Đầu đội trời, chân đạp đất có nghĩa là gì?
1. Thành ngữ là gì?
Phần ghi nhớ trong sách giáo khoa Ngữ văn 7 ghi rõ khái niệm về thành ngữ như sau: Thành ngữ
là tập hợp các từ ngữ có tính tượng hình tượng trưng, thường dùng để chỉ các khái niệm, cái nhìn
tổng quát, được nói thành câu cố định mà khi tách nghĩa các từ ngữ trong câu không giải thích
được hàm ý của câu. Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo
nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh,…
Như vậy, từ những phân tích trên có thể hiểu thành ngữ là một tập hợp các từ quen thuộc cố định
mà ý nghĩa của chúng thường không thể được giải thích một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ
tạo nên chúng. Thành ngữ được sử dụng rộng rãi để nói và làm thơ, văn bằng tiếng Việt. Câu thành
ngữ ngắn gọn, súc tích, có ý nghĩa tượng trưng, giàu sức biểu cảm.
Thành ngữ nói là một tập hợp các từ cố định, tức là các thành ngữ không tạo thành câu hoàn chỉnh
về mặt ngữ pháp, cũng như không thể thay thế hoặc sửa đổi chúng bằng từ.
Thành ngữ có các đặc điểm chính như:
 Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thông
qua các phép chuyển nghĩa như so sánh, ẩn dụ…
 Thành ngữ mang tính hình tượng, được xây dựng dựa trên các hình ảnh thực tế
 Thành ngữ hoạt động riêng biệt trong câu và thường mang ý nghĩa sâu xa, phải phân tích kỹ mới
có thể giải thích được.
 Thành ngữ mang tính hàm súc, khái quát cao. Nghĩa của thành ngữ thường không chỉ biểu hiện
trên bề mặt ngôn từ mà nó thường mang ý nghĩa bao quát, mang tính biểu trưng và biểu cảm cao.
2. Ý nghĩa thành ngữ đầu đội trời chân đạp đất
Đầu đội trời chân đạp đất mang ý nghĩa: vững vàng, dũng cảm, bất khuất. Đây là cách cụm từ “đầu
trên trời và chân dưới đất” được sử dụng. Thực tế, “đầu đội trời, chân đạp đất” là một cụm từ trong
từ điển thành ngữ Việt Nam.
Ở trong câu thành ngữ đầu đội trời, chân đạp đất, chúng ta không thể hiểu theo nghĩa một con
người có thể đội được trời, chân thì đạp đất. Mà ở đây, chúng ta phải hiểu theo nghĩa xa hơn, thông
qua hành động được diễn tả trong câu. Cụ thể, câu thành ngữ này được hiểu là khí phách vững
vàng, vô cùng hiên ngang và không khi nào chịu khuất phục trước bất cứ một thế lực nào.
Đây là thành ngữ dùng để chỉ những người dũng cảm, mạnh mẽ, dám chống lại mọi điều ác, không
lùi bước, dũng mãnh. Thành ngữ này dùng để chỉ một người có tầm ảnh hưởng thực sự, luôn dũng
cảm vượt qua mọi khó khăn, thử thách trong khi chiến đấu vì đất nước và nhân dân.
3. Thành ngữ đầu đội trời chân đạp đất dùng trong trường hợp nào?
"... ngôn ngữ của người miền quê, nhất là những cụ già không phải "quê mùa" như trước đây mọi
người vẫn tưởng, mà trái lại, rất văn vẻ, có nhiều màu sắc, nhiều hình tượng. Chính là vì trong
những câu chuyện hàng ngày, bà con thường sử dụng những thành ngữ, tục ngữ là cái vốn vô cùng
phong phú, vô cùng quý giá của tiếng nói dân tộc, được truyền miệng tư đời này sang đời khác." - GS. Nguyễn Lân.
Hiểu và vận dụng linh hoạt thành ngữ, tục ngữ và các tình huống cụ thể sẽ giúp chúng ta biết nói
đúng và viết đúng, để có thể tiến tới nói hay và viết hay. Đối với thành ngữ “Đầu đội trời chân đạp
đất”, nó được sử dụng cho các chàng trai có những đức tính sau:
3.1 Mạnh mẽ và ngoan cường
Trước hết, một người phải có phong thái của một người đàn ông thực sự, luôn vui vẻ, không bao
giờ xuề xòa và có biểu hiện cứng rắn. Khi một người như “đầu đội trời, chân đạp đất”, luôn vững
vàng như núi, thì dù có trải qua bao nhiêu gian khổ, chỉ cần bạn sống trong đó, thì mọi thứ sẽ trở lại như cũ.
Trong cuộc đời của mỗi người, vận thế không được như ý muốn chiếm 80% đến 90%, hôm nay có
thể yên ổn sống và làm việc, nhưng ngày mai có thể gặp phải những khó khăn không thể vượt qua.
Đối với một người đàn ông thực thụ, nỗi sợ hãi không phải là họ sẽ không thành công, mà nỗi sợ
hãi lớn nhất là chấp nhận và không chịu đứng dậy khi thất bại. Người đàn ông nhất định không
được lả lướt, nhu nhược, ẻo lả. Những người có tính kiên trì như vậy sẽ tiến xa trong cuộc sống. 3.2 Quyết đoán
Quyết đoán, làm việc không theo cảm xúc là những phẩm chất mà một người đàn ông phải có.
Một người quyết đoán là người hiểu rõ hoàn cảnh, hiểu vấn đề và đưa ra những quyết định trong
cuộc sống trong xã hội phức tạp đầy rủi ro này.
3.3 Bình tĩnh, không dao động
Đàn ông không chỉ nên dứt khoát, mà còn phải bình tĩnh và không dao động. Người đàn ông cần
có tình trầm, sự điềm tĩnh trong mọi việc và sự ổn định. Sự điềm tĩnh là sự so sánh giữa những
người đàn ông trưởng thành và những chàng trai khác nhau.
Một người quyết tâm giúp giảm thiểu nguy hiểm trong những tình huống bất ngờ nhất và cũng là
một người trưởng thành. Một người giải thích quá nhiều. Không làm được việc xấu là lỗi của
chúng ta, không cần phải nói gì cũng giải thích được. Đôi khi họ đưa ra quyết định một cách lặng lẽ là điều tốt. 3.4 Rộng lượng
Tấm lòng của người đàn ông rất được quan tâm, người “đầu đội trời, chân đạp đất” nhất định phải
có tấm lòng bao dung, đại lượng, quảng đại bao nhiêu thì người đời tôn kính bấy nhiêu. Bởi trong
thâm tâm, độ lượng chưa đủ để tha thứ cho tất cả mọi người. Trái tim của họ phải luôn rộng mở
và rộng lượng. Một người vị tha như vậy sẽ được mọi người trên thế giới tôn trọng.
3.5 Ý thức, trách nhiệm
Trách nhiệm luôn là yếu tố được đề cao, dù với ai, làm gì, làm như thế nào luôn phải suy xét về sự
trách nhiệm của mình. Khi trưởng thành, một người đàn ông phải có trách nhiệm với sự nghiệp,
gia đình, cha mẹ, anh chị em của mình. Người từ chối chịu trách nhiệm không phải là người lớn. 3.6 Có nguyên tắc
Nguyên tắc sống và làm việc không vì danh lợi, cám dỗ trước nhiều sự, từ tiền tài đến tính cảm. Có
nguyên tắc riêng là những gì một người đàn ông cần. Đối mặt với nhiều cám dỗ và bị hấp dẫn bởi
những điều đẹp đẽ, càng đứng vững thì bạn càng không dễ bị lung lay. Cuộc đời như “nước chảy
mây trôi”, không ai coi trọng thì không có thành công.
3.7 Người có chừng mực
Người xưa rất coi trọng sự cân bằng và hành xử có chừng mực, vì thế nó cũng là phẩm chất đáng
quý của người đàn ông “đầu đội trời, chân đạp đất”. Họ nói rằng các tiêu chuẩn vẫn cần thiết giữa
mọi người và giữa các quốc gia. Hãy nhớ các tiêu chuẩn, thận trọng trong lời nói và việc làm, và đừng bao giờ thô lỗ. 3.8 Có lương tâm
Một người cần phải đủ thông minh để đoán và linh hoạt. Người đàn ông cũng cần phải có đủ tài,
trí lực, đủ sức để phán đoán, có lương tri và tinh thần trượng nghĩa. Khi gặp chuyện phải biết phân
biệt đúng sai, đối xử thẳng thắn với nhau, luôn bảo vệ sự thật, không vì lợi ích cá nhân mà đánh mất mình. 3.9 Thành tín
Lời hứa là không thể tùy tiện mà nói đây cũng là phẩm chất của một người đàn ông trưởng thành,
đạo đức tốt. Một người đàn ông trưởng thành và có trách nhiệm hiểu rằng những lời hứa không
thể nói ra một cách tùy tiện, và những lời hứa không thể hứa sẽ không thể thực hiện được. Đây
cũng là điều mà Khổng Tử đã nói với các bậc hiền nhân: “ngôn tất tín, hành tất quả”.
Một người đàn ông nói những lời không đúng sự thật và không thể tin được dần dần mất đi nhân
phẩm và khí chất của mình. Những người như vậy rất khó nuôi dạy con cái và xây dựng sự nghiệp thành công.