Bài Viết Giữa Kỳ: Củ Mì và Văn Hóa Việt | Cơ sở văn hóa | Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội

MÔN CƠ SỞ VĂN HOÁ VI T Ệ NAM Bài vi t ế gi a k ữ ỳ
Họ và tên: PHẠM VÕ XUÂN LINH MSSV: 2257070018 Mã h c ọ phần: 2510DAI012L20 Khoa: Ngữ văn Tây Ban Nha
CỦ MÌ - TỪ MÓN ĂN DÂN DÃ Đ N Ế BI U Ể T N ƯỢ G VĂN HOÁ TRONG ĐỜI SỐNG NG I ƯỜ VI T Ệ Mở đầu Có lẽ trong ký c ứ c a
ủ nhiều người Việt Nam, hình ảnh những n i ồ củ mì nóng h i ổ , bốc khói nghi ngút vào bu i ổ sáng sớm là m t
ộ phần không thể thiếu c a ủ tu i
ổ thơ. Tôi vẫn nhớ lần đầu
tiên dẫn đoàn du khách Tây Ban Nha đến thăm địa đạo Củ Chi – m t ộ địa điểm lịch s ử gắn
liền với những năm tháng chiến tranh gian kh . K ổ
hi đoàn nghỉ chân, nhân viên địa đạo mang ra mời chúng tôi món c m ủ ì luộc chấm mu i
ố mè. Ban đầu, nhiều vị khách châu Âu t r ỏ a ngạc
nhiên: “Vì sao ở nơi t ng ừ diễn ra chiến tranh kh c
ố liệt, người Việt lại mời khách bằng m t ộ
món ăn giản dị đến thế?” Câu hỏi ấy khiến tôi lặng người. Trong khoảnh khắc đó, tôi nhận ra
rằng đằng sau những lát c
ủ mì bình dị ấy là cả m t
ộ câu chuyện văn hoá – m t ộ minh ch ng ứ cho sức s ng b ố
ền bỉ, cho trí tuệ và lòng kiên cường của dân t c ộ Việt Nam.
(Ảnh du khách Tây Ban Nha thưởng thức c m ủ ì t i ạ Địa đ o C ạ C ủ hi)
Chính từ trải nghiệm ấy, tôi ch n ọ c ủ mì làm ch
ủ đề cho bài tiểu luận này. Bài viết nhằm tìm
hiểu nguồn gốc, hành trình du nhập c a ủ c
ủ mì vào Việt Nam, vai trò và ý nghĩa văn hoá c a ủ nó trong đời s ng ng ố ười Việt, cũng nh c ư ách m t
ộ món ăn dân dã có thể trở thành cầu nối giữa quá kh v ứ à hiện tại, gi a
ữ con người Việt Nam và bạn bè qu c ố tế. (Ảnh dĩa c m ủ ì luộc b c ố khói)
Nguồn gốc và quá trình du nhập của củ mì
Củ mì, hay còn gọi là khoai mì (sắn), có tên khoa h c
ọ là Manihot esculenta. Theo T ổ ch c ứ Lương th c
ự và Nông nghiệp Liên Hợp Qu c
ố (FAO, 2023), loài cây này có ngu n g ồ c ố t khu ừ
vực Nam Mỹ, được tr ng ồ ph ổ biến bởi các dân t c ộ bản địa t hà ừ
ng nghìn năm trước. Vào thế
kỷ XVI, khi các nhà thám hiểm B
ồ Đào Nha và Tây Ban Nha mở r ng ộ các tuyến đường
thương mại trên toàn cầu, cây mì được du nhập vào châu Phi, r i
ồ tới châu Á. Đến khoảng thế
kỷ XVIII, củ mì đã xuất hiện tại Việt Nam và nhanh chóng thích nghi với điều kiện khí hậu nhiệt đới gió mùa.
So với các loại cây lương th c ự khác, c m ủ ì có sức s ng m ố ãnh liệt và dễ tr ng. N ồ ó có thể sinh
trưởng ngay cả trên những vùng đất nghèo dinh dưỡng, khô hạn – điều kiện phổ biến ở nhiều
vùng trung du, miền núi Việt Nam. Vì vậy, c m
ủ ì nhanh chóng trở thành nguồn thực phẩm d ự trữ quan tr ng ọ trong đời s ng ố
người dân nông thôn, đặc biệt là trong nh ng ữ giai đoạn khó
khăn như chiến tranh và thời kỳ bao cấp.
Không chỉ là cây lương th c ự , c
ủ mì còn dần trở thành một phần trong hệ th ng nông nghi ố ệp và văn hoá sinh tồn c a
ủ người Việt. Người nông dân không chỉ xem nó nh “ ư lương th c ự c u ứ đói”, mà còn nh ư biểu tượng c a ủ sự kiên cường, c a
ủ khả năng thích nghi trong nghịch cảnh –
phẩm chất tiêu biểu của con người Việt Nam qua bao thế hệ. (Ảnh cánh đ ng m ồ ì ở Việt Nam -Internet) (Ảnh thu ho c ạ h c m
ủ ì và đất đ bazan - Inter ỏ net)
Vai trò và ý nghĩa của củ mì trong văn hoá Việt Nam 1. Trong đời sống v t ậ ch t ấ Từ khi xuất hiện, c
ủ mì nhanh chóng trở thành món ăn quen thu c ộ c a ủ người dân Việt Nam.
Mì có thể được chế biến theo nhiều cách khác nhau: luộc, nướng, hấp, chiên, hoặc làm
nguyên liệu cho các món bánh truyền th ng ố nh
ư bánh khoai mì, chè sắn, hay bánh da lợn. Ở
miền Trung và miền Nam, đặc biệt trong nh ng ữ năm tháng chiến tranh, c m ủ ì là ngu n năng ồ lượng chính cho b đ ộ i ộ và người dân.
Ở nhiều vùng nông thôn, bữa sáng với vài lát mì luộc chấm mu i
ố mè không chỉ là món ăn mà còn là ký c
ứ tập thể – nơi lưu giữ nh ng gi ữ á trị giản dị, m c
ộ mạc, thể hiện tinh thần tiết kiệm
và triết lý “ăn chắc, mặc bền” c a ủ người Việt. C
ủ mì, theo đó, không chỉ mang giá trị dinh
dưỡng mà còn phản ánh văn hoá ứng x v
ử ới thiên nhiên: tận d ng t ụ i ố đa nh ng gì ữ đất mẹ ban tặng. (Ảnh thu ho c ạ h c m
ủ ì và đất đ bazan - Inter ỏ net)
2. Trong đời sống tinh th n ầ
Củ mì còn là biểu tượng c a
ủ lòng biết ơn và sự sẻ chia. Trong nh ng năm ữ tháng chiến tranh,
hình ảnh người mẹ luộc củ mì cho con mang vào hầm tránh bom, hay người chiến sĩ chia
nhau miếng mì còn nóng là biểu tượng c a
ủ tình thương và ý chí sinh t n. N ồ gay cả trong thời
bình, củ mì vẫn xuất hiện trong nh ng ữ câu chuyện kể về tu i
ổ thơ, về những năm tháng khó khăn nhưng chan ch a ứ tình người.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, trong văn hoá Việt Nam, nh ng ữ món ăn dân dã nh ư c ủ mì giúp lưu gi ữ “ký ức c ng ộ đ ng” ồ
– nơi con người gắn bó với nhau không chỉ qua vật chất mà
còn qua những trải nghiệm tinh thần chung. Món ăn vì thế trở thành “ngôn ng v ữ ăn hoá” đặc
trưng, phản ánh nhân sinh quan c a ủ dân t c ộ .
(Cassava and Vietnam: Now and Then)
3. Trong giao lưu văn hoá hiện đ i ạ Ngày nay, c
ủ mì không còn là biểu tượng c a
ủ nghèo khó mà được sáng tạo trong ẩm th c ự
hiện đại: trà sữa trân châu sắn, bánh ng t ọ làm t ừ b t
ộ mì cassava, hay món ăn fusion phục v ụ
du khách nước ngoài. Việc tái hiện những món ăn truyền th ng t ố
ừ nguyên liệu dân dã thể hiện sự tiếp n i
ố – đổi mới trong văn hoá Việt Nam đương đại: vừa gìn gi c ữ ội ngu n, v ồ a ừ sẵn sàng hội nhập. (Ảnh món ăn hiện đ i ạ làm từ c m ủ ì)
Trải nghiệm cá nhân tại địa đạo Củ Chi – sự giao thoa văn hoá Là sinh viên ngành Ng
ữ văn Tây Ban Nha, tôi có cơ h i ộ th c
ự tập và tham gia dẫn đoàn khách
quốc tế đến địa đạo C
ủ Chi. Hôm ấy, khi đoàn khách Tây Ban Nha được mời thưởng thức c ủ mì lu c ộ chấm mu i
ố mè, ai nấy đều tò mò. M t ộ du khách h i
ỏ tôi: “Vì sao món này lại có mặt ở
đây, trong một di tích lịch s c ử hiến tranh?”
Tôi mỉm cười, giải thích rằng trong những năm kháng chiến, khi lương th c ự khan hiếm, c m ủ ì là ngu n ồ s ng ố chính c a ủ quân dân ta. H ọ đào c m ủ ì trong rừng, lu c
ộ lên ăn, hoặc nghiền khô
làm bột để bảo quản lâu ngày. Món c ủ mì ở C C
ủ hi hôm nay không chỉ là món ăn, mà còn là lời nhắc về ký c
ứ kiên cường, là cách người Việt tri ân quá khứ bằng s gi
ự ản dị và nhân hậu.
Nhìn những du khách nước ngoài chậm rãi thưởng th c
ứ , gật gù khen “delicioso”, tôi chợt thấy xúc đ ng. ộ
Hóa ra, văn hoá Việt không chỉ được thể hiện qua nh ng công trình đ ữ ồ sộ hay nghi lễ truyền th ng, ố mà còn qua nh ng ữ chi tiết nh ỏ bé nh ư món ăn bình dị. M t ộ món ăn có thể trở thành cầu n i
ố – giúp người nước ngoài hiểu rằng sức mạnh c a ủ Việt Nam không chỉ
nằm ở chiến thắng, mà còn ở tinh thần nhân văn, trong cách chúng ta gìn gi ữ và trân tr ng ọ từng hạt gạo, từng c m ủ ì.
Kết luận và cảm nhận cá nhân Từ m t ộ loại cây lương th c ự ngoại lai, c
ủ mì đã trở thành biểu tượng văn hoá mang đậm bản
sắc Việt Nam. Nó không chỉ đại diện cho sức sống mãnh liệt, cho khả năng thích nghi và sáng tạo c a
ủ con người Việt, mà còn là cầu n i ố gi a
ữ quá khứ và hiện tại, gi a
ữ những giá trị dân t c ộ và tinh thần h i ộ nhập toàn cầu. Là sinh viên nghiên c u
ứ về văn hoá, tôi nhận ra rằng m i
ỗ món ăn Việt đều chứa đ ng nh ự ng ữ
tầng nghĩa sâu xa: về lịch s ,
ử về con người, và về tâm h n ồ dân t c ộ . C ủ mì là minh chứng rõ ràng nhất – m t ộ món ăn tưởng ch ng ừ giản đơn nh ng ư lại ẩn ch a ứ cả m t ộ triết lý s ng: ố s ng ố
tiết kiệm, biết ơn đất trời, và luôn vươn lên dù trong nghịch cảnh.
Nếu có ai hỏi tôi đâu là món ăn thể hiện tinh thần Việt Nam nhất, tôi sẽ không ngần ngại trả lời: “Chính là c m ủ ì – món ăn c a ủ ký c ứ , c a ủ lòng bền bỉ và c a ủ niềm t hà ự o dân t c ộ .”