Cuộc đời và sự nghiệp nhà văn Nguyễn Khải: Từ trải nghiệm đến tác phẩm

1. Cuộc đời và sự nghiệp của nhà văn:
o Nhà văn đã trải qua những trải nghiệm gì trong cuộc đời? Làm thế nào những trải nghiệm này
ảnh hưởng đến tác phẩm của họ?
o Nhà văn đã viết những tác phẩm nào? Tại sao những tác phẩm này quan trọng?
-Cuộc đời của Nguyễn Khải :
Nguyễn Khải, tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khải (3/12/1930 – 15/1/2008 tại Hà Nội) là một nhà
văn Việt Nam được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh và là một gương mặt nổi bật của thế hệ
nhà văn trưởng thành sau cách mạng tháng Tám 1945. Nguyễn Khải là đại biểu Quốc hội khóa
VII; Phó Tổng thư ký Hội Nhà văn VN khóa III. Ông có ba người con, hai trai một gái, trong đó
người con trai út là Nguyễn Khải Hoàn, Chủ tịch Tập đoàn bất động sản Khải Hoàn. Quê nội ở
thành phố Nam Định nhưng tuổi nhỏ sống ở nhiều nơi. Đang học trung học thì gia nhập Cách
mạng tháng Tám. Trong Kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Khải gia nhập tự vệ chiến đấu ở thị xã
Hưng Yên, sau đó vào bộ đội, làm y tá rồi làm báo. Bắt đầu viết văn từ những năm 1950, được
chú ý từ tiểu thuyết Xung đột (phần I năm 1959, phần II năm 1962). . Ông để lại dấu ấn sâu sắc
trong lòng người đọc và là một trong những tài năng văn học của thời đại • • • •
Nguyễn Khải với những năm tháng tuổi thơ nhọc nhằn
Nhà văn Nguyễn Khải tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khải, ông sinh
năm 1930 tại tỉnh Nam Định. Thuở nhỏ, nhà văn lưu lạc ở nhiều nơi và
dần trải qua các cuộc kháng chiến lớn, từ Cách mạng Tháng Tám cho
tới chống thực dân Pháp quay lại xâm lược nước ta.
Nhà văn là con của một ông quan Huyện, cả xóm gọi nhà ông là nhà
bà Huyện. Cha ông vốn không chậm chức ở địa phương nên hàng xóm
thường có những lời lẽ không tốt, cho rằng mẹ ông là vợ lẽ nên không
thể sống công khai những năm ấy.
Nguyễn Khải chưa từng một lần nhìn rõ mặt cha, lúc nào gặp cũng đều
khúm núm như một kẻ có tội. Tuổi thơ ông đã trải qua nhiều phen khốn
nhục khi sống trong sự ghẻ lạnh của gia đình, họ hàng và thậm chí cả người cha đẻ.
Tuy có trợ cấp và không phải tần tảo làm ăn nhưng vẻ mặt của mẹ ông
lúc nào cũng u buồn. Theo cố nhà thơ Vân Long, nhìn bà còn khổ hơn
những người dân nghèo trong cái xóm nhỏ, ngoại hình của ba mẹ con
nhà văn khi ấy đều rất gầy.
“Những năm còn nhỏ tôi sống rất buồn. Những người thân nhất
của tôi đều có số phận rất buồn. Họ gánh vác mọi nỗi buồn một
cách nhẫn nhục, cam chịu và đã xem đó là định mệnh.” – Nhà
văn Nguyễn Khải chia sẻ trong cuốn hồi ký của mình
-Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Khải :
Chủ đề các tác phẩm của Nguyễn Khải khá phong phú gồm: về bộ đội trong những năm chiến
tranh chống Mỹ, về nông thôn trong quá trình xây dựng cuộc sống mới, về những vấn đề xã hội –
chính trị có tính thời sự và đời sống tư tưởng, tinh thần của con người trước những biến động
phức tạp của thời đại. Sáng tác của Nguyễn Khải thể hiện sự nhạy bén và cách khám phá riêng
của nhà văn với các vấn đề xã hội, năng lực phân tích tâm lý sắc sảo, sức mạnh của lý trí tỉnh táo.
