Câu 10: Trình bày sự hình thành và xuất hiện của tư bản tài chính
và vai trò của tư bản tài chính trong xã hội tư bản?
Tư bản tài chính là sự thâm nhập và dung hợp vào nhau giữa tư bản độc quyền
ngân hàng và tư bản độc quyền trong công nghiệp.
* Sự hình thành và xuất hiện của tư bản tài chính:
- Sự tích tụ sản xuất trong công nghiệp dẫn đến hình thành các tổ chức độc
quyền trong công nghiệp:
Vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, quy trình tích tụ và tập trung chuyên sâu
sản xuất diễn ra nhanh gọn và ở mức rất cao trong ngành công nghiệp đã trực tiếp
dẫn đến hình thành những tổ chức độc quyền.
Liên minh độc quyền giữa những nhà tư bản công nghiệp nhằm thu được doanh
thu độc quyền cao với những hình thức ngày càng rộng từ trong cùng một ngành,
đến liên hệ dây chuyền sản xuất dọc giữa nhiều ngành khác nhau.
- Sự tích tụ sản xuất và độc quyền hóa trong công nghiệp dẫn đến tích tụ tư
bản và độc quyền hóa trong lĩnh vực ngân hàng:
Quy luật tích tụ, tập trung ngân hàng cũng giống như trong công nghiệp. Khi sản
xuất trong ngành công nghiệp tích tụ, tập trung ở mức độ cao, thì các ngân hàng
nhỏ không đủ tiềm lực và uy tín để phục vụ cho công việc kinh doanh. Do quá
trình cạnh tranh các ngân hàng vừa và nhỏ bị phá sản hoặc thôn tính hình thành các
ngân hàng lớn. Quá trình này đã thúc đẩy các tổ chức độc quyền ngân hàng ra đời.
- Sự dung hợp giữa tư bản độc quyền trong ngân hàng và tư bản độc quyền
trong công nghiệp dẫn đến hình thành tư bản tài chính:
Sự xuất hiện và phát triền của các tổ chức độc quyền trong ngân hàng đã làm
thay đổi quan hệ giữa ngân hàng và doanh nghiệp công nghiệp, phát sinh ra vai trò
mới cho ngân hàng. Tương tự đó, những tập đoàn công nghiệp lớn cũng có thêm
vai trò mới, đó là tìm cách xâm nhập vào ngân hàng nhà nước.
Quá trình độc quyền hóa trong công nghiệp và ngân hàng có quan hệ chặt chẽ
với nhau làm nảy sinh một loại hình tư bản mới, gọi là tư bản tài chính.
* Vai trò của tư bản tài chính:
- Xuất hiện ngành kinh tế mới:
Do sự phát triển mạnh mẽ và nhanh chóng của cuộc cách mạng khoa học kỹ
thuật. Ở trong nền kinh tế tư bản chu nghĩa xuất hiện nhiều ngành kinh tế mới để
thích ứng với sự biến đổi, hình thức và cơ chế thống trị của tư bản tài chính thay đổi.
- Sự liên kết thị trường tăng mạnh:
Nội dung của sự liên kết cũng đa dạng hơn và tinh vi hơn. Ngân hàng cho công
nghiệp vay vốn và đảm bảo tín dụng cho kinh doanh. Do chịu sự tác động của cuộc
cách mạng khoa học kỹ thuật nên các trang thiết bị lỗi thời rất nhanh. Vì thế đi thuê
phương tiện sẽ không lo tình trạng hao mòn của tài sản đồng thời tiết kiệm chi phí đầu tư mua sắm.
Quy luật tích tụ, tập trung ngân hàng cũng giống như trong công nghiệp. Khi sản
xuất trong ngành công nghiệp tích tụ, tập trung ở mức độ cao, thì các ngân hàng
nhỏ không đủ tiềm lực và uy tín để phục vụ cho công việc kinh doanh. Do quá
trình cạnh tranh các ngân hàng vừa và nhỏ bị phá sản hoặc thôn tính hình thành các
ngân hàng lớn. Quá trình này đã thúc đẩy các tổ chức độc quyền ngân hàng ra đời.
- Cơ chế thị trường đổi mới:
Cổ phiếu có mệnh giá nhỏ lại được phát hành rộng rãi. Khối lượng cổ phiếu tăng
lên đáng kể trong thời gian ngắn và nhiều tầng lớp dân cư mua cổ phiếu. Từ đó
“chế độ tham dự” được thay chế độ ủy nhiệm.
“Chế độ tham dự” là một nhà tài chính lớn, hoặc một tập đoàn tài chính mua số
cổ phiếu khống chế, chi phối một công ty lớn nhất; công ty này lại mua cổ phiếu
không chế, thống trị các công ty nhỏ hơn. Nhờ đó mà tài phiệt có thể khống chế và
điều tiết một lượng tư bản lớn.
Ngoài ra, tài phiệt còn sử dụng những thủ đoạn như lập công ty mới, phát hành
trái khoán... để thu được lợi nhận độc quyền cao.