Chủ Nghĩa Tư Bản Độc Quyền: Khái Niệm và Đặc Điểm Chính

Khái niệm:
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là một hình thức cực đoan
của chủ nghĩa tư bản nhà nước trong đó nhà nước được coi là một doanh
nghiệp độc quyền duy nhất chi phối hầu hết các hoạt động sản xuất và
phân phối hàng hóa trong nền kinh tế. Nhà nước sẽ kiểm soát mọi hoạt
động kinh tế, thương mại và các cơ sở sản xuất được tổ chức và quản lý
như doanh nghiệp nhà nước (bao gồm cả quá trình tích lũy vốn, lao động
tiền lương và quản lý tập trung). Các hoạt động trong nền kinh tế được
hoạch định và điều phối bởi các cơ quan lập kế hoạch kinh tế và các cơ
quan chính phủ được tập trung hóa (các cơ quan được tổ chức theo thực tiễn quản lý kinh doanh).
Chủ nghĩa tư bản độc quyền xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế
kỷ XX do những nguyên nhân chủ yếu sau:
- Sự phát triển của lực lượng sản xuất dưới tác động của tiến bộ khoa
học kỹ thuật; một mặt, làm xuất hiện những ngành sản xuất mới. Ngay
từ dầu đã là những ngành có trình độ tích tụ cao, đòi hỏi những hình
thức kinh tế tổ chức mới, đó là những xí nghiệp lớn, sản xuất lớn có ưu
thế rõ rệt so với sản xuất nhỏ và đã phát triển rất mạnh. Mặt khác, nó
dẫn đến tăng năng suất lao dộng, tăng sản xuất giá trị thặng dư tương đối.
Việc nâng cao tỷ suất và khối lượng giá trị thặng dư đã mở rộng khả
năng tích lũy tư bản, thúc đẩy sự phát triển sản xuất lớn, tăng tích tụ tư bản và sản xuất.
- Vào 30 năm cuối của thế ky XIX, những thành tựu khoa học kỹ thuật
mới xuất hiện như lò luyện kim mới Betsơme, Máctanh, Tômát, v.v. đã
tạo ra sản lượng lớn gang thép với chất lượng cao; phát hiện ra hoá chất
mới ra đời phát triển những phương tiện vận tải mới. và đặc biệt là
đường sắt. Những thành tựu khoa học kỹ thuật này, một mật làm xuất
hiện những ngành sản xuất mới đòi hỏi xí nghiệp phải có quy mô lớn;
mặt khác, nó dẫn đến tăng năng suất lao động, tăng khả năng tích luỹ tư
bản, thúc đẩy phát triển sản xuất lớn.
-Trong điều kiện phát triển của khoa học kỹ thuật, sự tác động của các
quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản như quy luật giá trị thặng dư, quy
luật tích luỹ, v.v. ngày càng mạnh mẽ, làm biến đổi cơ cấu kinh tế của xã
hội tư bản theo hướng tập trung sản xuất quy mô lớn.
- Cạnh tranh khốc liệt buộc các nhà tư bản phải tích cực cải tiến kỹ
thuật, tăng quy mô tích luỹ để thắng thế trong cạnh tranh. Đồng thời,
cạnh tranh gay gắt làm cho các nhà tư bản vừa và nhỏ bị phá sản, còn
các nhà tư bản lớn phát tài, làm giàu với số tư bản tập trung và quy mô
xí nghiệp ngày càng to lớn.
-Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873 trong toàn bộ thế giới tư bản chủ
nghĩa làm phá sản hàng loạt xí nghiệp vừa và nhỏ, thúc đẩy nhanh chóng
quá trình tích tụ và tập trung tư bản.
- Sự phát triển của hệ thống tín dụng tư bản chủ nghĩa trở thành đòn bẩy
mạnh mẽ thúc đẩy tập trung sản xuất, nhất là việc hình thành các công ty
cổ phần, tạo tiền để cho sự ra đời của các tổ chức độc quyền. Đặc điểm:
- Là sự tích tụ, tập trung sản xuất và tập trung tư bản với quy mô lớn với
sự liên minh giữa các nhà tư bản để nắm trong tay phần lớn việc sản
xuất và tiêu thụ một hàng hoá nhằm thu lợi nhuận cao- đó là các tổ chức độc quyền.
- Là sự tích tụ và tập trung tư bản ngân hàng ra đời các tổ chức độc
quyền ngân hàng. Tư bản công nghiệp và tư bản ngân hàng hợp tác hình
thành tập đoàn tư bản tài chính, có tiềm lực vốn và lực lượng sản xuất đủ
mạnh, thao túng đời sống kinh tế-chính trị ở các nước.
- Là xuất khẩu tư bản là thủ đoạn để các nhà tư bản tài chính tiến hành
khai thác sức lao động, tài nguyên thiên nhiên,. . ở các nước chậm phát
triển dưới hình thức đầu tư xây dựng nhà máy, doanh nghiệp, tổ chức sản xuất hoặc cho vay.
- Là sự phân chia thị trường thế giới về kinh tế giữa các tổ chức độc
quyền. Khi lượng hàng hoá sản xuất tăng, nảy sinh nhu cầu thị trường và
nguyên liệu ngoài nước; đồng thời việc đầu tư tư bản ở các nước chậm
phát triển thu được lợi nhuận lớn hơn so với đầu tư trong nước nên giữa
các nhà tư bản tài chính diễn ra cuộc cạnh tranh gay gắt giành thị trường
thế giới, tạo nên những tổ chức độc quyền quốc tế. Đó là liên minh giữa
các tổ chức độc quyền lớn của các nước để phân chia thị trường thế giới,
độc chiếm nguồn nguyên liệu, quy định quy mô sản xuất, định ra giá cả
độc quyền nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao.
- Làsự phân chia thế giới về lãnh thổ, thực chất là phân chia thế giới về
kinh tế giữa các cường quốc tư bản. Biểu hiện ở việc các nước đế quốc
xâm chiếm thuộc địa, độc chiếm nguồn nguyên liệu, thị trường tiêu thụ
hàng hoá và thiết lập căn cứ quân sự khống chế các nước khác
Document Outline

• Khái niệm:
• Chủ nghĩa tư bản độc quyền xuất hiện vào cuối thế
• Đặc điểm: