất động
sản
• Giấy ủy quyền: các trường hợp ủy quyền còn lại
• Thẩm quyền đại diện: theo nội dung ủy quyền
4. Chấm dứt pháp nhân
– Các hình thức chấm dứt sự tồn tại của pháp nhân:
+ Hợp nhất pháp nhân: A + B = AB
+ Sáp nhập pháp nhân: A + B = A/B
+ Chia pháp nhân: A = A1 + A2
+ Tách pháp nhân: A = A + A1
+ Giải thể pháp nhân: theo ý chí của thành viên, theo quyết định hành chính
+ Tuyên bố phá sản pháp nhân: theo quyết định của tòa án
– Chỉ có Giải thể và Phá sản thì pháp nhân mới chấm dứt quyền và nghĩa vụ – Trường hợp Sáp nhập, Hợp
nhất và Chia, Tách thì tên gọi pháp nhân không còn, nhưng quyền và nghĩa vụ được chuyển cho chủ
thể sau sáp nhập, hợp nhất và chia tách
II. Tổ hợp tác
– Không có tư cách pháp nhân – Điều kiện:
+ có ít nhất 3 thành viên trở lên (để có thể biểu quyết)
+ có đóng góp tài sản chung
+ có hợp đồng hợp tác có chứng thực của UBND cấp cơ sở – Năng lực
chủ thể:
+ năng lực PL: mang nh chuyên biệt
+ năng lực hành vi: thông qua tổ trưởng
– Mọi giao dịch liên quan đến tư liệu sản xuất phải được toàn thể tổ viên đồng ý, các giao dịch liên
quan đến tài sản khác phải được đa số tổ viên đồng ý
– Trách nhiệm dân sự: trách nhiệm vô hạn bằng tất cả tài sản của các thành viên tổ hợp tác
III. Hộ gia đình
– Gia đình được điều chỉnh bởi:
+ Luật Hôn nhân gia đình: kết hôn, ly hôn, quan hệ giữa các thành viên, tài sản chung / riêng trong gia đình
lOMoARcPSD| 40551442
+ Sổ hộ khẩu: quản lý hành chính do cơ quan công an thực hiện, quản lý về con người cùng chung sống tại
1 địa bàn tại 1 thời điểm
+ Luật đất đai: cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho hộ gia đình (chủ yếu là đất nông nghiệp)
Khi thực hiện giao dịch về đất đai với Hộ gia đình thì bắt buộc phải yêu cầu tất cả các thành viên của hộ gia
đình phải ký nhận (nếu thiếu thì sẽ bị tòa tuyên vô hiệu): phải căn cứ vào ai là người được quyền sử dụng
đất và phải đủ 15 tuổi trở lên và không mất năng lực hành vi (khi đó phải m người đại diện), tức là số
nhân khẩu tại thời điểm quyền sử dụng đất được giao cho hộ gia đình.
Chú ý: nếu tại thời điểm giao dịch, 1 thành viên được quyền sử dụng đất nào đó đã chuyển hộ khẩu khỏi hộ
gia đình (VD lấy chồng) thì vẫn phải ký vào giao dịch vì họ chỉ chuyển hộ khẩu chứ không chuyển quyền sử
dụng đất.
Chú ý: căn cứ ở đây có thể là Quyết định giao đất (với việc được NN giao đất), hợp đồng mua bán quyền sử
dụng đất, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (đều ghi rõ nguồn gốc do thừa kế, tặng cho, và đều ghi rõ
từng cá nhân được hưởng)
– Hộ gia đình không có tư cách pháp nhân – Điều kiện:
+ thành viên: cá nhân có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng + có đóng góp
tài sản chung, công sức chung – Năng lực chủ thể:
+ năng lực PL: mang nh chuyên biệt
+ năng lực hành vi: thông qua chủ hộ là người đại diện
– Trách nhiệm dân sự: trách nhiệm vô hạn bằng tất cả tài sản của các thành viên
———————
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu
I. Giao dịch dân sự
1. Khái niệm
– ĐN: là hợp đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương nhằm làm phát sinh, thay đổi, hoặc chấm dứt quyền,
nghĩa vụ dân sự (Điều 121)
+ hợp đồng: là bất kỳ sự thỏa thuận nào, có thể bằng văn bản, bằng miệng
+ hành vi pháp lý đơn phương: VD thừa kế, tặng cho tài sản, thưởng cho cầu thủ ghi bàn thắng, … – Đặc
điểm:
+ nh ý chí trong giao dịch dân sự: nguyện vọng, mong muốn chủ quan của chủ thể + sự bày tỏ ý chí: là
hình thức thể hiện ra bên ngoài ==> ý chí bên trong và sự bày tỏ ra bên ngoài phải thống nhất (nếu thiếu sự
thống nhất này thì giao dịch có thể bị tuyên vô hiệu
+ mục đích: là lợi ích hợp pháp mà các chủ thể hướng đến khi xác lập giao dịch (Điều 123), mục đích trong
giao dịch dân sự mang nh pháp lý (tức là được PL điều chỉnh). VD trong hợp đồng mua bán, mục đích của
bên mua là trở thành chủ sở hữu tài sản, mục đích của bên bán là nhận ền và chuyển quyền sở hữu tài
sản cho bên mua.
Giao dịch dân sự không đạt được mục đích khi:
• Giao dịch được xác định là bất hợp pháp. VD: mua bán đồ trộm cắp
• Các chủ thể không tuân thủ nghĩa vụ. VD: sau khi ký hợp đồng, bên bán không thực hiện nghĩa vụ
bàn giao tài sản; hoặc bên mua không thể trả ền
+ động cơ: là nguyên nhân thúc đẩy các bên tham gia giao dịch, động cơ trong giao dịch dân sự không
mang nh pháp lý, do đó động cơ trong giao dịch dân sự không mang nh bắt buộc. VD mua bán nhà ở thì
mục đích là chuyển quyền sở hữu nhà, còn động cơ có thể là để ở, cho thuê, để đầu tư bán lại, …
Động cơ của giao dịch dân sự có thể được các bên thỏa thuận và mang ý nghĩa pháp lý, khi đó động cơ trở
thành điều khoản của giao dịch dân sự. VD trường hợp ngân hàng chính sách cho người nghèo vay để phát
triển sản xuất, người được vay chỉ sẽ không được dùng số ền vay được để mua sắm hay đi du lịch.
– Giao dịch dân sự là căn cứ phổ biến, thông dụng nhất trong các căn cứ làm phát sinh, thay đổi,
chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. 2. Các loại giao dịch dân sự Gồm 3 loại:
– Hợp đồng dân sự: là giao dịch dân sự trong đó thể hiện ý chí của hai hay nhiều bên nhằm làm phát
sinh, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự
lOMoARcPSD| 40551442
==> hợp đồng dân sự là sự thỏa thuận ý chí của hai hay nhiều bên về việc xác lập, thay đổi, hoặc chấm dứt
quyền và nghĩa vụ dân sự.
“thỏa thuận” là nguyên tắc, là đặc trưng của hợp đồng dân sự, và được thể hiện trong tất cả các giai đoạn
của quan hệ hợp đồng.
– Hành vi pháp lý đơn phương: là giao dịch trong đó thể hiện ý chí của 1 bên nhằm làm phát sinh,
thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. VD lập di chúc, tuyên bố hứa thưởng (cho đội tuyển bóng đá,
cho học sinh đạt giải cao, …).
Hành vi pháp lý đơn phương chỉ phát sinh hậu quả pháp lý khi có người đáp ứng yêu cầu do người xác lập
giao dịch đưa ra. VD: với hành vi hứa thưởng khi đoạt giải nhất thì chỉ khi có người đạt giải nhất thì giao
dịch mới xảy ra.
– Giao dịch dân sự có điều kiện (điều 125): là giao dịch dân sự mà hiệu lực sẽ phát sinh hoặc bị hủy
bỏ phụ thuộc vào một điều kiện nào đó do các bên thỏa thuận. VD tuyên bố “sẽ mua con ngựa đua nếu nó
về đích đầu ên trong cuộc đua ngày hôm nay”, tức là chỉ khi con ngựa đó về đích đầu ên thì mới có giao
dịch mua con ngựa, nếu con ngựa không về đích đầu ên thì sẽ không phát sinh giao dịch mua con ngựa
đó.
Các yêu cầu của “điều kiện”:
+ phải phải được nêu cụ thể
+ phải chưa xảy ra khi xác lập giao dịch (tức là sẽ xảy ra ở tương lai)
+ điều kiện đó có xảy ra hay không xảy ra không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của các chủ thể trong giao
dịch. Trường hợp 1 bên cố ý thúc đẩy cho điều kiện đó xảy ra thì giao dịch vô hiệu.
+ điều kiện đó phải hợp pháp. VD: không thể lập giao dịch kiểu “sẽ trả một khoản ền nếu giết chết 1 người
nào đó
Chú ý: cần phân biệt điều kiện trong giao dịch dân sự có điều kiện với điều khoản trong hợp đồng. VD việc
mua bảo hiểm ô tô trong trường hợp bị đâm, va, đụng không phải là giao dịch dân sự có điều kiện mà là
hợp đồng, vì giao dịch đã xảy ra rồi (người mua đã mua bảo hiểm rồi)
3. Các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự (điều 122) – là các điều kiện do PL quy
định:
+ chủ thể tham gia xác lập giao dịch dân sự phải có năng lực hành vi dân sự: gồm cá nhân (từ đủ 06 tuổi trở
lên và không bị mất năng lực hành vi (bị bệnh tâm thần) hoặc bị hạn chế năng lực hành vi (bị nghiện ma túy
dẫn đến phá tán tài sản gia đình)), hộ gia đình, tổ hợp tác, pháp nhân
+ mục đích và nội dung giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của PL và trái đạo đức XH
• Mục đích là lợi ích hợp pháp mà các chủ thể hướng đến khi xác lập giao dịch
• Nội dung của giao dịch dân sự là tổng hợp các điều khoản mà các bên chủ thể thỏa thuận hoặc là ý
chí của 1 bên đưa ra.
• Điều cấm của PL: theo PL quy định không được thực hiện, VD cấm buôn bán ma túy, cấm mua bán
vũ khí, không được thanh toán bằng ngoại tệ khi mua bán trên lãnh thổ VN
• Đạo đức XH: là các chuẩn mực XH đã tồn tại trong cộng đồng từ lâu
+ người tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện: Tự nguyện = ý chí + sự bảy tỏ ý chí (thống nhất với
nhau). Vi phạm sự tự nguyện khi: giả tạo, nhầm lẫn, bị lừa dối, bị đe dọa, do mất / hạn chế hành vi năng lực
+ hình thức của giao dịch phải phù hợp với quy định của PL: có thể bằng lời nói, văn bản, hành vi cụ thể
Chỉ trong một số trường hợp đặc biệt PL mới yêu cầu về hình thức bắt buộc của giao dịch buộc các chủ thể
phải tuân theo (Điều 124): Trong trường hợp pháp luật quy định giao dịch dân sự phải được thể hiện bằng
văn bản, phải có công chứng hoặc chứng thực, phải đăng ký hoặc xin phép thì phải tuân theo các quy định
đó. VD giao dịch mua bán nhà, chuyển quyền sử dụng đất thì các bên bắt buộc phải lập văn bản có công
chứng chứng nhận và được UBND cấp có thẩm quyền chứng thực.
4. Giao dịch dân sự vô hiệu và hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu– Giao dịch
dân sự vô hiệu là giao dịch dân sự có 1 trong các điều kiện không thỏa mãn (điều kiện về hình
thức chỉ áp dụng với một số trường hợp).
– Có 2 loại vô hiệu là vô hiệu tuyệt đối và Vô hiệu tương đối:
lOMoARcPSD| 40551442
Vô hiệu tuyệt đối
Vô hiệu tương đối
Khái niệm
Là giao dịch dân sự mà tòa án được
quyền tuyên vô hiệu ngay cả khi không có
yêu cầu của các bên chủ thể
Là giao dịch dân sự mà tòa án chỉ có
thể tuyên vô hiệu khi có yêu cầu của
1 chủ thể nhất định
Trình tự vô
hiệu
Là đương nhiên vô hiệu
Có đơn yêu cầu của người có quyền
và lợi ích liên quan, và bị tòa án
tuyên vô hiệu
Thời hạn
yêu cầu tòa
án tuyên bố
giao dịch vô
hiệu
Không bị hạn chế về thời hạn yêu cầu tòa
án tuyên bố giao dịch vô hiệu.
Trường hợp vô hiệu do vi phạm quy định
bắt buộc về hình thức thì thời hạn yêu
cầu tòa án tuyên bố giao dịch vô hiệu là 2
năm
Thời hiệu khởi kiện yêu cầu tòa án
tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu là
2 năm kể từ ngày xác lập giao dịch
Mục đích
của việc
tuyên giao
dịch vô hiệu
Bảo vệ lợi ích công: lợi ích của NN, của XH
Bảo vệ lợi ích cho 1 trong các chủ thể
tham gia vào giao dịch đó
Các trường
hợp vô hiệu
Gồm 3 loại:
+ giả tạo (Điều 129)
+ vi phạm điều cấm của XH, trái đạo đức
(Điều 128)
+ hình thức không phù hợp với quy định
của PL (Điều 134)
Gồm 5 loại:
+ nhầm lẫn (Điều 131)
+ lừa dối (Điều 132)
+ cưỡng ép, đe dọa (Điều
132)
+ người chưa thành niên, người bị
mất / hạn chế năng lực hành vi
(Điều 130) + người không có khả
năng nhận thức và làm chủ hành vi
tại thời điểm giao dịch (Điều
133)
Giao dịch dân sự từng phần và một phần:
– Giao dịch vô hiệu từng phần: là giao dịch dân sự có 1 phần vô hiệu nhưng phần vô hiệu đó không làm
ảnh hưởng đến hiệu lực của phần còn lại của giao dịch. Giao dịch dân sự vô hiệu từng phần thường là các
giao dịch có 1 phần nội dung phạm vào điều cấm của PL hoặc trái đạo đức XH. VD: 1 hợp đồng mua bán
tài sản mà đối tượng mua bán gồm nhiều tài sản khác nhau, trong đó có 1 tài sản là tang vật của 1 vụ
trộm cắp thì phần giao dịch liên quan đến tài sản này bị vô hiệu, còn phần giao dịch đối với các tài sản
khác vẫn có hiệu lực.
– Giao dịch vô hiệu toàn bộ: là giao dịch dân sự có toàn bộ nội dung vi phạm điều cấm của PL, trái đạo đức
XH hoặc giao dịch thiếu 1 trong các điều kiện có hiệu lực PL. VD: giao dịch do bị lừa dối, nhầm lẫn
Hậu quả của giao dịch vô hiệu (Điều 137):
lOMoARcPSD| 40551442
– Không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên ngay từ thời điểm xác lập giao dịch
– Các bên khôi phục nh trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận, nếu không hoàn trả được
bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng ền
– Bên nào có lỗi thì sẽ phải bồi thường thiệt hại cho bên kia
– Những giao dịch dân sự bị cấm hoặc trái đạo đức thì hoa lợi phát sinh từ giao dịch đó bị thu hồi vào ngân
sách NN (VD hoa lợi từ buôn bán ma túy, vũ khí,…)
——————-
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu (ếp)
II. Đại diện
1. Khái niệm
– ĐN: đại diện là việc 1 người nhân danh và vì lợi ích của người khác xác lập thực hiện giao dịch dân
sự trong phạm vi thẩm quyền đại diện.
[người đại diện] = [người được ủy quyền]
– Người đại diện có thể là cá nhân hoặc tổ chức (nếu tổ chức có chức năng đại diện, và chức năng đó
phải được ghi rõ trong Điều lệ hoạt động, VD như công ty luật thường có chức năng đại diện).
– Các trường hợp không được ủy quyền cho người khác làm đại diện như: lập di chúc, các giao dịch
liên quan đến yếu tố nhân thân, …
Chú ý: với trường hợp của ngân hàng khi xử lý tài sản đảm bảo (tức là ngân hàng được ủy quyền để bán
phát mãi tài sản đảm bảo trong trường hợp người vay không có khả năng trả nợ), do ngân hàng không có
chức năng đại diện trong điều lệ, nên theo Thông tư liên tịch số 16/2014 về Hướng dẫn xử lý tài sản bảo
đảm, thì trong văn bản thỏa thuận giữa các bên, thay từ “ủy quyền” bằng từ “cho phép”.
==> để ủy quyền cho pháp nhân mà trong điều lệ của pháp nhân không có chức năng ủy quyền thì trong
văn bản thỏa thuận phải ghi rõ là pháp nhân được “cho phép” thực hiện
Tình huống: Cá nhân A vay ền của ngân hàng X, vợ chồng B và C ủy quyền cho A dùng tài sản của mình để
thế chấp vay ền. Hỏi quan hệ ủy quyền này có hợp pháp không ?
Trả lời: vấn đề mấu chốt cần xem xét việc A đại diện cho B và C có vì lợi ích của B và C không. Tòa có thể
tuyên giao dịch vô hiệu nếu A không chứng minh được lợi ích của B và C trong việc ủy quyền cho A.
Tình huống: A ủy quyền cho B nhân danh A để mua nhà cho A, B m được C là bên bán nhà. Như vậy trong
Hợp đồng mua bán nhà, sẽ ghi bên mua là A hay B ?
Trả lời: Ghi Bên mua là A và do B làm đại diện, và B sẽ là người ký tên vào hợp đồng. Ở đây, việc mua bán
nhà sẽ dịch chuyển quyền sở hữu nhà từ C sang A, và rõ ràng là B xác lập giao dịch nhân danh A và vì lợi ích
của A.
Tình huống: A và B tặng cho con của mình là C mới 10 tuổi ngôi nhà, làm đầy đủ các thủ tục để C là chủ sở
hữu của ngôi nhà. Sau đó A và B cần ền để kinh doanh, muốn dùng ngôi nhà của C làm thế chấp vay ền
ngân hàng. Do C mới 10 tuổi, nên A và B đương nhiên là người đại diện theo PL cho C. Hỏi việc A và B
muốn làm hợp đồng để C ủy quyền cho A và B thế chấp ngôi nhà vay ền ngân hàng có hợp pháp không ?
Trả lời: Không hợp pháp. Vì ở đây cha mẹ có quyền đại diện cho con, nhưng lại không vì lợi ích của người
con. Chỉ có trường hợp nếu người con bị bệnh hiểm nghèo, cha mẹ phải thế chấp nhà để vay ền chữa
bệnh cho con, khi đó ngân hàng vẫn có thể cho vay nhưng sẽ giám sát chặt chẽ việc sử dụng ền được vay
có đúng là để chữa bệnh cho con không.
Chú ý: để hợp đồng ủy quyền có hiệu lực thì nội dung của hợp đồng ủy quyền phải có đầy đủ nội dung. VD
hợp đồng ủy quyền thế chấp bất động sản để vay ền thì cần ghi rõ vay của ngân hàng nào, vay bao nhiêu,
lãi suất thế nào, trả nợ thế nào, trường hợp không trả được nợ thì xử lý thế nào, … chứ không được ghi
chung chung là “bên nhận ủy quyền được toàn quyền” (tòa sẽ không thể biết “toàn quyền” là những quyền
nào) Chú ý: không phải cứ hợp đồng được công chứng là sẽ được công nhận, nếu không hợp pháp thì vẫn
bị tòa tuyên vô hiệu (công chứng viên bắt buộc phải mua bảo hiểm nghề nghiệp)
– Đặc điểm của đại diện:
+ đại diện là 1 quan hệ PL
+ chủ thể : người đại diện và người được đại diện
lOMoARcPSD| 40551442
+ người đại diện nhân danh người được đại diện xác lập quan hệ với bên thứ 3, vì lợi ích của người được
đại diện
+ người được đại diện là người ếp nhận các hậu quả pháp lý từ quan hệ do người đại diện ếp nhận và
thực hiện đúng thẩm quyền đại diện
+ quan hệ đại diện có thể được xác lập theo quy định của PL (với trường hợp cá nhân được đại diện không
có năng lực hành vi dân sự đầy đủ) hoặc theo ý chí của cá nhân
– Ý nghĩa pháp lý của đại diện:
+ là công cụ hỗ trợ cho các giao dịch dân sự phát triển an toàn và hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích của các
bên.
+ bảo vệ quyền lợi của những chủ thể không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ. + đáp ứng nhu cầu của
những chủ thể có năng lực hành vi dân sự đầy đủ: trường hợp ủy quyền cho những cá nhân, tổ chức có
chuyên môn sâu trong một lĩnh vực nào đó, VD ủy quyền đầu tư chứng khoán; hoặc trường hợp cá nhân có
đầy đủ năng lực hành vi nhưng do không có thời gian, bị bệnh, hoặc bị giam trong tù thì có thể ủy quyền
cho người khác thay mình kinh doanh, đầu tư, …
+ là phương thức tham gia vào các giao dịch của các chủ thể
2. So sánh đại diện theo PL và đại diện theo ủy quyền
Đại diện theo PL
Đại diện theo ủy quyền
Giống nhau:
(1) Người đại diện nhân danh người được đại diện
(2) Người được đại diện được hưởng quyền và lợi ích cũng như trách nhiệm từ giao dịch với người
thứ 3
(3) Nếu vượt quá phạm vi thẩm quyền đại diện hoặc không có thẩm quyền đại diện: sẽ không làm
phát sinh quyền và nghĩa vụ của người được đại diện trừ khi họ đồng ý
(4) Quan hệ đại diện chấm dứt khi:
+ 1 trong 2 bên chết, hoặc bị tuyên bố chết
+ pháp nhân chấm dứt sự tồn tại
+ người đại diện bị mất năng lực hành vi dân sự, hạn chế năng lực hành vi dân sự
hoặc bị tuyên bố mất ch
Chủ thể
– Người được đại diện: có nhân
không có năng lực hành
vi dân sự đầy đủ
– Người đại diện: cá nhân có năng lực
hành vi dân sự đầy đủ (từ đủ 18 tuổi
trở lên)
– Người được đại diện: có nhân
có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
– Người đại diện: có nhân từ đủ
15 tuổi trở lên
Căn cứ xác lập
Theo quy định của PL
Theo sự ủy quyền (bằng giấy ủy quyền,
hợp đồng ủy quyền)
Thời hạn
Do PL quy định
Do thỏa thuận, nếu không thỏa thuận
thì thời hạn là 1 năm (quy định 1 năm
để tránh trường hợp người ủy quyền
“quên” việc đã ủy quyền)
Thù lao
Không có thù lao
Có thù lao nếu có thỏa thuận

Tài liệu khác của Đại học Luật Hà Nội

Preview text:

lOMoAR cPSD| 40551442
BÀI GIẢNG LUẬT DÂN SỰ 1
Vấn đề 1: Khái niệm chung về luật dân sự Việt Nam..................................................................................................3
1. Khái niệm luật dân sự.............................................................................................................................................................................3
2. Đối tượng điều chỉnh của luật dân sự................................................................................................................................................3 a. Quan
hệ tài sản............................................................................................................................. ........................................................3
b. Quan hệ nhân thân............................................................................................................................. .................................................4
3. Phương pháp điều chỉnh........................................................................................................................................................................4
4. Nguồn của luật dân sự............................................................................................................................................................................6
5. Quy phạm PL luật dân sự.......................................................................................................................................................................6
6. Các nguyên tắc điều chỉnh của luật dân sự....................................................................................................................................7
7. Áp dụng các hình thức thực hiện PL dân sự............................................................................................................................. .......7
8. Áp dụng tập quán, áp dụng tương tự và án lệ trong lĩnh vực dân sự (Điều 3)....................................................................7 a. Áp dụng tập
quán............................................................................................................................. ...................................................7
b. Áp dụng tương tự quy định của PL............................................................................................................................. ....................8
Vấn đề 2: Quan hệ pháp luật dân sự..................................................................................................8
1. Khái niệm....................................................................................................................................................................................................8
2. Đặc điểm............................................................................................................................. ........................................................................8
3. Thành phần quan hệ PL dân sự...........................................................................................................................................................8
5. Phân loại quan hệ pháp luật dân sự..................................................................................................................................................9 a. Căn cứ
vào nhóm quan hệ thuộc đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự..........................................................................9
b. Căn cứ vào tính xác định của chủ thể............................................................................................................................. ..............9
c. Căn cứ vào cách thức thực hiện quyền và nghĩa vụ..............................................................................................................10
d. Dựa vào các nhóm quan hệ cụ thể............................................................................................................................. .................10
6. Căn cứ làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ PL dân sự...............................................................................................10
Vấn đề 3: Cá nhân – chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự...............................................................11
I. Năng lực chủ thể của cá nhân............................................................................................................................. ................................11
1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân............................................................................................................................. ........11
2. Năng lực hành vi dân sự của cá nhân............................................................................................................................. ............12
3. Giám hộ............................................................................................................................. ....................................................................12
4. Tuyên bố mất tích và tuyên bố chết...........................................................................................................................................13
Vấn đề 4: Pháp nhân và các chủ thể khác của Quan hệ PL dân sự......................................................14
I. Pháp nhân..................................................................................................................................................................................................14 1. Các loại pháp
nhân............................................................................................................................. ...............................................14 2.
Điều kiện của Pháp nhân (Điều 84)............................................................................................................................. ................14 3.
Hoạt động của pháp
nhân............................................................................................................................. ..................................16 4. Chấm dứt pháp
nhân............................................................................................................................. ...........................................16 II. Tổ hợp
tác............................................................................................................................. ....................................................................17
III. Hộ gia đình..............................................................................................................................................................................................17
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu.............................................................18
I. Giao dịch dân sự......................................................................................................................................................................................18
1. Khái niệm............................................................................................................................. .................................................................18
2. Các loại giao dịch dân sự............................................................................................................................. ....................................18
3. Các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự (điều 122).................................................................................................19
4. Giao dịch dân sự vô hiệu và hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu.................................................................19
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu (tiếp)....................................................20
II. Đại diện......................................................................................................................................................................................................20
1. Khái niệm............................................................................................................................. .................................................................20
2. So sánh đại diện theo PL và đại diện theo ủy quyền.............................................................................................................22
III. Thời hạn....................................................................................................................................................................................................23
1. Khái niệm............................................................................................................................. .................................................................23
2. Phân loại thời hạn............................................................................................................................. .................................................23
3. Ý nghĩa thời hạn............................................................................................................................. .....................................................23
4. Cách tính thời hạn............................................................................................................................. .................................................23
IV. Thời hiệu..................................................................................................................................................................................................24
1. Khái niệm............................................................................................................................. .................................................................24
2. Phân loại thời hiệu (Điều 155)............................................................................................................................. ..........................24
3. Cách tính thời hiệu............................................................................................................................. ...............................................24
Vấn đề 6 : Tài sản và quyền sở hữu..................................................................................................25
I. Tài sản............................................................................................................................. ............................................................................25
1. Khái niệm tài sản............................................................................................................................. ..................................................25 lOMoAR cPSD| 40551442
2. Phân loại tài sản............................................................................................................................. ....................................................25 a.
Dựa vào tính không di dời của tài sản:.......................................................................................................................................25
b. Phân loại thành Tài sản hữu hình và Tài sản vô hình:...............................................................................................................26
c. Tài sản có đăng ký quyền sở hữu và Tài sản không đăng ký quyền sở hữu:.....................................................................26
d. Tài sản hiện có và Tài sản hình thành trong tương lai...............................................................................................................26 II. Quyền sở
hữu...........................................................................................................................................................................................26
III. Thành phần của quyền sở hữu............................................................................................................................. ............................27
Vấn đề 6 : Căn cứ xác lập, chấm dứt quyền sở hữu...........................................................................28
I. Khái niệm chung......................................................................................................................................................................................28
1. Định nghĩa............................................................................................................................. ...............................................................28
2. Phân loại............................................................................................................................. ...................................................................28
II. Căn cứ xác lập quyền sở hữu (Mục 1 chương 14 BLDS)............................................................................................................28
1. Xác lập quyền sử hữu từ lao động sản xuất, kinh doanh hợp pháp (Điều 233)............................................................28
2. Xác lập quyền sở hữu theo thoả thuận từ các bên (Điều 234)...........................................................................................28
3. Xác lập quyền sở hữu trong trường hợp sáp nhập (Điều 236)...........................................................................................28
4. Xác lập quyền sở hữu trong trường hợp trộn lẫn (Điều 237)..............................................................................................28
5. Xác lập quyền sở hữu trong trường hợp chế biến (Điều 238).............................................................................................29
6. Xác lập quyền sở hữu với vật vô chủ, vật không xác định được chủ sở hữu (Điều 239)...........................................29
7. Xác lập quyền sở hữu đối với vật bị chôn dấu, chìm đắm (Điều 240).............................................................................29
8. Xác lập quyền sở hữu đối với vật bị đánh rơi, bỏ quên (Điều 241)...................................................................................29
Vấn đề 7 : Hình thức sở hữu............................................................................................................29
Chương : Sở hữu nhà nước.......................................................................................................................................................................29
1. Sở hữu nhà nước............................................................................................................................. ....................................................29
2. Sở hữu tập thể............................................................................................................................. ........................................................30
3. Sở hữu của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội........................................................................................................30
4. Sở hữu của tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp....................................................................................................30
5. Sở hữu tư nhân............................................................................................................................. .......................................................30
6. Sở hữu chung............................................................................................................................. ..........................................................31
1. Khái niệm............................................................................................................................. .................................................................31
2. Các biện pháp bảo vệ quyền sử hữu bằng hệ thống PL dân sự.........................................................................................31 a. Tự bảo
vệ............................................................................................................................. .................................................................31
b. Các phương thức kiện............................................................................................................................. ..........................................32
3. Những quy định khác về quyền sở hữu............................................................................................................................. .........33
Vấn đề 8 : Quyền thừa kế................................................................................................................33
1. Khái niệm............................................................................................................................. .................................................................33
2. Mối quan hệ giữa quyền sở hữu và quyền thừa kế.................................................................................................................33
3. Quan hệ thừa kế............................................................................................................................. ....................................................33
4. Các nguyên tắc thừa kế............................................................................................................................. ......................................34
1. Thời điểm và địa điểm mở thừa kế............................................................................................................................. .................34 a. Thời
điểm mở thừa kế............................................................................................................................. ..........................................34
b. Địa điểm mở thừa kế............................................................................................................................. ...........................................34 2.
Người thừa kế............................................................................................................................. .........................................................34
3. Di sản và di sản thừa kế............................................................................................................................. .....................................35
4. Người quản lý di sản thừa kế............................................................................................................................. ............................36
5. Việc thừa kế của những người có quyền thừa kế của nhau mà chết cùng 1 thời điểm (Điều 677).......................36
6. Người không được quyền hưởng di sản thừa kế......................................................................................................................37
7. Thời hiệu khởi kiện về thừa kế (Điều 645)............................................................................................................................. ...38
1. Khái niệm thừa kế theo di chúc và di chúc............................................................................................................................. ..38 a. Khái niệm
thừa kế theo di chúc............................................................................................................................. ........................38
b. Di chúc............................................................................................................................. ......................................................................38 2.
Điều kiện có hiệu lực của di chúc............................................................................................................................. ....................38
3. Quyền và hạn chế quyền của người lập di chúc.....................................................................................................................39 a. Quyền của
người lập di chúc............................................................................................................................. .............................39
b. Hạn chế quyền của người lập di chúc (Điều 669)...................................................................................................................40
4. Hiệu lực pháp luật của di chúc............................................................................................................................. .........................40
5. Di sản dùng vào việc thờ cúng, di tặng............................................................................................................................. .........41
1. Khái niệm............................................................................................................................. .................................................................42 a.
Thừa kế theo quan hệ hôn nhân............................................................................................................................. ......................42
b. Thừa kế theo quan hệ nuôi dưỡng............................................................................................................................. ..................42
c. Thừa kế theo quan hệ huyết thống............................................................................................................................. .................42
d. Thừa kế do luật quy định............................................................................................................................. ....................................42 2. Các
trường hợp thừa kế theo PL............................................................................................................................. ......................42
3. Hàng thừa kế............................................................................................................................. ..........................................................43
4. Thừa kế của con riêng, cha dượng, mẹ kế (Điều 679)..........................................................................................................43 lOMoAR cPSD| 40551442
5. Thừa kế thế vị............................................................................................................................. ........................................................43
1. Thanh toán từ di sản (Điều 683)............................................................................................................................. ......................43
2. Phân chia theo PL (Điều 685)............................................................................................................................. ............................43
3. Chia theo di chúc (Điều 684)............................................................................................................................. ............................43
4. Hạn chế phân chia di sản............................................................................................................................. ...................................44
Vấn đề 1: Khái niệm chung về luật dân sự Việt Nam
1. Khái niệm luật dân sự
– “Dân sự” được hiểu đơn giản là “sự việc của người dân”
– Quan hệ XH gồm nhiều loại: quan hệ tình cảm, tín ngưỡng, đạo đức, .. và quan hệ PL. – Quan hệ PL chia thành:
+ công pháp: hình sự, nhà nước, tố tụng, hành chính, …
+ tư pháp: dân sự, kinh tế, lao động, hôn nhân gia đình, …
– Không phải nước nào cũng có Bộ luật Dân sự: VD những nước theo hệ thống
Common Law (nguồn cơ bản là án lệ), ở đó họ có luật theo từng lĩnh vực cụ thể như
Luật hợp đồng, luật thừa kế, luật bồi thường, …
– Các nước theo hệ thống “civil law” (nguồn cơ bản là văn bản PL) (gồm các nước châu Âu lục địa) thì các
quan hệ dân sự được pháp điển hóa thành luật gốc là Luật Dân sự.
Việt Nam là 1 nước theo hệ thống “civil law”
– Luật dân sự theo nghĩa rộng: là tập hợp các quy tắc, quy định địa vị pháp lý, chuẩn mực pháp lý cho cách
ứng xử của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác
– Luật dân sự theo nghĩa hẹp: là 1 ngành luật trong hệ thống PL VN, là tổng hợp các quy phạm PL điều
chỉnh các quan hệ tài sản mang tính chất hàng hóa – tiền tệ và các quan hệ nhân thân trên cơ sở bình
đẳng, độc lập của các chủ thể khi tham gia vào các quan hệ đó.
– Luật dân sự được coi là Hiến pháp của ngành luật tư, là cơ sở để xây dựng các ngành luật tư khác. VD luật
kinh tế, luật lao động, luật thương mại, luật đất đai, luật hôn nhân gia đình, … đều là chi tiết hóa luật dân sự
– Khi áp dụng, nếu luật chuyên ngành quy định thì sẽ áp dụng luật chuyên ngành, nếu không quy định thì
sẽ áp dụng các quy tắc chung trong luật dân sự. 2. Đối tượng điều chỉnh của luật dân sự – Gồm 2 đối tượng:
+ quan hệ tài sản: có quan hệ vật quyền, và quan hệ trái quyền
+ quan hệ nhân thân: có quan hệ nhân thân phi tài sản và quan hệ nhân thân gắn với tài sản
– Cơ sở: tài sản là vật chất, nhân thân là ý thức, thế giới chỉ chia thành vật chất và ý thức nên trong XH chỉ
có 2 nhóm quan hệ là quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân. – Tuy nhiên không phải luật dân sự điều
chỉnh toàn bộ quan hệ tài sản hay toàn bộ quan hệ nhân thân mà chỉ điều chỉnh 1 nhóm quan hệ trong
đó. (để lại cho các luật khác điều chỉnh)
a. Quan hệ tài sản
– ĐN: là quan hệ giữa chủ thể này với chủ thể khác có liên quan đến tài sản. Chủ thể là người hoặc tổ chức. – Đặc điểm:
+ các quan hệ tài sản luôn liên quan đến tài sản (Điều 163: Tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản)
+ tồn tại khách quan và gắn liền với phương thức sản xuất nhất định
+ quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh do các chủ thể xác lập và mang ý chí của chủ thể tham gia vào
quan hệ (chứ không phải do NN áp đặt như trong luật Hình sự, Hành chính)
+ quan hệ tài sản mang tính hàng hóa tiền tệ và sự đền bù tương đương: trên cơ sở nguyên tắc bình đẳng,
khi một bên được trao một lợi ích vật chất thì phải trao lại cho bên kia một lợi ích vật chất tương đương.
Chú ý: “đền bù” >< “bồi thường”
Chú ý: không phải tất cả các quan hệ tài sản đều mang tính đền bù tương đương, VD quan hệ tặng cho,
thừa kế hoàn toàn không có sự “đền bù tương đương”, tuy nhiên 2 quan hệ này vẫn thuộc đối tượng điều
chỉnh của luật dân sự.
– Các quan hệ tài sản được luật dân sự điều chỉnh: + quan hệ sở hữu lOMoAR cPSD| 40551442
+ quan hệ nghĩa vụ và hợp đồng, bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng + quan hệ thừa kế
+ quan hệ về chuyển quyền sử dụng đất b. Quan hệ nhân thân
– ĐN: là quan hệ giữa chủ thể này với chủ thể khác có liên quan đến giá trị nhân thân, hay còn gọi là lợi ích
tinh thần – Đặc điểm:
+ luôn xuất phát từ lợi ích tinh thần hay lợi ích giá trị nhân thân
+ luôn gắn liền với chủ thể và về nguyên tắc không thể chuyển giao được: tuy nhiên trong BLDS vẫn có
những giá trị nhân thân được cho phép chuyển giao, VD quyền sở hữu trí tuệ,
+ lợi ích tinh thần trong quan hệ nhân thân không mang tính giá trị, không xác định được bằng tiền
+ mang tính tuyệt đối: quyền nhân thân không thể bị tước đoạt, bị hạn chế, trừ trường hợp PL quy định khác
Câu hỏi: quan hệ cấp dưỡng là quan hệ tài sản hay quan hệ nhân thân?
Trả lời: là quan hệ tài sản, vì quan hệ giữa người cấp dưỡng và người được cấp dưỡng đã có lợi ích vật chất
– Phân loại quan hệ nhân thân:
+ quan hệ nhân thân phi tài sản: họ tên, sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm, uy tín, bí mật đời tư, …
+ quan hệ nhân thân gắn với tài sản: quyền tác giả đối với tác phẩm văn học nghệ thuật, khoa học, quyền
tác giả đối với đối tượng sở hữu công nghiệp, …
– Các quyền nhân thân được quy định trong bộ luật dân sự: gồm 26 quyền (Mục 2 BLDS 2005)
– Chỉ những giá trị nhân thân nào được PL ghi nhận mới được coi là quyền nhân thân. VD quyền hiến mô,
tạng hiện tại chưa được coi là quyền nhân thân do luật dân sự hiện tại là Luật dân sự 2005 chưa quy định vấn đề này
3. Phương pháp điều chỉnh
– Phương pháp điều chỉnh của luật dân sự là những cách thức, biện pháp, mà NN tác động lên các quan hệ
tài sản, quan hệ nhân thân làm cho các quan hệ này phát sinh, thay đổi, chấm dứt theo ý chí của NN
– Các đặc điểm của phương pháp điều chỉnh luật dân sự:
+ đảm bảo các chủ thể độc lập về tổ chức và tài sản, bình đẳng về địa vị pháp lý
+ đảm bảo sự thỏa thuận
+ đảm bảo quyền tự định đoạt
+ đảm bảo chủ thể được quyền khởi kiện, chịu trách nhiệm chủ yếu bằng tài sản Câu hỏi:
(1) Phân biệt PL dân sự, khoa học dân sự, môn học dân sự
(2) Phân biệt giá trị nhân thân, quan hệ nhân thân, quyền nhân thân(3) Sự đền bù tương đương là đặc trưng của: a. Mọi quan hệ dân sự
b. Một số quan hệ dân sự
c. Hầu hết các quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh
Trả lời: (3) Khẳng định c là chính xác nhất. Khẳng định a sai vì quan hệ tặng cho hay thừa kế là quan hệ
dân sự nhưng không có sự đền bù tương đương Câu hỏi: Các khẳng định sau là Đúng hay Sai:
(1) Việc xử phạt người vi phạm giao thông là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh (2) Bồi thường thiệt
hại do xâm phạm đến danh dự, uy tín, nhân phẩm là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh
(3) BLDS điều chỉnh cả các quan hệ hôn nhân gia đình, thương mại, lao động.
(4) Mọi quan hệ hôn nhân gia đình, thương mại, lao động đều do BLDS điều chỉnh(5) Chỉ những quan hệ
nào được quy định trong BLDS mới thuộc phạm vi điều chỉnh của luật dân sự
(6) Công ty X thỏa thuận dùng hình ảnh của diễn viên A là quan hệ nhân thân
(7) Mọi quyền nhân thân đều không thể chuyển giao
(8) Mọi thông tin riêng tư liên quan đến cá nhân đều là bí mật đời tư
(9) Nhận trông giữ tài sản không lấy thù lao thì không phải quan hệ tài sản
(10) Quan hệ chuyển quyền sử dụng đất là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh
(11) Quyền tác giả là quyền nhân thân do luật dân sự điều chỉnhTrả lời: lOMoAR cPSD| 40551442
(1) Sai. Vì quan hệ đó không mang tính chất hàng hóa – tiền tệ, phương pháp điều chỉnh cũng không phải
là bình đẳng hay thỏa thuận, mà là quan hệ do NN áp đặt ý chí của mình lên người dân nhằm mục đích
là quản lý trật tự trong giao thông. Đây là quan hệ pháp luật hành chính
(2) Đúng. Đây là quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng (3) Đúng.
(4) Sai. BLDS chỉ quy đỉnh những điểm chung nhất, chi tiết được thể hiện trong các luật chuyên ngành, và
khi áp dụng thì nếu có luật chuyên ngành điều chỉnh thì áp dụng luật chuyên ngành trước, chỉ khi luật
chuyên ngành không điều chỉnh mới áp dụng BLDS (5) Sai.
(6) Sai. Đây là quan hệ tài sản, vì có sự thỏa thuận, trả tiền theo hợp đồng
(7) Sai. Về nguyên tắc thì quyền nhân thân là không thể chuyển giao, nhưng có nhữngngoại lệ như quyền
sở hữu trí tuệ: một sáng chế thuộc sở hữu của 1 người thì người đó có quyền ủy quyền cho người khác
công bố, hay sử dụng, hay bán sáng chế (8) Sai.
(9) Sai. Đây là quan hệ tài sản, nhưng quan hệ này không mang tính chất đền bù tương đương (giống
như quan hệ tặng cho tài sản). Quan hệ này là 1 dạng hợp đồng, mặc dù không có thù lao, do đó là
quan hệ tài sản. Giải thích cách khác: đây không thể là quan hệ nhân thân, do đó phải là quan hệ tài sản.
(10) Đúng. Đây là 1 dạng hợp đồng chuyển nhượng
(11) Đúng. Đây là quyền nhân thân gắn với tài sản
Câu hỏi: Trong các quan hệ dưới đây, quan hệ nào là quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh:
(1) Quan hệ bồi thường thiệt hại do xâm phạm danh dự, uy tín, nhân phẩm của người khác
(2) UBND cấp huyện giao đất cho cá nhân và hộ gia đình
(3) Cha mẹ cấp dưỡng cho con cái khi cha mẹ có quyết định ly hôn của tòa án(4) Quan hệ hoàn trả tài sản
khi có hành vi trái PL chiếm đoạt tài sản của người khác Trả lời: (1) Đúng
(2) Sai. Quan hệ này không có tính bình đẳng (người dân không thể thỏa thuận với UBND mà phải theo
quy định của NN). Đây là quan hệ hành chính, có tình mệnh lệnh – phục tùng
(3) Theo nghĩa rộng thì Đúng, nhưng theo nghĩa hẹp thì quan hệ này đã có luật Hôn nhân gia đình điều
chỉnh, nên sẽ áp dụng luật Hôn nhân gia đình mà không áp dụng luật Dân sự
(4) Đúng. Vì có mang tính chất hàng hóa – tiền tệ, tính đền bù tương đương, có sự thỏa thuận, bình đẳng
Câu hỏi: Các khẳng định sau là Đúng hay Sai
(1) Hợp đồng sử dụng các tác phẩm nghệ thuật là quan hệ nhân thân
(2) Quyền tài sản đối với sáng chế là quan hệ nhân thân do luật dân sự điều chỉnh
(3) Bồi thường thiệt hại do hành vi xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm là quan hệ nhân thân
(4) Quan hệ tài sản phải là quan hệ trong đó có đối tượng là tài sảnTrả lời: (1) Sai. (2)
(3) Sai. Đây là quan hệ tài sản
(4) Sai. Vì đối tượng của quan hệ tài sản không bắt buộc phải là tài sản, chỉ cần là quan hệ liên quan đến
tài sản (theo Định nghĩa), VD hợp đồng dịch vụ là quan hệ tài sản nhưng đối tượng không phải tài sản
Câu hỏi: Những quan hệ nào thuộc đối tượng điều chỉnh của luật dân sự: (1) Nghĩa vụ nộp thuế
(2) Phạt vi phạm hành chính
(3) Giao kế hoạch khai thác than
(4) Tịch thu hàng buôn lậu qua biên giới
(5) Thanh toán tiền mua nhà, cho thuêTrả lời:
(1) Sai. Vì là quan hệ không bình đẳng
(2) Sai. Vì thuộc luật hành chính
(3) Sai. Vì quan hệ không bình đẳng
(4) Sai. Vì quan hệ không bình đẳng lOMoAR cPSD| 40551442 (5) Đúng
4. Nguồn của luật dân sự
– Theo nghĩa rộng: là ý chí của giai cấp thống trị được đưa lên thành luật
– Theo nghĩa hẹp: là những văn bản PL do cơ quan NN có thẩm quyền ban hành, theo trình tự thủ tục
nhất định, chứa đựng quy phạm PL dân sự, nhằm điều chỉnh các quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân.
– Các loại nguồn của luật dân sự: + Hiến pháp
+ Bộ luật dân sự: là nguồn chủ yếu, quan trọng nhất của luật dân sự
+ Các luật chuyên ngành: Hôn nhân gia đình, Đất đai, Thương mại, Cư trú, Nhà ở, Môi trường, …
+ Một số Nghị định, Thông tư, Văn bản hướng dẫn, …
5. Quy phạm PL luật dân sự
– Khái niệm: là ý chí của NN được chứa đựng trong các văn bản PL, quy định về cách xử sự chuẩn mực mà
các chủ thể phải tuân theo khi tham gia các quan hệ dân sự hoặc trong hoàn cảnh đã được PL dự liệu.
“Cách xử sự chuẩn mực” gồm:
+ hành vi được phép thực hiện
+ hành vi phải thực hiện
+ hành vi không được thực hiện
+ phương thức phải tuân theo
– Cấu tạo: gồm 3 bộ phận giả định, quy định, chế tài – Phân loại:
+ quy phạm định nghĩa: là quy phạm nêu ra khái niệm và phạm vi giới hạn của 1 vấn đề nhất định. VD: Hợp
đồng dân sự là sự thoả thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự (Điều 388)
+ quy phạm nguyên tắc: chỉ nêu ra nguyên tắc, không có chế tài
+ quy phạm điều chỉnh: là quy phạm có số lượng nhiều nhất trong BLDS, có đủ cả 3 bộ phận •
Quy phạm mệnh lệnh: nêu ra cách xử sự duy nhất và bắt buộc các thủ thể phải tuân theo. VD hợp
đồng mua bán phải được công chứng, chứng thực…; thế chấp quyền sử dụng đất phải đăng ký … •
Quy phạm tùy nghi: cho phép các chủ thể được lựa chọn cách xử sự phù hợp với điều kiện và hoàn
cảnh của mình để thực hiện quan hệ dân sự. Đây là quy phạm thể hiện rõ nét nhất các đặc trưng
của luật dân sự, đó là nguyên tắc tự do, tự nguyện, tự định đoạt trên cơ sở bình đẳng, các bên thể
hiện được ý chí của mình. •
Quy phạm tùy nghi lựa chọn: đưa ra một số cách xử sự và cho phép các chủ thể lựa chọn 1 trong số
đó. VD tài sản cầm cố có thể do bên nhận cầm cố giữ hoặc người thứ 3 giữ •
Quy phạm tùy nghi thỏa thuận: cho phép các chủ thể thỏa thuận cách thức xử sự khi tham gia quan
hệ dân sự. VD: hình thức hợp đồng do các bên tự thỏa thuận, địa điểm thực hiện nghĩa vụ do các
bên tự thỏa thuận 6. Các nguyên tắc điều chỉnh của luật dân sự – Các nguyên tắc mang tính pháp chế chung:
+ nguyên tắc tôn trọng lợi ích của NN, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác
+ nguyên tắc tuân thủ PL (Điều 11)
+ nguyên tắc hòa giải: trong quan hệ dân sự, việc hoà giải giữa các bên phù hợp với quy định của pháp luật
được khuyến khích. Không ai được dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực khi tham gia quan hệ dân sự, giải
quyết các tranh chấp dân sự.
– Nguyên tắc tôn trọng đạo đức truyền thống tốt đẹp (Điều 8)
– Các nguyên tắc mang bản chất của luật dân sự: là nhóm quy tắc quan trọng nhất, là tư tưởng định hướng
cho các quy tắc khác, trong trường hợp không có quy phạm cụ thể thì các bên cũng phải xử sự theo đúng các nguyên tắc này:
+ nguyên tắc tự do, tự nguyện, cam kết, thỏa thuận (Điều 4)
+ nguyên tắc bình đẳng (Điều 5)
+ nguyên tắc thiện chí, trung thực (Điều 6)
+ nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự (Điều 9) 7. Áp dụng các
hình thức thực hiện PL dân sự Gồm các hình thức: – Tuân theo PL lOMoAR cPSD| 40551442 – Thi hành PL – Sử dụng PL
– Áp dụng PL dân sự: là hoạt động cụ thể của cơ quan NN có thẩm quyền căn cứ vào các quy định đã có
sẵn của PL dân sự để giải quyết các sự kiện thực tế xảy ra nhằm đưa ra các quyết định phù hợp.
Chú ý: trong các Hợp đồng thường thấy có “Căn cứ bộ luật dân sự …” thì đây là việc sử dụng PL dân sự,
không phải là áp dụng luật dân sự. Chỉ cơ quan NN có thẩm quyền (chủ yếu là Tòa án, hoặc có thể là
UBND) mới có quyền áp dụng PL dân sự. Cơ quan NN có thẩm quyền áp dụng luật dân sự bằng cách đưa
ra các văn bản áp dụng PL dân sự, có nội dung là 1 trong 3 nhóm sau:
+ công nhận hay bác bỏ quyền dân sự. VD như quyền sở hữu, tòa án ra văn bản công nhận / bác bỏ quyền
sở hữu của một người đối với 1 tài sản
+ xác lập 1 nghĩa vụ cho 1 chủ thể: VD yêu cầu bồi thường
+ áp dụng biện pháp cưỡng chế: VD tịch thu, phạt vi phạm, quyết định bán đấu giá tài sản
8. Áp dụng tập quán, áp dụng tương tự và án lệ trong lĩnh vực dân sự (Điều 3) – Lý do áp dụng: + do lỗ hổng của PL
+ do sự lạc hậu của PL
a. Áp dụng tập quán
– Là việc cơ quan NN có thẩm quyền căn cứ vào tập quán của địa phương hoặc của dân tộc để giải quyết
các tranh chấp phát sinh mà trong PL dân sự chưa có quy phạm PL điều chỉnh quan hệ đó
– Điều kiện áp dụng tập quán:
+ tranh chấp cần giải quyết phải thuộc đối tượng điều chỉnh của luật dân sự.
+ chưa có các quy định của PL điều chỉnh trực tiếp các tranh chấp này
+ tranh chấp đó đã có tập quán đang được thừa nhận và áp dụng + tập quán đó
không được trái PL và đạo đức XH b. Áp dụng tương tự quy định của PL
– Là việc cơ quan NN có thẩm quyền căn cứ vào những quy phạm PL dân sự đã có để giải quyết tranh chấp
đang xảy ra mà tranh chấp đó có tính chất tương tự với quan hệ dân sự được điều chỉnh bằng các quy phạm PL dân sự đó.
