Đặc điểm và Thực trạng Dân ca Quan họ Việt Nam | Cơ sở văn hóa | Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội

1. Nguồn gốc
- Dân ca Quan họ là một hình thức hát giao duyên giữa các liền anh liền chị,
tiểu biểu của vùng châu thổ sông Hồng. Được hình thành và phát triển ở vùng văn hóa Kinh Bắc xưa
- Nói đến Quan họ là nói đến nền văn hóa tổng thể từ nhiều yếu tố văn hóa hóa
nghệ thuật dân gian trong một quá trình lịch sử lâu dài, gắn bó với văn hóa,
văn minh làng xã thu hút và biểu hiện chung cho những nguyện vọng khoa
khát của con người xứ Bắc.
- Tuy có nhiều công trình nghiên cứu kỹ lưỡng về quan họ nhưng chúng ta vẫn
chưa xác định được nguồn gốc của nó. Tuy vậy, làng Viêm Xá được nhắc tới
nhiều nhất trong các truyền thuyết; đặc biệt nơi này còn có 4 hội làng trong
một năm - điều ở 49 làng quan họ ở Kinh Bắc không nơi nào có được – nên
Viêm Xá được dân Bắc Kinh xem là làng Quan họ gốc và thủy tổ của các làn
điệu dân ca ấy là Vua Bà (được nhân dân thờ phụng tại đền thờ trên làng Viêm Xá)
Cổng đền Vua Bà làng Viêm Xá
- có 2 loại Quan họ là Quan họ truyền thống và Quan họ mới 2. Tiêu chí vinh danh
- Năm 2009 được UNESCO công nhận là một trong những văn hóa phi vật thể của Việt Nam 3. Thực trạng hiện nay
Nhìn vào hiện thực của đời sống quan họ hôm nay, có thể
thấy, hầu hết những điều kiện vật chất, tinh thần để tạo nên môi
trường tồn tại của các SHVH quan họ truyền thống đều có sự thay đổi. Cụ thể:
+ Thay đổi về thời gian: Cuộc sống trong thời đại công nghiệp
hóa, hiện đại hóa làm cho nhịp sống của con người thay đổi. Thời
gian mà con người dành cho sinh hoạt quan họ bị rút ngắn, ảnh
hướng tới cả hình thức và chất lượng nghệ thuật của những sinh
hoạt diễn xướng. Câu chuyện về niềm đam mêDthâu đêm suốt
sángDvới quan họ dường như đã vơi cạn ở nhiều người, nhiều làng.
+ Thay đổi về con người tham gia vào sinh hoạt quan họ:DChủ
thể của sinh hoạt quan họ ngày nay không chỉ còn là nghệ nhân;
khách thể cũng không đơn thuần là dân làng như truyền thống.
Thực trạng còn cho thấy một nghịch lý: quy mô về con người và
thành phần xã hộiDbiếtDvề quan họ tăng lên, nhưngDhiểuDvề quan
họ thì giảm đi, thậm chí có cả những nghệ nhân quan họ. Con
người hôm nay dường như rất ngại (hoặc không có thời gian) để
quan tâm nhiều đến những gì là căn cốt, thẳm sâu và sự tinh tế,
kỹ càng của sinh hoạt văn hóa quan họ cổ truyền.
+ Thay đổi về mục đích tham gia sinh hoạt DTrước đây, con :
người đến với quan họ là đến với mộtDcuộc chơiDvề văn
hóa.DCuộc chơiDtạo nên nhân cách và tâm hồn con người với ý
nghĩa hết sức thanh tao, cao cả. Nhưng ngày nay, con người đến
với quan họ còn thêm nhiều mục đích khác, đặc biệt là mục đích
kinh tế. Điều đó sẽ dẫn đến hướng phát triển hoàn toàn khác của văn hóa quan họ.
Hơn nữa, trong quá trình bảo tồn và phát huy, một số
sinh hoạt cũng như nội dung của loại hình dân ca này đã bị mai
một, thậm chí mất đi. Chẳng hạn như: sinh hoạt diễn xướng
quan họ trùm đầu, nhà chứa quan họ, sinh hoạt bọn quan họ,
giọng hát tối cổ Hừ la... Đó có thể là một sự đào thải tự nhiên có
tính quy luật trong quá trình phát triển của hiện tượng sự vật.
Tuy nhiên, trong quá trình rà soát, nghiên cứu sâu hơn về vốn cổ
quan họ thì các nhà quản lý và học giả văn hóa cho rằng cần và
nên khôi phục lại một số sinh hoạt và nội dung văn hóa của quan họ cổ truyền.
4. Đề xuất bảo tồn và phát huy
- Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền quảng bá di sản, tổ chức các chương trình
giao lưu, kết hợp dân ca Quan họ với âm nhạc đương đại, các chương trình biểu diễn nghệ thuật
- Mở rộng hình thức truyền dạy tại các làng Quan họ gốc và các CLB Quan họ
thực hành. Duy trì chương trình dạy hát cho các học sinh các cấp; mở lớp dạy hát
Quan họ cho các cán bộ, công nhân viên chức, người lao động tại cộng đồng và
các CLB, đội văn nghệ cơ sở
CLB Quan họ làng Đình Cả