Bản dịch bài thơ ‘Đợi Anh Về’ của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp

Bản dịch bài thơ ‘Đợi Anh Về’ của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp
Khái quát về bài thơ Đợi Anh về
Đợi Anh Về là bài thơ rất hay của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp , đã được nhà
thơ Tố Hữu dịch ra tiếngViệt (năm 1947) thông qua một bản dịch bằng tiếng
Pháp . Bản dịch của Tố Hữu khá hay, và đã đi vào tâm hồn của biết bao người Việt Nam ...
Tuy nhiên tình cờ chúng tôi có được bài thơ này dưới dạng nguyên bản tiếng
Nga , vì lòng yêu thích thơ và tiếng Nga tôi thử dịch lại. Bởi tôi thấy rằng bản
dịch của Tố Hữu là không thật lột tả được cái hồn, cái chữ của nhà thơ Xô- Viết này.
Dù bạn viếng hồn Anh Em ơi, đợi anh về
Yên nghỉ nấm mồ xanh
Đợi Anh hoài Em nhé,
Nâng chén tình dốc cạn
Mưa cứ rơi dầm dề Thì Em ơi mặc bạn
Ngày cứ dài lê thê
Đợi Anh hoài nghe Em
Thì Em ơi cứ đợi.
Tin rằng Anh sắp về.
Dù tuyết rơi gió nổi
Đợi Anh, Anh lại về Dù nắng cháy Em ơi
Trông chết cười ngạo nghễ
Bạn cũ có quên rồi Ai ngày xưa rơi lệ
Đợi Anh hoài Em nhé.
Hẳn cho sự tình cờ
Tin Anh dù vắng vẻ,
Nào có biết bao giờ Lòng ai dù tái tê
Bởi vì Em ước vọng,
Chẳng mong chi ngày về
Bởi vì Em trông ngóng
Thì Em ơi, cứ đợi.
Tan giặc, bước đường quê Em ơi, Em cứ đợi
Anh của Em lại về.
Dù ai nhớ thương ai
Vì sao Anh chẳng chết
Chẳng mong có ngày mai
Nào bao giờ ai biết Dù mẹ già con dại Có gì đâu Em ơi
Hết mong Anh trở lại
Chỉ vì không ai người
Biết như Em chờ đợi.
Lời bình và sửa lại:
1. Trong khổ đầu, Tố Hữu dịch: " Em ơi đợi Anh về Đợi Anh hoài Em nhé "
Tố Hữu đã dùng câu điệp là thừa, hơn nữa từ " hoài " làm nghĩa câu thơ bị
sái (hoài công, phí công). Cả hai câu này là lời nhắn nhủ của người lính ở xa.
Anh nhắn nhủ thế là đúng, nhưng còn Anh thì sao? Không thấy nói đến. Do
đó câu thơ trở nên một chiều. Còn trong nguyên bản là : " Em ơi, đợi Anh! Anh sẽ về "
Hai câu là hai vế khác nhau. Một vế nhắn nhủ Em, còn một vế nhắn với Em
rằng: Anh sẽ về. Đây là niềm tin hi vọng của cả hai bên, và cũng là niềm
chung thủy của người lính ở ngoài mặt trận.
2. Câu thứ 8 và thứ 9 Tố Hữu dịch là : " Bạn cũ có quên rồi Đợi Anh hoài Em nhé "
Câu này không rõ nghĩa, không chuẩn về mặt ngữ pháp và nhắc lại từ " hoài "
không đắt. Nội dung chính trong nguyên tác là :" Dù các bạn của Em, có ai đó
đã quên người yêu của họ, thì riêng Em cứ chờ ". Hai câu có hai vế đối lập
nhau, làm tăng thêm sức mạnh nội tâm về lòng chung thủy. Vậy nên dịch lại là : " Dẫu ai đó quên rồi
Thì riêng Em cứ đợi "
Cụm từ " ai đó " ở đây có nghĩa không xác định, không chỉ một người cụ thể
nào chứ không nên dịch như Tố Hữu là " bạn cũ có quên rồi " vì nó cụ thể
quá làm bạc nghĩa. Ngoài ra, cụm từ " Dẫu ai đó "đối lập với cụm từ " Thì
riêng Em " sẽ làm nổi bật lên sự kiên định của Em . Lời dịch của Tố Hữu
không phản ánh được điều này.
3. Tiếp theo Tố Hữu dịch : " Tin Anh dù vắng vẻ Lòng ai dù tái tê Chẳng mong chi người về Thì Em ơi cứ đợi ".
Dịch thế là sai nguyên tác, vì tác giả không hề nói :" Chẳng mong chi ngày
về " nghe nó tuyệt vọng quá ( giống như từ " hoài " vậy ). Xi-Mô-Nốp không
nói thế. Còn vô nghĩa là ở câu dịch :" Lòng ai dù tái tê ", bởi " lòng ai " có
nghĩa không xác định, không rõ đối tượng, còn trong nguyên bản đối tượng
rất cụ thể là " Lòng Em " chứ không phải là một ai khác. Nên dịch lại là: "Đợi Anh dù phương xa Thư Anh dù chẳng lại Dẫu lòng bao tê tái Thì Em ơi, cứ chờ "
4. Còn một khổ dài Tố Hữu dịch là: " Em ơi, Em cứ đợi Dù ai nhớ thương ai Chẳng mong có ngày mai Dù mẹ già con dại
Hết mong Anh trở lại..."
Khổ thơ này gần như sai hoàn toàn so với nguyên tác. Trong bài thơ, Xi-Mô-
Nốp nói: " Em chờ Anh, nhưng đừng có hoàn toàn mong những điều tốt lành.
Bởi vì, trong chiến tranh điều gì cũng có thể xảy ra cả. Nếu chẳng may Anh
có hy sinh thì nỗi đau khổ của Em, Em phải gắng quên đi trong nghị lực, hãy
giúp Mẹ nuôi con thay Anh... ". Trong khổ thơ này, Tố Hữu một lần nữa lại
dùng cụm từ không xác định " Dù ai nhớ thương ai " làm câu thơ trở nên vô hồn, không có nghĩa.
Thêm nữa, chỉ có 4 câu 5 chữ mà Tố Hữu đã 2 lần lặp lại , trùng văn , trùng ý:
" Chẳng mong có ngày mai - .... - Hết mong Anh trở lại ... ". Trong thơ của
mình Xi - Mô - Nốp không hề có ý nghĩ tiêu cực về bà mẹ như lời dịch của Tố
Hữu: " Dù mẹ già con dại - Hết mong Anh trở lại ". Còn trong nguyên tác ý
nghĩa rất tích cực của tác giả là : " Em hãy cố gắng quên khổ đau để nuôi Mẹ
nuôi con " Tố Hữu lại bỏ mất. Có thể nói khổ thơ này dịch sai hoàn toàn cả ý, cả lời. Nên dịch lại là : "Chờ Anh, Anh sẽ về
( nhưng ) Đừng chỉ mong điều tốt đẹp Như Em từng đã biết
Nỗi đau cần phải quên. . Hãy nhìn vào Mẹ hiền Và các con thơ dại. .
. . Nếu Anh không trở lại "
Như thế vừa sát nguyên văn, phản ánh được đúng tâm hồn của tác giả.
5. Lại một đoạn thơ rất hay của Xi-Mô-Nốp, nói với người vợ ở hậu phương
rằng: " Nếu có người bạn gái của Em vẫn chờ chồng phương xa, thường ngồi
bên cửa sổ nhâm nhi li rượu cay ( từ cay ở đây rất hay ) để có thể nguôi ngoai
đi phần nào nỗi nhớ, nỗi khổ, thì Em ơi, Em hãy cứ như bạn mà uống đi ".
Nhưng Tố Hữu lại dịch khác hẳn:
" Dù bạn viếng hồn Anh Yên nghỉ nấm mồ xanh Nâng chén tình dốc cạn Thì Em ơi mặc bạn Đợi Anh hoài Em nghe
Anh của Em sắp về "
Thì có thể nói gần như đã phóng bút đến mức bịa ra một ý khác hẳn. Trong
nguyên tác, không hề có " nấm mồ xanh ", không có " ai viếng hồn ai " cả.
Còn câu: " Nâng chén tình dốc cạn... " thì không thể hiểu ý tứ gì, nghĩa lí gì
được nữa. Phải dịch là : " Như ai đó đợi chờ Vẫn ngồi bên cửa sổ Li rượu cay, nỗi nhớ Thì Em ơi uống đi
Cho lòng vơi nỗi khổ "
6. Và Xi-Mô-Nốp còn viết: " Nếu có người vợ nào đó có cầm lòng không được,
thì đừng trách họ làm gì. Nhưng trong bom rơi đạn lửa ta (em và anh) vẫn biết
chờ nhau ". Tố Hữu dịch ra ngoài ý này: " Thì Em ơi mặc bạn -.... ". Nên dịch lại là: " Đợi Anh! Anh sẽ về Dẫu kề bên cái chết Nếu có ai quên hết Chẳng biết đợi chờ ai Đừng trách họ lạt phai
Đã không cam chờ đợi "
Đoạn này nói lên tư tưởng thoáng đạt, niềm cảm thông sâu sắc của tác giả
đối với những người phụ nữ hậu phương có thể đi bước nữa, trong cảnh rất
nhiều người chồng, người anh của họ đã ra đi mà không bao giờ có thể trở về.
7. Đoạn cuối Tố Hữu dịch là: " Đợi Anh, anh sẽ về
Trong chết cười ngạo nghễ
Hẳn cho sự tình cờ...".
Trong nguyên tác không hề có sự " chết cười ", không có " ngạo nghễ ". Nói
thế làm câu thơ không còn đẹp nữa. Trên đời không có sự tình cờ nào cả, mà
nếu có thì cũng ra ngoài cái ý chí, lòng kiên định, sự tin tưởng của tác giả
muốn nói. Cần phải dịch lại:
" Trong bom rơi lửa dội Chỉ ta biết chờ nhau Em ngã vào lòng đau
Lúc Anh về, Anh biết "
Biết cái gì ? Tác giả đã lí giải và nên dịch lại đoạn này như sau: " Chỉ có Em tha thiết Dù dòng lệ cạn khô Em của Anh biết chờ
Không như ai, chẳng đợi ".
Sau đây là toàn bộ bài thơ “ Em ơi ! đợi anh về ” của Simonop - được ông
Nguyễn Tất San và anh Nguyễn Tất Thịnh dịch lại theo nguyên bản tiếngNga:
Em ơi, Đợi anh,
Như ai đó vẫn chờ, Anh sẽ về
Ngồi bên ô cửa sổ
Dù mưa rơi dầm dề
Ly rượu cay nỗi nhớ,
Dù ngày buồn tái tê
Thì Em ơi uống đi
Thì Em ơi, cứ đợi.
Cho lòng vơi nỗi khổ.
Dù gió Đông tuyết dội,
Đợi Anh, Anh sẽ về
Dù nắng Hạ mưa rơi
Dẫu kề bên cái chết,
Dẫu ai đó quên rồi
Nếu có ai quên hết
Thì riêng Em, cứ đợi.
Chẳng biết đợi chờ ai
Đợi Anh dù phương xa
Đừng trách họ lạt phai
Thư Anh thường chẳng lại
Đã không cam chờ đợi.
Dẫu lòng bao tê tái
Trong bom rơi lửa dội
Thì Em ơi, cứ chờ.
Chỉ ta biết chờ nhau
Em ngã vào lòng đau,
Chờ Anh, Anh sẽ về
Lúc Anh về, Anh biết:
Đừng mong điều tốt đẹp
Anh biết Anh không chết
Như Em từng đã biết
Đâu phải lẽ tình cờ.
Có lúc cần phải quên.
Chỉ có Em tha thiết
Hãy nhìn vào mẹ hiền
Dẫu dòng lệ cạn khô,
Và con thơ bé dại
Em của Anh biết chờ
Em ơi, Em hãy chờ.
Không như ai, chẳng đợi. Жди меня
Wait for me, So it wil be В.С. , 1941
to Valentina Serova, 1941
Жди меня, и я вернусь.
Wait for me, and I'l come back!
Только очень жди, Wait with al you've got!
Жди, когда наводят грусть Wait, when dreary yel ow rains Желтые дожди, Tel you, you should not.
Жди, когда снега метут,
Wait when snow is fal ing fast, Жди, когда жара, Wait when summer's hot,
Жди, когда других не ждут, Wait when yesterdays are past, Позабыв вчера. Others are forgot.
Жди, когда из дальних мест
Wait, when from that far-off place, Писем не придет, Letters don't arrive.
Жди, когда уж надоест
Wait, when those with whom you wait
Всем, кто вместе ждет. Doubt if I'm alive.
Жди меня, и я вернусь,
Wait for me, and I'l come back! Не желай добра Wait in patience yet
Всем, кто знает наизусть, When they tel you off by heart Что забыть пора. That you should forget.
Пусть поверят сын и мать Even when my dearest ones
В то, что нет меня, Say that I am lost,
Пусть друзья устанут ждать, Even when my friends give up, Сядут у огня, Sit and count the cost,
Выпьют горькое вино Drink a glass of bitter wine На помин души... To the fal en friend -
Жди. И с ними заодно
Wait! And do not drink with them! Выпить не спеши. Wait until the end!
