Bài tập nhóm So sánh sự mở rộng của truyền thống Civil Law, truyền thống Common Law và truyền thống pháp luật xã hội chủ nghĩa môn Luật so sánh | Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 45734214 BỘ TƯ PHÁP
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI BÀI TẬP NHÓM MÔN: LUẬT SO SÁNH ĐỀ BÀI: 02
So sánh sự mở rộng của truyền thống Civil Law,
truyền thống Common Law và truyền thống pháp
luật xã hội chủ nghĩa NHÓM : 03 LỚP : TL 2
Hà Nội, 2024 0 lOMoAR cPSD| 45734214
BIÊN BẢN XÁC ĐỊNH MỨC ĐỘ THAM GIA LÀM
BÀI TẬP NHÓM Nhóm: 3 Lớp:
Tổng số thành viên của nhóm:
Môn học: Luật so sánh
Tại phòng học: Số thành viên có mặt: Đủ
Xác định mức độ tham gia của từng sinh viên trong việc thực hiện bài tập nhóm, kết quả như sau: Đánh giá Đánh giá của giáo của viên Stt Mã SV Họ và tên SV SV ký tên Điểm Điểm GV A B C (số) (chữ) ký
1 480130 Nguyễn Thị Huyền X 2 480331 Phạm Thị Huyền X
3 480327 Nguyễn Thuý Hiền X 4 480724 Nguyễn Thị Hoài X
5 480723 Đỗ Thị Quỳnh Hoa X 6 480229 Trịnh Huy Hoàng X 7 480825 Phạm Khánh Hoàng X 8 480240 Lộc Thùy Linh X
9 470765 Nguyễn Thị Minh Lan X
10 480135 Nguyễn Hoàng Lâm X
Điểm của bài viết: GIÁO VIÊN 1: GIÁO VIÊN 2:
Hà Nội, ngày tháng 11 năm 2024 NHÓM TRƯỞNG Contents
Đề bài số 02: So sánh sự mở rộng của truyền thống Civil Law, truyền thống lOMoAR cPSD| 45734214
Common Law và TTPL XHCN ........................................................................... 3
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 3
NỘI DUNG .......................................................................................................... 3
KẾT LUẬN.......................................................................................................6
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................7
PHỤ LỤC.........................................................................................................7 lOMoAR cPSD| 45734214
BẢNG TỪ VIẾT TẮT TTPL Truyền thống pháp luật HTPL Hệ thống pháp luật XHCN Xã hội Chủ nghĩa
Đề bài số 02: So sánh sự mở rộng của truyền thống Civil Law, truyền thống
Common Law và TTPL XHCN MỞ ĐẦU
Nhiều học giả luật So sánh đã cho rằng, cho tới tận những năm 80 của thế
kỷ trước, trên thế giới vẫn tồn tại ba truyền thống pháp luật lớn, có tầm ảnh hưởng
sâu rộng. Đó chính là truyền thống pháp luật Civil Law, truyền thống pháp luật
Common Law và truyền thống pháp luật xã hội chủ nghĩa. Bài tiểu luận dưới đây
sẽ so sánh chúng về con đường mở rộng và phạm vi mở rộng, đồng thời cung cấp
ví dụ thực tiễn về sự mở rộng của ba truyền thống pháp luật đã nêu trên. NỘI DUNG I.
CÁC THUẬT NGỮ CẦN LÀM RÕ
1. Định nghĩa “truyền thống pháp luật” và ba truyền thống pháp luật lớn đãđược nêu trong đề bài
1.1. Truyền thống pháp luật
Truyền thống pháp luật (legal tradition), để phù hợp với thông lệ của bộ
môn, có nghĩa là nhóm các hệ thống pháp luật của các quốc gia, vùng lãnh thổ mà
trong nhóm này lại có những điểm đặc thù giống nhau về lịch sử hình thành, phát
triển, về nguồn pháp luật, về việc phân định các bộ phận pháp luật trong quốc gia lOMoAR cPSD| 45734214
về các thiết chế thực thi và bảo vệ pháp luật.11.2. Định nghĩa của ba truyền thống
pháp luật lớn trên thế giới.