VD: hiện nay trong BLDS đã có các quy phạm PL để giải quyết tranh chấp trong hợp đồng cho vay nhưng
chưa có quy phạm PL để giải quyết các tranh chấp từ hụi, họ, vì thế khi cần giải quyết các tranh chấp về họi,
họ thì cơ quan NN có thẩm quyền có thể áp dụng các quy định của PL về hợp đồng cho vay để giải quyết vì
quan hệ về hụi, họ có tính chất tương tự quan hệ về cho vay.
VD: Điều 625 quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của chủ sở hữu súc vật khi súc vật gây ra thiệt
hại cho chủ thể khác, với trường hợp nuôi trăn, rắn, cá sấu là loại bò sát (không phải súc vật) gây hại cho
chủ thể khác, do chưa có quy định về bồi thường thiệt hại do bò sát nuôi gây ra, nên có thể áp dụng Điều 625.
– Điều kiện áp dụng:
+ quan hệ đang tranh chấp phải thuộc phạm vi điều chỉnh của luật dân sự
+ có các quy định điều chỉnh trực tiếp quan hệ dân sự có tính chất tương tự với quan hệ đang cần giải quyết
+ trong luật dân sự hiện hành không có quy phạm nào điều chỉnh trực tiếp quan hệ đang tranh chấp
+ không có tập quán để áp dụng hoặc không thể áp dụng tập quán
+ quy định tương tự không được trái PL và đạo đức XH
Vấn đề 2: Quan hệ pháp luật dân sự 1. Khái niệm
– Quan hệ PL dân sự là quan hệ tài sản, quan hệ nhân thân được quy phạm PL dân sự điều chỉnh 2. Đặc điểm
– Đặc điểm của quan hệ PL dân sự: bình đẳng, tự định đoạt, và thoả thuận
– Chủ thể rất đa dạng và độc lập với nhau về tổ chức và tài sản: gồm 5 loại: + cá nhân lOMoAR cPSD| 40551442 + pháp nhân + hộ gia đình + tổ hợp tác + nhà nước
– Địa vị của các chủ thể trong quan hệ dân sự là bình đẳng
– Lợi ích là tiền đề trong phần lớn các quan hệ dân sự. Chú ý: “phần lớn” chứ không phải tất cả, VD quan
hệ bồi thường thiệt hại là để đảm bảo tính công bằng XH – Các biện pháp cưỡng chế đa dạng do PL quy
định và do các bên thỏa thuận: chủ yếu là trách nhiệm về tài sản
3. Thành phần quan hệ PL dân sự –
Chủ thể: cá nhân, pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác, nhà nước – Khách thể: 5 nhóm khách thể chủ yếu:
+ tài sản: trong các quan hệ sở hữu
+ hành vi và các dịch vụ: trong các quan hệ hợp đồng
+ kết quả của hoạt động tinh thần sáng tạo: trong quan hệ PL sở hữu trí tuệ
+ các giá trị nhân thân: trong quan hệ nhân thân
+ quyền sử dụng đất: là loại tài sản đặc biệt nên có chế định riêng –
Nội dung: là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ dân sự của các chủ thể tham gia quan hệ dân sự
+ quyền dân sự: là xử sự mà chủ thể mang quyền được phép thực hiện để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp
của mình. VD quyền thực hiện hành vi nhất định đối với tài sản của mình, quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ
phải thực hiện nghĩa vụ, quyền yêu cầu bồi thường. Quyền dân sự có 2 loại: •
Quyền khách quan: do PL ghi nhận cho chủ thể •
Quyền chủ quan: chủ thể tự tạo ra thông qua các hợp đồng
+ nghĩa vụ dân sự: là xử sự bắt buộc mà chủ thể mang nghĩa vụ phải thực hiện vì lợi ích hợp pháp của bên
mang quyền hoặc vì lợi ích NN, XH hoặc chủ thể khác, gồm có hành vi hành động và hành vi không hành
động. Hành vi mang nghĩa vụ thể hiện ý chí của chủ thể.
VD nghĩa vụ phải tôn trọng quyền, lợi ích hợp pháp của người khác; nghĩa vụ phải thực hiện hoặc không
thực hiện hành vi nhất định vì lợi ích của người mang quyền; nghĩa vụ bồi thường thiệt hại
5. Phân loại quan hệ pháp luật dân sự – Có thể chia thành:
+ Quan hệ tài sản và Quan hệ nhân thân
+ Quan hệ PL dân sự Tuyệt đối và Quan hệ PL dân sự Tương đối
+ Quan hệ vật quyền và Quan hệ trái quyền
a. Căn cứ vào nhóm quan hệ thuộc đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự Căn cứ vào nhóm quan hệ
thuộc đối tượng điều chỉnh LDS – Quan hệ tài sản: + thông qua 1 tài sản
+ mang tính chất hàng hóa tiền tệ
– Quan hệ nhân thân: gắn với 1 lợi ích tinh thần nhất định – Ý nghĩa: để áp dụng chế tài phù hợp:
+ quan hệ tài sản: buộc phải thực hiện nghĩa vụ, phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại + quan hệ nhân thân:
xin lỗi, cải chính công khai, chấm dứt hành vi vi phạm b. Căn cứ vào tính xác định của chủ thể
Quan hệ PL dân sự tuyệt đối
Quan hệ PL dân sự tương đối
Xác định được các bên chủ thể tham gia
Xác định được một bên chủ thể mang quyền quan hệ lOMoAR cPSD| 40551442
Quyền tương đối: chỉ có thể yêu cầu bên
Quyền tuyệt đối: PL bảo vệ chống lại tất cả mọi người có nghĩa vụ thực hiện
Quyền và nghĩa vụ thường do các bên
Quyền và nghĩa vụ do PL quy định thoả thuận
Quan hệ nghĩa vụ, hợp đồng, bồi thường
Quan hệ nhân thân, quan hệ sở hữu thiệt hại
Nếu có một bên chủ thể không tạo thành quan hệ.
Quan hệ tuyệt đối xác định được một bên chủ thể mang
quyền, những người còn lại trong XH là chủ thể còn lại,
chấp hành pháp luật về quan hệ sở hữu đó. (chịu trách
nhiệm theo chế tài dân sự).
Quyền của chủ thể bên này là nghĩa vụ
tương ứng và đối lập của chủ thể bên kia
– Ý nghĩa: có ý nghĩa trong việc bảo vệ quyền cho chủ thể mang quyền:
+ quan hệ tuyệt đối: bất kì ai vi phạm cũng bị gọi là xâm phạm quyền bảo vệ tuyệt đối
+ quan hệ tương đối: chỉ những chủ thể mang nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ mới bị coi là vi phạm
c. Căn cứ vào cách thức thực hiện quyền và nghĩa vụ
Quan hệ vật quyền
Quan hệ trái quyền Quyền đối vật Quyền đối nhân Tuyệt đối Tương đối
Chủ thể nghĩa vụ có thể chưa xác định
Chủ thể nghĩa vụ xác định
Lợi ích được đáp ứng bởi chính hành vi của chủ thể
Lợi ích được đáp ứng bởi hành vi vủa chủ thể quyền nghĩa vụ Vô thời hạn
Có thời hạn (theo hợp đồng)
Việc thực hiện quyền không làm chấm dứt quyền
Việc thực hiện quyền dẫn tới chấm dứt quyền
Chế định tài sản và quyền sở hữu
Chế định nghĩa vụ và hợp đồng Ghi chú:
+ quyền đối vật: là quyền đối với vật, không chỉ là quyền sở hữu tài sản mà còn có quyền với tài sản của
người khác, VD quyền sử dụng đất (NN sở hữu), quyền địa dịch
(là quyền có đường đi vào đất của mình), quyền bề mặt (như làm tàu điện ngầm)
+ quyền đối nhân: là quyền đối với chủ thể khác
– Ý nghĩa: sử dụng cách thức thực hiện và bảo vệ quyền phù hợp
+ quan hệ vật quyền: chủ thể mang quyền tự thực hiện, không phụ thuộc vào hành vi của chủ thể khác
+ quan hệ trái quyền: chủ thể mang quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ thực hiện, nếu không thực hiện thì yêu
cầu cưỡng chế. Tính trái quyền thể hiện ở chỗ: quyền dân sự của bên này có được thực hiện hay không
hoàn toàn phụ thuộc vào việc chủ thể mang nghĩa vụ có thực hiện nghĩa vụ đó hay không. VD quan hệ vay
tài sản là quan hệ trái quyền vì trong đó quyền thu hồi nợ của bên cho vay có được thỏa mãn hay không
phải trông chờ vào việc bên vay thực hiện nghĩa vụ trả nợ lOMoAR cPSD| 40551442
==> do tính rủi ro cao của quan hệ trái quyền nên trong thực tế các chủ thể thường cố gắng chuyển quan
hệ trái quyền thành quan hệ vật quyền, VD cho vay thường yêu cầu có bảo đảm
d. Dựa vào các nhóm quan hệ cụ thể
Có thể chia thành: + quan hệ sở hữu, + quan hệ nghĩa vụ, + quan hệ hợp đồng, + quan hệ bồi thường thiệt
hại, + quan hệ thừa kế.
6. Căn cứ làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ PL dân sự
– Sự kiện pháp lý: là những sự kiện xảy ra trong thực tế mà PL dự liệu, quy định nó sẽ làm phát sinh quan
hệ pháp lý, quan hệ này sẽ làm phát sinh thay đổi hay chấm dứt quan hệ PL dân sự
– Phân loại sự kiện pháp lý: 5 loại
+ Hành vi pháp lý: là những hành vi có ý thức của chủ thể nhằm làm phát sinh những hậu quả pháp lý nhất
định, bao gồm hành vi hợp pháp và hành vi bất hợp pháp. + Xử sự pháp lý: là những hành vi không làm
phát sinh hậu quả pháp lý nhưng theo quy định của PL thì hậu quả pháp lý được phát sinh. VD nhặt được
tài sản vô chủ, phát hiện tài sản chôn dấu, … (ở đây mục đích của họ không phải là tìm tài sản mà chỉ vô tình tìm thấy tài sản)
+ Sự biến pháp lý: là những sự kiện xảy ra không phụ thuộc vào ý muốn của con người mà khi sự biến đó
xảy ra thì theo quy định của PL sẽ làm phát sinh những hậu quả pháp lý. Có 2 loại sự biến pháp lý là Sự biến
tuyệt đối (hoàn toàn không phụ thuộc vào ý chí con người, VD động đất, bão tố) và Sự biến tương đối (có
nguyên nhân bắt nguồn từ hành vi của con người nhưng hậu quả nằm ngoài sự kiểm soát của người đó, VD
đốt lửa để sưởi trong rừng gây ra cháy rừng).
+ Thời hạn: là một khoảng thời gian có thời điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc. Thời hạn là sự kiện pháp lý
khi kết thúc thời hạn đó làm phát sinh một hậu quả pháp lý. VD thời hạn trả nợ
+ Các sự kiện khác do PL quy định. VD bản án, quyết định, sinh, tử, kết hôn, ly hôn, …
Vấn đề 3: Cá nhân – chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự
I. Năng lực chủ thể của cá nhân
– Năng lực chủ thể của cá nhân bao gồm:
+ năng lực pháp luật dân sự: được PL cho phép
+ năng lực hành vi dân sự: tự mình có khả năng thực hiện
1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân
– Khái niệm (khoản 1 điều 14): là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và có nghĩa vụ dân sự
– Đặc điểm của năng lực pháp luật dân sự của cá nhân:
+ Nội dung được pháp luật quy định
+ Nội dung phụ thuộc vào các điều kiện kinh tế, chính trị, XH
+ Mọi cá nhân có năng lực pháp luật như nhau
+ Năng lực PL dân sự của cá nhân có từ khi người đó sinh ra và chấm dứt khi chết
+ Chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của PL
– Nội dung năng lực PL của cá nhân: là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ mà PL quy định cho cá nhân.
– Quyền và nghĩa vụ dân sự của cá nhân (Điều 15): + Quyền nhân thân: •
Quyền nhân thân gắn với tài sản: quyền đối với các đối tượng sở hữu trí tuệ như quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp •
Quyền nhân thân không gắn với tài sản: là các giá trị tinh thần gắn liền với mỗi cá nhân như quyền đối
với họ tên, hình ảnh, danh dự, nhân phẩm, bí mật đời tư + Quyền sở hữu và các quyền khác gắn với tài sản + Quyền thừa kế
+ Quyền tham gia vào các giao dịch dân sự và nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ đó
– Năng lực PL dân sự của cá nhân: (điều 14)
+ Tồn tại: khi được sinh ra
+ Tạm ngừng: trong trường hợp tuyên bố mất tích + Chấm
dứt: khi chết hoặc tuyên bố chết Vấn đề còn tranh cãi: lOMoAR cPSD| 40551442
+ 1 nhạc sỹ sáng tác bài hát được PL bảo hộ bản quyền tác giả 50 năm, sau khi tác giả chết thì con được
hưởng quyền đó ==> tranh cãi là quyền đó vẫn thuộc tác giả hay thuộc về con tác giả
+ đứa con trong bào thai có được kiện chính người mẹ mang thai mình khi mang thai sử dụng thuốc lá,
rượu, thuốc, … làm ảnh hưởng đến thai nhi dẫn tới đứa con bị bệnh khi lớn lên
2. Năng lực hành vi dân sự của cá nhân
– Khái niệm: là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự (Điều 17)
– Mối quan hệ giữa năng lực PL và năng lực hành vi:
+ mức độ hành vi dân sự của cá nhân: năng lực hành vi đầy đủ, một phần, không có năng lực hành vi,
hạn chế năng lực hành vi dân sự, và mất năng lực hành vi dân sự + Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực
hành vi dân sự của cá nhân: gồm độ tuổi và mức độ năng lực hành vi dân sự (1) Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ + Từ 18 tuổi trở lên
+ Không bị tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự
==> có đầy đủ tư cách chủ thể độc lập, và toàn quyền tham gia các giao dịch dân sự (2) Có năng lực hành vi dân sự 1 phần:
+ Từ đủ 6 tuổi đến dưới 18 tuổi: được tham gia vào giao dịch nhỏ, phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt hằng ngày
+ Từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi có tài sản riêng: được tham gia giao dịch trong phạm vi tài sản, trừ trường hợp PL có quy định khác.
(3) Mất năng lực hành vi dân sự (Điều 22):
+ là người bị bệnh (tâm thần) làm mất khả năng làm chủ hành vi, có giám định của cơ quan có thẩm quyền
+ người bị mất năng lực hành vi dân sự không được tham gia váo bất kỳ giao dịch dân sự nào, mà phải do
người đại diện thực hiện (4) Hạn chế năng lực hành vi dân sự (Điều 23):
+ là người nghiện ma túy, các chất kích thích dẫn đến phá tán tài sản của gia đình
+ khi tham gia vào các giao dịch dân sự phải được sự đồng ý của người đại diện theo PL
(5) Không có năng lực hành vi dân sự
+ là người dưới 6 tuổi
+ không được tham gia vào bất kỳ giao dịch nào. Mọi giao dịch của họ do người đại diện xác lập, thực hiện. 3. Giám hộ
– Khái niệm: giám hộ là việc cá nhân tổ chức hoặc cơ quan NN được PL quy định hoặc được cử để thực
hiện việc chăm sóc và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người được giám hộ (Điều 58)
– Người được giám hộ gồm:
+ người chưa thành niên không còn cha mẹ, không xác định được cha mẹ hoặc cha mẹ đều mất năng
lực hàng vi dân sư, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, bị toà án hạn chế quyền của cha, mẹ hoặc cha,
mẹ không có điều kiện chăm sóc, giáo dục người chưa thành niên đó nếu cha mẹ có yêu cầu + người
mất năng lực hành vi dân sự – Người giám hộ:
+ Giám hộ đương nhiên: (Điều 61): của người chưa thành niên: anh chị em ruột, ông bà nội ngoại, cô dì chú
bác và của người mất năng lực hành vi dân sự: vợ hoặc chồng, con, cha mẹ
+ Giám hộ cử: do UBND xã phường, thị trấn cử ra khi không có giám hộ đương nhiên. – Một người có thể
giám hộ cho nhiều người, nhưng một người chỉ có thể được một người giám hộ, trừ trường hợp người
giám hộ là cha, mẹ hoặc ông, bà theo quy định tại khoản 2 Điều 61 hoặc khoản 3 Điều 62
– So sánh giám hộ đương nhiên và giám hộ cử:
Giám hộ đương nhiên Giám hộ cử Do PL quy định Do được cử Không thể từ chối
Phải có sự đồng ý của người được cử
Người giám hộ là cá nhân
Có thể là cá nhân hoặc tổ chức
Người giám hộ có mối quan hệ với người được giám hộ
Có thể có quan hệ hoặc không lOMoAR cPSD| 40551442
Đương nhiên trở thành người giám hộ
Phải thông qua thủ tục cử
Quyền và nghĩa vụ do PL quy định và được ghi trong văn bản cử
Quyền và nghĩa vụ do PL quy định người giám hộ
– Điều kiện của người giám hộ là cá nhân (Điều 60):
+ có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
+ có tư cách đạo đức tốt; không phải là người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc người bị kết án
nhưng chưa được xoá án tích về một trong các tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân
phẩm, tài sản của người khác + có điều kiện cần thiết bảo đảm thực hiện việc giám hộ – Thay đổi người giám hộ khi:
+ Người giám hộ không còn đủ các điều kiện quy định tại Điều 60
+ Người giám hộ là cá nhân chết hoặc bị Toà án tuyên bố mất tích, tổ chức làm giám hộ chấm dứt hoạt động
+ Người giám hộ vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ giám hộ
+ Người giám hộ đề nghị được thay đổi và có người khác nhận làm giám hộ – Chấm dứt giám hộ khi:
+ Người được giám hộ đã có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
+ Người được giám hộ chết
+ Cha, mẹ của người được giám hộ đã có đủ điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình
+ Người được giám hộ được nhận làm con nuôi
4. Tuyên bố mất tích và tuyên bố chết
Tuyên bố mất tích Tuyên bố chết
Điều 81: Người có quyền, lợi ích liên quan có thể
yêu cầu Toà án ra quyết định tuyên bố một người
là đã chết trong các trường hợp sau đây: a) Sau ba
Điều 78: Khi một người biệt tích hai
năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của
năm liền trở lên, mặc dù đã áp dụng
Toà án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin
đầy đủ các biện pháp thông báo,
tức xác thực là còn sống;
tìm kiếm theo quy định của pháp b)
Biệt tích trong chiến tranh sau năm năm, kể Điều
luật tố tụng dân sự nhưng vẫn
từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin
tức xác thực là còn sống; kiện
không có tin tức xác thực về việc c)
Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau
người đó còn sống hay đã chết thì
một năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên
theo yêu cầu của người có quyền,
tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là
lợi ích liên quan, Toà án có thể
còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định
tuyên bố người đó mất tích
khác; d) Biệt tích năm năm liền trở lên và không có
tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính
theo quy định tại khoản 1 Điều 78 của Bộ luật này. Thủ tục
Theo thủ tục về tố tụng dân sự
Theo thủ tục về tố tụng dân sự lOMoAR cPSD| 40551442
Về nhân thân: tạm đình chỉ tư cách
chủ thể, nếu vợ / chồng xin ly hôn
Về nhân thân: coi như đã chết, vợ / chồng có thể Hậu thì đây là 1 căn cứ tái hôn quả
Về tài sản: giao cho người đại diện
Về tài sản: sẽ chia theo PL thừa kế quản lý Hủy
Nhân thân: nếu đã ly hôn thì quyế
Nhân thân: nếu đã tái hôn thì vẫn được công nhận t
quyết định ly hôn vẫn có giá trị
Tài sản: chỉ được lấy lại tài sản hiện còn
Tài sản: đương nhiên được lấy lại định
Vấn đề 4: Pháp nhân và các chủ thể khác của Quan hệ PL dân sự I. Pháp nhân
– Pháp nhân là chủ thể pháp lý, do con người tạo ra, được PL công nhận và được tham gia vào các quan hệ XH
– Pháp nhân ra đời từ thời La Mã cổ đại
– Từ khi ra đời đến nay, người ta đều thừa nhận pháp nhân được chia là 2 loại: + pháp nhân công: thực
hiện các giao dịch liên quan đến hoạt động quản lý NN, trật tự XH, và các lợi ích chung của XH
+ pháp nhân tư: tham gia vào các giao dịch để xác lập lợi ích cho bản thân mình – Luật dân sự chỉ
điều chỉnh pháp nhân tư
– Các luật liên quan đến pháp nhân đều nằm ngoài luật Dân sự (tức là không được điều chỉnh trong luật
Dân sự): như luật Hành chính có pháp nhân công là NN, UBND; luật thương mại có doanh nghiệp; luật
lao động là các nghiệp đoàn 1. Các loại pháp nhân – Gồm 06 loại :
+ Cơ quan nhà nước (được điều chỉnh cụ thể trong luật Hành chính), đơn vị vũ trang nhân dân
+ Tổ chức chính trị (Đảng), tổ chức chính trị – xã hội (Đoàn thanh niên, Hội phụ nữ)
+ Tổ chức kinh tế: doang nghiệp, công ty, tổng công ty
+ Tổ chức chính trị xã hội – nghề nghiệp (các cơ quan báo chí, phát thanh, truyền hình: tiến hành các hoạt
động nghề nghiệp, nhưng vẫn phục vụ mục tiêu chính trị), tổ chức xã hội (hội người mù, hội khuyến học),
tổ chức xã hội – nghề nghiệp (hội luật gia, hội kiến trúc sư, hội nông dân).
+ Quỹ xã hội, quỹ từ thiện (quỹ Tấm lòng vàng, quỹ Vì người nghèo)
+ Tổ chức khác có đủ các điều kiện quy định tại Điều 84 của Luật Dân sự. 2. Điều kiện của
Pháp nhân (Điều 84) – Được thành lập hợp pháp:
+ phải có ý chí của các sáng lập viên hay được NN thành lập
+ có văn bản cam kết thành lập, có điều lệ (nếu PL quy định)
+ được công bố, nộp điều lệ, đăng công báo, đăng ký hoạt động + được cơ quan công quyền chuẩn y
Có 2 trình tự cơ bản thành lập pháp nhân:
1. Thành lập theo quyết định của cơ quan NN có thẩm quyền (trình tự mệnh lệnh), áp dụng với pháp
nhân là cơ quan NN, đơn vị lực lượng vũ trang
2. Thành lập theo sáng kiến của các sáng lập viên: theo 2 cách : •
Dựa trên các văn bản PL sẵn có, dự trù về sự tồn tại của pháp nhân này, áp dụng với pháp nhân là
doanh nghiệp, hợp tác xã. Tức là nhà làm luật đã quy định sẵn việc thành lập các pháp nhân loại
này, NN chỉ cần công nhận sau khi xem xét việc thành lập pháp nhân là đủ điều kiện. •
Không có văn bản PL sẵn, các sáng lập viên tự xây dựng tôn chỉ, mục đích hoạt động. Cơ quan NN có
thẩm quyền sẽ kiểm tra tính hợp pháp, tính cần thiết, và ra Quyết định cho phép thành lập. VD như
các tổ chức Hội phật giáo, Hội thiên chúa giáo, các tổ chức từ thiện – Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ:
+ cơ cấu chặt chẽ: là sự kết cấu của các phòng ban của pháp nhân để thực hiện tốt nhất chức năng
nhiệm vụ hoạt động của pháp nhân + tổ chức chặt chẽ: •
Pháp nhân có đời sống tách biệt với đời sống của thành viên pháp nhân lOMoAR cPSD| 40551442 •
Sự thay đổi của bất kỳ thành viên nào không ảnh hưởng đến sự tồn tại của pháp nhân
– Có tài sản riêng: đây là đặc tính cốt yếu của pháp nhân
+ là tài sản riêng của pháp nhân
+ trách nhiệm tài sản của pháp nhân là trách nhiệm hữu hạn Nguyên tắc: •
Tài sản của pháp nhân chỉ được dùng để trả nợ cho các chủ nợ của pháp nhân đó, các chủ nợ của
các thành viên không có quyền trên tài sản của pháp nhân •
Các chủ nợ của pháp nhân không có 1 quyền nào trên tài sản riêng của thành viên pháp nhân, ngoại
trừ pháp nhân hợp danh (tức là Công ty đối nhân) Lưu ý: thành viên không có quyền trực tiếp trên
tài sản của pháp nhân, quyền của thành viên không phải là vật quyền mà là chỉ là trái quyền:
+ vật quyền: là quyền của chủ sở hữu đối với tài sản (gồm chiếm hữu, sử dụng, và định đoạt)
+ trái quyền: quyền yêu cầu đối với tài sản thuộc sở hữu của chủ thể khác, tức là phụ thuộc vào ý chí của chủ thể khác đó
– Nhân danh mình tham gia vào các quan hệ:
+ được quyền tự do lựa chọn danh tính, không được trùng tên với pháp nhân khác cùng lĩnh vực, khu vực kinh doanh
+ pháp nhân được bảo vệ về danh tính, uy tín
+ trụ sở của pháp nhân là nơi điều hành của pháp nhân
+ quốc tịch của pháp nhân: theo luật của nước đó mà áp dụng
+ điều lệ của pháp nhân: là luật riêng của pháp nhân, phải được chuẩn y Chi nhánh và văn
phòng đại diện của pháp nhân:
– Không có tư cách pháp nhân, vì đều là đơn vị phụ thuộc của pháp nhân
– Người đứng đầu là đại diện theo ủy quyền của pháp nhân (không phải là người đại diện theo PL của pháp nhân)
– Hoạt động nhân danh pháp nhân
– Chi nhánh >< Văn phòng đại diện:
+ Chi nhánh được thực hiện toàn bộ hay 1 phần chức năng của pháp nhân, kể cả chức năng đại diện: mở
chi nhánh thì phải có kế toán, báo cáo thuế, mã số thuế tại mơi đăng ký mở chi nhánh và chi nhánh có chức
năng kinh doanh của pháp nhân. + Văn phòng đại diện chỉ có nhiệm vụ đại diện: chỉ nhân danh cho pháp
nhân để ký kết hợp đồng, hoặc nhân danh pháp nhân để thực hiện các quyền và nghĩa cụ của pháp nhân,
do đó không cần phải có kế toán, mã số thuế hay báo cáo thuế
– Pháp nhân có thể bị kiện ra tòa tại nơi có chi nhánh
Chú ý: khi ký hợp đồng với Chi nhánh, cần xem xét kỹ chi nhánh được phép thực hiện những quyền gì, vì
nếu tranh chấp xảy ra thì trách nhiệm sẽ thuộc về chi nhanh chứ không phải thuộc về pháp nhân, tức là nếu
chi nhánh ký kết hợp đồng vượt quyền của mình thì pháp nhân không phải chịu trách nhiệm.
Lợi ích của thành lập pháp nhân:
– Đơn giản hóa các quan hệ PL: cho phép các bên có liên quan làm việc trực tiếp với một đầu mối duy nhất
là pháp nhân (chứ không phải làm việc với từng thành viên) – Có đời sống pháp luật ổn định lâu dài,
không bị ảnh hưởng do những yếu tố xảy ra với các thành viên của pháp nhân (do sự thay đổi của bất kỳ
thành viên nào không ảnh hưởng đến sự tồn tại của pháp nhân)
– Chỉ phải chịu trách nhiệm hữu hạn về tài sản: nếu rủi ro xảy ra thì tài sản của các nhân các thành viên không bị ảnh hưởng
3. Hoạt động của pháp nhân
Chú ý: “hoạt động” ở đây không phải là việc pháp nhân tiến hành sản xuất kinh doanh ra sao, mà là cách
thức pháp nhân tiến hành thực hiện các giao dịch, cách thức mà pháp nhân thực hiện các quyền và nghĩa vụ. –
Pháp nhân là chủ thể của quan hệ PL ==> có đầy đủ 2 yếu tố của năng lực chủ thể: năng lực PL và năng lực hành vi –
Năng lực PL của pháp nhân (Điều 86): mang tính chuyên biệt, mỗi pháp nhân có mục đích riêng của
mình. Tức là pháp nhân chỉ được thực hiện những chức năng, nhiệm vụ, công việc được cơ quan chức
năng NN có thẩm quyền công nhận. lOMoAR cPSD| 40551442
Chú ý: phân biệt với năng lực PL của cá nhân mang tính tổng hợp (Điều 15)
Ví dụ: một quỹ từ thiện có số tiền trong quỹ lớn, muốn kinh doanh bất động sản, thì giao dịch đoc có hiệu lực không ?
Trả lời: sẽ không có hiệu lực, vì nhiệm vụ của quỹ từ thiện không phải là kinh doanh kiếm lời, cho dù có lý
luận việc kiếm lời là để dành cho quỹ từ thiện chứ không phải dành cho cá nhân
Câu hỏi: pháp nhân có là đại diện theo ủy quyền của cá nhân, pháp nhân khác không ?
Trả lời: pháp nhân chỉ có quyền đại diện theo ủy quyền của cá nhâ, pháp nhân khác nếu trong chức năng
nhiệm vụ của pháp nhân có quy định điều này và đã được cơ quan có thẩm quyền đồng ý.
– Năng lực hành vi dân sự của pháp nhân: năng lực này được thực hiện thông qua người đại diện:
+ người đại diện theo PL: • Căn cứ xác định: •
căn cứ vào Quyết định thành lập với pháp nhân là cơ quan NN, lực lượng vũ trang •
căn cứ vào Điều lệ với pháp nhân là doanh nghiệp •
Thẩm quyền của người đại diện theo PL: căn cứ vào Điều lệ, Biên bản họp của HĐQT doanh
nghiệp về thẩm quyền của người đại diện theo PL
+ người đại diện theo ủy quyền: là việc người đại diện theo PL ủy quyền cho người khác nhân danh
pháp nhân để thực hiện giao kết hợp đồng Căn cứ xác định: •
Hợp đồng ủy quyền: trường hợp ủy quyền có thù lao hoặc giao dịch liên quan đến bất động sản •
Giấy ủy quyền: các trường hợp ủy quyền còn lại •
Thẩm quyền đại diện: theo nội dung ủy quyền
4. Chấm dứt pháp nhân
– Các hình thức chấm dứt sự tồn tại của pháp nhân:
+ Hợp nhất pháp nhân: A + B = AB
+ Sáp nhập pháp nhân: A + B = A/B
+ Chia pháp nhân: A = A1 + A2
+ Tách pháp nhân: A = A + A1
+ Giải thể pháp nhân: theo ý chí của thành viên, theo quyết định hành chính
+ Tuyên bố phá sản pháp nhân: theo quyết định của tòa án
– Chỉ có Giải thể và Phá sản thì pháp nhân mới chấm dứt quyền và nghĩa vụ – Trường hợp Sáp nhập, Hợp
nhất và Chia, Tách thì tên gọi pháp nhân không còn, nhưng quyền và nghĩa vụ được chuyển cho chủ
thể sau sáp nhập, hợp nhất và chia tách II. Tổ hợp tác –
Không có tư cách pháp nhân – Điều kiện:
+ có ít nhất 3 thành viên trở lên (để có thể biểu quyết)
+ có đóng góp tài sản chung
+ có hợp đồng hợp tác có chứng thực của UBND cấp cơ sở – Năng lực chủ thể:
+ năng lực PL: mang tính chuyên biệt
+ năng lực hành vi: thông qua tổ trưởng –
Mọi giao dịch liên quan đến tư liệu sản xuất phải được toàn thể tổ viên đồng ý, các giao dịch liên
quan đến tài sản khác phải được đa số tổ viên đồng ý –
Trách nhiệm dân sự: trách nhiệm vô hạn bằng tất cả tài sản của các thành viên tổ hợp tác III. Hộ gia đình
– Gia đình được điều chỉnh bởi:
+ Luật Hôn nhân gia đình: kết hôn, ly hôn, quan hệ giữa các thành viên, tài sản chung / riêng trong gia đình lOMoAR cPSD| 40551442
+ Sổ hộ khẩu: quản lý hành chính do cơ quan công an thực hiện, quản lý về con người cùng chung sống tại
1 địa bàn tại 1 thời điểm
+ Luật đất đai: cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho hộ gia đình (chủ yếu là đất nông nghiệp)
Khi thực hiện giao dịch về đất đai với Hộ gia đình thì bắt buộc phải yêu cầu tất cả các thành viên của hộ gia
đình phải ký nhận (nếu thiếu thì sẽ bị tòa tuyên vô hiệu): phải căn cứ vào ai là người được quyền sử dụng
đất và phải đủ 15 tuổi trở lên và không mất năng lực hành vi (khi đó phải tìm người đại diện), tức là số
nhân khẩu tại thời điểm quyền sử dụng đất được giao cho hộ gia đình.
Chú ý: nếu tại thời điểm giao dịch, 1 thành viên được quyền sử dụng đất nào đó đã chuyển hộ khẩu khỏi hộ
gia đình (VD lấy chồng) thì vẫn phải ký vào giao dịch vì họ chỉ chuyển hộ khẩu chứ không chuyển quyền sử dụng đất.
Chú ý: căn cứ ở đây có thể là Quyết định giao đất (với việc được NN giao đất), hợp đồng mua bán quyền sử
dụng đất, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (đều ghi rõ nguồn gốc do thừa kế, tặng cho, và đều ghi rõ
từng cá nhân được hưởng)
– Hộ gia đình không có tư cách pháp nhân – Điều kiện:
+ thành viên: cá nhân có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng + có đóng góp
tài sản chung, công sức chung – Năng lực chủ thể:
+ năng lực PL: mang tính chuyên biệt
+ năng lực hành vi: thông qua chủ hộ là người đại diện
– Trách nhiệm dân sự: trách nhiệm vô hạn bằng tất cả tài sản của các thành viên ———————
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu I. Giao dịch dân sự 1. Khái niệm
– ĐN: là hợp đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương nhằm làm phát sinh, thay đổi, hoặc chấm dứt quyền,
nghĩa vụ dân sự (Điều 121)
+ hợp đồng: là bất kỳ sự thỏa thuận nào, có thể bằng văn bản, bằng miệng
+ hành vi pháp lý đơn phương: VD thừa kế, tặng cho tài sản, thưởng cho cầu thủ ghi bàn thắng, … – Đặc điểm:
+ tính ý chí trong giao dịch dân sự: nguyện vọng, mong muốn chủ quan của chủ thể + sự bày tỏ ý chí: là
hình thức thể hiện ra bên ngoài ==> ý chí bên trong và sự bày tỏ ra bên ngoài phải thống nhất (nếu thiếu sự
thống nhất này thì giao dịch có thể bị tuyên vô hiệu
+ mục đích: là lợi ích hợp pháp mà các chủ thể hướng đến khi xác lập giao dịch (Điều 123), mục đích trong
giao dịch dân sự mang tính pháp lý (tức là được PL điều chỉnh). VD trong hợp đồng mua bán, mục đích của
bên mua là trở thành chủ sở hữu tài sản, mục đích của bên bán là nhận tiền và chuyển quyền sở hữu tài sản cho bên mua.
Giao dịch dân sự không đạt được mục đích khi: •
Giao dịch được xác định là bất hợp pháp. VD: mua bán đồ trộm cắp •
Các chủ thể không tuân thủ nghĩa vụ. VD: sau khi ký hợp đồng, bên bán không thực hiện nghĩa vụ
bàn giao tài sản; hoặc bên mua không thể trả tiền
+ động cơ: là nguyên nhân thúc đẩy các bên tham gia giao dịch, động cơ trong giao dịch dân sự không
mang tính pháp lý, do đó động cơ trong giao dịch dân sự không mang tính bắt buộc. VD mua bán nhà ở thì
mục đích là chuyển quyền sở hữu nhà, còn động cơ có thể là để ở, cho thuê, để đầu tư bán lại, …
Động cơ của giao dịch dân sự có thể được các bên thỏa thuận và mang ý nghĩa pháp lý, khi đó động cơ trở
thành điều khoản của giao dịch dân sự. VD trường hợp ngân hàng chính sách cho người nghèo vay để phát
triển sản xuất, người được vay chỉ sẽ không được dùng số tiền vay được để mua sắm hay đi du lịch. –
Giao dịch dân sự là căn cứ phổ biến, thông dụng nhất trong các căn cứ làm phát sinh, thay đổi,
chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. 2. Các loại giao dịch dân sự Gồm 3 loại: –
Hợp đồng dân sự: là giao dịch dân sự trong đó thể hiện ý chí của hai hay nhiều bên nhằm làm phát
sinh, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự lOMoAR cPSD| 40551442
==> hợp đồng dân sự là sự thỏa thuận ý chí của hai hay nhiều bên về việc xác lập, thay đổi, hoặc chấm dứt
quyền và nghĩa vụ dân sự.
“thỏa thuận” là nguyên tắc, là đặc trưng của hợp đồng dân sự, và được thể hiện trong tất cả các giai đoạn
của quan hệ hợp đồng. –
Hành vi pháp lý đơn phương: là giao dịch trong đó thể hiện ý chí của 1 bên nhằm làm phát sinh,
thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. VD lập di chúc, tuyên bố hứa thưởng (cho đội tuyển bóng đá,
cho học sinh đạt giải cao, …).
Hành vi pháp lý đơn phương chỉ phát sinh hậu quả pháp lý khi có người đáp ứng yêu cầu do người xác lập
giao dịch đưa ra. VD: với hành vi hứa thưởng khi đoạt giải nhất thì chỉ khi có người đạt giải nhất thì giao dịch mới xảy ra. –
Giao dịch dân sự có điều kiện (điều 125): là giao dịch dân sự mà hiệu lực sẽ phát sinh hoặc bị hủy
bỏ phụ thuộc vào một điều kiện nào đó do các bên thỏa thuận. VD tuyên bố “sẽ mua con ngựa đua nếu nó
về đích đầu tiên trong cuộc đua ngày hôm nay”, tức là chỉ khi con ngựa đó về đích đầu tiên thì mới có giao
dịch mua con ngựa, nếu con ngựa không về đích đầu tiên thì sẽ không phát sinh giao dịch mua con ngựa đó.
Các yêu cầu của “điều kiện”:
+ phải phải được nêu cụ thể
+ phải chưa xảy ra khi xác lập giao dịch (tức là sẽ xảy ra ở tương lai)
+ điều kiện đó có xảy ra hay không xảy ra không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của các chủ thể trong giao
dịch. Trường hợp 1 bên cố ý thúc đẩy cho điều kiện đó xảy ra thì giao dịch vô hiệu.
+ điều kiện đó phải hợp pháp. VD: không thể lập giao dịch kiểu “sẽ trả một khoản tiền nếu giết chết 1 người nào đó
Chú ý: cần phân biệt điều kiện trong giao dịch dân sự có điều kiện với điều khoản trong hợp đồng. VD việc
mua bảo hiểm ô tô trong trường hợp bị đâm, va, đụng không phải là giao dịch dân sự có điều kiện mà là
hợp đồng, vì giao dịch đã xảy ra rồi (người mua đã mua bảo hiểm rồi) 3.
Các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự (điều 122) – là các điều kiện do PL quy định:
+ chủ thể tham gia xác lập giao dịch dân sự phải có năng lực hành vi dân sự: gồm cá nhân (từ đủ 06 tuổi trở
lên và không bị mất năng lực hành vi (bị bệnh tâm thần) hoặc bị hạn chế năng lực hành vi (bị nghiện ma túy
dẫn đến phá tán tài sản gia đình)), hộ gia đình, tổ hợp tác, pháp nhân
+ mục đích và nội dung giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của PL và trái đạo đức XH •
Mục đích là lợi ích hợp pháp mà các chủ thể hướng đến khi xác lập giao dịch •
Nội dung của giao dịch dân sự là tổng hợp các điều khoản mà các bên chủ thể thỏa thuận hoặc là ý chí của 1 bên đưa ra. •
Điều cấm của PL: theo PL quy định không được thực hiện, VD cấm buôn bán ma túy, cấm mua bán
vũ khí, không được thanh toán bằng ngoại tệ khi mua bán trên lãnh thổ VN •
Đạo đức XH: là các chuẩn mực XH đã tồn tại trong cộng đồng từ lâu
+ người tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện: Tự nguyện = ý chí + sự bảy tỏ ý chí (thống nhất với
nhau). Vi phạm sự tự nguyện khi: giả tạo, nhầm lẫn, bị lừa dối, bị đe dọa, do mất / hạn chế hành vi năng lực
+ hình thức của giao dịch phải phù hợp với quy định của PL: có thể bằng lời nói, văn bản, hành vi cụ thể
Chỉ trong một số trường hợp đặc biệt PL mới yêu cầu về hình thức bắt buộc của giao dịch buộc các chủ thể
phải tuân theo (Điều 124): Trong trường hợp pháp luật quy định giao dịch dân sự phải được thể hiện bằng
văn bản, phải có công chứng hoặc chứng thực, phải đăng ký hoặc xin phép thì phải tuân theo các quy định
đó. VD giao dịch mua bán nhà, chuyển quyền sử dụng đất thì các bên bắt buộc phải lập văn bản có công
chứng chứng nhận và được UBND cấp có thẩm quyền chứng thực. 4.
Giao dịch dân sự vô hiệu và hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu– Giao dịch
dân sự vô hiệu là giao dịch dân sự có 1 trong các điều kiện không thỏa mãn (điều kiện về hình
thức chỉ áp dụng với một số trường hợp).
– Có 2 loại vô hiệu là vô hiệu tuyệt đối và Vô hiệu tương đối: lOMoAR cPSD| 40551442
Vô hiệu tuyệt đối
Vô hiệu tương đối
Là giao dịch dân sự mà tòa án được
Là giao dịch dân sự mà tòa án chỉ có
quyền tuyên vô hiệu ngay cả khi không có
thể tuyên vô hiệu khi có yêu cầu của
yêu cầu của các bên chủ thể 1 chủ thể nhất định Khái niệm
Có đơn yêu cầu của người có quyền Trình tự vô
và lợi ích liên quan, và bị tòa án hiệu
Là đương nhiên vô hiệu tuyên vô hiệu
Không bị hạn chế về thời hạn yêu cầu tòa
án tuyên bố giao dịch vô hiệu. Thời hạn
Trường hợp vô hiệu do vi phạm quy định yêu cầu tòa
bắt buộc về hình thức thì thời hạn yêu án tuyên bố
cầu tòa án tuyên bố giao dịch vô hiệu là 2
Thời hiệu khởi kiện yêu cầu tòa án giao dịch vô năm
tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu là hiệu
2 năm kể từ ngày xác lập giao dịch Mục đích của việc tuyên giao
Bảo vệ lợi ích cho 1 trong các chủ thể dịch vô hiệu
Bảo vệ lợi ích công: lợi ích của NN, của XH
tham gia vào giao dịch đó Gồm 5 loại: + nhầm lẫn (Điều 131) + lừa dối (Điều 132)
+ cưỡng ép, đe dọa (Điều 132) Gồm 3 loại:
+ người chưa thành niên, người bị + giả tạo (Điều 129)
mất / hạn chế năng lực hành vi
(Điều 130) + người không có khả
+ vi phạm điều cấm của XH, trái đạo đức
năng nhận thức và làm chủ hành vi (Điều 128)
tại thời điểm giao dịch (Điều Các trường
+ hình thức không phù hợp với quy định 133) hợp vô hiệu của PL (Điều 134)
Giao dịch dân sự từng phần và một phần:
– Giao dịch vô hiệu từng phần: là giao dịch dân sự có 1 phần vô hiệu nhưng phần vô hiệu đó không làm
ảnh hưởng đến hiệu lực của phần còn lại của giao dịch. Giao dịch dân sự vô hiệu từng phần thường là các
giao dịch có 1 phần nội dung phạm vào điều cấm của PL hoặc trái đạo đức XH. VD: 1 hợp đồng mua bán
tài sản mà đối tượng mua bán gồm nhiều tài sản khác nhau, trong đó có 1 tài sản là tang vật của 1 vụ
trộm cắp thì phần giao dịch liên quan đến tài sản này bị vô hiệu, còn phần giao dịch đối với các tài sản khác vẫn có hiệu lực.
– Giao dịch vô hiệu toàn bộ: là giao dịch dân sự có toàn bộ nội dung vi phạm điều cấm của PL, trái đạo đức
XH hoặc giao dịch thiếu 1 trong các điều kiện có hiệu lực PL. VD: giao dịch do bị lừa dối, nhầm lẫn
Hậu quả của giao dịch vô hiệu (Điều 137): lOMoAR cPSD| 40551442
– Không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên ngay từ thời điểm xác lập giao dịch
– Các bên khôi phục tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận, nếu không hoàn trả được
bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền
– Bên nào có lỗi thì sẽ phải bồi thường thiệt hại cho bên kia
– Những giao dịch dân sự bị cấm hoặc trái đạo đức thì hoa lợi phát sinh từ giao dịch đó bị thu hồi vào ngân
sách NN (VD hoa lợi từ buôn bán ma túy, vũ khí,…) ——————-
Vấn đề 5: Giao dịch dân sự – Đại diện – Thời hạn – Thời hiệu (tiếp) II. Đại diện 1. Khái niệm –
ĐN: đại diện là việc 1 người nhân danh và vì lợi ích của người khác xác lập thực hiện giao dịch dân
sự trong phạm vi thẩm quyền đại diện.
[người đại diện] = [người được ủy quyền] –
Người đại diện có thể là cá nhân hoặc tổ chức (nếu tổ chức có chức năng đại diện, và chức năng đó
phải được ghi rõ trong Điều lệ hoạt động, VD như công ty luật thường có chức năng đại diện). –
Các trường hợp không được ủy quyền cho người khác làm đại diện như: lập di chúc, các giao dịch
liên quan đến yếu tố nhân thân, …
Chú ý: với trường hợp của ngân hàng khi xử lý tài sản đảm bảo (tức là ngân hàng được ủy quyền để bán
phát mãi tài sản đảm bảo trong trường hợp người vay không có khả năng trả nợ), do ngân hàng không có
chức năng đại diện trong điều lệ, nên theo Thông tư liên tịch số 16/2014 về Hướng dẫn xử lý tài sản bảo
đảm, thì trong văn bản thỏa thuận giữa các bên, thay từ “ủy quyền” bằng từ “cho phép”.
==> để ủy quyền cho pháp nhân mà trong điều lệ của pháp nhân không có chức năng ủy quyền thì trong
văn bản thỏa thuận phải ghi rõ là pháp nhân được “cho phép” thực hiện
Tình huống: Cá nhân A vay tiền của ngân hàng X, vợ chồng B và C ủy quyền cho A dùng tài sản của mình để
thế chấp vay tiền. Hỏi quan hệ ủy quyền này có hợp pháp không ?
Trả lời: vấn đề mấu chốt cần xem xét việc A đại diện cho B và C có vì lợi ích của B và C không. Tòa có thể
tuyên giao dịch vô hiệu nếu A không chứng minh được lợi ích của B và C trong việc ủy quyền cho A.
Tình huống: A ủy quyền cho B nhân danh A để mua nhà cho A, B tìm được C là bên bán nhà. Như vậy trong
Hợp đồng mua bán nhà, sẽ ghi bên mua là A hay B ?
Trả lời: Ghi Bên mua là A và do B làm đại diện, và B sẽ là người ký tên vào hợp đồng. Ở đây, việc mua bán
nhà sẽ dịch chuyển quyền sở hữu nhà từ C sang A, và rõ ràng là B xác lập giao dịch nhân danh A và vì lợi ích của A.
Tình huống: A và B tặng cho con của mình là C mới 10 tuổi ngôi nhà, làm đầy đủ các thủ tục để C là chủ sở
hữu của ngôi nhà. Sau đó A và B cần tiền để kinh doanh, muốn dùng ngôi nhà của C làm thế chấp vay tiền
ngân hàng. Do C mới 10 tuổi, nên A và B đương nhiên là người đại diện theo PL cho C. Hỏi việc A và B
muốn làm hợp đồng để C ủy quyền cho A và B thế chấp ngôi nhà vay tiền ngân hàng có hợp pháp không ?
Trả lời: Không hợp pháp. Vì ở đây cha mẹ có quyền đại diện cho con, nhưng lại không vì lợi ích của người
con. Chỉ có trường hợp nếu người con bị bệnh hiểm nghèo, cha mẹ phải thế chấp nhà để vay tiền chữa
bệnh cho con, khi đó ngân hàng vẫn có thể cho vay nhưng sẽ giám sát chặt chẽ việc sử dụng tiền được vay
có đúng là để chữa bệnh cho con không.
Chú ý: để hợp đồng ủy quyền có hiệu lực thì nội dung của hợp đồng ủy quyền phải có đầy đủ nội dung. VD
hợp đồng ủy quyền thế chấp bất động sản để vay tiền thì cần ghi rõ vay của ngân hàng nào, vay bao nhiêu,
lãi suất thế nào, trả nợ thế nào, trường hợp không trả được nợ thì xử lý thế nào, … chứ không được ghi
chung chung là “bên nhận ủy quyền được toàn quyền” (tòa sẽ không thể biết “toàn quyền” là những quyền
nào) Chú ý: không phải cứ hợp đồng được công chứng là sẽ được công nhận, nếu không hợp pháp thì vẫn
bị tòa tuyên vô hiệu (công chứng viên bắt buộc phải mua bảo hiểm nghề nghiệp)
– Đặc điểm của đại diện:
+ đại diện là 1 quan hệ PL
+ chủ thể : người đại diện và người được đại diện lOMoAR cPSD| 40551442
+ người đại diện nhân danh người được đại diện xác lập quan hệ với bên thứ 3, vì lợi ích của người được đại diện
+ người được đại diện là người tiếp nhận các hậu quả pháp lý từ quan hệ do người đại diện tiếp nhận và
thực hiện đúng thẩm quyền đại diện
+ quan hệ đại diện có thể được xác lập theo quy định của PL (với trường hợp cá nhân được đại diện không
có năng lực hành vi dân sự đầy đủ) hoặc theo ý chí của cá nhân
– Ý nghĩa pháp lý của đại diện:
+ là công cụ hỗ trợ cho các giao dịch dân sự phát triển an toàn và hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích của các bên.
+ bảo vệ quyền lợi của những chủ thể không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ. + đáp ứng nhu cầu của
những chủ thể có năng lực hành vi dân sự đầy đủ: trường hợp ủy quyền cho những cá nhân, tổ chức có
chuyên môn sâu trong một lĩnh vực nào đó, VD ủy quyền đầu tư chứng khoán; hoặc trường hợp cá nhân có
đầy đủ năng lực hành vi nhưng do không có thời gian, bị bệnh, hoặc bị giam trong tù thì có thể ủy quyền
cho người khác thay mình kinh doanh, đầu tư, …
+ là phương thức tham gia vào các giao dịch của các chủ thể
2. So sánh đại diện theo PL và đại diện theo ủy quyền Đại diện theo PL
Đại diện theo ủy quyền Giống nhau: (1)
Người đại diện nhân danh người được đại diện (2)
Người được đại diện được hưởng quyền và lợi ích cũng như trách nhiệm từ giao dịch với người thứ 3 (3)
Nếu vượt quá phạm vi thẩm quyền đại diện hoặc không có thẩm quyền đại diện: sẽ không làm
phát sinh quyền và nghĩa vụ của người được đại diện trừ khi họ đồng ý (4)
Quan hệ đại diện chấm dứt khi:
+ 1 trong 2 bên chết, hoặc bị tuyên bố chết
+ pháp nhân chấm dứt sự tồn tại
+ người đại diện bị mất năng lực hành vi dân sự, hạn chế năng lực hành vi dân sự
hoặc bị tuyên bố mất tích
– Người được đại diện: có nhân không có năng lực hành –
Người được đại diện: có nhân vi dân sự đầy đủ
có năng lực hành vi dân sự đầy đủ Chủ thể
– Người đại diện: cá nhân có năng lực –
Người đại diện: có nhân từ đủ
hành vi dân sự đầy đủ (từ đủ 18 tuổi 15 tuổi trở lên trở lên)
Theo sự ủy quyền (bằng giấy ủy quyền, Căn cứ xác lập Theo quy định của PL hợp đồng ủy quyền)
Do thỏa thuận, nếu không thỏa thuận
thì thời hạn là 1 năm (quy định 1 năm Thời hạn Do PL quy định
để tránh trường hợp người ủy quyền
“quên” việc đã ủy quyền) Thù lao Không có thù lao
Có thù lao nếu có thỏa thuận

Tài liệu liên quan: