Cặp Phạm Trù Nội Dung - Hình Thức | Môn Triết học Mác - Lênin - Đại học Bách Khoa Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61557159 I. Khái niệm:
● Nội dung: là phạm trù triết học dùng để chỉ tổng thể các mặt, yếu tố
tạo nên sự vật, hiện tượng.
● Hình thức: là phạm trù triết học để chỉ phương thức tồn tại, biểu hiện
và phát triển của sự vật, hiện tượng ấy; là hệ thống mối liên hệ tương
đối bền vững giữa các yếu tố cấu thành nội dung của sự vật, hiện tượng
và không chỉ là cái biểu hiện ra bên ngoài, mà còn là cái thể hiện cấu
trúc bên trong của sự vật, hiện tượng.
Vd: đối với sự vật là một chiếc bánh kem thì:
● Nội dung là: bột, đường, trứng, sữa, kem, dâu tây,...
● Hình thức: công thức làm bánh, cách trang trí cho chiếc bánh (với
kem, với dâu, ruy băng,...), thậm chí là cả cách người ta giới thiệu về chiếc bánh đó,... II.
Mối liên hệ trong cặp phạm trù nội dung - hình thức:
● Nội dung và hình thức của sự vật, hiện tượng tồn tại thống nhất chặt chẽ
trong mối liên hệ phụ thuộc lẫn nhau:
○ Nội dung giữ vai trò quyết định, hình thức xuất hiện trong sự quy
định của nội dung và sau khi xuất hiện, hình thức tồn tại tương đối
độc lập và có ảnh hưởng tới nội dung.
○ Khi hình thức phù hợp với nội dung, nó là động cơ thúc đẩy nội dung phát triển.
○ Khi không phù hợp, hình thức cản trở sự phát triển của nội dung.
Vd: Đối với sự vật là biểu ngữ có nội dung kêu gọi hòa bình, chống xung
đột vũ trang, nếu hình thức phù hợp (font chữ to rõ ràng, câu từ ngắn gọn
hàm súc, màu sắc hài hòa, minh họa đơn giản nhưng thiết thực,...), sẽ
truyền tải tốt nội dung của biểu ngữ. Nhưng cùng là nội dung đó, nhưng
lại đi với hình thức quá lòe loẹt, câu từ văn vở, thì chẳng ai muốn hay đủ
kiên nhẫn để đọc nội dung của biểu ngữ đó hết.
● Một nội dung có thể có thể thể hiện dưới nhiều hình thức, ngược lại, một
hình thức có thể biểu hiện cho một số nội dung khác nhau.
Vd: Một cốt truyện có thể được "kể" lại bằng văn xuôi, thơ, hay kịch (một
nội dung nhiều hình thức); một thể thơ (lục bát chẳng hạn) có thể truyền
tải một câu chuyện, tâm tư tình cảm hay thậm chí là quan điểm ý kiến
(một hình thức nhiều nội dung).
● Sự vật, hiện tượng phát triển thông qua sự đổi mới không ngừng của nội
dung và sự thay đổi theo chu kỳ của hình thức:
○ Lúc đầu, sự biến đổi của nội dung chưa ảnh hưởng tới hình thức.
○ Khi sự biến đổi nội dung tới giới hạn nhất định, hình thức ban đầu
trở nên chật hẹp, kìm hãm sự phát triển của nội dung mới. lOMoAR cPSD| 61557159
○ Nội dung mới phá bỏ hình thức cũ và trong vỏ bao bọc của hình
thức mới, nội dung tiếp tục phát triển.
Vd: Sự thay đổi của các chế độ trong lịch sử, từ công xã nguyên thủy ->
chiếm hữu nô lệ -> phong kiến -> tư bản -> xã hội chủ nghĩa. III. Các loại hình thức:
● Đôi khi có sự giao thoa, thâm nhập lẫn nhau giữa nội dung và hình thức
(rất khó để nhận thức rành mạch nội dung của một đối tượng nào đó), và
hình thức khi đó gọi là hình thức nội dung (hình thức bên trong) gắn liền
chặt chẽ với nội dung.
● Những hình thức chung cho nhiều cái riêng của cùng một lớp, chúng gọi
là hình thức hình thức (hình thức bên ngoài, hình thức chung).
● Để xác định nội dung của đối tượng, phải xác định hình thức tồn tại hay
hình thức biểu hiện của nó. IV.
Ý nghĩa phương pháp luận:
● Thứ nhất: hình thức do nội dung quyết định; do đó, muốn biến đổi sự vật,
hiện tượng thì trước hết phải tác động, làm thay đổi nội dung của nó.
Vd: muốn xã hội thay đổi, thì nhận thức phải thay đổi trước.
● Thứ hai: hình thức chỉ thúc đẩy nội dung phát triển khi nó phù hợp với
nội dung nên để thúc đẩy sự vật, hiện tượng phát triển nhanh, cần chú ý
theo dõi mối quan hệ giữa nội dung đang phát triển với hình thức ít thay
đổi, đem lại sự thay đổi cần thiết về hình thức để nó trở nên phù hợp với
nội dung đã phát triển và đảm bảo nội dung phát triển hơn nữa, không bị hình thức cũ kìm hãm.
Vd: khi trồng cây, lúc cây non thì trồng trong bầu đất, nhưng khi cây lớn
rồi thì phải trồng nó ra vườn để nó có đủ dinh dưỡng cũng như không gian
để tiếp tục phát triển.
● Thứ ba: một nội dung có thể có nhiều hình thức thể hiện và ngược lại nên
cần sử dụng mọi hình thức có thể có để bất kỳ hình thức nào cũng trở
thành công cụ phục vụ nội dung mới.
Vd: Chế độ xã hội chủ nghĩa có quan điểm: làm theo năng lực, hưởng
theo nhu cầu (vừa mang tính chất tư bản (làm theo năng lực), lại vừa mang tính chất
của xã hội không tưởng (hưởng theo nhu cầu)). V.
Vai trò phương pháp luận
trong phép biện chứng duy vật:
Cặp phạm trù nội - dung hình thức là cơ sở phương pháp luận nắm bắt các hình
thức tồn tại hoặc biểu hiện của đối tượng trong sự phụ thuộc vào nội dung, phản
ánh tính đa dạng của các phương pháp nhận thức và hoạt động thực tiễn. Vd:
● Tính phụ thuộc của hình thức: con người tồn tại với bộ não phát triển và
hệ xương thẳng đứng (để phù hợp với cuộc sống lao động), các loại nấm lOMoAR cPSD| 61557159
quả thể tồn tại với khả năng sống nhờ và lấy chất dinh dưỡng từ cây
chủ(do nấm không quang hợp được),...
● Tính đa dạng của nhận thức: một hình thức có thể ổn trong mắt người này,
nhưng lại không ổn trong quan điểm của người khác (đơn giản thì quần
bò rách là mốt của thanh niên nhưng lại không vừa mắt các bậc phụ huynh).
(Nguồn: giáo trình, sau khi cắt bớt rất nhều chữ và tách nội dung)