“Truyền thống civil law” ở đây nói đến nhóm những hệ thống pháp luật
quốc gia mà ở đó pháp điển hoá được coi trọng, nhiều bộ luật điều chỉnh các nhóm
quan hệ xã hội khác nhau được ban hành. Trong đó không thể thiếu BLDS đồ sộ.
Nói cách khác, trong các HTPL này, luật là sản phẩm của hoạt động lập pháp có
chủ đích, với kỹ thuật pháp điển hoá hiện đại.2
Cụm từ “truyền thống Common law” được dùng để chỉ nhóm những HTPL
thừa nhận án lệ như một nguồn luật chính thống và án lệ giữ vị trí quan trọng
trong cấu trúc nguồn luật.3
TTPL XHCN gồm những HTPL chịu sự ảnh hưởng của HTPL XHCN của
Liên bang Xô-viết mà nền tảng của pháp luật Xô-viết là học thuyết MarxLenin.4
2. Khái niệm sự mở rộng của truyền thống pháp luật
Để hiểu rõ về sự mở rộng của truyền thống pháp luật thì ta cần làm rõ khái
niệm “mở rộng”. Theo đó thuật ngữ “mở rộng” được hiểu là làm cho phạm vi,
quy mô lớn hơn5. Vậy nên “sự mở rộng của truyền thống pháp luật” là quá trình
mà các nguyên tắc pháp lý, các quy phạm, hoặc các hệ thống pháp luật được áp
dụng rộng rãi hơn phạm vi trước đây của nó, có thể là từ quốc gia, vùng lãnh thổ
này lan sang các quốc gia, vùng lãnh thổ khác. II.
SO SÁNH SỰ MỞ RỘNG CỦA BA TRUYỀN THỐNG PHÁP LUẬT
1. Về con đường mở rộng
Một cách khái quát, TTPL Civil Law mở rộng thông qua hai con đường
cưỡng ép và tự nguyện, TTPL Common Law được mở rộng bằng con đường
1 Trường Đại học Luật Hà Nội (2022), Giáo trình lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, Nxb. Tư Pháp, tr.342.
2 Trường Đại học Luật Hà Nội (2022), Giáo trình luật So sánh, Nxb. Tư Pháp, tr.100.
3 Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 2, tr.121.
4 Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 2, tr.121.
5 https://vtudien.com/viet-viet/dictionary/nghia-cua-tu-m%E1%BB%9F%20r%E1%BB%99ng truy cập ngày 8/11/2024. lOMoAR cPSD| 45734214
cưỡng ép, còn TTPL Xã hội chủ nghĩa được mở rộng chỉ bằng con đường tự nguyện.
Mặc dù TTPL Civil Law và TTPL Common Law có điểm giống là cùng đi
trên con đường cưỡng ép, thông qua những chính sách thuộc địa hóa để có được
phạm vi bành trướng trên phạm vi toàn cầu, nhưng riêng TTPL bắt nguồn từ nước
Anh lại có một điểm khác biệt lớn: Ở hầu hết những vùng đất mà từng được cai
trị bởi thủ lĩnh địa phương, hay là thuộc địa cũ của các nước đế quốc châu Âu,
người Anh đã thực hiện chính sách kiên định là tiếp tục duy trì pháp luật và thậm
chí là cả hệ thống tòa án bản địa. Cho nên mặc dù có nhiều quốc gia, vùng lãnh
thổ vốn từng là thuộc địa của Anh, nhưng lại không đứng trong hàng ngũ của
TTPL Common Law, ví dụ như: Tỉnh Quebec của Canada, bang Luosiana của
Mỹ, Ấn Độ, Nam Phi. Những quốc gia này hoặc đứng trong TTPL Civil Law,
hoặc chịu ảnh hưởng của luật Hồi giáo, tập quán địa phương.6
TTTPL Civil Law và TTPL XHCN khi mở rộng cũng đều đi chung con
đường tự nguyện. Tuy vậy lý do các nước tự nguyện đi theo hai TTPL này thì lại
khác nhau. Ở các nước trong TTPL XHCN, việc học tập những giá trị của truyền
thống này xuất phát từ khát vọng giải phóng dân tộc, giải phóng con người, xây
dựng một xã hội tốt đẹp, xóa bỏ tình trạng người bóc lột người. Còn ở truyền
thống Civil law, việc tự nguyện học hỏi nảy sinh từ nhu cầu tự thân của một số
quốc gia ngưỡng mộ kĩ thuật pháp điển hóa hiện đại của châu Âu.7 2. Về phạm vi mở rộng
2.1. Điểm tương đồng
Có thể liệt kê ra ba điểm tương đồng của cả ba TTPL, dựa trên kiến thức mà giáo
trình luật So sánh của trường đại học Luật Hà Nội đã cung cấp.