Ông là nhà văn có sức viết dồi dào, có một phong cách riêng, độc đáo đã góp cho nền văn học
cách mạng nhiều tác phẩm thực sự có giá trị về tư tưởng và nghệ thuật. Sáng tác của nhà văn thể
hiện một cái nhìn tỉnh táo, sắc sảo, khả năng phân tích tâm lý già đặn, càng về sau, tác phẩm càng
đậm màu sắc triết luận. Từ những vấn đề có tính thời sự, nhà văn Nguyễn Khải biết soi chiếu từ
nhiều góc nhìn khác nhau và từ đó có nhiều phát hiện về thời sự nhân tâm, về lẽ sống, lý tưởng,
cách thức ứng xử của con người.
Đặc biệt, tác phẩm Mùa lạc của Nguyễn Khải thường được trích dạy trong sách giáo khoa phổ
thông môn Văn học nhiều năm qua. Có một lần, hồi còn ở bãi Phúc Xá, ông làm giúp con trai ông
bài tập làm văn về nhà với đề bài yêu cầu phân tích tác phẩm “Mùa lạc” của chính ông. Ông bỏ ra
cả một buổi tối làm bài nghị luận cho con. Khi trả bài, cô giáo cho con ông, hay đúng hơn là
chính ông – tác giả của tác phẩm được phân tích điểm hai, với lời phê: “Dùng từ sai. Em không
hiểu ý tác giả!”. Trong bộ sách giáo khoa Ngữ văn bộ mới (lớp 12), tác phẩm này được thay bằng
Một người Hà Nội, cũng là một truyện ngắn xuất sắc của ông.
Di sản văn xuôi khá đồ sộ, với những tác phẩm đã ra đời như tiếng nói nghệ thuật công khai và
minh bạch. Nguyễn Khải xếp hạng nổi tiếng thứ 51250 trên thế giới và thứ 3 trong danh sách
Nhà văn đương đại nổi tiếng của Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp văn học của Nguyễn Khải:
• Sinh ngày 3-12-1930 tại Thành phố Hà Nội, nước Việt Nam.
• Trong Kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Khải gia nhập tự vệ chiến đấu ở thị xã Hưng
Yên, sau đó vào bộ đội, làm y tá rồi làm báo. Ông bắt đầu viết văn từ những năm 1950,
được chú ý từ tiểu thuyết Xung đột (phần I năm 1959, phần II năm 1962).
• Sau năm 1975 Nguyễn Khải chuyển vào sinh sống tại TP.Hồ Chí Minh.
• Năm 1988, ông rời quân đội với quân hàm đại tá để về làm việc tại Hội Nhà văn Việt
Nam. Nguyễn Khải từng là Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam các khóa 2, 3
và là Phó tổng thư ký khóa 3. Ông là Đại biểu Quốc hội khóa VII.
Nguyễn Khải là một nhà văn có tư tưởng lớn và tình cảm lớn. Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã
đánh giá cao ông qua Sổ tang: "Nhân dân ta đã rất mong mỏi và trân trọng sức nghĩ lớn,
tình cảm lớn của nhà văn tài năng có trái tim đập cùng nhịp với mạch sống và vận mệnh
đất nước…". Ông đã một đời suy tư cùng nhân dân, thể hiện suy nghĩ thời sự và thời đại trong
tác phẩm của mình. Suy nghĩ của Nguyễn Khải dựa vào trải nghiệm thực tiễn và giá trị văn
hóa của cha ông, cũng như tiếp nhận tư tưởng tiến bộ và cách mạng.
Nguyễn Khải là một trong những nhà văn đương đại xuất sắc nhất, có tầm nhìn xa rộng. Ông
không chỉ quan tâm đến vấn đề lớn của dân tộc và thời đại, mà còn soi rọi vào mọi ngõ ngách của
đời sống và luôn đem đến những kiến giải riêng. Ông coi chính trị như một hình thái ý thức
quan trọng và đã đặt vấn đề xem xét chủ nghĩa Mác từ nhiều phía, đặc biệt là chủ nghĩa xã hội2.
Những tác phẩm của Nguyễn Khải không chỉ là những tác phẩm văn học, mà còn là những tư
tưởng, suy nghĩ sâu sắc về cuộc sống và xã hội. Ông đã để lại một di sản văn chương quý báu,
góp phần đi vào lịch sử văn học dân tộc.
2.Phong cách sáng tác và quan điểm sáng tác
o Nhà văn có phong cách sáng tác ? Quan điểm sáng tác ?
o Các tác phẩm của nhà văn đã ảnh hưởng đến văn học và xã hội như thế nào?
Phong cách sáng tác: Sáng tác của Nguyễn Khải thể hiện sự nhạy bén và cách khám phá riêng
của nhà văn với các vấn đề xã hội, năng lực phân tích tâm lý sắc sảo, và sức mạnh của lý trí tỉnh
táo. Viết về cái hôm nay, về cái đang diễn ra đã thật sự là một thế mạnh của Nguyễn Khải.
Xin trân trọng giới thiệu lại bài trả lời phỏng vấn trên báo Tuổi Trẻ xuân 2006 với góc nhìn, quan
niệm của ông về nghề văn mà tới nay vân là vấn đề thời sự đáng suy ngâm…Đó là vào năm
2003, Nguyễn Khải làm người đọc trăn trở và kinh ngạc với tiểu thuyết “ Thượng đế thì cười “.
Nếu người ta gọi ông là nhà văn thời sự, thì ông buồn hay vui?
– Cũng chả có gì để buồn hay vui. Trong mỗi cuộc gặp gỡ, trò chuyện của mỗi chuyến đi, mắt
nhìn tai nghe việc này việc kia, tự mình đôi lúc cũng bốc lên tham gia tranh cãi, chính là vào cái
lúc ấy tôi bất chợt nhận ra một mâu người vốn kiếm tìm, những ý tưởng từng nung nấu, nhiều cốt
truyện bị bỏ quên, và cả một cách kết cấu rất mới lạ… Tất cả đều được đánh thức trong cùng một
lúc, ám ảnh trong nhiều ngày, cho tới lúc viết ra những trang bản thảo đầu tiên. “Thời sự”, như
thế với tôi có nghĩa là một cơ hội có sức kích thích nhiều vùng ký ức trở nên sống động, lóe sáng.
* Nhưng, thời sự hình như không mấy tương đồng với sức sống lâu dài của một tác phẩm. Chủ
quan mình, ông nghĩ tác phẩm nào của mình sẽ có được cái lâu dài ấy?
– Nhiều tác phẩm hay đã được bắt đầu từ những bức xúc rất nhỏ của một chuyện “hôm nay”, của
cái “bây giờ” nhưng vân làm nhiều thế hệ bạn đọc xúc động. Vì nó đã đụng chạm tới thân phận
con người, tới những thăng trầm của nhiều kiếp người. Phần mình, tôi nghĩ Một cõi nhân gian bé
tí, Cha và con, và…, Điều tra về một cái chết cùng một số truyện ngắn của tôi có được cái thân
phận ấy của con người.
* Nhìn và thấy, hiểu và viết những chuyển động của xã hội, có người bảo rằng Nguyễn Khải
không đi thì không viết được. Hình như đó là câu nói đùa?
– Thật đấy chứ. Nếu không đi, chỉ ngồi tĩnh lặng mà nhớ lại thì nhạt lắm. Ngay cả khi viết về cái
xa xưa cũng cần có tia nháng lửa của hôm nay, cái xôn xao của bây giờ. Không đi, những tháng
ngày nhàn rỗi ngồi nhà tôi ưa đọc sách, gặp bạn tán gâu hoặc ngủ, cái khả năng sáng tạo hầu như chết hẳn.
* Trong một vài tác phẩm của ông, người đọc thấy ông đã đi nhưng không phải lúc nào ông cũng
đi đến cùng. Nếu nói đến sự nửa vời, sự dè dặt, ông có nghĩ điều đó đúng với mình không?
– Một nhà văn như tôi quan niệm phải có một hệ tư tưởng triết học riêng, có một thế giới quan
riêng, từ đó anh ta sẽ xây dựng cái thế giới nghệ thuật của mình với một hệ thống nhân vật, tư
tưởng, ngôn ngữ và cách kết cấu của riêng mình. Họ sẽ đi đến cùng trong cái thế giới nghệ thuật
của mình, trong niềm tin không thay đổi của mình. Còn họ đúng hay sai, cái sự nghiệp văn
chương của họ là tích cực hay tiêu cực là tùy thuộc sự đánh giá của bạn đọc ở mỗi thời. Như
Dostoievski, Kafka, như Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Tuân, Tô Hoài…
Còn tôi, tôi chả có cái gì là riêng cả, tôi đâu có quyền tự do lựa chọn. Cái tôi đang có chỉ là một
phần rất nhỏ của cái mọi người đều có. Mọi người đều bằng lòng với những cái đang có, đều cảm
thấy đầy đủ với những cái đang có, chả lẽ tôi lại nói là tôi không bằng lòng. Vậy tôi muốn cái gì,
muốn đi tới đâu, muốn xây dựng hay muốn phá hoại?
Chính tôi cũng không thể tự trả lời được là tôi đang muốn cái gì – cũng do tuổi già nên tôi nhìn
mọi sự không còn được sáng rõ như những năm còn trẻ. Nên tự nhủ, cái gì đã nhìn chưa rõ thì
chớ có đặt bút viết. Sự cẩn thận ấy với tôi đã là một thói quen. Tôi là người của một thời mà.
Thời thế cho tôi cũng nhiều mà lấy đi cũng không ít, có được có mất cũng là lẽ công bằng.
* Nhìn và ngắm chuyện của Trung Quốc, các tác phẩm điểm tận mặt kẻ tham nhũng, vạch những
thủ đoạn tham những, chỉ cặn kẽ sự cấu kết giữa các quyền lực kinh tế và chính trị… ông có giật mình không?
– Chẳng có gì để giật mình, họ được phép mà. Cách mạng văn hóa có những việc làm quá khác
thường, thế mà lúc đó có ai dám nói gì đâu. Vì họ không được phép. Còn bây giờ, Trung Quốc
mạnh rồi, và có những mục tiêu cao xa, tham nhũng cũng như nhiều chuyện khác đang ngáng trở
mục tiêu đó nên người ta phải cương quyết đè bẹp thôi.
* Để dựng nên những tác phẩm như thế, có lẽ không cần một tài năng lớn, nhưng cần rất nhiều
sự hiểu biết và dũng khí. Ông nghĩ nhà văn VN mình có điều này không, khi ở VN tham nhũng
cũng đang là một quốc nạn?
– Đúng là với nước ta, tham nhũng cũng là một quốc nạn, cái bệnh dịch này ngày càng nghiêm
trọng, đã làm chết rất nhiều người, cả xã hội đều cảm thấy bất an và lo lắng. Đó cũng là một thị
trường bí mật với đủ loại hàng hóa không được xác định, chỉ xuất hiện theo nhu cầu. Vân có mua
và có bán, có mặc cả, có cạnh tranh và có cả những luật lệ nghiêm khắc với những kẻ nào dám vi phạm hợp đồng.
Tham nhũng sinh ra từ lòng tham của con người, từ những cặn bã đầy độc tố ở mỗi người nên rất
dễ bị lây nhiễm ngay cả với người có trách nhiệm chống lại nó. Muốn đẩy lùi nó phải có thời gian
và hãy bắt đầu bằng sự nghiêm minh của pháp luật và sự lên án quyết liệt, mạnh mẽ không một
lúc nào được buông lơi của công luận. Theo tôi, các nhà báo nhà văn nước ta có đủ tài, đủ cả
dũng khí để gánh vác trách nhiệm này.
Nhưng tôi lại nghĩ chỉ với cái dũng khí lẻ loi của người cầm bút thì vân chưa đủ. Còn phải được
sự ủng hộ, bảo vệ công khai của Nhà nước đối với các chiến sĩ ấy. Tham nhũng là một hình thức
kinh doanh đặc thù của những người có quyền lực. Mà đã đụng chạm tới quyền lực, nhất là ở
phía tối của nó thì hãy coi chừng.
* Còn quyền công dân của nhà văn, ông nghĩ thế nào?
– Vì chị hỏi tôi mới chợt nhớ là tôi cũng có một cái quyền nào đó. Trong nhiều chục năm tôi chỉ
biết có những nghĩa vụ mà thôi, nghĩa vụ đảng viên, nghĩa vụ quân nhân, nghĩa vụ nhà văn vô
sản, nhà văn cách mạng… Trong gia đình tôi cũng không có quyền mà chỉ có nghĩa vụ làm
chồng, làm cha, làm không đầy đủ người ta cũng có quyền trách mắng mình.
Lâu dần thành quen, không mấy khi nghĩ đến cái quyền phải có của mình. Tác phẩm viết xong in
trên tạp chí thì được, nhưng in thành sách lại không được phát hành. Cũng chả có cơ quan nào,
người nào nói với mình vì sao sách bị cấm, đã vi phạm vào điều luật nào của Luật xuất bản nên
phải cấm. Chả lẽ tôi muốn mua vui bạn đọc bằng cách tự giễu cũng là phạm luật…
Nghĩ thế thôi chứ tôi chả tức giận tí nào và cũng không hỏi han bất cứ ai, oán trách bất cứ ai. Một
năm sau, nhà xuất bản bảo tôi nên sửa mấy chỗ, sửa ít thôi, thì sách lại được phát hành. Tôi sửa
liền, chả làm mình làm mẩy gì vì văn của tôi có xé bỏ cả chục trang cũng chả sao! Mọi việc lại
vui vẻ, tôi cũng vui vẻ, nhưng có mấy người bạn của tôi lại lấy làm giận vì tôi đã không biết bảo
vệ cái quyền chính đáng của mình.
Nói cho thật, trước sau tôi chỉ bảo vệ có cái quyền được viết của tôi thôi, cuốn này bị cấm thì bỏ
đi viết cuốn khác, lại được thêm một đầu sách chứ không mất đi một đầu sách. Vả lại, phàm
những gì đã được viết ra thì làm sao mà mất được. Tất nhiên cái cách tính toán ấy là rất ích kỷ,
rất lạc hậu của một thời đã qua. Còn thời bây giờ là thời của tự do và dân chủ, các bạn trẻ của tôi
đã có những cách ứng xử khác về cái quyền của mình, minh bạch, rạch ròi và rất đúng luật.
* Có bao giờ ông ân hận hay tiếc nuối vì những gì mình đã viết, và chưa viết?
(Với câu hỏi này, nhà văn Nguyễn Khải im lặng. Ông không trả lời. Sợ làm phiền ông, cũng ngại
đụng đến một nỗi niềm nào đó mà ông chưa muốn tỏ bày, tôi gấp cuốn sổ ghi chép lại…).
Quan điểm sáng tác :
+Văn chương do con người làm ra để trao tặng cho con người một cách tự do nhất, ít bị ép buộc
nhất. Chỉ có văn chương mới tôn trọng mọi giá trị của cá nhân, tôn trọng mọi lựa chọn của cá
nhân kể cả những thành kiến phi lý của họ. Họ có quyền yêu mình hoặc ghét mình , tôn vinh
mình hoặc nguyền rủa mình, chả sao cả. Người viết cứ viết người ghét cứ ghét kể cả cái quyền
ném sách vào lửa. Cái mục đích “tải đạo”, “giáo dục” của văn chương không bao giờ lộ liễu, lộ
liễu là văn chương tồi. Vả lại chính người viết cũng không có ý định ấy, họ viết bằng tâm sự
thành thật của mình, những trải nghiệm đau đớn của mình, họ viết cho họ trước rồi cho độc giả
sau, có khi họ cũng chả nghĩ đến những người sẽ đọc họ, viết mà chơi thôi, viết để giải sầu rồi tự
mình ngậm ngùi với mình, ứa lệ với riêng mình. Chả trách ai cả, chả giận ai cả, cũng chả lên án
một ai. Vì không có vật cản nào nảy sinh trong ta khi đọc nên chữ nghĩa của tác phẩm cứ mặc
nhiên trôi vào tận những kẽ ngách trong cái tâm sự u uẩn, những khát vọng thầm kín của riêng ta,
đọng lại trong ấy, rồi cứ thẩm thấu dần dần vào cái thế giới tinh thần của ta một cách vô thức,
giúp ta nhận ra một vùng sáng mới lạ nào đó, gột rửa một vài thành kiến, thay đổi một vài quan
niệm, và ta vân nghĩ một cách khoan khoái là chính tự ta đã chủ động thay đổi, tuyệt nhiên không
theo lời chỉ bảo của một ai cả, của một học thuyết nào cả, hoặc nhập vào một cách bất chợt một
phong trào thời thượng nào cả. Bất cứ cái gì xa lạ với bản tính của mình, với thói quen của mình,
nói một câu, với những gì làm nên lai lịch của mình, chả sớm thì muộn đều bị đào thải để mình
lại được trở về với cái nguyên gốc.
+ Phải bỏ hẳn những tư tưởng triết học và thế giới quan phù hợp với cách nghĩ, cách nhìn, cách
đánh giá của riêng mình, đã được chứng minh qua những trải nghiệp của bản thân để nhập vào
dòng tư tưởng chính thống, cái triết học chính thống, cách nhìn nhận và đánh giá chính thống, xét
cho cùng chả liên quan bao nhiêu tới cái tâm sự đang ấp ủ, tới những điều cần phải viết, và trên
hết, máu thịt hơn hết là những phát hiện độc đáo của riêng mình trong lịch sử, trong văn hoá,
trong nhân sinh. Mất những cái đó thì còn sống tiếp làm gì, còn viết tiếp làm gì nên một số đã
phải đổi nghề, bỏ nghề sáng tạo sang nghề cạo giấy, làm một anh công chức hiền lành, mâu mực,
vừa có quyền vừa có lợi. Cái danh cái lợi cũng có sức quyến rũ người ta lắm, qua nhiều năm
tháng nó đã trở thành ý nghĩa quan trọng nhất để sống, sống với vợ con, với bạn bè, với xóm làng, với xã hội.
+Theo nhận xét của Phan Cự Đệ “Nguyễn Khải là một cây bút trí tuệ, luôn luôn suy nghĩ sâu lắng
về những vấn đề mà cuộc sống đặt ra và cố gắng tìm một lời giải đáp thuyết phục theo cách riêng
của mình. Cho nên trong các tác phẩm của nhà văn, thông qua sự kiện xã hội, chính trị có tính
thời sự nóng hổi, bao giờ cũng nổi lên những vấn đề khái quát có ý nghĩa triết học và đạo đức
nhân sinh”. Phan Cự Đệ đã nêu lên phong cách hiện thực tỉnh táo của ngòi bút Nguyễn Khải.
Đồng thời, ông cũng phát hiện ra loại nhân vật sắc sảo như một loại nhân vật riêng của nhà văn,
và lí giải những đặc điểm này.
+Ông đã là một trong những nhà văn dân đầu của thời đại. Sáng tác của ông luôn luôn đánh dấu
những biến chuyển của xã hội. Với cuộc Cách mạng này, những năm tháng đấu tranh gian khổ
này, tác phẩm của ông là một bằng chứng một tài liệu tham khảo thực sự. Và muốn hiểu con
người thời đại, với tất cả những cái hay cái dở của họ, nhất là muốn hiểu cách nghĩ của họ, đời
sống tinh thần của họ, phải đọc Nguyễn Khải…
(Nguyễn Khải trong sự vận động của văn học cách mạng từ sau 1945, Vương Trí Nhàn)
+Soi rọi thật sâu vào những tốt xấu, hay dở, mạnh yếu của các thế hệ trẻ và già trong cuộc sống
hôm nay, Nguyễn Khải dường như muốn đề nghị một thái độ cảm thông và hiểu biết lân nhau
giữa các thế hệ để đi tìm một tiếng nói chung. Dâu biết rằng, giờ đây “mục đích riêng” giữa các
thế hệ đã không còn trùng hợp, nhưng họ vân còn gặp gỡ nhau trong một “mục tiêu chung -” –
kéo một nước Việt nam từ trong đáy sâu của thời gian lên với ánh sáng của hôm nay, để được
sống và nghĩ cùng ngày, cùng giờ với một nhân loại đang háo hức lao tới những mục tiêu của
cuối thế kỷ. “Gừng già đâu đã phải thứ bỏ”, vả lại “khôn đâu đến trẻ, khỏe đâu đến già” đó là quy
luật của muôn đời. Hãy viết tận dụng thế mạnh của mỗi lứa tuổi để làm giàu có thêm đời sống
tinh thần của mỗi con người trong cuộc sống hôm nay. (Thế giới nhân vật Nguyễn Khải trong
cảm hứng nghiên cứu phân tích, Đào Thủy Nguyên)
+Tình cảm nhân đạo thể hiện trong chiều sâu của tác phẩm. Qua câu chuyện ông cũng muốn biểu
hiện một triết lý về con người, con người phải có ý chí vượt qua những khó khăn, những chuyện
đời không may mắn đến với mình. Khó khăn nào cũng chỉ là một ranh giới có thể vượt qua, và
chắc chắn không phải là bức tường làm cho con người tuyệt vọng:
“Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ trong những hy sinh, gian khổ. Ở đời
này không có con đường cùng chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước
qua những ranh giới ấy”.
( trích từ Mùa Lạc của Nguyễn Khải, Hà Minh Đức)
+Thời gian của người ngả hẳn sang chất trang nghiêm thành kính, tác giả dồn tất cả công sức vào
việc bàn về những việc lớn trong cuộc đời và đề cập tới những khu vực thiêng liêng cao cả vượt
lên trên đời sống thông thường…
Âm hưởng chính: Khẳng định quá khứ (Đọc Thời gian của người của Nguyễn Khải, Vương Trí Nhàn)
+Nguyễn Khải viết hơn một thập kỷ nay đã làm chứng cho một ao ước chính đáng nơi ông là
muốn đi tới những khái quát nhân sinh, nó là điểm tới xa hơn, sâu hơn so với các tác phẩm cũ.
Trong các tác phẩm thuộc loại viết về sau này, cuộc đời hiện ra không phải như cái gì tác giả đã
thuộc như lòng bàn tay, mà còn bao điều chính ông chưa biết và không rõ nên cắt nghĩa ra sao.
Ông không ngại đi vào những nghịch cảnh, trớ trêu. Ông biết thông cảm với nỗi sợ, niềm đau. Ôg
sẵn sàng dùng lại những chữ như số kiếp, thân phận…
Trở lại cái thời lãng mạn (Một vài nhận xét về tiểu thuyết Thượng Đế thì cười, của nhà văn
Nguyễn Khải, Vương Trí Nhàn)
+Nhiều chiêm nghiệm – triết lý trong Thượng Đế thì cười đã tìm được sự sẻ chia, đồng cảm của người đọc.Chẳng hạn:
“Hạnh phúc không thể chia bớt với ai khác, bất hạnh cũng thế, phúc ai nấy hưởng, tội ai nấy chịu,
mỗi người là một nấm mồ với niềm vui và nỗi đau của riêng họ”.
“Cái sức mạnh ẩn giấu trong mỗi con người là vô cùng. Cái sức mạnh ấy có thể sánh ngang với
Thượng Đế, nhưng chỉ bộ lộ hoàn toàn khi đã lâm vào cảnh ngộ mười phần bế tắc hoặc là chết,
hoặc là trở thành người mãi mãi không thể bị đánh bại”.
(Nguyễn Khải qua Thượng Đế thì cười, Đào Thủy Nguyên)
3.Tác phẩm cụ thể:
o Hãy thảo luận về một tác phẩm cụ thể của nhà văn. Tại sao tác phẩm này đặc biệt?
o Có những thông điệp hay giá trị nào mà tác phẩm mang lại cho độc giả?
Phong cách nghệ thuật của Nguyễn Khải sau 1980 :
1. Trong nền văn xuôi hiện đại Việt Nam sau 1980 với biết bao thách thức, khó khăn để văn
học nói lên tiếng nói đích thực của chính mình. Đứng trước sứ mệnh của lịch sử đó, các nhà
văn phải tìm ra con đường cho chính mình phù hợp với công cuộc xây dựng đất nước và công
cuộc Đổi mới xa hội. Nguyễn Minh Châu - người mở đường tinh anh- đặt những dấu ấn quan
trọng, chọn đường cho các nhà văn, và tiếp sau là Nguyễn Khải. Với ngòi bút dồi dào sinh lực
và nhiệt huyết và con mắt tỉnh táo đến sắc lạnh, Nguyễn Khải đã dựng lên một thế giới muôn
màu muôn vẻ về con người, cuộc sống và xã hội nước ta trong thời kì đổi mới đất nước.
2. Nguyễn Khải là nhà văn đa tài, sáng tác thành công ở nhiều thể loại như: Truyện, tiểu
thuyết, kịch, kí, tạp văn … Trong các tác phẩm của Nguyễn Khải, người đọc nhận thấy một
mảng hiện thực rộng lớn có ý nghĩa tiêu biểu cho đời sống cách mạng của đất nước. Đánh giá
về Nguyễn Khải với các sáng tác sau 1980 với những tìm tòi thể nghiệm, trăn trở và cảm
hứng “tinh thần dân chủ và nhân bản” các nhà nghiên cứu luôn đặt Nguyễn Khải ở vị trí hàng đầu.
Nguyễn Khải tự nhận mình là “giọt nắng nhạt”, những trang viết của ông luôn đậm nồng hơi
thở cuộc sống, kịp thời đem đến cho người đọc nhiều lí giải đúng đắn và khêu gợi suy nghĩ về
những vấn đề xã hội đang đặt ra trong cuộc sống. Vương Trí Nhàn viết: “Ông là một trong
những nhà văn dẫn đầu của thời đại (…). Muốn tìm hiểu con người và thời đại trong tất cả
cái hay cái dở của họ, nhất là muốn hiểu ý nghĩ của họ, đời sống tinh thần của họ, phải đọc Nguyễn Khải”.
3. Nguyễn Khải cố gắng nhập cuộc thật sự như một con người có suy nghĩ, đi vào dòng đời
với ý định “qua sự việc hàng ngày” dày đặc, bề bộn,
phức tạp mà nhìn thấy cái chân lí ở bề sâu đời sống. Dưới ngòi bút của nhà văn, cuộc đời
không hiện ra đơn điệu, phẳng lặng, dịu dàng, êm đẹp. Ông muốn đi sâu vào cuộc sống thực
với tất cả sự phong phú, sinh động, với tất cả mộc mạc thô nhám, sù sì của nó. Ông không né
tránh, ngược lại, nhiều khi chủ động xông vào những hiện thực gai góc. Nguyễn Khải muốn
đào xới, phanh phui để từ đó tìm ra sự thật. Ông thâm nhập những mũi nhọn của cuộc sống,
nơi đang diễn ra những đấu tranh gay gắt. Hiện thực trong tác phẩm của Nguyễn Khải là hiện
thực luôn “có vấn đề” là những “mảnh đất nóng” đang sôi sục những sự kiện, hiện tượng
phức tạp và đó là cuộc đấu tranh trong con người. Những mâu thuân xung đột trong tâm tư
tình cảm, trong những mâu thuân dằng dịt của xã hội. Tiểu thuyết Nguyễn Khải luôn có
những “xung đột” có “chiến trường” mặt trận tư tưởng giăng trải khắp nơi, ở đâu cũng có hai
thái cực, hai chiến tuyến hai phía đương đầu đối chọi nhau, hai giai cấp, hai đối thủ, hai quan
hệ xã hội, hai thế lực, hai lối sống, hai đạo đức, hai phương pháp tư tưởng.
4. Sớm hình thành một phong cách nghệ thuật, Nguyễn Khải luôn “đón bắt những vấn đề đạt
ra trong cuộc sống hôm nay của cái ngày mai rất gần”. Ông không ngừng vươn lên chính
mình “tự làm mới mình” trong hành trình lao động nghệ thuật khắt khe trên quan điểm “Nghệ
thuật là khoa học thể hiện lòng người”. Vì vậy Nguyễn Khải là người được trao rất nhiều giải thưởng văn học.
4. Nguyễn Khải là một trong những nhà văn có vị trí hàng đầu của đội ngũ nhà văn cách
mạng với hai “cuộc chiến” cách mạng và Đổi mới, là một nhà văn có phong cách riêng, độc
đáo ngay từ khi mới vào nghề. Tiểu thuyết của Nguyễn Khải sau 1980 càng thể hiện rõ phong
cách của Nguyễn Khải với sự thay đổi nhưng vân luôn là Nguyễn Khải.
4.Những thách thức và cảm hứng:
o Nhà văn đã phải đối mặt với những thách thức gì trong việc sáng tác? Làm thế nào họ vượt qua chúng?
o Cảm hứng để viết của nhà văn đến từ đâu?
Thế giới nghẹ thuật của Nguyễn Khải qua ba cảm hứng nghệ thuật đó là: Cảm
hứng nghiên cứu - phân tích; Cảm hứng khẳng định - ngợi ca; Cảm hứng chiêm nghiệm –triết lí.
Document Outline

• Quan điểm sáng tác :
• 3.Tác phẩm cụ thể:
• 4.Những thách thức và cảm hứng: