Chuyên Đề Kí, Tùy Bút, Tản Văn - Nhóm 10: Đặc Trưng và Thực Hành
Chuyên Đề Kí, Tùy Bút, Tản Văn - Nhóm 10: Đặc Trưng và Thực Hành
Chủ đề: Tài liệu chung Ngữ Văn 10 98 tài liệu
Môn: Ngữ Văn 10 1.5 K tài liệu
Tác giả:
Preview text:
DANH SÁCH THÀNH VIÊN VÀ NHIỆM VỤ NHÓM 10
KÍ, TÙY BÚT, TẢN VĂN
ĐẶC TRƯNG CỦA KÍ – TUỲ BÚT, TẢN VĂN I. LÍ THUYẾT 1. Khái niệm
- Kí là tên gọi một nhóm các thể/ tiểu loại tác phẩm văn xuôi phi hư cấu có khả năng dung
hợp các phưng thức tự sự , miêu tả, biển cảm, nghị luận thông tin …nhằm tái hiện những trạng thái
đời sống đang được xã hội quan tâm và bộc lộ trực tiếp những cảm nghĩa của tác giả. Tuỳ vào mục
đích viết, sự bộc lộ cái tôi tác giả và cách thức tổ chức các phương tiện biểu đạt mà tác phẩm ký
được gọi là tùy bút, tản văn, phóng sự hay là ký sự, truyện ký, hồi ký nhật ký, du ký
- Tùy bút được xếp vào một thể thuộc loại hình kí, là văn xuôi trữ tình, một loại tác phẩm tự
sự phi hư cấu. Tùy bút ghi chép một cách tự do những suy nghĩ, cảm xúc mang màu sắc cá nhân của
người viết về con người và sự việc. Vì thế, bài tùy bút thường thể hiện rất rõ cái tôi độc đáo, cũng
như tâm hồn, tình cảm của tác giả. Ngôn ngữ của tùy bút thường rất giầu chất thơ.
- Tản văn cũng được xếp là một thể trong kí, một loại tác phẩm gần với tùy bút, cũng là loại
tác phẩm tự sự phi hư cấu, sử dụng kết hợp nhiều phương thức biểu đạt. Nội dung bài tản văn
thường nêu lên các hiện tượng chân thực, gần gũi với cuộc sống nhưng giàu ý nghĩa xã hội. Thông
qua nội dung ấy, người viết bộc lộ trực tiếp tình cảm, suy nghĩ mang đậm cá tính của mình. 2. Đặc trưng a) Tính tự sự
Một bài tản văn luôn được xây dựng trên một câu chuyện hay một vài hiện tượng có thực
trong đời sống. Đây là “nguyên liệu” không thể thiếu cho bài tản văn. Câu chuyện hay hiện tượng
thường đơn giản, phổ biến, phần nhiều ai cũng từng thấy nhưng lại không mấy ai để ý và càng ít khi
“cắt nghĩa” nó. Nhà văn, ngoài biết cách kể làm cho câu chuyện, hiện tượng trở nên sinh động, hấp
dẫn thì cái chính là phát hiện ra vấn đề đằng sau câu chuyện hoặc hiện tượng đó. Câu chuyện hoặc
hiện tượng của đời sống kể trong bài tản văn không “đánh đố” người đọc như tiểu thuyết, truyện
ngắn mà thể hiện quan điểm, thái độ của tác giả.
b) Tính luận đề (chính luận)
Một bài tản văn bao giờ cũng xoay quanh một chủ đề thuộc về tư tưởng, chính trị hoặc về lẽ
sống, triết lý nhân sinh, triết lý văn chương và nghệ thuật,. . Tính luận đề của bài tản văn được
“công khai hóa” qua giọng kể, qua những lời bình luận ngắn gọn nhưng sắc sảo hoặc có khi bằng
một vài câu nhận xét ý nhị.
Tính luận đề của bài tản văn thú vị ở chỗ nó luôn gắn với câu chuyện. Như trong bài Nhái,
Tô Hoài sau khi kể thời nay các nhà làm bánh cốm nhái chữ “Ninh”, chữ “Nguyên” của bánh cốm
Hà Nội, các nhà làm bánh đậu xanh nhái chữ “Hương” của bánh đậu xanh Hải Dương, sau khi kể
chuyện các hãng nước uống đóng chai nhái nhãn hiệu nước khoáng Lavie, v.v. ., ông liên hệ tới
chuyện một lần ông đi tàu mua phải cái bánh chưng bằng đất sét - “cục đất nặn bằng đất sét cũng
nong nóng như vừa mới vớt ở trong nồi ra” - nhà văn đưa ra nhận xét: “Từ cái bánh chưng, bánh
dầy, lọ tương, lọ nước khoáng cỏn con đến chuyện to như dự án B, dự án C và những công trình lớn
thì thế nào, có ăn cắp, có làm giả không, có chứ; bởi vì nó cũng là dây dợ họ hàng của những kẻ
mua người bán ngoài chợ quen ăn không nói có và cái thói quen thề bồi xoen xoét đương xảy ra ”
(Giấc mộng ông thợ rìu, Nxb. Hội Nhà văn, 2006). c) Tính đối thoại
Tính luận đề thường đi kèm tính đối thoại. Thông qua lời kể, lời tả, ta thấy hiện lên nhiều
tiếng nói, nhiều giọng điệu, nhiều thái độ đối lập nhau. Nhân vật “anh” trong tập Thả hy vọng (Trần
Đức Tiến), hầu như bất cứ chuyện gì, “anh” đưa ra một quan điểm này thì vợ anh, con anh, bạn anh,
… lại bác bỏ, khiến “anh” nhiều khi phân vân, bối rối.
Nhiều khi các quan điểm đối lập đều là của tác giả, được đưa ra như là để hoài nghi, để đặt
một dấu hỏi về một thời đại đầy “hỗn mang”, các giá trị bị đảo lộn. Bài Hướng nào Hà Nội cũng
sông (ở tập sách cùng tên của Hồ Anh Thái, Nxb. Trẻ, 2013), kể một làn sóng người Hà Nội về các
làng quê, núi rừng lùng mua đất làm trang trại, song song với nó, lại có làn sóng người các tỉnh kéo
về Hà Nội hoặc xây biệt thự khoe phú quý, hoặc tất tả mưu sinh. Tác giả dẫn một bài hát của nhạc
sỹ Trần Tiến để khuyên các cô gái nhà quê hãy quay về nông thôn, bởi kiếm được đồng tiền nơi
thành thị không chỉ có mồ hôi mà còn cả nước mắt. Nhưng nhà văn lại không tin lời khuyên ấy.
Chính nhà văn lại cãi lại mình: “Em quay về thì đói, ai cho em công ăn việc làm ở nơi đồng quê tươi
đẹp kia?”. Có thể nói trong tản văn, nhất là tản văn chính trị - xã hội, luôn có hai luồng ngược nhau:
một mặt, người viết rất tin vào chủ quan của mình, nhưng mặt khác lại hoài nghi hoặc sánh với ý kiến ngược lại.
Người viết tản văn đôi khi dùng giọng của người viết tiểu thuyết đa thanh, tức là lối trần
thuật hai giọng. Về điểm này, nhà văn Tô Hoài đã làm mới lời văn của mình khi viết tản văn với
một giọng “tưng tửng”, khác với giọng “cổ điển” ông thể hiện trong tiểu thuyết. d) Tính hàm súc
Tính hàm súc của tản văn thể hiện sự cô đúc trong ngôn từ, nói ít gợi nhiều, vì vậy tác giả
dùng nhiều hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa, so sánh, trùng điệp,… Những bài tản văn hay do đó, giàu chất
thơ, ví dụ Nguyễn Ngọc Tư trong bài Chợ của má viết: “Tôi gọi những cái chợ dân dã này là chợ
của má. Bởi nó hiền lành, lam lũ như má, bởi chợ nhỏ nhoi khiêm tốn như má, nhưng nó mang một
cái hồn sâu, mênh mông lắm nên người ta nhắc nhớ hoài, thương hoài như thương má vậy ” (Tản
văn Nguyễn Ngọc Tư, Trẻ, 2006).
Nhưng không phải chỉ có thế. Tản văn khó chấp nhận bài có dung lượng dài (trong khi đa số
các thể ký khác có thể dài). Có lẽ vì để phù hợp với thời đại con người quá bận rộn, và mặt khác, tản
văn giàu tính triết lý, cần gọn, nếu phân tích nhiều sẽ mệt óc người đọc.
Thường là mỗi tản văn triển khai gọn một ý tưởng, cảm xúc nào đó. Nó không tham lam
nhiều ý tưởng cùng một lúc. Tập trung lấy ý tưởng chính làm hạt nhân, tất cả hình ảnh, chi tiết, câu
chữ xoay quanh hạt nhân. Bản thân cấu trúc đặc thù của tản văn đã khiến nó dễ thích ứng với điều
kiện sinh tồn mới. Tản văn tỏ ra thích hợp với các hình thức xuất bản mới, phù hợp nhu cầu tiếp
nhận của đại chúng trong nhịp sống thời đại e) Tính tổng hợp
Trong tản văn thường có sự hòa trộn của nhiều phương thức: miêu tả, tự sự, trữ tình, nghị
luận, thuyết minh. Sự hòa trộn này mang tính tự do, không theo một ước lệ nào, như là sự đưa đẩy
tự nhiên của ngòi bút: thấy cần tả thì tả, thấy cần kể thì kể, cần luận thì luận, cần biểu cảm thì biểu
cảm,… Ví dụ: "Mỗi lần nghe tiếng rao "Ai khúc đây" trong đêm thị xã Hà Đông vào những đêm
mùa đông, tôi lại nhớ về cánh đồng rau khúc xưa của làng tôi (…) Thường thì vào cuối tháng Mười
Một âm lịch, rau khúc đã bắt đầu nở lác đác trên cánh đồng. Nhưng phải sang tháng Giêng, tháng
Hai rau khúc mới nở rộ. Đó là khoảng thời gian những làn mưa xuân ấm áp thường trở về cánh
đồng lúc gần sáng. Hồi còn nhỏ, trong những đêm gần sáng như thế, không hiểu lý do gì mà tôi
thường thức giấc. Bà nội kéo chiếc chăn chiên nhiều lỗ thủng ủ kín tôi và nói “Mưa ấm thế này,
khúc lại nở trắng đồng". (Nguyễn Quang Thiều, Mùi của ký ức, Trẻ, 2017). Có thể mượn nhận định
của nhà nghiên cứu Hoàng Ngọc Hiến khi nói về ét-xe - một thể ông coi là thể tản văn đặc biệt - để
nói về tản văn nói chung: “Bố cục tự do là một đặc trưng riêng của thể ét-xe. Trong bài ét-xe,
những ý tứ được triển khai, dẫn dắt theo cung cách nói như Nguyễn Tuân - ý này nhằng vào ý kia
theo hứng của sự tưởng tượng miên man”.
II. Những vấn đề trọng tâm khi tìm hiểu tuỳ bút, tản văn đối với bài học sinh giỏi
1. Chất trữ tình
- Chất trữ tình (chứa đựng tình cảm) có thể hiểu là chất thơ – tính chất được tạo nên từ sự hoà quyện
giữa vẻ đẹp của cảm xúc, tâm trạng, tình cảm với vẻ đẹp của cách biểu hiện nó để có thể khơi gợi
những rung động thẩm mĩ và tình cảm nhân văn.
- Chất trữ tình (chất thơ) có thể hiểu là một khía cạnh của cảm hứng thẩm mĩ nhân văn, phải
gắn với cái đẹp. Cái đẹp có thể là do tự nhiên mang lại như cảnh mây trắng nhởn nhơ bay trên bầu
trời xanh thẳm, tạo ra cảm giác dễ chịu cho người ngắm nhìn. Hoặc, “chất thơ” cũng có thể tạo ra từ
những tình cảm, hành động của con người như: “Sự nhớ nhung, sự uyển chuyển của các điệu
múa…” (Đỗ Lai Thúy). Nói một tác phẩm văn xuôi có chất trữ tình tức là những ý văn, câu văn,
đoạn văn tạo nên sự rung cảm trước cái đẹp của thiên nhiên, cuộc sống con người và nó có khả năng
truyền những rung cảm ấy đến với người đọc. Ở văn xuôi chất trữ tình có ở trong nhiều cấp độ: từ
ngữ; bức tranh thiên nhiên; hình tượng nhân vật vượt lên trên thực tại của đời sống, của hoàn cảnh
để hướng đến vẻ đẹp của nhân cách, tâm hồn.
- Chất trữ tình của tản văn và tùy bút là yếu tố được tạo từ vẻ đẹp của cảm xúc, suy nghĩ; vẻ
đẹp của thiên nhiên tạo vật; vẻ đẹp của hình thức nghệ thuật để tạo nên những rung động thẩm mỹ cho người đọc.
2. Cái tôi tác giả
- Cái tôi đích thực, xuất hiện như một giá trị văn hoá, đậm tính nhân văn. Tiếng nói riêng tư
đó, dẫu biểu hiện dưới dạng thức nào đi nữa vẫn “cộng hưởng dư âm của tất cả những gì thuộc về
nhân loại”, thuộc về thời đại, dân tộc. Trong văn học, cái Đẹp không thuộc về cái tôi khép kín, lạc
lõng như một ốc đảo, hay cái Tôi cá nhân cực đoan cự tuyệt giá trị cao quý mà “cái Ta” thừa nhận.
Phạm trù “cái tôi” thuyết minh cho sự tiến bộ, đồng thời xác định cá tính sáng tạo trong văn học.
Tạo ra cái Mới, kiếm tìm cái Mới trở thành một nhu cầu thẩm mỹ của người cầm bút. Chính khao
khát được “tồn tại” đã khiến nhà văn dấn thân. Tất nhiên, không phải cái Mới nào cũng thuộc về
“cái tôi của kẻ sáng tạo”, đặc biệt khi nhà văn, nhà thơ chưa tìm được mình, chưa biết rõ mình là ai,
tất cả đối với anh ta chỉ là sự thể nghiệm, tìm đường. Do đó cốt lõi của sáng tạo nghệ thuật hướng
đến sản sinh ra cái tôi. Cái t ôi là tiền đề của sự cách tân, thước đo cõi sáng tạo của nhà văn.
- Vì thế, cái tôi được hiểu là cá tính sáng tạo của nhà văn với tư cách là một nghệ sĩ, là phong
cách độc đáo, riêng biệt có thể phân biệt nhà văn này với nhiều nhà văn khác cùng thời. Đây cũng là
tiếng nói riêng, màu sắc khác biệt mà mỗi nghệ sĩ tạo ra khi sáng tạo nghệ thuật. Nguyễn Tuân là
biểu hiện độc đáo, trọn vẹn về hình ảnh người nghệ sĩ: vừa rất tài hoa, vừa rất uyên bác. Tài hoa là
cách thể hiện tài năng, uyên bác là sự am hiểu hơn người của mình ở tất cả các lĩnh vực khác nhau.
Chính điều ấy đã tạo nên cái tôi độc đáo riêng biệt của Nguyễn Tuân. Từ người tử tù tài hoa đến
một người lái đò bình thường trên sông nước bỗng trở thành người nghệ sĩ. Từ nghệ thuật chơi chữ
đến nghệ thuật lái đò, nhân vật của Nguyễn Tuân dù là ai cũng đều trở thành một nghệ sĩ điêu luyện
tài hoa. Kiểu nhân vật ấy đã tạo nên một dấu ấn khác biệt của Nguyễn Tuân, cái tôi tài hoa, uyên
bác. Hoàng Phủ Ngọc Tường lại ấn tượng bởi một cái tôi trí thức uyên bác, gắn bó mà say đắm, nhẹ
nhàng mà đằm thắm với sông Hương, kinh thành Huế. hà văn đã huy động tổng hợp vốn kiến thức
về địa lí, lịch sử, văn hoá. . để miêu tả và cảm nhận những vẻ đẹp khác nhau của dòng sông. Khai
thác một cách toàn diện vẻ đẹp của sông Hương trong nhiều góc nhìn thú vị: dòng sông của tự
nhiên, dòng sông của những sắc màu văn hoá, dòng sông mang dấu ấn lịch sử và dòng sông nguồn
cảm hứng bất tận của thi ca
- Vì thế, cái tôi trong tản văn, tùy bút là yếu tố thể hiện cảm xúc, suy nghĩ riêng của tác giả,
là nét riêng của nhà văn để tạo nên một phong cách văn chương độc đáo. 3. Ngôn ngữ
- Ngôn ngữ văn chương là sự kết tinh cái hay, cái đẹp ngôn ngữ dân tộ c; là sự chắt lọc những
tinh túy của ngôn ngữ đời sống xã hội. Sự khác biệt của ngôn ngữ văn chương đến từ nhiều yếu tố:
Sắc thái thẩm mỹ của từ ngữ, tính hàm súc, giàu nhạc tính, khả năng gợi hình ảnh, các thủ pháp
nghệ thuật (ẩn dụ, so sánh, phiếm chỉ). . Trong văn chương Việt Nam, có rất nhiều tác phẩm là kiệt
tác ngôn từ mà mỗi khi nhắc đến đều lay động tâm can người đọc: Đoạn tả cảnh chia ly trong
“Truyện Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du với lời thơ xao xuyến: “Vầng trăng ai xẻ làm đôi/ Nửa in
gối chiếc nửa soi dặm trường”; đoạn văn trở thành mẫu mực trong “Cây tre Việt Nam” của Thép
Mới; những bài viết chính luận của Chế Lan Viên lôi cuốn, đanh thép, có sức mạnh như một binh
đoàn. . Trong văn chương, các từ không chỉ được dựng đứng lên, có hình có khối, gợi tả rợn người
mà chúng còn được sử dụng với tất cả nghĩa biểu thái để bộc lộ hết cái tình của người dùng từ.
Nắng bốc mùi hương hoa tràm phải thơm ngây ngất chứ không phải chỉ thơm sực nức bởi không
phải chỉ là nồng độ cao của mùi thơm mà còn là cảm xúc say ngây, yêu mến hương tràm. Rồi
“khoai nướng, ngô bung” thì phải “ngọt lòng” (bài Mẹ) chứ không phải ngọt miệng. Ngọt miệng,
ngon miệng là chuyện của dinh dương còn “ngọt lòng” là cái ngọt của tình người : lòng yêu thương
của người mẹ chiến sĩ khi cho và lòng trân trọng biết ơn của người con chiến sĩ khi nhận. Gió từng
hồi trên mái lá cũng phải ùa qua (chứ không phải thổi hay lùa ) thì mới có tâm trạng.
- Vì muốn gây ấn tượng, các nhà văn nhà thơ đã đi chệch ra khỏi chuẩn mực thông thường
của ngôn ngữ toàn dân, sáng tạo ra bao từ mới chẳng hề có trong từ điển. Mai Văn Tạo trong bài
Sầu riêng không dùng từ tím ngắt mà dùng từ tím ngát. Tím ngắt thì chỉ có màu sắc còn tím ngát thì
lại có cả màu, cả mùi thơm, cả sự lan toả của màu, của hương và sự mơ hồ lan toả của tâm hồn
người đứng ngắm sầu riêng. Phải tìm được một từ du du vừa gợi hình lơ lửng của vầng trăng (nhờ
hai thanh không) vừa gợi âm thanh của tiếng sáo (nhờ hai vần u), nhưng quan trọng hơn là gợi cảm
giác mơ hồ, bay bổng, mơ mộng của tác giả dưới đêm trăng. Nhờ thế nên câu văn với so sánh lạ đời
vầng trăng với tiếng sáo “vầng trăng tròn vành vạnh ở trên không và du du như sáo diều” của Thạch
Lam trong Đêm trăng đẹp không những đứng được mà còn gây được nhiều ấn tượng về ảo thuật
dùng từ. Cỏ non thì phải xanh “rợn” chân trời (mà có chỗ in sai thành “xanh tận”) thì mới gợi được
cả màu nhờ khuôn vần, tiếng “rợn” gợi được cái nhiều vô tận của cỏ nhờ thanh điệu của “rợn”.
Nhưng như thế cũng chỉ mới có cảnh. “Rợn” còn tả tình bởi nó gợi tả cảm giác cô đơn rợn ngợp của
con người – con người vô định chưa làm chủ được thiên nhiên, chưa làm chủ được số phận trong xã
hội của Nguyễn Du – trước vẻ đẹp của mùa xuân.
- Phải có hiểu biết về ngôn ngữ mới thấy được vẻ đẹp của các từ. Nhờ biết phân biệt im lặng
và yên tĩnh, ta mới nhận ra rừng cây im lặng ( Rừng phương Nam - Đoàn Giỏi) là có nhân hoá. Nhờ
phân biệt từ tượng hình và tượng thanh, ta mới nhận ra kết hợp bất thường “thơm xôn xao”.Nhờ có
ý thức về tính từ tuyệt đối nên ta mới biết vắng tanh trong câu “Ở làng người Thái và làng người Xá
đến mùa đi làm nương thì trên sàn dưới đất mọi nhà đều vắng tanh” (Đi làm nương- Tô Hoài) là cái
vắng đến cực điểm không thể vắng hơn được nữa chứ không vắng nửa vời như văng vắng, vắng vẻ,
từ đó mà thấy sự gắn bó gan ruột máu thịt của đồng bào Thái, Xá với nương rẫy của mình trong mùa
đi làm nương. Đó là điểm khác biệt về phong tục của đồng bào Thái, Xá so với đồng bào miền xuôi.
- Do đó, ngôn ngữ tản văn, tùy bút thường tinh tế, sống động, mang hơi thở cuộc sống, giàu
hình ảnh và chất trữ tình, thể hiện triết lý về cuộc sống đồng thời mang dấu ấn sáng tạo riêng của mỗi nhà văn. III. Thực hành
1. Dạng 1: Chất trữ tình trong tuỳ bút/ tản văn
Có thể nói rằng: “Văn xuôi cần phải có cánh đôi cánh ấy chính là thơ, chất thơ chính là
chiếc cầu mềm mại đưa văn xuôi vào hồn người êm ái, dịu dàng”. Nhà văn Tô Hoài cũng khẳng
định: “Không biết cắt nghĩa sao nhưng tôi cho rằng ngay trong văn xuôi cần phải đượm hồn thơ,
có như thế văn xuôi mới trong sáng cất cao.” (Tô Hoài – Sổ tay văn học). Chất thơ chính là sự
khám phá cuộc sống bằng nghệ thuật đa dạng, độc đáo đem lại vẻ đẹp và xúc động tâm hồn cho
người đọc. Thông thường người ta cho rằng chất thơ là một thuộc tính chỉ riêng thơ mới có. Nhưng
thực ra chất thơ có thể tìm thấy trong cả những thể loại văn học khác như văn xuôi ( tiểu thuyết,
truyện ngắn, tản văn….), kịch… Chất thơ được tạo nên từ những hình ảnh đẹp, giàu sức biểu cảm,
từ những ngôn từ giàu nhạc điệu, bay bổng thanh thoát….Vậy là “cái chất trữ tình bay bổng, diệu kì
của hình ảnh, âm điệu, ngôn ngữ…vốn là của thơ ca, đến một lúc nào đó lại có thể tìm thấy trong
hầu hết các thể loại”. Vì thế, chất trữ tình đã tạo nên phẩm chất đặc biệt của văn xuôi, đồng thời
cũng làm nên nét đặc trưng riêng của tuỳ bút và tản văn. Các dạng đề hỏi về thể loại này sẽ
hướng đến chất thơ hoặc chất trữ tình.
Sau đây chúng tôi xin đề xuất một dạng đề sau:
Đề bài: Nhà văn Nga K.Pau-tôp-xki cho rằng: “Cuộc sống được miêu tả trong văn xuôi
không chứa đựng chất thơ sẽ trở thành thô thiển, thành một thứ chủ nghĩa tự nhiên không cánh,
không thúc gọi, không dẫn dắt ta đi đâu cả”.
Anh/chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Từ cảm nhận về trích đoạn trong bút kí “ Hoa trái
quanh tôi” của nhà văn Hoàng Phú Ngọc Tường, anh/chị hãy bình luận ý kiến trên.
Hướng dẫn làm bài:
1. Giải thích ý kiến.
- “Chất thơ”: là chất trữ tình thể hiện ở việc bộc lộ tình cảm, cảm xúc bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh,
nhạc điệu và sức biểu cảm.
- “Cuộc sống được miêu tả trong văn xuôi không chứa đựng chất thơ sẽ trở thành thô thiển”: là một
cuộc sống chân thực đến trần trụi, thô ráp.
- “Cuộc sống được miêu tả trong văn xuôi không chứa đựng chất thơ sẽ trở thành một thứ chủ
nghĩa tự nhiên không cánh, không thúc gọi, không dẫn dắt ta đi đâu cả”: là khi không chứa đựng
chất thơ, hiện thực phản ánh sẽ không mang tính định hướng, không có khả năng tác động đến tư
tưởng, tâm hồn người đọc.
→ Bằng cách nói phủ định, ý kiến của nhà văn Nga K.Pau-tôp-xki đã khẳng định ý nghĩa của chất
thơ trong văn xuôi: chất thơ chính là đôi cánh nâng đơ để cuộc sống được phản ánh vừa trở nên thi
vị, trong sáng, giàu tính thẩm mĩ vừa thúc gọi, dẫn dắt, bồi đắp những tư tưởng, tình cảm nhân văn cho tâm hồn bạn đọc. - Lí giải
+ Phương thức biểu đạt chủ yếu của văn xuôi là tự sự, nhà văn thường chú ý đến xây dựng cốt
truyện, nhân vật, sự kiện, tình tiết, tình huống. Trong khi đó phương thức biểu đạt chủ yếu của thơ
là biểu cảm, nhà thơ tập trung bộc lộ tiếng nói tâm hồn mình bằng vần điệu. Vậy nên, khi văn xuôi
chứa đựng chất thơ sẽ tạo nên phong vị ngọt ngào, dễ lan thấm vào tâm hồn người đọc.
+ Trong thực tế sáng tác, các nhà văn thường có xu hướng phối hợp, đan xen nhiều thể loại. Một
người nghệ sĩ tài ba,một người nghệ sĩ mẫn cảm là người phải tìm thấy chất thơ của cuộc sống,
hương vị của cuộc đời ở những chỗ tưởng chừng như không có một chút thơ nào. Tô Hoài luôn tâm
niệm “ngay trong văn xuôi cần phải đượm hồn thơ, có như thế, văn xuôi mới trong sáng cất cao”.
Đưa chất thơ vượt biên giới thể loại sang văn xuôi chính là sự vận dụng kết hợp linh hoạt, sáng tạo
nhiều phương thức biểu đạt của nhà văn.
2. Giới thiệu tác giả, tác phẩm
- Nếu Nguyễn Tuân được tôn vinh là người thợ kim hoàn chữ nghĩa hay cây bút quái kiệt với những
thiên tùy bút độc đáo, sắc sảo của nền văn học Việt Nam thì Hoàng Phủ Ngọc Tường lại là bậc thầy
chuyên về bút ký, có lối hành văn hướng nội, mê đắm và tài hoa.
- Hoa trái quanh tôi là bút kí tiêu biểu được viết năm 1995 khẳng định tên tuổi của HPNT.
3. Làm sáng tỏ ý kiến qua đoạn trích “Hoa trái quanh tôi” trong tuỳ bút bút kí của HPNT. Thí
sinh có thể làm theo nhiều cách khác nhau tuy nhiên đây không phải là cảm nhận toàn bộ tác phẩm
mà cần tập trung hướng sự cảm nhận vào hai phương diện:
- Chỉ ra được biểu hiện của chất thơ (chất trữ tình) trong tác phẩm trên cả nội dung và hình thức nghệ thuật.
- Phân tích được ý nghĩa của chất thơ trong việc phản ánh hiện thực ở tác phẩm văn xuôi trên hai khía cạnh:
+ Thứ nhất, làm cho cuộc sống trong trang văn trở nên thi vị, trong sáng, vút cao.
+ Thứ hai, khiến hiện thực đó có thể định hướng, dẫn dắt tâm hồn người đọc.
+ Khẳng định được nét riêng trong ngòi bút của nhà văn.
4. Bình luận ý kiến
- Khẳng định câu nói của nhà văn Nga K.Pau-tôp-xki là sự đề cao, đánh giá ý nghĩa của chất thơ
trong văn xuôi. Đồng thời cũng là sự chia sẻ kinh nghiệm quý giá của một nhà văn đã không ngừng
lao động sáng tạo viết nên những áng văn xuôi đẹp, thấm đẫm chất thơ.
- Đây cũng chính là sự gợi nhắc, cổ vũ cho người cầm bút vận dụng kết hợp nhiều phương thức biểu đạt để mong có được những tác phẩm văn chương giá trị.
- Đưa chất thơ vào trong văn xuôi không có nghĩa là nhà văn thoát li hiện thực cuộc sống, tô hồng
và thi vị hóa cuộc sống.
2. Dạng 2: Cái tôi của tác giả trong tuỳ bút/tản văn
Cái tôi tác giả hay còn gọi là hình tượng tác giả, theo lý thuyết thi pháp học hiện đại là “sự
nhập thân của ý thức người sáng tạo trong tác phẩm nghệ thuật”. Với các thể loại khác như kịch,
tiểu thuyết, truyện ngắn, người đọc muốn biết thái độ tác giả phải xuyên qua hệ thống nhân vật, đặc
biệt là nhân vật trung tâm thì đối với kí, người đọc nắm bắt một cách trực tiếp. Chủ thể của lời nói
nghệ thuật trong tác phẩm kí chính là bản thân người viết. Chính vì lẽ đó người kể chuyện trong kí
thường lộ diện trực tiếp trong hình thức người kể chuyện xưng “tôi” như cách mà Nguyễn Tuân hay
một số nhà viết kí thường dùng “Ở đây tôi ghi lại một số xúc cảm của tôi về xòe” (Xòe – Nguyễn
Tuân) hoặc “Đêm nay là một đêm chuẩn bị, ngày mai chúng tôi sẽ lên đường” (Đường chúng ta đi –
Nguyễn Trung Thành), “Tôi có một thiên đường đã mất phía bên kia cửa sổ, bên kia hàng cây, và
những mái nhà” (Lý chuồn chuồn – Hoàng Phủ Ngọc Tường).
Với đặc trưng riêng của thể loại, kí bộc lộ trực tiếp cái tôi tác giả. Nếu cái tôi của nhà tiểu
thuyết được ẩn vào trong những hình tượng nhân vật, vào cách đánh giá, cách nhìn đối với cuộc
sống, được toát ra từ sự tương quan giữa nhiều cái nhìn, nhiều quan niệm, từ sự phức điệu đa thanh
đặc trưng cho tiểu thuyết, và ở thơ cái tôi tác giả phải bộc lộ qua thao tác chuyển hóa thế giới nội
tâm vào nhân vật trữ tình thì ở ký cái tôi tác giả là cái tôi tự biểu hiện. Bằng cái tôi đó, nhà văn đã
trình bày những vấn đề liên quan trực tiếp đến đời sống thực của nhà văn – những gì mà nhà văn đã
sống, đã trải qua, đã thấy, đã cảm bằng đôi mắt, bằng trái tim, bằng sự suy nghiệm của chính bản
thân mình. Không thể phủ nhận hư cấu nghệ thuật trong kí song xét cho cùng, những vấn đề chứa
đựng trong tác phẩm kí phải giống như một thước phim tư liệu tạo ra khoái cảm đặc biệt đối với
người đọc bằng những thông tin thực sự chính xác (Một vài suy nghĩ về thể kí – Hoàng Phủ Ngọc
Tường). Đọc kí Nguyễn Tuân, chúng ta ngơ ngàng nhận ra cái tôi nhân chứng lịch sử ngoài cái tôi
ngông nghênh, kiêu bạc và xê dịch qua các trang ký trải dọc theo chiều dài lịch sử dân tộc từ những
ngày đầu kháng chiến (Tùy bút kháng chiến) cho đến những năm cả nước hòa mình vào cuộc kháng
chiến chống Mỹ cứu nước trong (Sông Đà, Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi). Bên cạnh cái tôi tài hoa của
Nguyễn Tuân là cái tôi yêu nước, cái tôi uyên bác, thâm trầm với vốn sống, vốn hiểu biết dồi dào,
phong phú về lịch sử, văn hóa, triết học, hội họa, thiên nhiên… của nhà viết ký Hoàng Phủ Ngọc
Tường qua các tác phẩm đặc sắc (Ai đã đặt tên cho dòng sông, Ngọn núi ảo ảnh, Hoa trái quanh
tôi,…).Cái tôi trong tác phẩm ký văn học chính là cái tôi thẩm mỹ. Cái tôi ấy gắn liền với thế giới
quan thẩm mỹ của tác giả. Ở đó mỗi con số, mỗi sự kiện, mỗi chi tiết, mỗi nhân vật tự bản thân nó
đã bộc lộ cái nhìn, sự đánh giá và luận giải của tác giả về thế giới thực tại bởi nó đã qua sự chọn lọc
của nhà văn, nó được mài giũa bằng giác quan nghệ thuật tinh tế của nhà văn. Trong thể kí, cái tôi là
hình thức trực tiếp của hình tượng tác giả, đồng thời vừa như một phương thức trần thuật quan trọng
với tư cách chức năng nghệ thuật cái tôi đi – nghe – kể – tả – suy ngẫm – ngợi ca – phê phán – đề
nghị… do vậy, cái tôi nhà văn cũng là một yếu tố liên kết tác phẩm. Để có cái tôi nhập vai đó đòi
hỏi người viết ký phải có tri thức, phải có bản lĩnh văn hóa hay nói đúng hơn là phải có chiều sâu về
văn hóa và sự trải nghiệm cuộc sống. Bằng cách đó người viết kí mới có thể trình diễn tư duy của
mình qua từng con chữ. Cái tôi trong tuỳ bút, tản văn hiện diện rất rõ, chứng tỏ dấu ấn riêng của mỗi
tác giả khi lựa chọn thể loại này.
Sau đây là một số dạng đề về cái tôi trong tuỳ bút, tản văn
Đề bài: Về thể tùy bút, SGK Ngữ văn 12 Nâng cao, tập một, trang 159 cho rằng đây là thể loại có
“tính chủ quan, chất trữ tình rất đậm, nhân vật chính là cái tôi của nhà văn… Cho nên sự hấp
dẫn của tùy bút chủ yếu là sự hấp dẫn của cái tôi ấy”.
Từ sức hấp dẫn của đoạn trích sau trong tùy bút Tờ hoa - Nguyễn Tuân (Ngữ văn 12, tập 1,
NXB GD 2016), anh/chị hãy làm sáng tỏ ý kiến trên. TỜ HOA
(Trích Tuỳ bút - Nguyễn Tuân)
Tại một công trường làm đường Tây Bắc, 1966.
Tôi nhìn ra cái tàu lăn nghiền đá mặt đường mới, nhìn ra những kíp thợ xây dựng mở đường,
nhìn ra một tổ ong của anh chị em làm đường vừa mang ong chúa về. Cửa sổ buồng tôi viết, lúc
nào cũng nhộn nhịp cánh tay người và những cánh ong quen dần với tổ mới. Ong bay trên trang sổ
tay tôi. Ong tua tròn trên trang giấy chữ nhật trắng, như là tàu bay đảo nhiều vòng, chờ lệnh hạ
cánh xuống. Buồng bên có người bị ong đốt. Bởi vì người đó hoảng hốt vừa giết ong một cách
không cần thiết, và ngửi thấy mùi máu, bọn ong cùng tổ xông tới đốt. Rồi ong cũng lăn ra chết, linh
hồn xuất theo luôn với nọc đốt. Con ong bé cũng như con voi to, vốn tính lành nhưng khiêu khích
chúng thì chúng đánh lại ngay, dẫu rằng có phải lấy bổn mạng ra mà trả lời. Anh cán bộ địa chất
liền cho tôi mượn một số tạp chí khoa học có mấy trang về nuôi ong. Giờ tôi mới biết rằng đó là
một thế giới đầy sinh thú. Đời sống con ong để lại cho người đọc nó là một bài học về tính kiên
nhẫn, cần lao, về tích lũy, về chế tạo và sáng tạo. Người ta đã đánh dấu con ong, theo dõi nó, và
thấy rằng cái giọt mật làm ra đó, là kết quả của 2.700.000 chuyến (bay) đi, đi từ tổ nó đến khắp các
nơi có hoa trong vùng. Và trong nửa lít mật ong đóng chai, phân chất ra được 5 vạn thứ hoa. Tính
ra thành bước chân người thì tổng cộng đường bay của con ong đó là 8.000.000 cây số.
Giữa rừng Tây Bắc đầy hoa, đầy bướm, đầy ong, cái tôi thấy say say trong chính mình là
mặc dầu không được một chuyến đi bằng một đời ong, mình cũng là một con sinh vật đang nung
một thứ mật gì. Sự tích luỹ ở mình cũng ngày càng có giọt ra mà phần nào đem thơm thảo vào sự
sống. Đối hoa xuân, lắng ong mật mà thêm ngẫm tới đàn bướm tốt mã chấp chới bay, lộng lẫy
những sắc phấn của sáo ngữ ồn ào. Bước phù phiếm cũng bay vào hoa, nhưng cặp cánh hào
nhoáng chẳng để lại gì. Từ ngày lịch sử tiến hoá loài người, chưa ai nói đến mật bướm.
Người ta hay nhắc đến mang nặng đẻ đau. Có những quá trình không phải là hoài thai,
không đẻ gì (theo nghĩa hẹp và theo nghĩa đen sinh học) nhưng rất khổ đau và nặng nhọc đèo bòng.
Ngọc trai nguyên chỉ là một hạt cát, một hạt bụi biển xâm lăng vào vỏ trai, lòng trai. Cái bụi bặm
khách quan nơi rốn bể lẻn vào cửa trai. Trai xót lòng. Máu trai liền tiết ra một thứ nước rãi bọc lấy
cái hạt buốt sắc. Có những cơ thể trai đã chết ngay vì hạt cát từ đầu bên ngoài gieo vào giữa lòng
mình (và vì trai chết nên cát bụi kia vẫn chỉ là hạt cát). Nhưng có những cơ thể trai vẫn sống, sống
lấy máu, lấy rãi mình ra mà bao phủ lấy cái hạt đau xót. Tới một thời gian nào đó, hạt cát khối tình
con, cộng với nước mắt hạch trai đã trở thành lõi sáng của của một hạt ngọc tròn trặn ánh ngời.
Buổi ban đầu vào nghề viết cách đây vài chục năm, khi nhìn chuỗi cổ người “con hát” một
thời Thăng Long tôi mới chỉ liên hệ nhân cát ngọc với mảy bụi cát kiếp người nơi thập điều Kinh
Thánh. Cho tới gần đây tôi mới biết rõ thân thể của ngọc trai. Biết nhìn nó không phải chỉ ở chặng
thành tựu chót cùng nơi cổ nơi ngón con người ta, mà là nhìn thấy được nó ở một quá trình lâu dài,
đầu kia quá trình là một vết thương lòng và đầu này là quá trình là một niềm vui. Đầu kia quá trình
là một cơn giận dữ tự vệ, đầu này quá trình là một giọt tài nguyên Tổ quốc ta bao la cát bãi.
Tôi đã lấy cách nhìn hạt ngọc mà nhìn vào sự biểu dương một công tác, một công trạng, một
công trình. Cũng bằng cái cách đó mà hiểu được bước sinh trưởng của một đoá hoa thơm, trước
khi nó được làm cái nụ đầu thai vào vườn người. Nhìn ngọn hoa sáng chói công khai giữa bầu giời
mà không khỏi không bận lòng vì lũ rễ cái, rễ con trong bóng tối lòng đất kín: rễ trong kia chỉ liên
lạc được với hoa ngoài đây bằng con đường nhựa đắng duy nhất của ruột mình. Nhìn bông hoa nở
tập kết nơi đất Bắc (1963) càng thấy bồi hồi vì cái rễ máu mình đang thọc sâu rừng Tây Nguyên,
rừng U Minh, thọc sâu và đội lên cả gạch đá phố Sài Gòn.
(Trích Tờ hoa, Tuyển tập Nguyễn Tuân (tập 2), NXB Văn học, 1998, trang 5-7). Hướng dẫn
1. Giải thích nhận định:
- “Tùy bút” là một thể loại thuộc loại hình ký. Nét nổi bật của tùy bút là qua việc ghi chép các sự
việc cụ thể, có thực được quan sát; những cảm xúc, suy tư và nhận thức của tác giả được bộc lộ. Thể
tùy bút được coi là lối chơi độc tấu của cái tôi trữ tình, sự thực việc thực chảy qua ngòi bút dạt dào cảm xúc của nhà văn.
- “Tính chủ quan” là cách nhìn nhận sự việc theo ý nghĩ của chính bản thân. Xét trong mối quan hệ
của nhà văn và thể tùy bút thì “tính chủ quan” là cách ghi lại hiện thực theo trí tưởng tượng đầy
sáng tạo, đậm sắc màu hư cấu.
- “Chất trữ tình” là những cảm xúc, tình cảm dạt dào, chất chứa trong trang viết. Chất trữ tình vốn
thuộc về các tác phẩm thơ ca.
- “Nhân vật chính” là cách nói hình tượng để người đọc hiểu rằng, trong thể tùy bút, ngoài đối tượng
chính được ghi lại là sự việc, hiện tượng hay con người, còn một nhân vật xuất hiện trong tác phẩm
là chính tác giả với “tính chủ quan” và “chất trữ tình”.
- “Cái tôi của nhà văn” chính là dấu ấn cá nhân, là nét riêng, nét độc đáo mới lạ, nổi bật về tư tưởng,
tình cảm, mang theo phẩm chất thẩm mỹ riêng biệt của nhà văn trong sáng tạo nghệ thuật. Cái tôi
cũng là yếu tố tạo nên phong cách văn học.
=> Ý nghĩa khái quát: Ý kiến trên đã nói tới sự hấp dẫn, cái hay cái ấn tượng mà tùy bút có được là
bởi “cái tôi” của nhà văn. 2. Lí giải
- Tác phẩm nghệ thuật nói chung, tác phẩm văn chương nói riêng luôn đòi hỏi sự sáng tạo, mới lạ,
độc đáo, thể hiện tài năng, dấu ấn cá nhân của tác giả trong việc đi tìm cái đẹp của cuộc sống để tạo
nên tác phẩm, trong việc sáng tạo nên cái đẹp, cái riêng của tác giả ở tác phẩm. Mà càng cá thể,
càng độc đáo càng hay.
- Một tác phẩm cần bắt nguồn từ hiện thực cuộc sống, nhưng nếu muốn có sức sống vững bền thì tác
phẩm phải mang dấu ấn sáng tạo và thể hiện phong cách nghệ thuật riêng biệt của thi nhân; thể hiện
những tìm tòi, sáng tạo mới mẻ, độc đáo cả về nội dung tư tưởng lẫn hình thức nghệ thuật để đem lại giá trị thẩm mỹ.
- Thể ký vốn là sự giao thoa đặc biệt giữa văn xuôi và thơ ca, mà ở đó sự hấp dẫn của thế giới khách
quan sẽ được tạo nên từ cái hấp dẫn mang tính chủ quan từ người viết.
3. Chứng minh qua bút kí Tờ hoa
a. Giới thiệu tác giả, tác phẩm. - Tác giả Nguyễn Tuân - Tác phẩm:
Tuỳ bút Tờ hoa đăng trên tuần báo Văn nghệ, số 143, Tết Bính Ngọ 1966. Đây là tuỳ bút nổi tiếng
của Nguyễn Tuân viết vào mùa xuân 1966 khi đế quốc Mĩ ào ạt đổ quân xuống miền Nam và bắt
đầu cuộc chiến tranh phá hoại ác liệt ở miền Bắc. b. Chứng minh
b1: Mọi sự vật, hiện tượng xuất hiện trong dòng suy ngẫm của nhà văn đều được nhìn nhận ở
phương diện văn hoá, thẩm mĩ và đều hướng tới khẳng định vẻ đẹp của dân tộc Việt Nam thời
chiến tranh chống đế quốc Mĩ: - Nhan đề:
+ Nói về những trang văn có ý nghĩa, có giá trị đẹp, giống như hoa trong cuộc sống – vốn biểu
tượng cho sự tinh túy của tự nhiên đất trời.
+ Thể hiện tuyên ngôn nghệ thuật của NT, gắn liền vẻ đẹp nghệ thuật với cuộc sống: Để viết được
những trang văn đầy sắc hương, có ích cho đời “như hoa” thì người nghệ sĩ phải luôn lao tâm, khổ
tứ, nhiều khi phải âm thầm, xót xa, khổ đau, phải được sống, được tận mắt chứng kiến cuộc đời
rộng lớn cũng như có một gia tài văn hóa sâu rộng.
- Cảm hứng chủ đạo: yêu thương, say mê trước vẻ đẹp của đất nước, con người mới sau Cách mạng
tháng Tám. Trân trọng quá trình lao động sáng tạo, hình thành vẻ đẹp trong tự nhiên và đời sống.
Những yêu thương, say mê đó hóa thành tâm hồn với những dòng xúc cảm, rung động giàu liên tưởng.
+ Nguyễn Tuân, đúng là có nói đến hoa, nhưng chỉ là mượn hoa mà nói chuyện về những cái đẹp ở
đời, cái đẹp của thiên nhiên, của sự sống, của nghệ thuật. Cái đẹp và sự sáng tạo ra cái đẹp.
+ Mạch gắn kết câu chuyện về con ong, về nghề văn và cách tạo ra ngọc trai thể hiện suy ngẫm độc
đáo của tác giả về hành trình gian nan để tạo ra cái Đẹp trong cuộc đời. Tác giả khẳng định cái Đẹp
trong cuộc sống không phải ngẫu nhiên mà là kết quả của quá trình nỗ lực, sáng tạo, khổ đau âm thầm.
b2: Ấn tượng về cái đẹp trong mỗi trang văn của Nguyễn Tuân còn là vốn tri thức văn hoá, uyên
bác ….Vốn tri thức sâu rộng ấy có sức lôi cuốn độc giả theo mạch kí, ghi dấu ấn độc đáo của Nguyễn Tuân.
- Có thể thấy “cái tôi” quan sát, suy ngẫm của nhà văn luôn hiện hữu, trong tác phẩm: “Tôi nhìn. .
Giờ tôi mới biết. . tôi thấy say say. . tôi đã lấy cách nhìn hạt ngọc. . Tôi nhìn trân trân. . tôi còn được
thấy. . tôi nghĩ rằng. .Tôi cảm thấy. .”. Đây là nét đặc trưng của thể loại, cũng là đặc sắc của văn
Nguyễn Tuân, những trang văn thường thể hiện đậm nét “cái tôi” uyên bác của người viết nhờ sự
quan sát tinh tế, cách cảm nhận độc đáo, những suy tưởng sâu sắc. .
- Tác phẩm của Nguyễn Tuân luôn thể hiện sự uyên bác của người viết, những đoạn văn viết về đời
sống của con ong, về ngọc trai hay những thông tin thú vị về các loại đồng hồ của nhân loại đã
chứng minh điều đó. Tác giả Tờ hoa đã dẫn dắt người đọc đi theo một trường liên tưởng với miên
man những quan sát và suy ngẫm vòng vèo, đầy biến hoá.
+ Đầu tiên là hình ảnh rất cụ thể của đàn ong với cảnh "Ong bay trên trang sổ tay tôi. Ong tua tròn
trên trang giấy chữ nhật trắng, như là tàu bay đảo nhiều vòng, chờ lệnh hạ cánh xuống”; cảnh ong
đốt người khi bị khiêu khích ; sau đó là những thông tin kì lạ và kì diệu về sự kiên nhẫn, về cần lao,
về tích luỹ, về chế tạo và sáng tạo của loài ong (những con số có lẽ ít nhiều đã được cường điệu bởi
sự ngương mộ). Hình ảnh đàn ong gợi liên tưởng đến công phu tích luỹ và sự lao động bền bỉ của
con người. Với Tờ hoa, Nguyễn Tuân cho biết cụ thể hơn, rằng "Cái giọt mật làm ra đó là kết quả
của 2.700.000 chuyến (bay) đi rằng "trong nửa lít mật ong đống chai, phân chất ra được năm vạn
thứ hoa" và "tổng cộng đường bay của con ong là 8 triệu cây số". .
+ Sau đó là những suy ngẫm về quá trình hoài thai với những đau đớn xót lòng của con trai biển
khiến cát bụi trở thành hạt ngọc tròn trặn ánh ngời. Sự suy ngẫm đem lại một cách nhìn thật sâu sắc
về cuộc đời: không chỉ nhìn thành tựu cuối cùng mà cần nhìn cả quá trình, đầu kia quá trình là một
vết thương lòng và đầu này quá trình là một niềm vui. Từ cách nhìn ấy mà hình dung đến lũ rễ cái,
rễ con âm thầm nhận cay đắng trong lòng đất để làm ra hoa thơm cho đời. Và rất tự nhiên, nhà văn
liên tưởng tới cái rễ máu phương Nam đang nuôi những bông hoa nở tập kết trên đất Bắc (1963), tới
hoa hồng nở trên vùng Li-đi-xê, nước Tiệp sau Chiến tranh thế giới thứ hai, tới đoá hoa hồng hình
vuông biếc màu da trời của một em bé người Nga. . Trùng điệp những ẩn dụ ấy đều hướng tới một
nhận thức: cái đẹp, niềm vui nhiều khi phải trả giá bằng những đắng cay, đau đớn.
+ Nhận chiếc đồng hồ của thời văn minh hiện đại mà cùng một lúc giới thiệu một cách hấp dẫn và
am tường, sành sỏi hàng chục loại đồng hồ của mấy ngàn năm về trước. Nào đồng hồ cát, đồng hồ
nến, đồng hồ nước, đồng hổ gà, đồng hổ lửa, đồng hồ hương và từ đó mà dẫn tới đồng hồ hoa Thuỷ
tiên công phu đến thế. Viết văn cũng cần sự chính xác, công phu để tạo nên sự kỳ diệu như chơi hoa Thuỷ tiên vậy.
+ Dòng suy tưởng bất ngờ hướng tới thời gian và những cách đo thời gian khác nhau của nhân loại,
sau đó đồng thời là những cảm nhận tài hoa, thi vị về thời gian: thời gian thánh thót những giọt rồng
đều đặn của đồng hồ nước, thời gian hồn nhiên, bình dị từ cái bu gà trên thuyền ông Thái trắng, thời
gian đượm một mùi trầm của hương vòng ngự dụng, thời gian vương hương của đồng hồ hoa… Và
cuối cùng là thời gian của năm 1966 với sự tương phản giữa giờ Hà Nội, thời gian chuẩn mực cho
nhân loại và cái đồng hồ Hoa Kì rồi chân tóc và kim giờ, kim phút toàn quay ngược với cái chiều
của lịch sử. Từ đó, nhà văn khẳng định một tương phản quan trọng nhất trong tuỳ bút Tờ hoa: thời
gian đứng hẳn về phía chúng ta. . thời gian ra chỉ có ủng hộ mình và thời gian không bao giờ ủng hộ quân dữ Mĩ.
=> tất cả những suy ngẫm của nhà văn về công phu của con ong bền bỉ làm ra mật ngọt, con
trai xót lòng tạo ra ngọc quý, rễ cây âm thầm nuôi dương đoá hoa thơm cùng những cảm nhận về
thời gian. . có vẻ như vòng vèo, tản mạn, nhưng thực chất lại chỉ để hướng tới khẳng định niềm tin
vào chiến thắng tất yếu cả dân tộc ta trong sự nghiệp chống Mĩ cứu nước. Niềm tin ấy dựa trên
những yếu tố quan trọng cả về chủ quan và khách quan: chúng ta đánh Mĩ bằng sức mạnh của chính
nghĩa và lòng dũng cảm, bằng tư thế đường hoàng, sang trọng của một dân tộc có văn hóa biết yêu
cái đẹp và sẵn sàng trả giá vì cái đẹp; cuộc chiến đấu của chúng ta hoàn toàn phù hợp với xu thế
thời đại, nó sẽ nhận được sự ủng hộ của nhân loại tiến bộ và sẽ tất thắng.
- Ngôn ngữ của Nguyễn Tuân trong tuỳ bút rất phong phú, linh hoạt. Câu văn giàu hình ảnh, đa
dạng về ngữ điệu, giọng điệu giúp người đọc cảm nhận đa chiều những rung cảm mãnh liệt của nhà
văn trước thiên nhiên, cuộc sống
+ Ngôn từ của ông rất giàu có, chỉ để nói về hạt cát trong lòng trai, ông dẫn người đọc tới bao liên
tưởng bất ngờ phong phú: hạt cát, hạt bụi biển xâm lăng, cái bụi bặm khách quan nơi rốn bể, hạt đau,
hạt xót, hạt cát khối tình con. . Những cảm nhận của ông thường độc đáo, thú vị như cảm nhận về
thời gian có mùi, thời gian vương hương. .
+ Nguyễn Tuân có những câu văn nhịp nhàng, trầm bổng : “Đôi hoa xuân, lắng ong mật mà thêm
ngẫm tới đàn bướm tốt mà chấp chới bay, lộng lẫy những sắc phấn của sáo ngữ ồn ào”.
- Nguyễn Tuân lựa chọn thể loại tuỳ bút, thể hiện văn phong phóng túng, linh hoạt, giúp nhà văn
tự do phô diễn được hết tài hoa và cá tính độc đáo của mình. 4. Đánh giá
- Những dấu ấn sáng tạo, độc đáo, cái tôi của tác giả là điều vô cùng quan trọng để đem lại cho
người đọc những khoái cảm thẩm mĩ dồi dào, sức sống lâu bền của tác phẩm văn chương. Để làm
được điều ấy, đòi hỏi nhà văn phải có thực Tâm và thực Tài, sự công phu, khổ hạnh. .
+ Ý kiến giúp người đọc có thêm tiêu chí để đánh giá về cái đẹp của văn chương và trân trọng tài năng của tác giả.
+ Từ ý kiến này người sáng tác văn chương và người yêu văn rút ra được bài học cho mình.
3. Dạng 3: Ngôn ngữ trong tuỳ bút/ tản văn
“Yếu tố đầu tiên của văn học là ngôn ngữ, công cụ chủ yếu của nó và – cùng với các sự kiện,
các hiện tượng của cuộc sống – là chất liệu của văn học”(M.Gorki). Nhận định của M. Gorki đã
nhấn mạnh vai trò của ngôn từ nghệ thuật trong một tác phẩm văn học. Trong lao động nghệ thuật,
mỗi nhà văn, nhà thơ phải là người “phu chữ” trên cánh đồng văn chương bất tận để văn học luôn là
tiếng hát nâng giấc, đưa nôi cho nhân loại.
"Văn chương không phải đơn thuần là vấn đề cảm xúc, nó là vấn đề ngôn ngữ nữa. Văn chương là
ngôn ngữ tạo ra cảm xúc." (Umberto Eco). Nhận định ấy khẳng định tầm quan trọng của ngôn ngữ
trong một tác phẩm văn học. Không có ngôn từ thì không thể có tác phẩm văn học. Ngôn ngữ là một
trong những yếu tố tạo ra cảm xúc, làm nên giá trị của tác phẩm. Đối với tuỳ bút và tản văn ngôn
ngữ tinh tế, gợi cảm và giàu chất trữ tình đồng thừoi cũng mang màu sắc riêng của người sáng tạo. ĐỀ BÀI
Bàn về tản văn, Hoàng Ngọc Hiến cho rằng: “Nó như một thứ rượu được chưng cất, một thứ
mật được chắt lọc. Người viết giỏi là làm sao cho thứ rượu ấy không nhạt, thứ mật ấy đậm đà và
quyện hương của ngàn hoa”.
Bằng trải nghiệm văn học, anh/chị hãy làm sáng tỏ lời nhận định trên văn bản: “ Hoa cải rơi
không thể cầm lòng” Nguyễn Quang Thiều. GỢI Ý ĐÁP ÁN A. MB: B. TB 1. Giải thích
- Thứ rượu được chưng cất, một thứ mật được chắt lọc: khẳng định tính chất cô đọng, hàm súc cuả
tản văn thông qua quá trình sáng tạo, mài rũa, luyện đan ngôn từ của người nghệ sĩ
- Người viết giỏi là làm sao cho thứ rượu ấy không nhạt, thứ mật ấy đậm đà và quyện hương của
ngàn hoa: Giá trị, sức hấp dẫn của tác phẩm phụ thuộc vào tài năng và người viết
=> Quan điểm trên khẳng định đặc trưng của tản văn và tài năng của người nghệ sĩ 2. Bàn luận 2.1. Cơ sở lí luận
- Khái niệm Tản văn: Theo từ điển thuật ngữ văn học: “Tản văn là loại văn xuôi ngắn gọn,
hàm súc, có thể trữ tình, tự sự, nghị luận, miêu tả phong cảnh, khắc họa nhân vật. Lối thể hiện đời
sống của tản văn mang tính chất chấm phá (…) Điều cốt yếu là tản văn tái hiện được nét chính của
các hiện tượng giàu ý nghĩa xã hội, bộc lộ trực tiếp tình cảm, ý nghĩ mang đậm bản sắc cá tính của tác giả”.
- Nói Tản văn như một thứ rượu được chưng cất, một thứ mật được chắt lọc bởi lẽ:
+ Tản văn là một thể loại có đề tài rộng lớn từ lịch sử đến tự nhiên, xã hội; từ quá khứ đến tương
lai… Giữa biển lớn mênh mông ấy, người nghệ sĩ phải có sự chắt lọc, lựa chọn đề tài phù hợp để
làm mảnh đất màu mơ cho quá trình càm bút.
+ Đặc trưng thẩm mĩ nổi bật của tản văn là tính trữ tình. Nhà văn sở dĩ có thể sáng tác tản văn là do
có “cảm nhận” mà “giãi bày”, do những gì nhà văn nhìn thấy, cảm thấy, cảm xúc, cảm động, trong
quá trình sống.Vì thế nó tất yếu phải dựa vào tình cảm chân thành xuất phát từ sự trải nghiệm của
người nghệ sĩ. Thế giới tự nhiên được nhìn nhận và thể hiện một cách sinh động từ sự chưng cất của người nghệ sĩ.
- Để thứ rượu ấy không nhạt, thứ mật ấy đậm đà; bằng thiên chức của nghiệp cầm bút , người
nghệ sĩ phải sử dụng “chiếc đũa thần” một cách thông minh và linh hoạt:
+Lựa chọn ngôn từ cô đọng: Đặc điểm tự do, linh hoạt trong kết cấu của tản văn khiến người
đọc có cảm giác tản văn là thể loại rất “tản mạn”,tuy kết cấu của tản văn chuyển động đa chiều
nhưng đều liên kết vào một điểm. Sự linh hoạt đó hoàn toàn có trật tự, có tính liên kết, mang đậm
tính văn chương. Nhà văn trong quá trình sáng tác đã căn cứ vào ý đồ sáng tác và nhu cầu biểu hiện
để sắp xếp, tổ chức văn bản, chất liệu, chi tiết để tạo nên chỉnh thể tác phẩm hoàn chỉnh. Trong lí
luận về tản văn, người ta nói đến này là “hình tản mà thần tụ” Có nghĩa là, xét ở phương diện hình
thức, những điều mà tản văn đề cập tới vô cùng tản mạn, gọi là “hình tản”, nhưng bản chất lại rất
thống nhất về chủ đề, tình cảm, tư tưởng, gọi là “thần tụ”, “tụ” ở bên trong, ở những thông điệp,
triết lí vừa chắt lọc, thuyết phục lại vừa khơi gợi những suy ngẫm, cảm xúc ở người đọc. Người viết
tản văn tinh lọc các chi tiết hàm súc, giàu sức gợi, lựa chọn chất liệu từ đời sống để bày tỏ quan điểm của mình.
+ Cách tổ chức, sắp xếp các chi tiết, hình ảnh: Tản văn chú trọng đến các chi tiết, đến mối
liên hệ giữa các hình ảnh và quan điểm của người viết. Hình ảnh, chi tiết trong tản văn có khi là
những hình ảnh thực được tác giả ghi lại khi chứng kiến xảy ra trong đời sống nhưng cũng có khi
tác giả tưởng tượng, liên tưởng, qua đó bày tỏ quan điểm của mình. Trong hệ thống các chi tiết,
nhiều tác giả tản văn đã dụng công một số chi tiết đặc tả, đẩy lên thành chi tiết mang tính biểu tượng.
Chi tiết mang tính biểu tượng trước hết phải là hình ảnh sự vật cụ thể, đi ra từ cuộc sống, mang tính
trực quan và sau đó qua cảm quan nghệ thuật của tác giả, đặt nó trong nhiều mối quan hệ của toàn
tác phẩm nên mang ý nghĩa khái quát. Với óc quan sát kỹ lương, tinh tế, các cây bút viết tản văn
cũng đã sử dụng nhiều chi tiết biểu tượng, sống động, không chỉ góp phần bộc lộ nội dung tư tưởng
mà còn cho thấy sự công phu, kĩ lượng trong quá trình tạo nên men rượu và hương mật
+ Dấu ấn cái tôi: Cái tôi hiện diện trong tác phẩm thường là duy nhất, từ đầu đến cuối, bộc lộ
tư tưởng, tình cảm của bản thân mình về các vấn đề được đề cập đến, bởi giữa chủ thể lời nói nghệ
thuật trong tác phẩm và bản thân người viết có sự gần gũi, gắn kết đặc biệt. Tản văn miêu tả thế giới
và con người thông qua việc tự cảm nhận các vấn đề của đời sống, mang đậm tính chủ quan của
người viết. Tản văn có cách thức biểu đạt tự do Tản văn là thể loại cho phép người viết có thể giải
phóng toàn bộ tư tưởng của mình bằng nhiều cách thức khác nhau, không bị hạn định, rằng buộc
trong một cái khung chật hẹp nào. Trong quá trình sáng tác, người viết tản văn có thể vận dụng
thoải mái các thủ pháp của các thể loại, loại hình nghệ thuật khác. Hơn thế, thể loại này “có thể sử
dụng kết hợp các thao tác tác tự sự, trữ tình, nghị luận. Nó vừa tái hiện hiện thực trong một chừng
mực có thể, vừa là lời tự bạch của cái tôi chủ thể, vừa là lời phát biểu trực tiếp những quan điểm
triết luận, những lí lẽ sâu sắc của nhà văn về thế giới và con người”
2.2. Cơ sở thực tiễn( Chứng minh qua một số tác phẩm tản văn trong “Mùi kí ức” của Nguyễn Quang Thiều) * Khái quát -Tác giả:
+ Nguyễn Quang Thiều là một trong những nhà văn tiêu biểu của nền văn học đương đại
Việt Nam với những đóng góp không nhỏ trong sáng tạo nghệ thuật, thể hiện ở nhiều thể loại như
thơ, tiểu thuyết, trường ca, truyện ngắn, tản văn, tiểu luận. .Nhiều tác phẩm của ông để lại dấu ấn
đậm nét về quê hương với những trầm tích văn hóa đặc trưng đã lắng đọng bao đời.
+ Không chỉ là nhà thơ tiên phong với trào lưu hiện đại mà còn là cây viết văn xuôi giàu
cảm xúc. Trong anh không chỉ có con người bay bổng, ưu tư với những phiền muộn thi ca, mà còn
có một nhà báo linh hoạt và nhạy bén.
- Tác phẩm: “Hoa cải rơi không thể cầm lòng” nói riêng và tập tản văn “Mùi kí ức” vừa là rượu
và mật được Nguyễn Quang thiều chưng cất trong sự nghiệp văn chương, vừa là những mảnh ghép
ấn tượng, tạo nên bức tranh văn hóa của một vùng đồng bằng châu thổ. Chính sự quan sát tinh tế, sự
am hiểu về hiện thực khiến tác giả Nguyễn Quang Thiều nhận ra “đô thị hóa và đời sống hiện đại
như xóa đi tất cả”; và rồi, con người khác biệt đó đã chọn sự ra đi như một kẻ cô độc tìm đến một
đức tin, rời bỏ thành phố về làng quê hòng tìm kiếm “Mùi của ký ức”. Cõi đi về của con người trầm
lặng ấy là hành trình rời bỏ những ồn ào, ngột ngạt, bức bối của phố thị - hiện tại để tìm về chốn
bình yên, thanh thản của làng quê yêu dấu. * Chứng minh
- Mỗi tác phẩm trong “Mùi kí ức” được chưng cất công phu và trở thành những văn phẩm
đặc sắc. Đó không chỉ là kết quả của những kí ức thời thơ ấu, của tình yêu quê hương và quan trọng
hơn là tài năng của một cây bút văn xuôi giàu cảm xúc.
- Sự cô đọng, hàm súc: Với dung lượng ngắn, mỗi tác phẩm chỉ vẻn vẹn 10 trang giấy nhưng
đã gợi lên bức tranh cuộc sống xưa và nay ở làng Chùa- quê hương của nhà văn. Với cách viết ngắn
gọn “ Hoa cải rơi không thể cầm lòng”, đã đánh thức được gần như các giác quan của người đọc về
một món ăn độc đáo bởi lẽ nhà văn miêu tả chi tiết về món ăn, từ nguyên liệu: nấu món canh: cải
non mới nhú lên 5 lá, cua đồng bắt vào tháng 10…, cho đến kĩ thuật chế biến. Chẳng hạn, trước khi
làm thịt cua, phải làm cho cua “say” bằng cách cho chúng vào giỏ, dìm cái giỏ xuống nước và xóc;
giã cua choe thêm nhúm muối; cua sau khi lọc phải nấu ngay; khi nỗi canh ấm ấm khuấy nhẹ để
gạch cua không bị bén, đến khi nồi canh sôi từ từ bỏ ra vào nồi ở một phía…. Vậy đấy, một món ăn
được làm một cách tinh tế, chỉ cần lệch đi một chút thôi sẽ “gián tiếp hủy hoại thanh danh món ăn
làng Chùa”. Nguyễn Quang Thiều kể chuyện các món ăn, tự nhiên như kể lại “sự kiện tâm hồn”
mình. Người đọc không chỉ trầm trồ những tinh tế, kỹ lương của người đứng ngoài quan sát rồi ghi
chép lại, mà vị nể tác giả của những trang viết ấy là người có thể nấu các món ăn ngon bằng tất cả
cảm hứng của mình. Thứ cảm hứng tỏa ra từ bà, từ mẹ, từ cha, từ không gian ẩm thực làng quê, từ
trải nghiệm ngay từ tấm bé. Dưới ngòi bút tài hoa, độc giả có thể hình dung ra nét hoá ẩm thực rất
riêng của làng Chùa, đặc biệt nững thế hệ trước được sống lại kí ức tuổi thơ tươi đẹp mà sẽ không
bao giờ có được ở cuộc sống hiện đại
- Cách tổ chức, sắp xếp các chi tiết, hình ảnh: Để tạo nên hương vị riêng của rượu, của mật,
tác giả đã dụng công trong việc lựa chọn hình ảnh và chi tiết giàu sức gợi. Trong “ Hoa cải rơi
không thể cầm lòng”, tác giả đã lựa chọn chi tiết mở đầu vô cùng khéo léo. Đó là tình huống tình cờ
vào một quán ăn, nhân vật tôi nhìn thấy bát canh cua đồng nấu rau cải non rồi có người thốt lên rằng:
đẹp quá!. Chi tiết tưởng như bâng quơ nhưng gợi lên cho người đọc cảm nhận được tình yêu quê
hương, kí ức về một thời quá vãng vẫn còn tồn tại thường trực trong kí ức tác giả. Hay những chi
tiết miêu tả về cánh đồng hoa cải xưa trở đi trở lại qua từng trang văn: vạt hoa cải vàng trong vườn
nhà, những ruộng cải nở hoa vàng rực, con đường chạy ven bãi sông ngập tràn hoa cải; bây giờ ở
các làng quê, những luống hoa vàng cuối đông hầu như không còn nữa, các loại hoá chất mà nguời
nông dân đã tiêu diệt gần hết thế giới kì diệu thuở ấy… Việc lựa chọn những chi tiết điển hình ấy
không chỉ gợi lên cái đẹp rất riêng của làng Chàu mà còn giúp Nguyễn Quang Thiều chỉ ra chỉ biến
đổi của những cái không còn được như xưa. Một quá khứ bình yên tươi đẹp với bức tranh thiên
nhiên rực rơ, một hiện tại hiện đại hoá đang dần huỷ diệt thiên nhiên. Đằng sau những câu văn ấy là
sự xót xa trăn trở của người cầm bút.Nhưng có lẽ chi tiết làm ta xúc động nhất đó là chi tiết về mẹ:
“Mẹ chàng đã mất nhiều năm nay, không còn ai trồng cải trong vườn để cải ra hoa và gọi
chàng về nữa. sau ngày, chàng vẫn về quê những ngày cuối năm hừng nắng hanh như rát vàng khu
vườn. Chàng vẫn bước vào khu vườn ấy. Nhưng hoa cải không còn”. Đoạn văn ngắn nhưng đã
chạm vào trái tim của biết bao người con xa quê khi mẹ không còn. Đó cũng là lời nhắc nhở mỗi
người hãy trân trọng nơi mình sinh ra, trân trọng đấng sinh thành.
- Dấu ấn cái tôi: Nếu như trong tiểu thuyết, cái tôi tác giả chìm vào các hình tượng nhân vật
bộc lộ qua sự tương quan giữa nhiều quan niệm, cách nhìn. .; ở trong thơ cái tôi tác giả được thể
hiện qua thế giới nội tâm của nhân vật trữ tình thì ở tản văn biểu hiện rõ nét nhất cái tôi tác giả. Cái
tôi hiện diện trong tác phẩm thường là duy nhất, từ đầu đến cuối, bộc lộ tư tưởng, tình cảm của bản
thân mình.Trong “ Hoa cải rơi không thể cầm lòng”, giọng điệu trữ tình hoài nhớ về vẻ đẹp của
làng quê bằng cái nhìn hồi cố. Đó là những câu văn miêu tả dạt dào cảm xúc về thuở ấu thơ được
sống bên mẹ, bên bà: “tôi sống ở làng quê, nơi có những khu vườn hoang nối nhau từ đầu làng
chạy đến cuối làng”, “khi những ngọn gió mùa đông đã thổi qua những cánh đồng những làng mạc,
thì tôi lại nhớ về món canh cua tháng Mười mà mẹ tôi đã nấu trong những ngày mẹ tôi còn
sống”.Qua từng câu chữ người đọc nhận ra cái tôi giàu cảm xúc, luôn tẳn trở và âm thầm lưu giữ vị quê.
3. Đánh giá, mở rộng
- Lời nhận định đúng đắn, góp phần nổi bật một số đặc trưng của tản văn và tài năng của người cầm bút
- Tác phẩm thành công bởi ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, giọng điệu trữ tình thấm đẫm chất thơ…tất
cả góp phần thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, thể hiện niềm tự hào dân tộc qua những tản văn
truyền tải về vẻ đẹp văn hóa, phong tục tập quán lâu đời trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. - Bài học: C. KB
- Phong cách nghệ thuật của tác gỉa - Giá trị tác phẩm…
ĐỀ BÀI :: L. Tolstoy cho rằng “Mỗi tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu”
Anh/chị hiểu như thế nào về ý kiến trên? Hãy làm sáng tỏ qua bài tùy bút sau:
MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM ( Thạch Lam)
Cơn gió mùa thu hạ lướt qua vùng sen trên hồ, nhuần thấm cái hương thơm của lá, như báo
trước mùa về của một thức quà thanh nhã và tinh khiết. Các bạn ngửi thấy, khi đi qua những cánh
đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của
bông lúa non không? trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phản phất hương vị mùi
hoa cỏ. Dưới ánh nắng, giọt sữa dần dần đông lại, bông lúc càng ngày càng cong xuống, nặng vì
cái chất quý trong sạch của Trời.
Đợi đến lúc vừa nhất, mà chỉ riêng những người chuyên môn mới định được,người ta gặt
mang về. Rồi đến một loạt cách chế biến, những cách thức làm, truyền tự đời này sang đời khác,
một sự bí mật trân trọng và khe khắt giữ gìn, các cô gái Vòng làm ra thứ cốm dẻo và thơm ấy. Tất
nhiên là nhiều nơi cũng biết cách thức làm cốm, nhưng không có đâu làm được cốm dẻo, thơm và
ngon được ở làng Vòng, gần Hà Nội. Tiếng cốm Vòng đã lan khắp tất cả ba kỳ, và đến mùa cốm,
các người ở Hà Nội 36 phố phường vẫn thường ngóng trông cô hàng cốm xinh xinh, áo quần gọn
ghẽ, với cái dấu hiệu đặc biệt là cái đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng . .
Cốm là thức quà đặc biệt riêng của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát
ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ Việt
Nam. Ai nghĩ đầu tiên dùng cốm để làm quà siêu tết? Không có gì hợp hơn với sự vương vít của tơ
hồng, thức quà trong sạch, trung thành như các việc lễ nghi. Hồng cốm tốt đôi . . Và không bao giờ
có hai màu lại hòa hợp hơn nữa: màu xanh tươi của cốm như ngọc thạch quý, màu đỏ thắm của
hồng như ngọc lựu già. Một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, hai vị nâng đỡ nhau để hạnh phúc
được lâu bền. (Thật đáng tiếc khi chúng ta thấy những tục lệ tốt đẹp ấy mất dần, và những thức quý
của đất mình thay dần bằng những thức bóng bẩy hào nháng và thô kệch bắt chước nước ngoài:
những kẻ mới giàu vô học có biết đâu thưởng thức được những vẻ cao quý kín đáo và nhũn nhặn?).
Cốm không phải là thức quà của người vội; ăn cốm phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm
nghĩ. Lúc bấy giờ ta mới thấy thu lại cả trong hương vị ấy, cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa
cỏ dại ven bờ: trong màu xanh của cốm, cái tươi mát của lá non, và trong chất ngọt của cốm, cái
dịu dàng thanh đạm của loài thảo mộc. Thêm vào cái mùi hơi ngát của lá sen già, ướp lấy từng hạt
cốm một, còn giữ lại cái ấm áp của những ngày mùa hạ trên hồ. Chúng ta có thể nói rằng trời sinh
lá sen để bao bọc cốm, cũng như trời sinh cốm nằm ủ trong lá sen, chúng ta thấy hiện ra từng lá
cốm, sạch sẽ và tinh khiết, không có mảy may chút bụi nào. Hỡi các bà mua hàng! Chớ có thọc tay
mân mê thức quà thần tiên ấy, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chiu mà vuốt ve . . Phải nên kính
trọng cái lộc của Trời, cái khéo léo của người, và sự cố tiềm tàng và nhẫn nại của thần lúa. Sự
thưởng thức của các bà sẽ được trang nhã và đẹp đẽ hơn và cái vui cũng sẽ tươi sáng hơn nhiều
lắm. Cốm để nguyên chất ăn bao giờ cũng ngon và nhiều vị. Tất cả những cách thức đem nấu
khác chỉ làm cho thức quà ấy bớt mùi thơm và chất dẻo đi thôi. Tuy vậy, nhiều người ưa cái thứ
cốm xào, thắng đường rất quánh. Thành ra một thứ quà ngọt sắc và dính răng. Như vậy tưởng mua
bánh cốm mà ăn lại còn thú vị hơn. Ở Hà Nội, người ta còn làm một thứ chả cốm, nhưng cái thanh
đạm của vị lúa không dễ ăn với cái béo tục của thịt, mỡ.
Tôi thích hơn thứ chè cốm, nấu vừa đường và không đặc. Ít ra ở đây cốm cũng còn giữ được
chút ít vị thơm và chất dẻo, và chè cốm ăn cũng mát và lạnh. Nhưng cũng chắng gì hơn là một lá
cốm Vòng tươi sạch trong một chiếc lá sen mới hái về.
(Rút từ tập “ Hà Nội băm sáu phố phường”- 1943).
HƯỚNG DẪN ĐÁP ÁN
1.Giải thích ý kiến:
- Tác phẩm nghệ thuật là những sáng tác thuộc lĩnh vực nghệ thuật như tác phẩm hội họa, điêu khắc,
kiến trúc, tác phảm văn học…
- Tình yêu trong khái niệm trên là một nhận điịnh rộng. Đó có thể là tình yêu cn người, tình yêu
cuộc sống, tình yêu chân lý, tình yêu cái đẹp… Được thể hiện trong tác phẩm nghệ thuật. Đó cũng
có thể là tình yêu với công việc sáng tạo, với chính tác phẩm và cả những người tiếp nhận.
=> Nhận định của L. Tolstoy đề cập đến cảm hứng và động lực của người nghệ sĩ trong quá trình
sáng tạo nên tác phẩm nghệ thuật của mình. 2.Lí giải ý kiến:
- Tác phẩm văn học là kết quả của việc phản ánh hiện thực khách quan, thông qua lăng kính chủ
quan của nhà văn, xuất phát từ tình yêu của nhà văn với thế giới hiện thực.
- Ngay cả khi nhà văn phản ánh cái xấu, cái ác bằng giọng điệu phê phán, lên án … thì suy cho
cùng cũng là xuất phát từ tình yêu với cái đẹp, cái thiện với mong muốn đem lại những điều tốt đẹp
nhất cho con người, cho xã hội…
- Để sáng tạo được tác phẩm nghệ thuật chân chính,người nghệ sĩ cần có tình yêu đối với công việc
sáng tạo, với cuộc đời, với tác phẩm nghệ thuật của mình, với cả những người tiếp nhận. Tình yêu
ấy thôi thúc nhà văn nghiêm túc trong sáng tạo để tác phẩm của mình tạo ra chỉn chu, sâu sắc, hoàn
thiện, giàu phẩm chất nghệ thuật.
=> Ý kiến đúng đắn, sâu sắc, khẳng định tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình cảm, cảm xúc của
người nghệ sĩ .Và kết quả ấy cũng chính là động lực của người nghệ sĩ trong quá trình sáng tạo nên
tác phẩm nghệ thuật của mình.
3. Chứng minh ý kiến
*Tác giả, tác phẩm.
- Tác giả: Thạch Lam sinh ra trong một gia đình công chức gốc quan ở Hà Nội. Khi còn nhỏ, ông
chủ yếu sống ở quê ngoại là thành phố Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương. Là một nhà văn nổi tiếng, một
trong những thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn trong giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám
năm 1945.Thạch Lam là nhà văn có sở trường về truyện ngắn với ngòi bút tinh tế, nhạy cảm, đặc
biệt khi khai thác thế giới nội tâm của con người. Ông cũng có quan niệm văn chương rất tiến bộ:
Trong lời giới thiệu cho tập truyện ngắn “Gió đầu mùa” xuất bản trước Cách mạng, Thạch Lam viết:
“Đối với tôi văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát li hay sự quên,
trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay
đổi một cái thế giới giả dối và tàn ác, làm cho lòng người được thêm trong sạch và phong phú hơn”.
- Tác phẩm: Một thứ quà của lúa non: cốm được rút từ tập “Hà Nội băm sáu phố phường” (1943).
Đây là tập tùy bút viết về cảnh sắc và phong vị của Hà Nội đặc biệt là những món ăn, thứ quà
thường ngày bình dị, không mấy cao sang nhưng lại đậm đà hương vị truyền thống, thể hiện sự khéo
léo tinh tế của bản sắc người Hà Nội. Đây là tác phẩm mang cảm hứng của tác giả khi viết về thứ
quà bình dị nhưng quý giá đó là cốm. Bài tùy bút đã cho thấy cốm là đặc sản của dân tộc, là món
quà của đồng quê mà trời đất ban tặng cho con người, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản
dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ. Qua đó, ta còn thấy được tấm lòng trân trọng, đau đáu giữ gìn
những nét văn hóa truyền thống của dân tộc của Thạch Lam.
*. Cảm nhận Một thứ quà lúa non: cốm để lám sáng tổ nhận định
- Một thứ quà của lúa non: cốm là kết quả của tình yêu say đắm mà Thạch Lam dành cho một
thức quà quý của đất trời, và sự thanh khiết của hương đồng cỏ nội.
+ Tình yêu đó được thể hiện ở những khám phá rất thú vị, rất riêng về một thứ quà quê giản dị, mộc
mạc là cốm và những hình dung về nguồn gốc và sự hình thành cốm. Dường như tác giả đã vận
dụng tối đa các giác quan để cảm nhận nguồn gốc thiên nhiên trong sạch, thuần khiết của cốm. Cơn
gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên hồ, nhuần thấm cái hương thơm của lá, như báo trước mùa về của
thức quà thanh nhã và tinh khiết. Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất
hương vị ngàn hoa cỏ. Dưới ánh nắng giọt sữa dần đông lại, bông lúa càng ngày càng cong xuống,
nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời. => Ngòi bút tài hoa của Thạch Lam đã biến một câu giải
thích hết sức giản đơn là cốm được làm từ lúa nếp non thành cả một đoạn văn giàu tính nghệ thuật
được dệt nên bởi những hình ảnh và từ ngữ đẹp đẽ, trau chuốt có sức hấp dẫn
+ Nhà văn không đi sâu miêu tả công việc làm cốm, mà chỉ lưu ý rằng đó là một nghệ thuật với một
loạt cách chế biến, những cách thức làm truyền từ đời này sang đời khác, một sự bí mật trân trọng
và khe khắt giữ gìn. Trong cảm xúc của Thạch Lam, hình ảnh những cô gái hàng cốm làng Vòng
hiện ra xiết bao thân thương, trìu mến. Lấy vẻ đẹp của người tôn lên vẻ đẹp của cốm. Cốm hấp dẫn
con người không chỉ bởi hương vị thanh khiết của nó mà còn bởi vẻ đẹp của chính những người làm
ra nó. Trong cốm không chỉ có hương vị của cây cỏ đất trời mà còn có thần thái, sinh khí của con người.
- Một thứ quà của lúa non: cốm thể hiện tình yêu say đắm của Thạch Lam khi cảm nhận về
giá trị của cốm. Đoa vừa là thứ quà riêng biệt của đất nước vừa là sản phẩm chứa đựng giá trị
văn hóa của dân tộc.
+Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh,
mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam.
+ Một giá trị đặc sắc chứa đựng trong những hạt cốm bình dị, khiêm nhường mà không phải ai cũng nhận thấy.
+ Sự hoà hợp tương xứng: Hồng cốm ở màu của hồng như ngọc lựu già và ốm màu ngọc thạch. Hai
sự vật trở nên cao quý. Hương vị: một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc-> 2 thứ nâng đơ cho nhau
+ Cốm là sản phẩm chứa đựng giá trị văn hóa và truyền thống của dân tộc. Qua đó, thể hiên sự trân
trọng của tác giả đối với những giá trị của cốm.
+Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh,
mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ, sự tinh tế và
thái độ trân trọng, cái nhìn văn hoá trong ẩm thực.
“Một thứ quà của lúa non: Cốm” thể hiện phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hóa trong một thứ quà dân
dã, bình dị mà đậm đà hương vị, thể hiện sự khéo léo trong bản sắc văn hóa lâu đời của người dân đất kinh kì: cốm
- Tình yêu say đắm của Thạch Lam về một thứ quà riêng biệt của đất nước được thể hiện
thông qua giọng văn nhẹ nhàng, giàu chất thơ, từ ngữu, hình ảnh chọn lọc, giàu sức gợi,… 4. Đánh giá.
- Nhận định trên hoàn toàn đúng đắn. Tình yêu vừa là yêu cầu của ng nghệ sĩ khi sáng tạo, vừa là
một trong những tiêu chí đáng tin cậy để đánh giá giá trị của một tác phẩm nghệ thuật cũng như tầm
vóc, tư tưởng của ng nghệ sĩ.
- Để mỗi tác phẩm là kết quả của tình yêu, nhà văn cần phải có cái tâm trong sáng, có tình yêu tha
thiết với con ng và cs… Khi tiếp cận tác phẩm nghệ thuật nói chung, tác phẩm văn học nói
riêng,người đọc cần trân trọng tình yêu mà tác gải gửi gắm.
- Với bài tùy bút “Một thứ quà của lúa non: Cốm”. Thạch Lam xứng đáng là một cây bút giàu lòng
yêu nước và tinh thần dân tộc, trân trọng những nét đẹp, giá trị văn hóa của dân tộc. Bài tùy bút góp
phần bồi dương tình yêu, niềm tự hào với những sản vật quê hương. Đề bài
“ Tác phẩm văn học lớn hấp dẫn người đọc bởi cách nhìn nhận mới, tình cảm mới, về những
điều, những việc ai cũng biết cả rồi”. ( Trích từ “ Nhà văn nói về tác phẩm”, NXB Văn học, 1998).
Thông qua việc phân tích sức hấp dẫn của đoạn trích dưới đây, anh/ chị hãy làm sáng tỏ
nhận định trên của nhà văn Nguyễn đình Thi.
“Hình như gió bão chờ chúng tôi lọt hết vào trận địa cánh cung bãi cát, rồi mới tăng thêm
hỏa lực của gió. Mỗi viên cát bắn vào má vào gáy lúc này buốt như một viên đạn mũi kim. Gió bắn
rát từng chập. Chốc chốc gió ngừng trong tích tắc như để thay băng đạn, thì đầu cổ lại bật lên khi
gió giật. Gió liên thanh quạt lia lịa vào gối vào ngang thắt lưng, đẩy cả người chạy theo luồng cát
mà bạt ra phía sát bờ biển của một bãi dài ba ngàn thước, rộng chừng trăm thước. Sóng cát đánh
ra khơi, bể đánh bọt sóng vào, trời đất trắng mù mù toàn bãi như là kẻ thù đã bắt đầu thả hơi ngạt.
Tôi lảo đảo trên sa trường, đi sâu mãi vào sa trường như cố tìm cho bằng hết mọi nỗi thương vong
ở chỗ thiên hôn địa ám này. Hòn đảo gần hòn đảo xa, chỉ còn mờ mờ xam xám cái chót đỉnh, còn
chân đảo thì đã mất trong cái mịt mùng của bụi muối ẩm. Sóng tung vòi cao và đổ dài, bọt trắng tãi
thành hàng thành hàng. Sóng thúc lẫn nhau mà vào bờ âm âm rền rền như vua thủy cho các loài
thủy tộc rung thêm trống trận. Tôi đúng là một cái buồm thuyền chạy vát nhưng sắp đứt dây lèo.
Gió đánh bật cả từng cụm sim biển mà lùa ra biển, bụi sim biển cứ thế mà nhảy câng câng, mà lộn
tùng phèo qua hết bãi cát rồi nhào đầu xuống những con sóng đứt chân đổ vào bờ. Cát vẫn bắn đón
đầu. Cát vẫn bắn theo sau. Cả cái bãi vắng sa trường bỗng trở thành cái boong hoang dại của một
chiếc tàu say sóng biển. Và trên đó, tôi như một người lính thủy đang cố lao về phía vị trí đằng mũi
tàu. Tất cả những vỏ ốc con đều bay lên như tàn vàng giấy. Gió đặt vỏ ốc vào lòng tay tôi đang che
gió. Ốc ở đây màu rất đẹp và hình vẻ nhiều kiểu khác nhau, chưa thấy mấy bãi biển mà ốc đẹp như
thế. Và cũng chưa lần nào tôi được trông thấy những cái lâu đài dã tràng nghiêng ngửa tan vỡ đến
như thế. Bãi bị gió mài lì, trở thành một mặt bàn bi-a đại cồ lồ trên ấy quay lông lốc hàng triệu
hàng triệu viên cát dã tràng đang tìm lỗ nẻ để thụt xuống. Cuối cùng, bàn tay gió, như một anh chơi
ngang phá đám đã gạt phăng hết chúng vào bất cứ con sóng đứt chân nào đổ bờ.
Về tới đảo ủy mới biết rằng tất cả các đồng chí đã chia nhau về hết các cơ sở để chống bão.
Cuối canh một sang canh hai, bão thật sự bắt đầu. Gác đảo ủy nhiều khuôn cửa kính bị gió
vây và dồn, bung hết. Kính bị thứ gió cấp 11 ép, vỡ tung. Tiếng gió càng ghê rợn mỗi khi nó thốc
vào, vuốt qua những gờ kính nhọn còn dắt ở ô cửa vỡ. Nó rít lên rú lên như cái kiểu người ta vẫn
thường gọi là quỷ khốc thần kinh.
Phải coi như đây là một cuộc ăn vạ của gió, gió ập vào nhà mà đòi hôi của. Cái gác bê tông mà
rung lên như đài chỉ huy một con tàu đi trên sóng cuồng. Càng về gần sáng, gió đông bắc càng
giật, đợt nào cũng là một đợt quỷ sứ ma vương ùa tới mà đập gõ hàng ngàn vạn cái thúng rách, mà
nện vào ngàn vạn cái mâm đồng nát. Những lúc này thì cá dưới biển đang chạy đi đâu? Và dây
thừng và cột buồm của thuyền có chịu đựng nổi cho hết trận bão không? Hòn ngói, mái tranh các
xóm trên quần đảo có đứng được đầu gió này không? (Về sau này, trở về đất liền Móng Cái, đọc
báo, được biết về sự chiến đấu dũng cảm của con người. Trong cơn bão số 6 ấy, trong đêm chúng
tôi không ngủ ở đảo Cô Tô, thì ngoài đảo Bạch Long Vĩ, Những chiến sĩ khí tượng của ta đã bám
bão 56 tiếng liền, giữ vững đường dây và cột ăng ten với đất liền).
{…} Ngày thứ năm trên đảo Cô Tô là một ngày trong trẻo sáng sủa. Từ khi có vịnh Bắc Bộ và
từ khi quần đảo Cô Tô mang lấy dấu hiệu của sự sống con người thì, sau mỗi lần dông bão, bao giờ
bầu trời Cô Tô cũng trong sáng như vậy. Cây trên núi đảo lại thêm xanh mượt, nước biển lại lam
biếc đậm đà hơn hết cả mọi khi, và cát lại vàng giòn hơn nữa. Và nếu cá có vắng tăm biệt tích trong
ngày động bão, thì nay lưới càng thêm nặng mẻ cá giã đôi(12). Chúng tôi leo dốc lên đồn Cô Tô hỏi
thăm sức khoẻ anh em bộ binh và hải quân cùng đóng sát nhau trong cái đồn khố xanh(13) cũ ấy.
Trèo lên nóc đồn, nhìn ra bao la Thái Bình Dương bốn phương tám hướng, quay gót 180 độ mà
ngắm cả toàn cảnh đảo Cô Tô. Nhìn rõ cả Tô Bắc, Tô Trung, Tô Nam, mà càng thấy yêu mến hòn
đảo như bất cứ người chài nào đã từng đẻ ra và lớn lên theo mùa sóng ở đây.
[… ] Mặt trời lại rọi lên ngày thứ sáu của tôi trên đảo Thanh Luân một cách thật quá là đầy
đủ. Tôi dậy từ canh tư. Còn tối đất, cố đi mãi trên đá đầu sư(14), ra thấu đầu mũi đảo. Và ngồi đó
rình mặt trời lên. Điều tôi dự đoán, thật là không sai. Sau trận bão, chân trời, ngấn bể(15), sạch
như tấm kính lau hết mây hết bụi. Mặt giời nhú lên dần dần, rồi lên cho kì hết. Tròn trình phúc hậu
như lòng đỏ một quả trứng thiên nhiên đầy đặn. Quả trứng hồng hào thăm thẳm, và đường bệ(16)
đặt lên một mâm bạc đường kính mâm rộng bằng cả một cái chân trời màu ngọc trai nước biển
hửng hồng. Y như một mâm lễ phẩm(17) tiến ra từ trong bình minh để mừng cho sự trường thọ(18)
của tất cả những người chài lưới trên muôn thuở Biển Đông. Vài chiếc nhạn mùa thu chao đi chao
lại trên mâm bể sáng dần lên cái chất bạc nén(19). Một con hải âu bay ngang, là là nhịp cánh. […]
Khi mặt trời đã lên một vài con sào, tức là lúc nó trở về sự bình dị hàng ngày, thì tôi đang múc
gầu nước giếng dội lên đầu lên cổ lên vai lên lưng, nghĩa là tôi cũng đang đi tắm như mọi người lao
động bình thường đang tắm quanh giếng. Cái giếng nước ngọt ở ria(20) một hòn đảo giữa biển, cái
sinh hoạt của nó vui như một cái bến và đậm đà mát nhẹ hơn mọi cái chợ trong đất liền.
Cái giếng nước ngọt đảo Thanh Luân sớm nay có không biết bao nhiêu là người đến gánh và
múc. Múc nước giếng vào thùng gỗ, vào những cong(21) những ang(22) gốm màu da lươn. Lòng
giếng vẫn còn rớt lại vài cái lá cam lá quýt của trận bão vừa rồi quăng vào. Chỗ bãi đá nuôi sáu
mươi vạn con hải sâm(23) ngoài kia, bao nhiêu là thuyền của hợp tác xã đang mở nắp sạp đổ nước
ngọt vào. Sau trận bão, hôm nay hợp tác xã Bắc Loan Đầu cho 18 thuyền lớn nhỏ cùng ra khơi
đánh cá hồng(24). Anh hùng Châu Hoà Mãn(25) cùng bốn bạn xã viên đi chung một thuyền. Anh
quẩy nước bên bờ giếng, tôi né ra một bên. Anh quẩy 15 gánh cho thuyền anh: “Đi ra khơi, xa lắm
mà. Có khi mười ngày mới về. Nước ngọt cho vào sạp, chỉ để uống. Vo gạo thổi cơm cũng không
được lấy nước ngọt. Vo gạo bằng nước biển thôi”.
Từ đoàn thuyền sắp ra khơi đến cái giếng ngọt, thùng và cong và gánh nối tiếp đi đi về về.
Trông chị Châu Hoà Mãn địu con, thấy nó dịu dàng yên tâm như cái hình ảnh biển cả là mẹ hiền
mớm cá cho lũ con lành.”
(Nguyễn Tuân, Kí Nguyễn Tuân, NXB Văn học, Hà Nội, 1986, tr. 116 – 122)
HƯỚNG DẪN GIẢI ĐỀ
1. Tìm hiểu đề: cần xác định
- Dạng đề: dạng 3 - Nội dung, nghệ thuật của một đoạn trích (chứng minh, làm rõ một nhận định).-Yêucầu đề
+ Về nội dung: phân tích sức hấp dẫn của đoạn trích “Cô Tô” (Nguyễn Tuân), làm sáng tỏ
nhận định của Nguyễn Đình Thi: “Tác phẩm văn học lớn hấp dẫn người đọc bởi cách nhìn nhận
mới, tình cảm mới, về những điều, những việc ai cũng biết cả rồi”.
+ Về phương pháp, thao tác: giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận, so sánh…
+ Về phạm vi tư liệu, dẫn chứng: tùy bút “ Cô Tô” (Nguyễn Tuân), quan điểm nghệ thuật
của Nguyễn Đình Thi và các nhà văn cùng thời. 2. Lập dàn ý * Mở bài
- Giới thiệu vài nét tác giả Nguyễn Tuân – người nghệ sĩ tài hoa, uyên bác, “suốt đời đi tìm cái đẹp”.
- Bài kí Cô Tô – tác phẩm ghi lại những ấn tượng về thiên nhiên, con người lao động ở vùng
đảo Cô Tô mà nhà văn Nguyễn Tuân thu nhận được trong chuyến ra thăm đảo.
- Nêu vấn đề nghị luận: Nhận định Nguyễn Đình Thi “Tác phẩm văn học lớn hấp dẫn người
đọc bởi cách nhìn nhận mới, tình cảm mới, về những điều, những việc ai cũng biết cả rồi ” thể hiện
qua đoạn trích “Hình như… lũ con lành”) - Chuyển ý * Thân bài (1) Khái quát chung
- Vị trí, xuất xứ của đoạn trích: Kí Nguyễn Tuân, NXB Văn học, Hà Nội, 1986, tr. 116 –
122). - Cô Tô là quần đảo gồm nhiều đảo nhỏ trong vịnh Bái Tử Long (thuộc vịnh Bắc Bộ), cách
bờ biển tỉnh Quảng Ninh khoảng 100km. Ngoài cá, biển Cô Tô còn nổi tiếng về mực, ngọc trai, hải sâm, bào ngư….
(2) Giải thích câu nói
- Câu nói đã đề cao vai trò của cái nhìn, tình cảm trong lao động sáng tạo của nhà văn, nhà
thơ. Sức nặng của nhận định được đọng lại qua hai từ “ Cách nhìn nhận mới” và “tình cảm mới”.
Cách nhìn nhận là một thuật ngữ lí luận, để chỉ thái độ lập trường của người nghệ sĩ trước hiện thực
cuộc sống. Nó thuộc phạm trù nội dung tư tưởng của tác phẩm và chỉ qua tấm gương phản chiếu ấy,
người đọc hiểu được vốn sống, tình cảm, khả năng khám phá hiện thực của nhà văn.
- Như vậy “ cái nhìn” được coi là dấu hiệu bản chất của phong cách nghệ thuật, bởi nó không
chỉ soi sáng tư tưởng của nhà văn mà nó còn quyết định, lựa chọn, sáng tạo ra những hình thức biểu
hiện nghệ thuật độc đáo.
- Bản chất nghệ thuật là sự sáng tạo, cùng gieo mầm trên mảnh đất hiện thực ấy gồm những
đề tài quen thuộc những điều, những việc ai cũng biết cả thế nhưng mỗi tác phẩm là một loài hoa
tỏa rạng hương thơm, sắc màu riêng. Nét độc đáo ấy bắt nguồn từ góc độ khám phá hiện thực riêng của người nghệ sĩ.
(3) Phân tích, chứng minh sức hấp dẫn của đoạn trích để làm rõ nhận định
a. Tác phẩm văn học gieo mầm trên mảnh đất quen thuộc với những điều ai cũng biết
- Thể loại: “Kí là ghi lại, nhằm đối tượng người thật việc thật, thường thuộc về hiện tại hoặc
trong một quá khứ chưa xa” . Như vậy, kí trước hết là hoạt động ghi chép, thuộc về nhiều lĩnh vực
trong đời sống. Đã có rất nhiều tác giả thành công khi khai thác thể loại này. “Cô tô” là tác phẩm
thuộc thể loại du kí thể văn tự sự viết về người thật việc thật trung thành với hiện thực tới mức cao
nhất. - Đề tài: Vẻ đẹpthiênnhiênđất nước–cảmhứngmuônthuởcủacácnhà thơ, nhà văn.
b. Bên cạnh đó, mỗi tác phẩm thể hiện sự khám phá riêng của người nghệ sĩ , không chỉ
quyết định nội dung tư tưởng mà chi phối các phương tiện biểu hiện và cách nhìn nhận của người
nghệ sĩ. Điều đó được thể hiện qua đặc trưng thể loại tác giả hướng tới:
- Đặc trưng của thể loại kí văn học đầu tiên là “sự can dự trực tiếp của nghệ thuật vào đời
sống xã hội”. Vì vậy đặc trưng thứ nhất của kí văn học là tính xác thực, là ghi chép sự thật, người
thật, việc thật. Kí văn học là nơi gặp gơ của sự thật đời sống và nghệ thuật. Hình ảnh thiên nhiên dữ
dội và con người dũng cảm, hiền hòa trong trích đoạn “Cô Tô” chính là nhũng ghi chép từ cảnh thật, người thật.
- Đặc trưng thứ hai của kí văn học là “sự thông tin về sự thực của các giá trị nhân sinh […].
Nội dung cơ bản của kí, ngay ở hình thức sơ khai của nó, là thông tin về ý nghĩa, về giá trị nhân sinh
của sự việc được ghi”. Nguyễn Tuân trong đoạn trích trên ghi chép sự thật về sự khủng khiếp của
cơn bão tố ở Cô Tô nhưng mục đích cơ bản không phải là trình bày sự dữ dội, quái gơ của bão biển
trên đảo đó, mà là trình bày sự thật của quan niệm, của tư tưởng, của triết lý, của cái nhìn ngương
mộ, trân trọng sự hùng vỹ của thiên nhiên, sự hài hòa của con người nơi biên giới tổ quốc. Nói cách
khác, Nguyễn Tuân thông qua hình thức thể loại kí – tùy bút đã ghi chép hiện thực đời sống và hiện
thực tư tưởng (tình cảm, thái độ của tác gia với hòn đảo yêu mến mà ông có dịp khám phá, trải
nghiệm), cũng như giá trị nhân sinh của việc ghi chép hiện thực đó (thiên nhiên và con người lao
động Cô Tô thật ấn tượng).
- Đặc trưng thứ ba của kí văn học là những thủ pháp kết cấu dùng để “điều chỉnh tối đa
khoảng cách giữa thời gian sự kiện và thời gian trần thuật” , nhằm đem lại hiệu quả nghệ thuật cho
người đọc: sự vật, sự việc, con người… đang hiện lên chân thật, sinh động trước mắt. Nguyễn Tuân
đã thể hiện mình không đơn thuần chỉ là nhà kí sự ghi chép mà đích thực là một trải nghiệm gia,
một phóng viên địa hình yêu nghề, mến việc đầy nhiệt huyết, sẵn sàng xông pha, trên mọi chiến
tuyến để truyền tải cho kì được sự sống động của thiên nhiên và con người Cô Tô.
- Đặc trưng thứ tư của kí văn học là sự “kết hợp linh hoạt các phương thức tự sự, trữ tình,
chính luận với các thao tác tư duy khoa học”. Trong một tác phẩm kí của mình, Nguyễn Tuân có
những ghi chép, tường thuật về cảnh, vật, việc và con người Cô Tô với vai trò nhân vật, “thổi sức
sống” cho tác phẩm (phương thức tự sự); tác phẩm đã thể hiện một cảm quan nghệ thuật về hiện
thực của tác giả, bày tỏ những suy nghiệm chủ quan của tác giả về Cô Tô, thể hiện một nhận thức về
giá trị nhân sinh (phương thức trữ tình và chính luận); bên cạnh đó, tác phẩm kí còn chứa đựng
nhưng thông tin, tri thức ở nhiều lĩnh vực (văn hoá, xã hội, lịch sử, địa lí,…) xoay quanh đối tượng ghi chép (tính khoa học).
- Ở tác phẩm kí văn học, hình tượng tác giả (dấu ấn của cái tôi tác giả trong tác phẩm) có vai trò
quan trọng và nổi bật. Tác giả Nguyễn Tuân trong đoạn trích trên đã “hoá thân” thành một nhân vật
trong tác phẩm, giữ vai trò tự thuật, trò chuyện với các nhân vật khác, trình bày các sự kiện bằng việc
sử dụng cảm quan nghệ thuật để quan sát, liên tưởng và tưởng tượng, bộc lộ những ấn tượng, ý kiến,
tình cảm của mình, dẫn người đọc tiếp cận đối tượng ghi chép theo một hướng nào đó, tạo ra sự thống
nhất các phần trong bài kí.
- “Kí là sự soi sáng cuộc sống bằng bó đuốc của những hiểu biết, tư tưởng, tình cảm của tác
giả”[9] và qua tác phẩm kí người đọc cảm nhận được cái tôi của tác giả. Đây cũng chính là một đặc
trưng quan trọng của thể kí – tùy bút. Đọc đoạn trích trên, ta nhận ra một Nguyễn Tuân trước sau vẫn
trung thành với việc: cả đời đi tìm cái đẹp. Dẫu trước và sau Cách mạng, đối tượng cái đẹp có thể
khác đi nhưng chất tài hoa, uyên bác, độc đáo thì chỉ có một không có hai. (4) Đánh giá chung
- Nhận định mang tính lí luận, định hướng cách nhìn và quan niệm về cái đẹp một cách đúng đắn.
- Bằng sự uyên bác, tài hoa, Nguyễn Tuân đã khám phá và ngợi ca vẻ đẹp của thiên nhiên
hùng vỹ và con người lao động đáng mến Cô Tô. * Kết bài
- Phong cách tác giả kí độc đáo của Nguyễn Tuân đã góp cho Văn học Việt Nam một cây bút đặc sắc.
- Với kí - tùy bút “Cô Tô”, Nguyễn Tuân đã đặt một viên gạch vững chắc, độc đáo vào
mảng Kí hiện đại Việt Nam.