Thứ nhất, vùng ảnh hưởng của cả ba TTPL đều rất rộng. Cả ba đều có
hưởng sâu sắc đến các HTPL trên toàn thế giới.
6 Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 2, tr.148.
7 Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 2, tr.170. lOMoAR cPSD| 45734214
Thứ hai, cả ba truyền thống đều có sự phân hóa trong các HTPL thành viên
về mức độ ảnh hưởng của cả các TTPL lên HTPL đó và sự phân hóa này đều có
nguyên nhân đến từ con đường mở rộng của mỗi TTPL.
Thứ ba, cả ba truyền thống đều có xu hướng thẩm thấu, hấp thụ lẫn nhau
trong thời kỳ toàn cầu hóa. Thể hiện ở sự tiếp thu, công nhận dần án lệ tại các
nước Civil Law, hay sự giới hạn dần vai trò của án lệ tại các nước Common Law.8
2.2.Điểm khác biệt
Mỗi truyền thống lại có một số điểm đặc trưng về sự mở rộng của nó so với hai
truyền thống còn lại. Ở Civil Law chính là phạm vi bành trướng rất rộng và số
lượng HTPL hỗn hợp đặc biệt đa dạng. Ở Common Law là số lượng HTPL hỗn
hợp không được đa dạng, điều này đến từ con đường mở rộng và chính sách thuộc
địa của người Anh. Còn ở TTPL XHCN là sự đa dạng, hỗn hợp đến từ tinh thần
học tập, tiếp thu có chọn lọc của lực lượng cách mạng mỗi nước. a. Truyền thống Civil Law
Việc được mở rộng bằng cả hai con đường cưỡng ép và tự nguyện, cùng
với những biến động của lịch sử quốc tế đã cho sự mở rộng của TTPL này hai
điểm đặc trưng. Đầu tiên chính là vùng ảnh hưởng được coi là rộng rãi nhất, và
tiếp theo là có số lượng HTPL hỗn hợp lớn nhất trong cả ba TTPL đề bài đã cho.
Trong đó, điểm thứ hai sẽ được phân tích thêm sau đây.
Trên con đường cưỡng ép của Civil law, các nước đế quốc Châu âu đã thực
hiện chính sách thuộc địa hóa, làm kĩ thuật pháp điển hóa hiện đại tràn ra các
thuộc địa của họ. Civil law ở các nước này đều được tiếp nhận tự nhiên, hoặc tồn
tại cùng tập quán địa phương, luật Hồi giáo vốn đã có sẵn ở đó từ lâu đời. Sau
này, do những biến đổi của lịch sử mà thuộc địa của các nước đế quốc châu Âu
lại rơi vào tay người Anh, người Mỹ, hoặc giành được độc lập, từ đó mà du nhập,
8 Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 1, tr.343. lOMoAR cPSD| 45734214
phục hồi yếu tố từ các TTPL khác. Có thể coi HTPL hiện đại của Việt Nam là một
ví dụ điển hình của nhóm HTPL này: Chịu sự ảnh hưởng ban đầu của Civil Law
trong quá trình bị đô hộ và tự nguyện du nhập những yếu tố pháp luật XHCN sau
khi giành được chính quyền, cụ thể hơn tại phần phụ lục. Khi Civil Law được mở
rộng thông qua sự tự nguyện tiếp thu của các quốc gia khác, họ có thể tự do lựa
chọn những giá trị và cách tiếp cận của TTPL này để du nhập vào HTPL nước
mình. Vì thế mà sự hỗn hợp, lai tạp càng nhiều hơn. Điển hình nhất trong số các
quốc gia này có thể kể đến Nhật Bản. Sự hình thành của HTPL Nhật Bản hiện đại
với các thành tố Civil Law sẽ được trình bày cụ thể hơn tại phần phụ lục.
b. Truyền thống Common Law
Ngược lại với TTPL Civil Law, Common Law lại có số lượng HTPL thành viên
được lai tạp ít hơn nhiều. Nguyên nhân chính của sự đơn điệu này cũng xuất phát
từ con đường mở rộng của Common Law: chỉ thông qua cưỡng ép.
Giáo trình luật So sánh của trường Đại học Luật Hà Nội năm 2022 đã chỉ
ra hai nhóm HTPL, chịu hai mức độ ảnh hưởng từ TTPL này. Đầu tiên là nhóm
các HTPL rất gần gũi với HTPL Anh. Và tiếp theo là ít gần gũi với HTPL Anh
hơn mà có sự pha trộn với các TTPL khác.
Các HTPL gần gũi với HTPL Anh thường là các vùng đất mà trước đó chưa
có người sinh sống hoặc chưa có cuộc sống văn minh, chưa xuất hiện Nhà nước
và pháp luật, hoặc đã từng có nhưng HTPL ở nơi này đã bị thay thế bởi Common
Law của Anh. Nguyên nhân là do truyền thống này đã được tiếp nhận một cách
tự nhiên ở các vùng đất chưa xuất hiện pháp luật, hoặc nếu HTPL ở vùng đất bản
địa không hỗ trợ cho mục đích thuộc địa hóa, nhận chuyển nhượng của người Anh
thì cũng liền bị thay thế bằng Common Law của Anh. Các nước thuộc nhóm này
là các nước nói tiếng Anh, bao gồm Mỹ (ngoại trừ bang Lousiana), Canada (ngoại
trừ tỉnh Quebec), Úc, New Zealand, Hồng Kông và Macau.
Các nước, vùng lãnh thổ có HTPL ít gần gũi với HTPL Anh hơn đều đã
từng nằm dưới sự cai trị của thủ lĩnh địa phương, hoặc của một nước đế quốc châu lOMoAR cPSD| 45734214
Âu khác, sau đó lại rơi vào tay người Anh. Ở đây, thực dân Anh đã áp dụng chính
sách kiên định: Tiếp tục duy trì pháp luật và thậm chí cả hệ thống tòa án bản địa.9
Do vậy mà nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ tuy từng nằm dưới sự kiểm soát của đế
quốc Anh nhưng lại lai tạp nhiều yếu tố bản địa hoặc từ các TTPL khác. Có thể
coi HTPL Ấn Độ là một ví dụ tiêu biểu của nhóm các HTPL này, cụ thể hơn tại phần phụ lục.
c. Truyền thống pháp luật Xã hội chủ nghĩa
TTPL XHCN cũng có sự phân hóa về mức độ tiếp thu của các HTPL thành viên,
nhưng nguyên nhân của sự phân hóa đó đến từ con đường mở rộng duy nhất của
TTPL này: Tự nguyện - Lực lượng lãnh đạo ở các nước XHCN tự lựa chọn mức
độ tiếp thu các chế định, các cách tiếp cận của pháp luật Xô – viết. Có nhóm quốc
gia có HTPL rất gần gũi với HTPL Liên Xô, nhanh chóng gia nhập TTPL XHCN,
ví dụ như các nước XHCN Đông Âu10, nhưng cũng có những quốc gia lấy pháp
luật XHCN làm nền tảng, nguyên tắc, khuôn mẫu, ví dụ như Trung Quốc, Việt
Nam, Bắc Triều Tiên, Campuchia, Lào và Cuba để áp dụng sáng tạo, phù hợp với
thực tiễn cách mạng tại đất nước của mình, chứ không sao chép cứng nhắc mô
hình của Liên bang Xô - viết. Ví dụ thực tiễn lịch sử về việc tiếp thu pháp luật xã
hội chủ nghĩa tại Việt Nam sẽ được trình bày cụ thể hơn tại phần phụ lục. KẾT LUẬN
Bài tiểu luận đã đưa ra những so sánh khái quát theo tiêu chí con đường
mở rộng và phạm vi mở rộng của ba truyền thống pháp luật Civil Law, Common
Law và TTPL XHCN, đồng thời phần phụ lục đã đưa ra một số ví dụ về sự mở
rộng của mỗi truyền thống pháp luật. Tuy nhiên, do giới hạn trình độ, dung lượng
và thời gian mà vẫn còn nhiều thiếu sót, lỗ hổng, vùng xám. Nhóm chúng em
nhận thấy cần phải nghiên cứu nhiều hơn, chắt lọc kĩ hơn để có thể đưa ra những
nhận xét chuẩn xác nhất về sự mở rộng của ba truyền thống pháp luật này.
9 Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 2, tr.148.
10 Trường Đại học Luật Hà Nội, tlđd 2, tr.161. lOMoAR cPSD| 45734214
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt:
1. Trường Đại học Luật Hà Nội (2022), Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước
và pháp luật, Nxb. Tư Pháp.
2. Trường Đại học Luật Hà Nội (2022), Giáo trình luật So sánh, Nxb. Tư Pháp
3. Hoàng Văn Đoàn, Mai Văn Thắng (2018), Ảnh hưởng của pháp luật phương
Tây đến pháp luật Nhật Bản trong lịch sử và những giá trị tham khảo đối với
Việt Nam trong bối cảnh hiện nay, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, tập 34 (Số 3).
4. TS. Nguyễn Văn Quang (2014), Văn hóa pháp luật Nhật Bản – Sự kết hợp
truyền thống và hiện đại, Tạp chí Luật học. 5. https://vtudien.com 6. https://danchuphapluat.vn 7. https://moj.gov.vn
8. https://www.quanlynhanuoc.vn Tiếng nước ngoài:
9. William Parlett (2015), Is Socialist Law really dead?
10. Bose, Sugata ; Jalal, Ayesha (2004). Modern South Asia: History, Culture,
Political Economy (2nd ed.). Psychology Press
11.Mahendra Pal Singh (2019), The Indian Legal System: An Enquiry, Nxb. Oxford Academic Books.
12. https://www.britannica.com lOMoAR cPSD| 45734214 PHỤ LỤC
Phần phụ lục sẽ được dành cho ba ví dụ về ba HTPL quốc gia, mà ở đó các yếu
tố của ba truyền thống pháp luật đã xuất hiện, thông qua cả cưỡng ép lẫn tự nguyện.
1. Việt Nam: Ví dụ về sự mở rộng bằng cưỡng ép của Civil Law và sự mở rộng của TTPL XHCN
Nước ta được coi là có HTPL hỗn hợp giữa Civil Law và pháp luật XHCN, nhưng
phương thức xuất hiện của các yếu tố từ hai truyền thống này ở nước ta lại rất
khác nhau. Những thành tố, giá trị của Civil Law được thực dân Pháp truyền vào
Đông Dương trong quá trình thuộc địa hóa, còn những yếu tố từ TTPL XHCN lại
được Đảng ta chủ động, tự nguyện tiếp thu một cách có chọn lọc, sáng tạo cho
phù hợp với thực tiễn cách mạng nước ta.
Trong thời kỳ Pháp thuộc, Việt Nam bị chia ra làm ba xứ, người Pháp xây dựng
và áp dụng ở mỗi xứ một bộ dân luật riêng: Dân luật Giản yếu Nam kỳ năm 1883,
Dân luật Bắc kỳ năm 1931 và Hoàng Việt Trung kỳ Hộ luật năm 1936. lOMoAR cPSD| 45734214
Trong đó, bộ Dân luật Bắc kỳ 1931 và Hoàng Việt Trung Kỳ Hộ luật 1936 về cơ
bản “sao chép” gần như toàn bộ các điều khoản của Bộ luât Dân sự Pháp ̣ năm
1804 với lý thuyết pháp lý của pháp luật châu Âu lục địa về quyền tài sản và
những khái niệm vốn chưa được biết đến trước đây ở Việt Nam như động sản, bất
động sản, khế ước, vật quyền, địa dịch…11
Đến sau Cách mạng tháng 8, những tư tưởng, hệ giá trị, chế định, cách tiếp cận
của TTPL XHCN đã được ta chọn lựa làm nền tảng, khuôn mẫu của cả HTPL.
Theo Giáo sư John Gillespie của Đại học Monash Australia, hệ thống pháp luật
Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc từ ba học thuyết quan trọng: Pháp chế XHCN,
tập trung dân chủ và làm chủ tập thể. Ba học thuyết này đã đưa ra 04 nguyên tắc
cơ bản của pháp luật XHCN tại Việt Nam: Thứ nhất, luật pháp khởi nguồn từ nhà
nước và không cao hơn nhà nước. Thứ hai, Đảng và Nhà nước sở hữu những đặc
quyền dùng chính sách thay pháp luật. Thứ ba, tuy pháp luật hoạt động nhưng
không kiểm soát quyền lực nhà nước. Thứ tư, những quyền pháp lý cá nhân phải
dành sự ưu tiên cho lợi ích tập thể công cộng.12
Mặc dù có học giả nước ngoài coi HTPL nước ta là “bị thống trị” bởi
TTPL XHCN, ta vẫn đảm bảo sự chủ động, độc lập trong cả quá trình tiếp thu.
Điều này đã được phản ánh rõ trong những lời căn dặn của Bác Hồ đối với nhóm
21 thanh niên được đưa sang Liên Xô vào năm 1951 để học một số ngành chuyên
môn, trong đó có cả Luật học:
…Bây giờ các chú đi học ở một nước có trình độ cao so với nước ta. Ði
học, bê cả các thứ về một cách máy móc thì vô dụng, không làm gì cả. Học cách
người ta làm, cách xếp đặt, những cái to lớn từ đâu mà ra. Học để biết mà dùng, 11
https://danchuphapluat.vn/so-luoc-he-thong-phap-luat-dan-su-viet-nam-trong-qua-trinh-tiep-can-ly-thuyet-
vatquyen truy cập ngày 12/11/2024
12 https://moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/nghien-cuu-trao-doi.aspx?ItemID=1468 truy cập ngày 12/11/2024 13
https://www.quanlynhanuoc.vn/2021/11/30/dao-tao-cong-dan-viet-nam-tai-lien-bang-nga-lich-su-va-
thuctrang/ truy cập ngày 11/11/2024
Downloaded by Mai Linh (Vj1@gmail.com) lOMoAR cPSD| 45734214
mà áp dụng theo từng hoàn cảnh của ta. Học, dùng phải đi đôi với nhau, nhằm
một mục đích phụng sự nhân dân.13 13
2. Nhật Bản: Ví dụ về sự tự nguyện tiếp thu Civil Law một cách có chọn lọc
Trong quá trình cải cách và hiện đại hóa bắt đầu từ năm 1868, Nhật Bản đã tự
nguyện tiếp thu các giá trị pháp luật phương Tây, đặc biệt là Civil Law, một cách
chọn lọc và phù hợp với bối cảnh xã hội, văn hóa của mình. Họ đã đi theo phương
châm tiếp thu văn minh: Không sao chép máy móc mà lựa chọn những giá trị phù
hợp để thúc đẩy sự phát triển vượt bậc. Nguyên tắc “Khoa học phương Tây, đạo
đức Nhật Bản” minh chứng rõ nét cho cách tiếp cận này.
Nổi bật trong số đó là ảnh hưởng của pháp luật Pháp qua sự đóng góp của các
chuyên gia pháp lý người Pháp như Boissonade, Bousquet, và Benet, đặc biệt là
Boissonade với các dự thảo Bộ luật Dân sự năm 1890 và hình sự năm 1880 được
coi là những bộ luật hiện đại đầu tiên tại Nhật. Tuy nhiên, đã có những chỉ trích
về việc các bộ luật này dựa quá nhiều vào pháp luật Pháp mà chưa phù hợp với
thực tiễn Nhật Bản, dẫn đến việc chỉnh sửa và lùi thời gian có hiệu lực.13Kết quả,
các bộ luật được ban hành năm 1896 và sau đó mang đậm tính Nhật Bản nhưng
vẫn giữ nhiều chế định chịu ảnh hưởng từ pháp luật Pháp. Không chỉ vậy, trong
bộ luật hình sự 1907, Nhật Bản còn chịu ảnh hưởng từ pháp luật Đức, thể hiện
qua các bản dự thảo và sự tham gia của các chuyên gia Đức.
Dưới đây là một số ví dụ điển hình của các giá trị đạo đức, triết lí truyền thống và
chuẩn mực xã hội vẫn được giữ gìn và kết hợp với pháp luật. Đầu tiên là quy tắc
13 Hoàng Văn Đoàn, Mai Văn Thắng (2018), Ảnh hưởng của pháp luật phương Tây đến pháp luật Nhật Bản
trong lịch sử và những giá trị tham khảo đối với Việt Nam trong bối cảnh hiện nay, Tạp chí Khoa học
ĐHQGHN, tập 34 (Số 3), tr. 60-70. lOMoAR cPSD| 45734214
“giri” trong xã hội Nhật Bản: “giri” là hệ thống các chuẩn mực xử sự mang tính
xã hội truyền thống nhằm điều chỉnh các mối quan hệ nảy sinh trong đời sống xã
hội. Ngoài ra, còn có hướng dẫn hành chính (“gyosei shido”) trong thực tiễn thi
hành pháp luật ở Nhật Bản: Những chỉ dẫn do các cơ quan hoặc cán bộ có trách
nhiệm quản lí đưa ra nhằm mục đích đề nghị các chủ thể có liên quan thực hiện
hoặc không thực hiện những hoạt động cụ thể phù hợp với mục tiêu đặt ra trong hoạt động quản lý.14
3. Ấn Độ: Ví dụ về việc các yếu tố Common Law đứng cạnh các yếu tốbản địa
Trong HTPL của Ấn Độ, một nước Common Law, có hai yếu tố chi phối chính:
Common Law và những tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng địa phương.
Truyền thống Common Law đã được đưa vào Ấn Độ một cách cưỡng ép thông
qua sự đô hộ của thực dân Anh. Truyền thống pháp luật này, vốn được phát triển
chủ yếu trong giai đoạn thuộc địa giữa thế kỷ XIX, đã được chấp nhận như một
thứ thuần Ấn Độ, cả về mặt trí tuệ lẫn thể chế. Kể từ khi thời kỳ thuộc Anh bắt
đầu, một hiện tượng gọi là "chiếm đoạt pháp luật" đã được cho là xảy ra: Nhà
nước trong suốt giai đoạn giữa và cuối thời thuộc địa, cũng như sau khi giành độc
lập, trở thành nhà kiến tạo pháp luật duy nhất, khiến các hệ thống trật tự khác trở
nên thứ yếu hoặc lỗi thời. Ngay cả sau khi giành độc lập, người Ấn Độ vẫn tiếp
tục sử dụng những luật cơ bản được người Anh để lại và các công cụ mà họ từng
sử dụng để xây dựng pháp luật.15
Để xoa dịu công chúng bản địa, người Anh, dưới sự chỉ đạo của Canning (toàn
quyền Ấn Độ từ 1856 – 1862) đã thực hiện chính sách không can thiệp vào công
việc nội bộ của các tôn giáo, tôn trọng quyền tự trị của các “phiên vương quốc”
– Những vùng lãnh thổ nhỏ, thường do các thủ lĩnh bản địa cai trị. Người cai trị
14 Nguyễn Văn Quang (2014), Văn hóa pháp luật Nhật Bản – Sự kết hợp truyền thống và hiện đại, Tạp chí Luật học.
15 Mahendra Pal Singh (2019), The Indian Legal System: An Enquiry, Nxb. Oxford Academic Books, tr 31-56. lOMoAR cPSD| 45734214
của các phiên vương quốc có thể tự do chọn người kế vị, miễn là họ thề trung
thành với nước Anh.16 Nhờ vậy mà HTPL bản địa, chịu ảnh hưởng của tập quán,
giáo điều tôn giáo vẫn có cơ hội tồn tại và phát triển, tiếp tục ăn sâu bám rễ trong đời sống nhân dân.
Sở dĩ người Anh có chính sách mềm mỏng như vậy là do Ấn Độ đóng một vai trò
vô cùng quan trọng với người Anh cả về kinh tế và chính trị, được ví như “viên
ngọc trên vương miện của Nữ hoàng Anh”. Hệ quả của chính sách này là một
HTPL Ấn Độ có nhiều yếu tố Common Law, phối trộn với những tập tục địa
phương, luật chịu ảnh hưởng của tôn giáo.
16 https://www.britannica.com/event/British-raj Truy cập ngày 14/11/2024