BÀI THUYẾT TRÌNH: VÙNG VĂN HÓA TÂY NGUYÊN VÀ ĐẶC TRƯNG CỦA NÓ

BÀI THUYẾT TRÌNH VÙNG VĂN HÓA TÂY NGUYÊN I.
KHÁI NIỆM VÀ CƠ SỞ ĐỂ PHÂN VÙNG VĂN HÓa 1.Khái niệm
Theo Giáo sư Ngô Đức Thịnh, “vùng văn hóa là một vùng lãnh thổ có những
tương tương đồng về hoàn cảnh tự nhiên, dân cư sinh sống ở đó từ lâu đã có
những mối quan hệ về nguồn gốc và lịch sử, có những tương đồng về trình độ
phát triển kinh tế - xã hội, giữa họ đã diễn ra những giao lưu, ảnh hưởng văn
hóa qua lại, nên trong vùng đã hình thành những đặc trưng chung, thể hiện
trong sinh hoạt văn hóa vật chất và tinh thần của cư dân, có thể phân biệt với vùng văn hóa khác”
2. Cơ sở để phân vùng văn hóa
Để tạo nên một vùng văn hóa (hay tiểu vùng văn hóa) thường có nhiều
nhân tố tác động. Ở đây tôi chia thành 2 nhóm yếu tố:
Nhóm yếu tố quyết định
Thứ nhất là yếu tố môi trường tự nhiên: như địa hình, sinh thái, khí hậu;
những đặc điểm về tộc người của cư dân. Đây là yếu tố giữa vài trò tiên
quyết trong việc hình thành nên sắc thái văn hóa vùng ở nước ta.
Thứ hai là yếu tố ngồn gốc và lịch sử: ở khu vực Tây Nguyên hiện có
trên 20 tộc người bản địa cùng sinh sống, trong đó có nhiều tộc người
gắn bó về quan hệ nguồn gốc lịch sử lâu đời
Thứ ba là yếu tố tộc người và ngôn ngữ: ở các dân tộc khác nhau, họ nói
những ngôn ngữ khác nhau cũng vẫn có thể có cùng một văn hóa chung,
được thể hiện trong các huyền thoại, cổ tích
Thứ tư là yếu tố trình độ phát triển kinh tế - xã hội
Nhóm yếu tố biểu hiện
Thứ nhất là yếu tố giao lưu - ảnh hưởng văn hóa
Thứ hai là vai trò của yếu tố các trung tâm kinh tế - chính trị - xã hội
Thứ ba là yếu tố đời sống vật chất và tinh thần.
• lối sống và phong tục tập quán; nghệ thuật (mà chủ yếu là nghệ thuật dân
gian) bao gồm âm nhạc, hội họa, sự tương tác giữa văn hóa dân gian và
văn hóa bác học. Đó là những yếu tố thuộc về phong tục- lối sống, giao
lưu văn hóa, sinh hoạt tinh thần, ngôn ngữ - nghệ thuật.
Câu dẫn: Phải nói rằng những người ở xa như chúng ta chủ yếu biết đến Tây
Nguyên qua Đà Lạt nên thơ trữ tình hay biết đến Tây Nguyên qua cà phê nước
tiếng cả nước hay thời cấp 3 thì có trường ca Đăm Săn hay tác phẩm Rừng Xà Nu
của nhà văn Nguyên Ngọc, nhưng có lẽ không phải ai cũng biết thật nhiều và thật đủ về Tây Nguyên.
Đặc trưng của con người Tây Nguyên, văn hóa Tây Nguyên ra làm sao, Tây
Nguyên còn có những điều gì nổi bật nữa thì ngay bây giờ hãy cùng nhóm mình
khám phá vùng văn hóa Tây Nguyên thông qua II.
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN 1. Vị trí địa lý
Tây Nguyên là vùng duy nhất không giáp biển.
Tây Nguyên giáp Lào và Campuchia
→ Có vị trí địa lý thuận lợi khi tiếp giáp với nhiều vùng văn hóa. Do đó, có thể
học hỏi cũng như giao lưu, làm đa dạng bản sắc văn hóa cũng như truyền bá một
số văn hóa của vùng đến các vùng khác trong khu vực và nước ngoài như Lào, Campuchia
Tây Nguyên này bao gồm các tỉnh xếp thứ tự vị trí địa lý từ Bắc xuống Nam
gồm có số 1 là Kon Tum, số 2 ở Gia Lai số 3 là Đak Lak, số 4 là Đắk Nông và số 5 là Lâm Đồng
Tổng diện tích của 5 tỉnh Tây Nguyên là 55.000 km² 2. Khí hậu
Khí hậu Tây Nguyên có tính chất cận xích đạo với một mùa mưa và mùa khô kéo dàì
Mùa khô ở Tây Nguyên sẽ bắt đầu từ tháng 11 và kết thúc vào cuối tháng
4, gây khó khan, là trở ngại lớn cho sản xuất vì hạn hán kéo dài, thiếu nước.
vào mùa nóng nhất chúng ta sẽ không cảm thấy nóng thay vào đó là vẫn thấy mát
mẻ vì có sự khác biệt về độ cao. Bạn sẽ cảm nhận được cái lạnh se se tại đây vào
lúc đêm khuya và sáng sớm. Đặc biệt vùng Đà Lạt mát mẻ quanh năm
Mùa mưa: Từ tháng 5 đến tháng 10, sẽ bắt gặp cảnh mưa rừng trắng xóa
⇨Dựa vào 2 mùa khí hậu mà cư dân thay đổi trang phục linh hoạt để kịp
thích ứng với thời tiết. Mùa khô nóng cư dân có thể dệt các loại vải mỏng
hơn, dễ thấm hút mồ hôi, thoáng mát để sử dụng như sợi tơ tằm, sợi
đay. . Khi thời tiết trở lạnh thì người dân sẽ sử dụng sợi bông để làm
thành trang phục giữ ấm cho thân thể. 3. Địa hình
Địa hình chia cắt phức tạp có tính phân bậc rõ ràng, bao gồm: + Địa hình cao nguyên: + Địa hình vùng núi + Địa hình thung lũng:
Tây Nguyên không chỉ duy nhất một cao nguyên mà đó là tổng các
cao nguyên xen kẽ với nhau tạo thành dãy cao nguyên khổng lồ 4. Sông ngòi
Có mạng lưới sông ngòi dày đặc, là nơi khởi đầu của 4 hệ thống sông
chính gồm: Xê Xan, Xrê Pôk, Đồng Nai, Ba – Ayun trong đó có sông Xrê
Pôk và sông dài nhất của Tây Nguyên
Sông Xrê Pôk có tổng chiều dài là hơn 400 cây số. Cuối thế kỷ 19 khi mà
đường bộ còn chưa phát triển ở sông Xrê Pook là 1 trong những đường
giao thương quan trọng nhất ở trong vùng Tây Nguyên và liên quan đến
cả các nước Đông Dương, người Lào, người Khơ me thường đi thuyền
ngược dòng sông để mà buôn bán trao đổi hàng hóa với vùng Tây Nguyên của Việt Nam
Các nghi lễ liên quan đến nước, như cầu mưa, phản ánh sự phụ thuộc của
con người vào thiên nhiên và mong ước duy trì cân bằng sinh thái.
5. Tài nguyên thiên nhiên a. Nông nghiệp:
Đất ba dan màu mỡ phù hợp để trồng những cây như là cây cà phê, cây ca cao, cây hồ tiêu
Cây cà phê chính là cây trồng quan trọng số 1 ở Tây Nguyên, ước tính
diện tích trồng cà phê tại Tây Nguyên chiếm đến 80 % diện tích cà phê của cả nước Việt Nam.
Tây Nguyên cũng là vùng trồng cao su lớn thứ 2 của nước ta sau vùng Đông Nam Bộ
1 loài cây đặc trưng ở Tây nguyên qua lời bài hát BÓNG CÂY CƠ NIA
loài cây này thì mang ý nghĩa tâm linh, đồng bào coi chúng là nơi trú ngụ
của thần thánh của vong linh những người đã khuất và rất ít khi họ đụng
chạm đến những cây cơ nia, rất ít khi chặt phá chúng.
Lúa: không chỉ cung cấp về nguồn lương thực mà nó còn tạo nên nét văn
hóa của người Jrai với Lễ mừng lúa mới. Cầu cho mưa thuận, gió hòa b. Lâm nghiệp
Có nhiều rừng gỗ quý ( cẩm lai, gụ mặt, nghiến, trắc, sến),
nhiềuchim, thú quý ( voi, bò tót, gấu…).
→ Không chỉ tạo nên môi trường sống cho cư dân Tây Nguyên, Rừng
còn gắnvới đời sống văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần của cư dân
các dân tộc TâyNguyên. Rừng chính là môi trường văn hóa, là không
gian thiêng lưu giữ ký ứcvăn hóa của con người Tây Nguyên. Rừng gắn
với với rất nhiều giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của vùng đất Tây
Nguyên như: nhà rông, rượucần, lễ hội, sử thi. . cùng với biết bao nhiêu
phong tục, tập quán khác của mảnh đất huyền thoại này. 6. Nguồn gốc dân cư
Cư dân: Khoảng 20 nhóm dân tộc, thuộc 2 nhóm ngữ hệ Môn –
Khmer và Mãi Lai –Nam Đảo.
Dân số ít và phân bố không đều mật độ dân số thấp đa dạng về dân
tộc. 30% là dân tộc thiểu số
III. ĐIỀU KIỆN LỊCH SỬ
Ngày xưa Tây Nguyên vốn là vùng đất tự trị của các bộ tộc thiểu số
người Chăm Pa. Năm 1471, vua Lê Thánh Tông chiếm vùng đất Tây
Nguyên thời bấy giờ và xác lập 3/5 lãnh thổ Chăm Pa thời đó vào đất Đại Việt.
Đến thời nhà Nguyễn, các chúa Nguyễn đã ra sức loại trừ tất cả các ảnh
hưởng còn tồn dư lại của vương quốc Chăm Pa và thiết lập quyền lực ở khu vực Tây Nguyên
Năm 1830-1834, vua Minh Mạng đã sáp nhập vùng Tây Nguyên vào bản
đồ Việt Nam ( Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lam Đồng)
Sau khi chấm dứt chiến tranh Việt Nam, Nhà nước Việt Nam gọi chung
vùng này là Tây Nguyên, gồm ba tỉnh Đắk Lắk, tỉnh Gia Lai- Kon Tum
và tỉnh Lâm Đồng). Chính quyền có chính sách di dân một số sắc dân từ
vùng Tây Bắc lên Tây Nguyên, cũng như thành lập nhiều khu kinh tế mới tại đây.
Ngày 26 tháng 01 năm 2003 Quốc hội ra nghịquyết, tỉnh Đắk Lắk Tách
thành hai tỉnh mới là Đắk Lắk và ĐắkNông.Hiện tại địa bàn Tây Nguyên
có 5 tỉnh là Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông,Lâm Đồng
Ngã 3 Đông Dương tại Tây Nguyên là điểm tiêm giáp giữa 3 nước Đông
Dương bao gồm Việt Nam, Campuchia và Lào. Ngã 3 Đông Dương luôn
được gọi với 1 cái tên rất là vui đó là 1 nơi mà 1 con gà gáy mà cả 3 nước đều nghe thấy
Có thể thấy, từ lâu, mảnh đất Tây Nguyên là mảnh đất của lịch sử anh
hùng bất khuất. Điều đó mang lại văn hóa Tây Nguyên những áng sử thi
còn lưu truyền đến tận ngày nay. Tây Nguyên là vùng đất sản sinh khá
nhiều sử thi và do đó được các nhà khoa học gọi là “vùng sử thi” hay
“ chiếc nôi của sử thi ViệtNam”. Từ sau sử thi “khan Đam San” của
người Ểđê được công bố đầu tiên từnăm 1927, đến nay đã phát hiện
được trên 20 sử thi của các bộ tộc khác nhau.
IV. CHỦ THỂ CỦA VÙNG VĂN HÓA TÂY NGUYÊN
Chủ nhân của loại hình văn hóa đặc sắc này là các dân tộc Tây Nguyên:
Bana, Xê Đăng, Mnông, Cơ Ho, Rơmăm, Ê Đê, Gia Rai. Người Cơ Ho Người Ban na Dân tộc Ê đê Dân tộc Gia Rai V.
VĂN HÓA VẬT CHẤT TÂY NGUYÊN 1. Nhà ở: