Chín Câu Đầu Đất Nước - Lecture Notes, Phân Tích Thơ Nguyễn Khoa Điềm

Phân tích đọan thơ sau đây trong đọan trích “Đất nước” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa. ." mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết tròng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó. .”. * Phần Làm văn: Dàn bài gợi ý :
I/ Mở bài : Giới thiệu Nguyễn Khoa Điềm dẫn vào trường ca “Mặt đường khát vọng”
và đoạn trích “Đất Nước”. Nêu vấn đề : đoạn trích có giá trị sâu sắc về nội dung và nghệ
thuật, tiêu biểu là đoạn thơ sau : ( chép đoạn thơ vào) II/ Thân bài :
1/ Khái quát về chương “Đất Nước”, đoạn thơ :
-Nêu hoàn cảnh sáng tác, nội dung trường ca “Mặt đường khát vọng” …
-Nêu kết cấu trường ca “Mặt đường khát vọng”, vị trí, nội dung, bố cục đoạn trích
“Đất Nước”, vị trí đoạn thơ ở đề bài.
-Nêu cảm xúc chủ đạo của đoạn thơ.
2/ Phân tích nội dung, nghệ thuật đoạn thơ :
a/ Ba câu thơ đầu : ( trích thơ)
- Câu 1: cách nói giản dị, khẳng định đất nước có từ lâu
- Câu 2-3: Vận dụng sáng tạo truyện cổ tích diễn tả đất nước có từ xa xưa, từ thời cua
Hùng, chứng minh bằng tư liệu.
b/ Câu thơ bốn: Hình ảnh “Dân mình biết trồng tre mà đánh giặc” gợi truyền thống
Thánh Gióng như nhận định : Đất nước phát triển luôn gắn với quá trình chống giặc ngoại
xâm. Dẫn chứng lịch sử để khẳng định.
c/ Bốn câu thơ tiếp :
- Trong quá trình phát triển, đất nước hình thành phong tục. .
- Vận dụng chất liệu ca dao, thành ngữ diễn tả đời sống tình cảm, con người có sự thuỷ chung.
- Vận dụng thành ngữ, liệt kê: khái quát được cuộc sống của người dân nước Việt xưa
đầy vất vả, đắng cay.
d/ Câu thơ cuối : kết hợp với câu thơ đầu tạo nên kết cấu chặt chẽ, là lời khẳng định về đất nước.
e/ Cả đoạn thơ : Qua các chất liệu diễn tả, điệp từ “Đất Nước”gợi ra đất nước gần
gũi, thân thuộc; Gợi ra hình ảnh đất nước bình dị, gần gũi, gắn bó thân quen; góp phần
làm sáng tỏ tư tưởng "Đất nước của nhân dân”.
III/ Kết bài : Kết luận về nội dung, nghệ thuật đoạn thơ, liên hệ hoàn cảnh sáng tác nêu ý nghĩa đoạn thơ.
C/ Bài văn tham khảo :( chú ý: dòng chữ in đậm đứng là ý chính, in đậm nghiêng là trích
từ ngữ tiêu biểu để phân tích) Mở
Nguyễn Khoa Điềm (1943) thuộc thế hệ nhà thơ trẻ trưởng thành trong khói lửa của cuộc bài
kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ Nguyễn Khoa Điềm giàu chất suy tư và dồn nén xúc
cảm, mang màu sắc chính luận, thể hiện tâm tư của người trí thức về đất nước, con người Việt
Nam. Nguyễn Khoa Điềm rất thành công với những sáng tác thơ về đề tài đất nước, tiêu biểu là
trường ca “Mặt đường khát vọng”, trong đó có đoạn trích Đất Nước.Chín dòng thơ đầu của đọan thơ :
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
……………………………………
Đất Nước có từ ngày đó”.
là những cảm nhận độc đáo, mới mẻ, sâu sắc của nhà thơ về sự sinh thành và phát triển
của Đất nước qua những hình tượng cụ thể, sinh động, gợi cảm sôi nổi và thiết tha. Thân
Trường ca “Mặt đường khát vọng” được tác giả hoàn thành năm 1971, tại chiến khu Trị - bài:
Thiên. Bản trường ca đã thức tỉnh tinh thần dân tộc của tuổi trẻ đô thị miền Nam, giúp thanh Phần
niên vùng địch tạm chiếm nhận rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân đất nư- khái
ớc, ý thức được sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh hòa nhập với cuộc chiến đấu quát của toàn dân tộc.
Trường ca “Mặt đường khát vọng” gồm chín chương.“Đất nước” là phần đầu chương V
. Đoạn trích là những suy ngẫm của tác giả về đất nước được nhìn trên nhiều góc độ với tư
tưởng chủ đạo là “Đất Nước của Nhân Dân”. Đoạn trích có hai phần. Đoạn thơ trên là những
câu đầu trong đoạn trích “Đất Nước”. Phân
Trước hết, ở ba câu thơ đầu của đọan thơ, tác giả lý giải về sự sinh thành của đất tích
nước. Đất nước có từ bao giờ ? Để trả lời cho câu hỏi này, ở câu thứ nhất, nhà thơ đã viết : ba câu
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi, thơ
Câu thơ giản dị như một lời nói thường. Nhà thơ khẳng định: Đất Nước có từ trước khi ta “lớn đầu
lên”, có từ lâu lắm rồi.
- Cách nói: ta, chứ không phải là tôi
- Điệp + viết hoa từ Đất Nước: nhấn mạnh; tự hào
Ở hai câu tiếp, nhà thơ diễn tả cụ thể về sự ra đời của Đất Nước:
Đất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Hai từ “có trong” và “bắt đầu” là nói về sự hình thành của đất nước.
Ở câu thơ thứ nhất, từ “có trong” kết hợp cụm từ “ngày xửa ngày xưa”, cụm từ quen thuộc, mở
đầu những truyện cổ tích, gợi ra ý niệm đất nước có từ rất xa xưa. Đất nước có trước cả sự ra
đời của truyện cổ tích nên đất nước mới xuất hiện trong các câu chuyện cổ tích “mẹ thường hay kể”.
Trong câu thơ thứ hai, tác giả dùng từ “bắt đầu” kết hợp với hình ảnh “miếng trầu bây
giờ bà ăn” để nói về sự “bắt đầu” của đất nước. Vậy “Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây
giờ bà ăn” cũng có nghĩa là khi có tục ăn trầu thì cũng là khi hình thành nên đất nước. Vậy mỹ
tục ăn trầu có từ lúc nào? Hình ảnh “miếng trầu” gợi nhớ truyện cổ tích “Sự tích trầu cau”, một
câu chuyện cổ tích mang ý nghĩa nhân bản sâu sắc về tình người, cũng là để giải thích tục ăn
trầu, một phong tục đẹp, mang đậm bản sắc văn hoá của người Việt xưa và cả hôm nay.Theo
câu chuyện này, tục ăn trầu có từ thời các vua Hùng. Như vậy, “Đất Nước bắt đầu với miếng
trầu bây giờ bà ăn” cũng có nghĩa là đất nước có từ thời các vua Hùng. Quả đúng như vậy,
theo truyền thuyết, chính các vua Hùng, những người con của lạc Long Quân và Âu Cơ đã dựng
nên nước Văn Lang, nước Việt cổ xưa. Trong thực tế đời sống, nhiều bằng chứng đã thể hiện
điều này: Khi thăm một đơn vị bộ đội ở khu vực Đền Hùng tỉnh Phú Thọ, Bác Hồ đã căn dặn
các chiến sĩ: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.
Còn trong dân gian, từ lâu nhân dân ta đã truyền nhau: “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ
Tổ mùng mười tháng ba”.( Ca dao). Và nữa, hiện nay, ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch là ngày
Quốc Tổ. Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thật tinh tế và sâu sắc khi sử dụng chất liệu này để diễn
tả việc ra đời của Đất Nước. Câu
Câu thơ thứ tư, tác giả diễn tả về quá trình phát triển của đất nước: thơ
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc thứ tư
Tác giả đã vận dụng sáng tạo chất liệu văn học dân gian trong hình ảnh “dân mình biết
trồng tre mà đánh giặc”. Câu thơ, hình ảnh thơ gợi nhớ đến truyền thuyết Thánh Gióng đánh
giặc Ân, truyền thuyết diễn tả sinh động, sâu sắc về truyền thống quật khởi chống xâm lược của
dân tộc ta từ thuở xưa. Khi đất nước bị kẻ thù xâm lược, đến cả một đứa trẻ lên ba cũng xung
trận giữ nước. Nhưng điều sâu sắc hơn có lẽ là, nhà thơ đã khái quát được sự “lớn lên” của đất
nước luôn gắn liền với quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta, đó là một trang
sử vinh quang nhưng cũng đầy máu và nước mắt của biết bao thế hệ con dân nước Việt đã ngã
xuống => Đất Nước vẹn tròn, to lớn như hôm nay.
Quả thực như vậy, từ buổi bình minh của lịch sử cho đến khi nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm
viết bản trường ca này, đất nước vẫn còn đang chìm trong khói lửa chiến tranh, vẫn còn bị chia
cắt, miền Nam còn đang bị dày xéo dưới gót giầy của bọn Mĩ xâm lược. Chúng ta vô cùng tự
hào và biết ơn những thế hệ cha anh đã hi sinh vì Đất Nước. Năm
Và còn nữa, trong quá trình trưởng thành, đất nước còn gắn liền với với đời sống văn câu
hóa tâm linh, bằng phong tục tập quán lâu đời còn truyền lại và bằng chính cuộc sống lao thơ
động cần cù vất vả của nhân dân nhưng giàu tình nghĩa: còn lại “Tóc mẹ bới sau đầu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần ,sàng…”.
Tóc mẹ thì “bới sau đầu”:
⇨ Vẻ đẹp của người phụ nữ VN
Hình ảnh “cái kèo, cái cột”=> văn hóa làm nhà, tục đặt tên con
Đó là những phong tục trong sinh hoạt của người Việt xưa.
Những điểm độc đáo trong những câu thơ này là nhà thơ đã vận dụng tài tình, sáng tạo chất liệu
dân gian trong diễn tả sự việc. Sử dụng câu ngạn ngữ “gừng cay muối mặn” và liên tưởng từ
câu ca dao “Tay nâng chén muối đĩa gừng/Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”, cùng với
câu thành ngữ “một nắng hai sương”, nhà thơ đã khái quát được cuộc sống của người dân nước
Việt xưa: nền văn minh lúa nước với cuộc sống đầy vất vả, đắng cay. Nhưng từ trong gian nan,
cay đắng đã tạo nên một tình nghĩa gắn bó thuỷ chung, chặt bền, sâu nặng.
Như vậy, quá trình phát triển đất nước gắn liền với sự hình thành nên các phong tục, tập quan,
gắn liền với quá trình lao động vất vả nhưng đầy tình nghĩa của con người.
Khép lại đoạn thơ là lời khẳng định “Đất Nước có từ ngày đó”. Liên kết với câu thơ
mở đầu, câu thơ này đã tạo nên một kết cấu chặt chẽ; cùng với những chất liệu đầy sức thuyết
phục, tác giả đã khẳng định : Đất Nước có từ lâu đời, một bề dày lịch sử, một truyền thống văn hiến đáng tự hào. Mở
Suốt chín dòng thơ, chúng ta thấy ấn tượng nổi bật nhất là hình tượng người phụ nữ: rộng
người mẹ kể chuyện, người bà ăn trầu, búi tóc của mẹ, ngay cả hành động“nâng đĩa muối chén
gừng” và hành động “xay giã dần sàng” cũng thấp thoáng hình ảnh người phụ nữ. . Hơn đâu
hết, nước Việt Nam với biểu tượng người “Mẹ Việt Nam anh hùng” thật là xác đáng. Nghệ
Về nghệ thuật, ở đoạn thơ này , mỗi câu đều bị chi phối bởi chủ đề Đất Nước và cả thuật
khổ thơ đều bị chi phối cho chủ đề Đất Nước. Do đó đoạn thơ mở đầu cũng có thể được coi là
những câu trả lời cho câu hỏi: “Đất Nước có từ bao giờ”. Đặc biệt câu thơ cuối “Đất Nước có
từ ngày đó” đóng khép đoạn thơ là điệp khúc lặp lại ý mở đầu: “Khi ta lớn lên Đất Nước có
rồi” khiến ta liên tưởng đến dòng thời gian hun hút mà Đất Nước hiện diện. Cùng với các trạng
từ: “bắt đầu, lớn lên” tuy không xác định thời gian cụ thể nhưng cũng đã khẳng định quá trình
hình thành và phát triển lâu đời của Đất Nước. Câu thơ cuối cũng là câu chuyển tiếp từ đoạn đầu
văn hóa sang đoạn thơ tiếp theo cảm nhận Đất Nước về không gian và thời gian. Nhận
Nhìn chung, đoạn mở đầu chín dòng thơ nhưng không hề có một từ Hán Việt nào, ngôn xét
ngữ bình dị, cách nói biểu cảm, thân mật, dung dị mà thấm thía về cội nguồn sâu xa của Đất
Nước. Cùng với mức độ đậm đặc của các chất liệu được lấy từ ca dao, cổ tích, từ truyền thuyết,
… đã tạo cho đoạn thơ một âm hưởng đầy quyến rũ để ta thêm yêu Đất Nước và tự hào về Đất Nước. Kết
Tóm lại, đoạn thơ đầu trong đoạn trích “Đất Nước” đã thể hiện cảm nghĩ mới mẻ của tác bài
giả về Đất Nước qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều bình diện: lịch sử, địa
lý, văn hóa,… Đóng góp riêng của đoạn trích là ở sự nhấn mạnh tư tưởng “Đất Nước của Nhân
dân” bằng hình thức biểu đạt giàu suy tư, qua giọng thơ trữ tình - chính trị sâu lắng, tha thiết. Tư
tưởng “Đất Nước của Nhân dân”, của ca dao thần thoại của Nguyễn Khoa Điềm đã đóng góp
thêm một góc nhìn mới lạ, độc đáo cho thơ về đề tài Đất Nước, từ đó làm sâu sắc thêm nhận
thức về nhân dân, về Đất Nước trong thời kì chống Mỹ.
Document Outline

• Phân tích đọan thơ sau đây trong đọan trích “Đất n
• Dàn bài gợi ý :
• II/ Thân bài :
• 2/ Phân tích nội dung, nghệ thuật đoạn thơ :
• c/ Bốn câu thơ tiếp :