Жди меня, и я вернусь, Wait for me and I'l come back,
Всем смертям назло. Dodging every fate!
Кто не ждал меня, тот пусть
"What a bit of luck!" they'l say,
Скажет: - Повезло. Those that would not wait.
Не понять, не ждавшим им, They wil never understand Как среди огня How amidst the strife, Ожиданием своим By your waiting for me, dear, Ты спасла меня. You had saved my life.
Как я выжил, будем знать Only you and I wil know
Только мы с тобой,- How you got me through.
Просто ты умела ждать,
Simply - you knew how to wait -
Как никто другой. No one else but you. Attends-moi (Simonov, 1941)
Si tu m'at ends, je reviendrai, Mais attends-moi très fort. Attends, quand la pluie jaune Apporte la tristesse,
Attends quand la neige tournoie, Attends quand triomphe l'été
Attends quand le passé s'oublie
Et qu'on attend plus les autres.
Attends quand des pays lointains
Il ne viendra plus de courrier,
Attends, lorsque seront lassés Ceux qui avec toi at endaient.
Si tu m'at ends, je reviendrai. Ne leur pardonne pas, à ceux
Qui vont trouver les mots pour dire
Qu'est venu le temps de l'oubli.
Et s'ils croient, mon fils et ma mère,
S'ils croient, que je ne suis plus, Si les amis las de m'attendre
Viennent s'asseoire auprès du feu,
Et s'ils portent un toast funèbre A la mémoire de mon âme.. Attends. Attends et avec eux refuse de lever ton verre. Si tu m'at ends, je reviendrai En dépit de toutes les morts. Et qui ne m'a pas attendu
Peut bien dire : "C'est de la veine". Ceux qui ne m'ont pas at endu
D'où le comprendraient-ils, comment En plein milieu du feu, Ton attente M'a sauvé.
Comment j'ai survécu, seuls toi et moi Nous le saurons,
C'est bien simple, tu auras su m'at endre, comme personne.
Konstantin Mikhailovich Simonov sinh 1919 tại thành phố Sankt-Peterburg
là một nhà văn, nhà thơ và nhà biên kịch Liên Xô nổi tiếng với những tác
phẩm viết về Chiến tranh giữ nước vĩ đại. Có lẽ tác phẩm được biết tới nhiều
nhất của Simonov là bài thơ Đợi anh về (Жди меня), một trong những bài thơ
hay và được biết đến nhiều nhất của Văn học Xô viết trong Thế chiến thứ hai.
Tháng 10 năm 1941, trong khi quân Đức đang tiến như vũ bão về thủ đô
Moskva và Hồng quân đang lâm vào thế phải chống đỡ rất khó khăn,
Konstantin Simonov đã cho ra đời bài thơ Đợi anh về (Жди меня).
Ban đầu, bài thơ được sáng tác với ý định dành tặng riêng cho người yêu của
tác giả là nghệ sĩ Valentina Serova , nhưng tình cờ tâm trạng của người lính
trong bài thơ đã trùng với tâm trạng chung của hàng triệu người lính Hồng
quân đang chiến đấu trên mặt trận, vì vậy " Đợi anh về " đã nhanh chóng trở
nên phổ biến ở Liên Xô và sau đó là nhiều nước khác trên Thế giới. ---------------
Cùng một ý tưởng về bản dịch "Đợi anh về", chungta.com xin giới thiệu
bài viết của Hồng Thanh Quang và bài thơ
Tình em lời Ngọc Sơn, nhạc Huy Du gần gũi với bài thơ trên.
Thơ Konstantin Simonov (1915-1979, LB Nga), Hồng Thanh Quang
(Theo Văn Nghệ Công An )
...Chỉ nhờ một ngẫu hứng và đồng cảm mà tôi mới đánh bạo thử dịch "Đợi
anh về" từ nguyên bản tiếng Nga, Để tưởng nhớ Simonov và tình yêu đau
đớn và bất tuyệt mà ông đã dành cho nữ nghệ sĩ Valentina Serova (V.S).
Cuộc hôn nhân của họ không kéo dài được tới lúc đầu bạc răng long nhưng
đã giúp cho Simonov viết được những bài thơ trữ tình hay nhất của ông, mà
đỉnh cao là "Đợi anh về".
Lời dịch giả : Người Việt Nam chúng ta từ hơn nửa thế kỷ nay đã thân thuộc
với bài thơ "Đợi anh về" của nhà thơ, nhà văn Nga Xôviết xuất sắc Konstantin
Simonov qua bản dịch từ Pháp văn của nhà thơ Tố Hữu. Đó là một bản dịch
tuyệt vời và cũng là một kỷ vật thiêng liêng về một thời không thể nào quên,
khi cả dân tộc đứng lên chiến đấu chống xâm lược giành lại nền tự do, độc
lập và thống nhất đất nước.
Cũng vì nghĩ như thế nên từ hàng chục năm nay tôi đã không dám dịch lại
"Đợi anh về" vì những ấn tượng tuổi nhỏ quá sâu sắc về bản dịch của nhà
thơ Tố Hữu. Ngay trong tuyển tập thơ Simonov mà tôi chuyển ngữ và in tại
NXB Quân đội nhân dân cuối năm 1996, "Đợi anh về" vẫn là bản dịch cũ của
Tố Hữu (được xếp vào phần phụ lục).
Chỉ nhờ một ngẫu hứng và đồng cảm mà tôi mới đánh bạo thử dịch "Đợi anh
về" từ nguyên bản tiếng Nga, để tưởng nhớ Simonov và tình yêu đau đớn và
bất tuyệt mà ông đã dành cho nữ nghệ sĩ Valentina Serova (V.S). Cuộc hôn
nhân của họ không kéo dài được tới lúc đầu bạc răng long nhưng đã giúp cho
Simonov viết được những bài thơ trữ tình hay nhất của ông, mà đỉnh cao là
"Đợi anh về". Xin được cung cấp cho bạn đọc như một tài liệu tham khảo. Đợi anh về (Tặng V.S) Đợi anh, anh sẽ về, Hãy đợi chờ anh nhé. Hãy đợi, mặc dầm dề Mưa giăng buồn tái tê,
Hãy đợi, mặc tuyết giá, Hãy đợi, dù nắng nôi,
Dù mọi người hết đợi, Hôm qua quên lãng rồi. Hãy đợi, dù xa ngái
Chẳng tới một dòng thư, Hãy đợi, dù tất cả Đã chán chê đợi chờ. Đợi anh, anh sẽ về, Chớ mong chi điều phúc Cho tất cả ai người
Nghĩ giờ, quên phải lúc. Dù con ta, mẹ ta Đều tin rằng anh chết, Dù bạn chờ đã mệt,
Bên bếp lửa quây quần
Sẽ cạn men rượu đắng
Tưởng niệm một linh hồn... Đợi anh. Và cùng bạn
Chớ nâng ly vội vàng. Đợi anh, anh sẽ về, Chẳng xá gì chết chóc. Mặc ai đó không ngờ,
Thốt lời: May được thoát! Không đợi, làm sao biết Giữa bão đạn mưa bom
Bằng mong ngóng chờ trông Em cứu anh khỏi chết. Anh nhờ đâu sống sót,
Mỗi đôi mình hiểu thôi,- Chỉ vì em biết đợi Khác ai ai trên đời... 1941 --------------
Tình em (1962, thơ Ngọc Sơn, nhạc Huy Du)
Khi chiếc lá xa cành, lá không còn màu xanh Mà sao em xa anh Đời vẫn xanh rời rợi Có gì đâu em ơi Tình yêu là sự sống Nên nắng hửng trong lòng Mạch đời căng máu nóng Anh anh đi xa bao núi Tình yêu như khe suối
Lưu luyến và nhớ thương chảy theo anh khắp rừng Anh anh đi xa càng xa Tình em như cỏ hoa
Âu yếm và thiết tha theo anh dài nương rẫy Anh anh đi xa bao núi Tình em như khe suối Anh đi biệt tháng ngày Tình em như sông dài Khi chiếc lá xa cành
Lá không còn màu xanh mà sao em xa anh Đời vẫn xanh rời rợi Có gì đâu em ơi ! Tình yêu là sự sống
Nên nắng hửng trong lòng mạch đời căng máu nóng
Nên nắng hửng trong lòng mạch đời căng máu nóng.
Nguyễn Tất San, Nguyễn Tất Thịnh
Document Outline

• Bản dịch bài thơ ‘Đợi Anh Về’ của nhà thơ Xô Viết
  • Khái quát về bài thơ Đợi Anh về
  • Lời bình và sửa lại:
    • 1. Trong khổ đầu, Tố Hữu dịch:
    • 2. Câu thứ 8 và thứ 9 Tố Hữu dịch là :
    • 3. Tiếp theo Tố Hữu dịch :
    • 4. Còn một khổ dài Tố Hữu dịch là: