Đề cương lý thuyết Môn Luật dân sự Việt Nam | Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61630836
MÔN LUẬT DÂN SỰ 1 MỤC LỤC
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG .................................................................................................. 5
VỀ TÀI SẢN VÀ THỪA KẾ ............................................................................................................ 5 I.
Khái niệm pháp luật dân sự:.................................................................................................. 5 II.
Đối tượng điều chỉnh: ........................................................................................................... 5
III. Phương pháp điều chỉnh:....................................................................................................... 5
IV. Các nguyên tắc cơ bản: ............................................................................................................... 5
V. Nguồn điều chỉnh: ........................................................................................................................ 6
BÀI 3: CHỦ THỂ CỦA PHÁP LUẬT DÂN SỰ ............................................................................. 7
I. CÁ NHÂN .................................................................................................................................... 7
1. Năng lực dân sự của cá nhân (Điều 16) ..................................................................................... 7
2. Năng lực hành vi dân sự cá nhân ............................................................................................... 7
3. Giám hộ cá nhân ........................................................................................................................ 9
4. Tìm kiếm người vắng mặt, mất tích, chết ................................................................................ 10
5. Trường hợp hộ gia đình và tổ hợp tác tham gia vào giao dịch dân sự: ................................... 12
II. PHÁP NHÂN ............................................................................................................................ 12
1. Khái niệm................................................................................................................................. 12
2. Điều kiện có tư cách pháp nhân ............................................................................................... 12
3. Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân ............................................................................... 13
4. Hoạt động của pháp nhân ........................................................................................................ 13
5. Quan hệ giữa pháp nhân và chủ thể khác ................................................................................ 14
6. Các yếu tố lí lịch của pháp nhân .............................................................................................. 14
7. Cải tổ, chấm dứt pháp nhân ..................................................................................................... 14
BÀI 4: GIAO DỊCH DÂN SỰ ......................................................................................................... 15 I.
Khái niệm: ......................................................................................................................... 15 II.
Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự: .................................................................... 15
1. Điều kiện liên quan đến chủ thể: ............................................................................................. 15
2. Điều kiện liên quan đến giao dịch: ...................................................................................... 15
III. Giao dịch dân sự vô hiệu .................................................................................................. 15 lOMoAR cPSD| 61630836 1.
Nguyên tắc chung về giao dịch dân sự vô hiệu:.................................................................. 15 2.
Vô hiệu do vi phạm điều cấm, trái đạo đức xã hội (Điều 123) ........................................... 15 3.
Vô hiệu do giả tạo (Điều 124): ............................................................................................ 16 4.
Vô hiệu do năng lực hành vi dân sự không phù hợp (Điều 125): ....................................... 16 5.
Vô hiệu do nhầm lẫn ........................................................................................................... 17 6. Vô hiệu do lừa dối, đe dọa
.................................................................................................. 17
7. Hệ quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu ...................................................................... 17 IV.
Đại diện trong giao dịch dân sự ....................................................................................... 18 1.
Khái niệm ............................................................................................................................ 18 2.
Các loại đại diện .................................................................................................................. 18
3. Phạm vi đại diện: ................................................................................................................. 19
4. Chấm dút đại diện ............................................................................................................... 19
BÀI 5: THỜI HẠN, THỜI HIỆU ................................................................................................... 20 I.
Thời hạn ............................................................................................................................. 20 1.
Khái niệm: ........................................................................................................................... 20 2.
Cách xác định thời điểm: .................................................................................................... 20 II.
Thời hiệu: ........................................................................................................................... 20
1. Khái luận: ............................................................................................................................ 20 2.
Các loại thời hiệu: ............................................................................................................... 20
3. Các tính và áp dụng thời hiệu khởi kiện: ............................................................................ 21 4.
Bắt đầu lại thời hiệu khởi kiện: ........................................................................................... 21
5. Không áp dụng thời hiệu khởi kiện: .................................................................................... 21
BÀI 6: TÀI SẢN VÀ QUYỀN ĐỐI VỚI TÀI SẢN ...................................................................... 22 I.
Khái quát chung ................................................................................................................ 22 1.
Khái niệm tài sản (Điều 105) .............................................................................................. 22 2.
Quyền tài sản ....................................................................................................................... 22 II.
Các loại tài sản ................................................................................................................... 22 1.
Động sản và bất động sản (khoản 2 Điều 105) ................................................................... 22 2.
Tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai. ........................................................ 23 3.
Tài sản tiêu hao và tài sản không tiêu hao. ......................................................................... 23
4. Tài sản chính và tài sản phụ ................................................................................................ 23
5. Tài sản chia được và không chia được ................................................................................ 23
6. Hoa lợi, lợi tức. ................................................................................................................... 24
III. Quyền đối với tài sản. ....................................................................................................... 24 IV.
Quyền sở hữu ..................................................................................................................... 24
1. Quyền chiếm hữu (Điều 186) .............................................................................................. 24 2.
Quyền sử dụng (Điều 189) .................................................................................................. 24
3. Quyền định đoạt .................................................................................................................. 25 lOMoAR cPSD| 61630836 V.
Quyền khác đối với tài sản ............................................................................................... 25 1.
Quyền đối với bất động sản liền kề ..................................................................................... 25 2.
Quyền hưởng dụng .............................................................................................................. 26 3.
Quyền bề mặt (Điều 267) .................................................................................................... 26
Bài 7: HÌNH THỨC SỞ HỮU ........................................................................................................ 28
I/ Sở hữu chung ............................................................................................................................. 28
1. Xác lập <208> ..................................................................................................................... 28 2.
Các loại sở hữu chung ......................................................................................................... 28
3. Chia tài sản chung (219) ..................................................................................................... 29
Bài 8: BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU ................................................................................................. 30
I/ Khái quát về bảo vệ quyền sở hữu ........................................................................................... 30
Điều kiện chung cho các hình thức bảo vệ .................................................................................. 30
II/ Đòi tài sản đang bị người khác chiếm hữu (quyết định chung) .......................................... 30
Ghi nhận quyền đòi tài sản: ĐIều 166 BLDS (Được quyền đòi lại tài sản từ người chiếm hữu
khôn có căn cứ pháp lý) ............................................................................................................... 30
Chiếm hữu không có căn cứ PL................................................................................................... 30
Tài sản bị chiếm hữu hiện vẫn còn .............................................................................................. 30
Thời hiệu kiện đòi tài sản: Điều 155 BLDS bảo vệ quyền sở hữu không áp dụng thời hiệu khởi
kiện nên không bị giới hạn về thời gian. Quyền sở hữu còn tồn tại thì quyền đòi tài sản tồn tại.31
Nhu cầu được bảo vệ ................................................................................................................... 31
Đối với động sản không phải đăng kí (Điều 167)........................................................................ 31
Đối với ĐS phải đăng kí và BĐS ................................................................................................. 31
III/ Chấm dứt hành vi vi phạm quyền sở hữu ........................................................................... 31
IV/ Bồi thường thiệt hại (có thời hiệu khởi kiện) ....................................................................... 32
Bài 9: QUY ĐỊNH CHUNG VỀ THỪA KẾ .................................................................................. 33
Dẫn nhập ........................................................................................................................................ 33
Khái niệm thừa kế: là vấn đề pháp lý, phát inh từ việc 1 cá nhân chết để lại tài sản bà bàn
về ai hưởng tài sản đó .................................................................................................................. 33
Lịch sử phát triển ................................................................................................................ 33
I/ Quy định liên quan đến người để lại di sản ............................................................................ 33
Người để lại di sản ....................................................................................................................... 33
Địa điểm mở thừa kế (khoản 2 ĐIều 611 BLDS) ........................................................................
33 II/ Quy định liên quan đến người thừa kế
.................................................................................. 34 lOMoAR cPSD| 61630836
Khái niệm người thừa kế (Điều 613 BLDS) +con người thừa kế tồn tại ở thời điểm mở thừa kế
..................................................................................................................................................... 34
Quyền thừa kế (án lệ số 68) ......................................................................................................... 34
Bình đẳng giữa những người thừa kế .......................................................................................... 34
Không được hưởng di sản (khác không có quyền thừa kế) ......................................................... 34
Từ chối nhận di sản (khác từ chối tư cách thừa kế) ..................................................................... 34
III/ Quy định liên quan đến di sản .............................................................................................. 35
Khái niệm di sản (Điều 612 BLDS) => khộng bao gồm nghĩa vụ .............................................. 35
Xác định di sản (Điều 612 BLDS) ............................................................................................... 35
Quản lý di sản .............................................................................................................................. 35
IV/ Những quy định chung khác ................................................................................................. 35
Nghĩa vụ của người quá cố .......................................................................................................... 35
Hoàn cảnh của Nhà nước (Điều 622 BLDS) => Nhà nước hưởng di sản không phải tư cách
người thừa kế ............................................................................................................................... 36
Thời hiệu (Điều 623 BLDS) ........................................................................................................ 36
BÀI 10: THỪA KẾ THEO DI CHÚC ............................................................................................ 37
I. Khái niệm di chúc ...................................................................................................................... 37
II. Điều kiện di chúc có hiệu lực .................................................................................................. 37
Di chúc viết: ........................................................................................................................ 38
Di chúc miệng: .................................................................................................................... 39
III. Thời điểm có hiệu lực của di chúc ........................................................................................ 40
IV. Thừa kế không phụ thuộc nội dung di chúc ........................................................................ 40
V. Di sản dùng vào việc thờ cúng ................................................................................................ 40
VI. Di tặng (Điều 646): ................................................................................................................. 40
VII. Di chúc bị mất, thất lạc (Điều 642): ..................................................................................... 41
VIII. Giải thích di chúc ................................................................................................................ 41
BÀI 11: THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT ...................................................................................... 42
I/ Khái niệm và trường hợp thừa kế theo pháp luật.................................................................. 42 -
Thừa kế pháp luật khác di chúc........................................................................................... 42
Trường hợp thừa kế theo pháp luật ..................................................................................... 42
II/ Diện thừa kế theo pháp luật.................................................................................................... 42 lOMoAR cPSD| 61630836
Khái niệm (k1 Đ645) .......................................................................................................... 42
Hàng thừa kế ....................................................................................................................... 42
III/ Các hàng thừa kế.................................................................................................................... 42
Hàng thứ nhất ...................................................................................................................... 42
Hàng thứ hai ........................................................................................................................ 43
Hàng thứ ba ......................................................................................................................... 43
IV/ Thừa kế thế vị ......................................................................................................................... 43
Khái niệm ............................................................................................................................ 43
Xác định .............................................................................................................................. 43
V/ Con riêng .................................................................................................................................. 44
VI/ Điều 653: quan hệ thừa kế giữa con nuôi và cha nuôi, mẹ nuôi và cha đẻ, mẹ đẻ ........... 44
BÀI 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ TÀI SẢN VÀ THỪA KẾ I.
Khái niệm pháp luật dân sự:
- Pháp luật dân sự là hệ thống quy định của các chủ thể dân sự.
- Pháp luật dân sự Việt Nam là hệ thống các quy định ứng xử, quyền và nghĩa vụ dân sự của cá
nhân, pháp nhân do Việt Nam xây dựng nên. - Bao gồm 2 nhóm:
+ Quy định chung: áp dụng cho tất cả hoặc hầu hết các chủ thể.
+ Quy định chỉ điều chỉnh một số vấn đề dân sự.
- Phạm vi ngày càng được mở rộng: pháp luật dân sự không tồn tại độc lập mà còn có các luật
nhỏ hơn (luật chuyên biệt)
- Theo nguyên lý ưu tiên luật chuyên biệt, nếu luật chuyên biệt không có quy định mới sử dụng Bộ luật Dân sự. II.
Đối tượng điều chỉnh:
- Các ứng xử của cá nhân và pháp nhân.
- Quyền và nghĩa vụ trong quan hệ pháp luật dân sự.
=> đối tượng là quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể với nhau, bao gồm quan hệ nhân thân và
quan hệ tài sản (rất phổ biến): lOMoAR cPSD| 61630836
+ Quan hệ nhân thân: không trị giá được bằng tiền, không thể chuyển giao từ người này sang
người khác, thường chấm dứt khi 1 trong 2 bên chết.
+ Quan hệ tài sản: có thể chuyển giao, chết không phải là hết mà chuyển sang người thừa kế. III.
Phương pháp điều chỉnh:
- Là cách thức pháp luật tác động tới đối tượng điều chỉnh.
- Phương pháp điều chỉnh của pháp luật dân sự: để chủ thể tự định đoạt nhưng pháp luật dân sự
vẫn đứng ra quy định, đưa ra một số giới hạn mà chủ thể không được vượt qua.
IV. Các nguyên tắc cơ bản:
- Là những tư tưởng xuyên suốt trong quá tình xây dựng và áp dụng pháp luật.
- Số lượng thay đổi giữa các Bộ luật Dân sự. - Nội hàm của nguyên tắc:
+ Bình đẳng: về chủ thể (quyền và nghĩa vụ)
+ Tự do cam kết, tự do thỏa thuận: nếu pháp luật không cấm thì các chủ thể được quyền làm.
+ Thiện chí, trung thực: tồn tại ở quá trình xác lập, tồn tại, chấm dứt.
=> thể hiện tính đạo đức trong pháp luật Việt Nam.
+ Không được xâm phạm: về quyền và lợi ích hợp pháp của người khác.
=> giúp các chủ thể có giới hạn nhất định.
+ Tự chịu trách nhiệm: đối với người từ đủ 18 tuổi. V.
Nguồn điều chỉnh:
- Văn bản quy phạm pháp luật: Hiến pháp, nghị định, văn bản hướng dẫn. - Nguồn thực tiễn:
+ Tập quán pháp (Điều 5), chỉ là nguồn bổ trợ khi không có quy phạm pháp luật.
+ Thói quen, đạo đức xã hội (Điều 123)
+ Án lệ (Điều 6) - Nguồn khác: + Áp dụng tương tự. + Lẽ công bằng
=> nhằm khắc phục những hạn chế trong pháp luật dân sự. lOMoAR cPSD| 61630836
BÀI 3: CHỦ THỂ CỦA PHÁP LUẬT DÂN SỰ I. CÁ NHÂN
1. Năng lực dân sự của cá nhân (Điều 16)
Điều 16. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân
1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và
nghĩa vụ dân sự.
2. Mọi cá nhân đều có năng lực pháp luật dân sự như nhau.
3. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân có từ khi người đó sinh ra và chấm dứt khi người đó chết.
- Khả năng này không phải thuộc tính tự nhên mà do pháp luật quy định
- Thời điểm bắt đầu: bắt đầu từ khi sinh ra (trừ trường hợp ngoại lệ là thừa kế)
Ví dụ: A có thai sinh ra B vào 1/2024, cha của B là C mất năm 2023  B vẫn có quyền thừa kế
- Thời điểm chấm dứt: khi cá nhân chết (trong một số trường không rõ cá nhân sống hay chết: vắng mặt, mất tích)
- Nội dung năng lực pháp luật dân sự của cá nhân: Điều 17.
1. Quyền nhân thân không gắn với tài sản và quyền nhân thân gắn với tài sản.
2. Quyền sở hữu, quyền thừa kế và quyền khác đối với tài sản.
3. Quyền tham gia quan hệ dân sự và có nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ đó.
2. Năng lực hành vi dân sự cá nhân
Điều 19. Năng lực hành vi dân sự của cá nhân
Năng lực hành vi dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập,
thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự.
- Mức độ lệ thuộc vào độ tuổi, khả năng nhận thức:
Điều 21. Người chưa thành niên
1. Người chưa thành niên là người chưa đủ mười tám tuổi.
2. Giao dịch dân sự của người chưa đủ sáu tuổi do người đại diện theo pháp luật của
người đó xác lập, thực hiện.
3. Người từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười lăm tuổi khi xác lập, thực hiện giao dịch dân
sự phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch dân sự phục vụ nhu cầu
sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi. lOMoAR cPSD| 61630836
4. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi tự mình xác lập, thực hiện giao
dịch dân sự, trừ giao dịch dân sự liên quan đến bất động sản, động sản phải đăng ký và giao
dịch dân sự khác theo quy định của luật phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý
Điều 20. Người thành niên 1.
Người thành niên là người từ đủ mười tám tuổi trở lên. 2.
Người thành niên có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, trừ trường hợp quy định tại các
điều 22, 23 và 24 của Bộ luật này.
- Trường hợp ngoại lệ: 
Điều 22. Mất năng lực hành vi dân sự 1.
Khi một người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm
chủ được hành vi thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức
hữu quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở
kết luận giám định pháp y tâm thần.
Khi không còn căn cứ tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của
chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan,
Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự. 2.
Giao dịch dân sự của người mất năng lực hành vi dân sự phải do người đại diện theo
pháp luật xác lập, thực hiện.
+ Nội dung: không thể nhận thức, làm chủ hành vi
 Việc này đánh giá trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần
+ Quyết định của tòa: quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự (thủ tục tư pháp) +
Giao dịch dân sự do đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện 
Điều 23. Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi
1. Người thành niên do tình trạng thể chất hoặc tinh thần mà không đủ khả năng nhận
thức, làm chủ hành vi nhưng chưa đến mức mất năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của
người này, người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, trên cơ sở
kết luận giám định pháp y tâm thần, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người có
khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và chỉ định người giám hộ, xác định quyền, nghĩa
vụ của người giám hộ.
2. Khi không còn căn cứ tuyên bố một người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành
vi thì theo yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của lOMoAR cPSD| 61630836
cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố người có khó
khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
+ Nội dung: chứng minh cá nhân không đủ khả năng nhưng chưa đến mức bị tuyên bố mất khả
năng năng lực hành vi dân sự
 Việc này đánh giá trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần
+ Quyết định của tòa: quyết định tuyên bố là người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi
 Hệ quả: Tòa chỉ định người giám hộ, theo quyết định của tòa án 
Điều 24. Hạn chế năng lực hành vi dân sự
1. Người nghiện ma túy, nghiện các chất kích thích khác dẫn đến phá tán tài sản của gia
đình thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu
quan, Tòa án có thể ra quyết định tuyên bố người này là người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự.
Tòa án quyết định người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự
và phạm vi đại diện.
2. Việc xác lập, thực hiện giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của người bị Tòa án
tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp
luật, trừ giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày hoặc luật liên quan có quy định khác.
3. Khi không còn căn cứ tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì theo
yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ
chức hữu quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự.
3. Giám hộ cá nhân
- Khái niệm (Điều 46): Trong một số trường hợp cá nhân có nhu cầu người khác chăm
sóc mình, có nhu cầu người khác giáo dục, có nhu cầu người khác bảo vệ mình.
 Mục đích: chăm sóc, giáo dục, bảo vệ quyền lợi của người được bảo hộ.
- Chế định giám hộ (Điều 47): + Người đủ 18 tuổi:
• Mất năng lực hành vi dân sự (Điều 22)
• Có khó khăn trong nhân thức, làm chủ hành vi (Điều 23)
+ Người chưa thành niên (Khoản 2, Điều 47): lOMoAR cPSD| 61630836 • Không còn cha mẹ
• Không xác định được cha mẹ
• Có cha mẹ nhưng đều thuộc trường hợp tại Điều 23, Điều 24  Tòa án khẳng định không đủ diều kiện
 Một người chỉ có thể được một người giám hộ, trừ trường hợp cha, mẹ cùng giám hộ cho con
hoặc ông, bà cùng giám hộ cho cháu.
- Người giám hộ (Điều 48): là cá nhân hoặc pháp nhân
Điều 48. Người giám hộ
1. Cá nhân, pháp nhân có đủ điều kiện quy định tại Bộ luật này được làm người giám hộ.
2. Trường hợp người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ lựa chọn người giám hộ cho
mình thì khi họ ở tình trạng cần được giám hộ, cá nhân, pháp nhân được lựa chọn là người
giám hộ nếu người này đồng ý. Việc lựa chọn người giám hộ phải được lập thành văn bản có
công chứng hoặc chứng thực.
3. Một cá nhân, pháp nhân có thể giám hộ cho nhiều người.
+ Khi cá nhân trong trạng thái tỉnh táo, xác định được thời gian ở trạng thái cần được giám hộ
thì được tự lựa chọn người giám hộ nếu người được chọn đồng ý 
Trường hợp này phải có văn bản chứng thực
+ Một cá nhân/pháp nhân có thể giám hộ cho nhiều người 
Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể làm người giám hộ, phải đáp ứng điều kiện tại Điều 49 và Điều 50.
- Quyền và nghĩa vụ của người giám hộ: quy định tại Điều 55,56,57,58
- Bộ luật dân sự 2015 cho phép: người giám hộ chỉ định và người giám hộ đương nhiên:
• Người giám hộ đương nhiên (Điều 52):
+ Chưa thành niên: Danh sách theo trật tự nhất định quy định cụ thể tại Điều 52, chỉ chọn một
người theo danh sách (đối với trường hợp thuộc Khoản 1 và Khoản 3). Nếu không có người thuộc
điều này thì chuyển sang Điều 54.
+ Người đã thành niên: (Điều 53): 1. Vợ/chồng 2. Con cả  kế tiếp 3. Cha/mẹ
 Nếu không có người thuộc điều này thì chuyển sang Điều 54.
 Thông thường người giám hộ một khi đã được chỉ định thực hiện từ khi bắt đầu đến khi kết
thúc, tuy nhiên được thay đổi người giám hộ quy định tại Điều 60 và 61.
- Chấm dứt việc giám hộ (Điều 62 và 63): lOMoAR cPSD| 61630836
+ Giám hộ không tồn tại vĩnh viễn đối với cá nhân, giám hộ chấm dứt khi nhu cầu giám hộ không còn nữa.
4. Tìm kiếm người vắng mặt, mất tích, chết
- Trong trường hợp không có thông tin cá nhân, không có cơ sở xác định người đó đã
chết tùy theo mức độ thông tin , dự tính về khả năng chết có ba cơ chế tùy theo tình huống.
+ Tại nơi cư trú: Điều 65, 66, 67
+ Cơ chế tư pháp: đối với cá biệt tích 6 tháng liền trở lên (không áp dụng với người truy nã)
tòa án ra quyết định tìm kiếm theo cơ chế tư pháp  Hệ quả:
• Quản lý tài sản của người mất tích
• Người biệt tích chưa được coi là người đã chết, không thể xử lý tài sản như người đã chết
• Người biệt tích trở lại thì quyết định tìm kiếm hết hiệu lực 
Tuyên bố cá nhân mất tích (Điều 68):
- Khi cá nhân không để lại thông tin quá lâu, việc tìm kiếm người vắng mặt không đủ thì
sẽ tuyên bố cá nhân mất tích trong trường hợp:
+ Biệt tích từ 2 năm liền trở lên
+ Đã áp dụng đầy đủ các biện pháp tìm kiếm vẫn không xác định được (không có kết quả)
 Đủ các điều kiện trên, tòa án ra quyết định cá nhân mất tích  Hệ quả:
+ Chưa bị coi là chết, các quan hệ nhân thân, tài sản chưa chấm dứt
+ Nếu vợ/chồng xin ly hôn thì tòa án giải quyết cho ly hôn
+ Chưa xử lý tài sản theo quy định thừa kế mà quản lý theo quy định tại Điều 65
- Khi người mất tích trở lại (Điều 70)  Yêu cầu tòa án hủy tuyên bố mất tích, nhận lại
tài sản, đối với quyền nhân thân, thì việc ly hôn vẫn cò hiệu lực pháp luật, nếu muốn quay lại
phải làm đăng ký kết hôn lại. 
Tuyên bố cá nhân chết:
- Không chắc chắn, không có thông tin sống hay chết, việc coi như đã chết tùy vào bối
cảnh quy định tại Khoản 1 Điều 71(căn cứ để xác định ngày):
Điều 71. Tuyên bố chết
1. Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là
đã chết trong trường hợp sau đây:
a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà
vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
b) Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin lOMoAR cPSD| 61630836
tức xác thực là còn sống;
c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên
tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;
d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được
tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này.  Hệ quả:
+ Đành phải ứng xử như người đã chết
+ Nhân thân: xử lý như trường hợp cá nhân đã chết (Nếu người đó đang trong tình trạng hôn
nhân, hôn nhân đương nhiên kết thúc).
+ Tài sản: Xử lý theo quy định về thừa kế
- Khi cá nhân bị tuyên bó chết quay trở lại thì quyết đinh tuyên bố cá nhân chết không
đương nhiên hết hiệu lực, phải tiến hành thủ tục hủy bỏ tuyên bố cá nhân chết, quan hệ nhân thân
được khôi phục (việc ly hôn vẫn cò hiệu lực pháp luật, nếu muốn quay lại phải làm đăng ký kết
hôn lại), nhận lại tài sản với giá trị hiện có, trường hợp người thừa kế trả lại tài sản phải trả lại cả lợi tức.
5. Trường hợp hộ gia đình và tổ hợp tác tham gia vào giao dịch dân sự:
- Trước Bộ luật dân sự 2015, có quy định hộ gia đình và tổ hợp tác là chủ thể
- Từ Bộ luật dân sự 2015 vẫn tồn tại hai chủ thể này với vai trò là tổ chức (nhóm người/tập
hợp) nhiều chủ thể - KHÔNG được coi là một một chủ thể.
Trước Bộ luật dân sự 2015
Bộ luật dân sự 2015
- Là một chủ thể trong hoạt động dân sự
- Từng cá nhân là bên tham gia
Ví dụ: 8 người trong gia đình có một tài
sản chung là một mảnh đất và hộ gia đình
này đem đi bán thì bản chất là mỗi thành
viên là một chủ thể trong giao dịch dân sự này. II. PHÁP NHÂN
1. Khái niệm
- Là một chủ thể do người hư cấu, không do tự nhiên mà do con người tạo ra, không có định nghĩa cụ thể.
Ví dụ: trường đại học, công ty, mặt trận tổ quốc,...
- Tạo ra nhằm mục đích: lOMoAR cPSD| 61630836
+ Có thể tập hợp nhiều cá nhân lại với nhau, có rất nhiều thành viên
+ Giúp các thành viên hạn chế rủi ro cá nhân Ví dụ: A,B,C hợp lại cùng nhau mở nhà hàng:
• Với trường hợp tạo lập với tư cách pháp nhân: pháp nhân chịu trách nhiệm rủi ro, nếu không
đủ tài chính để chịu trách nhiệm có thể phá sản
• Với trường hợp tạo lập dưới danh nghĩa cá nhân tự làm – không theo tư cách pháp nhân: khi
có rủi ro xảy ra mà không đủ tài chính để chịu trách nhiệm thì phải lấy tài sản riêng của mình đi bồi thường
 Khái niệm này lần đầu xuất hiện tại Việt Nam vào thế kỉ 19
2. Điều kiện có tư cách pháp nhân
Điều 74. Pháp nhân
1. Một tổ chức được công nhận là pháp nhân khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Được thành lập theo quy định của Bộ luật này, luật khác có liên quan;
b) Có cơ cấu tổ chức theo quy định tại Điều 83 của Bộ luật này;
c) Có tài sản độc lập với cá nhân, pháp nhân khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản của mình;
d) Nhân danh mình tham gia quan hệ pháp luật một cách độc lập.
2. Mọi cá nhân, pháp nhân đều có quyền thành lập pháp nhân, trừ trường hợp luật có quy định khác.
 Điều kiện quan trọng nhất là Có tài sản độc lập với cá nhân, pháp nhân khác và tự chịu
trách nhiệm bằng tài sản của mình (Thực tiễn: chỉ cần có tài khoản ngân hàng độc lập là đủ)
Ví dụ: Một chi nhánh ngân hàng không phải pháp nhân mà chỉ là một chủ thể của pháp nhân
3. Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân - Khái niệm:
Điều 86. Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân
1. Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân là khả năng của pháp nhân có các quyền,
nghĩa vụ dân sự. Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân không bị hạn chế, trừ trường hợp
Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.
2. Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân phát sinh từ thời điểm được cơ quan nhà
nước có thẩm quyền thành lập hoặc cho phép thành lập; nếu pháp nhân phải đăng ký hoạt
động thì năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân phát sinh từ thời điểm ghi vào sổ đăng ký.
3. Năng lực pháp luật dân sự của pháp nhân chấm dứt kể từ thời điểm chấm dứt pháp nhân.
- Điểm mới của BLDS 2015 so vói các BLDS trước: lOMoAR cPSD| 61630836
+ Phù hợp với mục đích hoạt động của pháp nhân
+ Nếu muốn hạn chế năng lực phải dùng đến luật
* Lưu ý: Thời điểm bắt đầu là từ thời điểm cơ quan Nhà nước có thẩm quyền có phép hoạt động,
thành lập. Thời điểm chấm dứt là khi tuyên bố chấm dứt
4. Hoạt động của pháp nhân *LƯU Ý:
- Pháp nhân không có năng lực hành vi
- Pháp nhân không tự thực hiện quyền và nghĩa vụ mà luôn hoạt động thông qua cơ quan
điều hành hoặc đại diện.
- Phải có người đại diện: theo pháp luật hoặc theo ủy quyền
- Các bộ phận của pháp nhân (Điều 84):
+ Có thể (không bắt buộc) là chi nhánh: phụ thuộc vào pháp nhân, không phải là pháp nhân, có
nhiệm vụ thực hiện toàn bộ hoặc một phần chức năng của pháp nhân.
+ Có thể (không bắt buộc) là văn phòng đại diện: phụ thuộc vào pháp nhân, không phải là pháp
nhân, có nhiệm vụ đại diện trong phạm vi do pháp nhân giao, bảo vệ lợi ích của pháp nhân.
5. Quan hệ giữa pháp nhân và chủ thể khác
- Pháp nhân không chịu trách nhiệm cho các thành viên của mình
Ví dụ: Giám đốc công ty vay tiền với tư cách cá nhân thì pháp nhân không phải chịu trách nhiệm
- Thành viên không chịu trách nhiệm thay cho pháp nhân
Ví dụ: Giám đốc vay tiền với tư cách pháp nhân thì giám đốc không thể lấy tài sản của riêng
mình ra trả thay cho pháp nhân
- Ngoại lệ: Thành viên của pháp nhân vẫn chịu trách nhiệm với nhiệm vụ của pháp nhân
Ví dụ: Pháp nhân giải thể vẫn còn nơ nhưng ban điều hành/ban giám đốc là người có lỗi thì
vẫn phải chịu trách nhiệm hoặc trong trường hợp là công ty hợp danh thì vẫn phải chịu trách nhiệm
6. Các yếu tố lí lịch của pháp nhân
- Phải có tên bằng tiếng việt (Điều 78)
- Phải có trụ sở - nơi đặt cơ quan điều hành (Điều 79)
- Phải có địa chỉ liên lạc, pháp nhân được thành lập theo pháp luật Việt Nam là pháp nhân Việt Nam.
7. Cải tổ, chấm dứt pháp nhân
- Trong quá trình tồn tại pháp nhân có thể cải tổ, chấm dứt pháp nhân
- Quy định tại Điều 90, Điều 91, Điều 92 lOMoAR cPSD| 61630836
Ví dụ: đổi tên, thay đổi hình thức tổ chức, xác nhập, chia tách pháp nhân
BÀI 4: GIAO DỊCH DÂN SỰ I. Khái niệm:
- Giao dịch dân sự có thể là một hành vi pháp lý đơn phương hình thành từ ý chí của một
chủ thể, ý chí đó không cần sự đồng ý của các chủ thể khác.
- Giao dịch dân sự cũng có thể là hợp đồng hình thành từ ý chí của 2 chủ thể và có sự
thống nhất ý chí của 2 chủ thể đó.
- Không phải ý chí nào của chủ thể cũng có thể tạo ra giao dịch dân sự mà chỉ có những
ý chí nào nhằm làm phát sinh, xác lập, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa cụ dân sự mới tạo ra giao dịch dân sự. II.
Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự: - Bao gồm 6 điều kiện, chia thành 2 nhóm:
1. Điều kiện liên quan đến chủ thể:
- Người tham gia giao dịch phải có năng lực pháp luật dân sự phù hợp với giao dịch. VD:
A và B xác lập giao dịch mua bán bất động sản ở Việt Nam:
+ nếu A là người nước ngoài thì không có năng lực pháp luật dân sự phù hợp nên không thể xác lập giao dịch.
+ nếu A là người Việt Nam thì có thể.
- Phải có năng lực hành vi dân sự phù hợp (theo quy định của pháp luật) với giao dịch.
- Phải hoàn toàn tự nguyện.
2. Điều kiện liên quan đến giao dịch:
- Không được vi phạm điều cấm của luật:
+ Được quy định không cho phép của 1 điều luật.
+ Văn bản dưới luật không thể là điều cấm.
- Không được trái với đạo đức xã hội:
- Hình thức là điều kiện nếu luật có quy định:
+ nếu luật quy định hình thức là điều kiện bắt buộc thì không theo, chưa chắc hợp đồng vô hiệu.
+ nếu luật quy định hình thức là điều kiện có hiệu lực thì không theo, chắc chắn hợp đồng vô hiệu.
VD: yêu cầu công chứng,… III.
Giao dịch dân sự vô hiệu
1. Nguyên tắc chung về giao dịch dân sự vô hiệu:
- Theo Điều 122, nếu thiếu 1 trong 6 điều kiện của Điều 117 thì giao dịch dân sự vô hiệu
(trừ trường hợp ở Điều 129, khoản 2 Điều 132) lOMoAR cPSD| 61630836
2. Vô hiệu do vi phạm điều cấm, trái đạo đức xã hội (Điều 123)
- Vì xâm phạm đến lợi ích của xã hội
- Điều luật không nói rõ ai là người co quyền yêu cầu tuyên bố vô hiệu.
=> ai cũng có thể yêu cầu tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu.
3. Vô hiệu do giả tạo (Điều 124):
* Khái niệm: giả tạo là cái không có thật.
=> giao dịch dân sự giả tạo là giao dịch dân sự không có thật. * Các trường hợp:
- Các bên tạo ra giao dịch giả nhằm che đậy bản chất của giao dịch thật.
VD: A lập hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất cho B nhưng sợ chồng là C phản đối nên
tạo lập cho B hợp đồng thuê đất => hợp đồng thuê là hợp đồng bên ngoài nhưng giả tạo.
- Không thay đổi bản chất mà thay đổi chủ thể giao dịch.
VD: A mua bất động sản của B nhưng khi ra công chứng lại để C đứng tên:
+ Giao dịch của B và C là giả tạo.
+ Giao dịch của A và B là có thật.
- Các bên không thay đổi bản chất, chủ thể của giao dịch nhưng thay đổi nội dung của
giao dịch. VD: A bán đất cho B với giá 5 tỉ nhưng khi ra công chứng chỉ ghi 2 tỉ.
* Xử lý giao dịch dân sự có giả tạo:
- Giao dịch dân sự có giả tạo bị vô hiệu.
- Giao dịch dân sự thực tế vẫn có hiệu lực, nhưng cũng có thể vô hiệu theo Bộ luật này
hay luật khác có liên quan.
- Luật không quy định ai có quyền yêu cầu tuyên bố giao dịch giả tạo vô hiệu.
=> ai cũng có quyền yêu cầu tuyên bố vô hiệu, vì:
+ giao dịch giả tạo không tồn tại thực tế.
+ thời hạn yêu cầu tuyên bố vô hiệu không bị giới hạn.
4. Vô hiệu do năng lực hành vi dân sự không phù hợp (Điều 125):
- Người chưa đủ tuổi vị thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó
khăn, hạn chế năng lực hành vi dân sự.
- Theo khoản 1, nếu giao dịch trong các trường hợp này không có người đại diện thì vô hiệu.
- Mục đích: nhằm bảo vệ những cá nhân được liệt kê. lOMoAR cPSD| 61630836
- Khi nào người đại diện yêu cầu vô hiệu thì giao dịch dân sự mới vô hiệu.
- Trong một số trường hợp, dù người xác lập giao dịch không có năng lực hành vi dân sự
phù hợp nhưng giao dịch chỉ mang lợi ích cho họ (tặng cho,…) thì giao dịch đó không vô hiệu (khoản 2).
5. Vô hiệu do nhầm lẫn
- Quy định này đã hoàn toàn thay đổi so với các Bộ luật Dân sự trước 2015.
- Trước đây, xác định lỗi là do 1 bên gây ra; Điều 126 Bộ luật Dân sự 2015 không đặt
nặng nguyên nhân gây ra nhầm lẫn.
- Đối tượng nhầm lẫn có thể về nội dung giao dịch hoặc về chủ thể giao dịch.
=> trong thực tế, Bộ luật Dân sự 2015 quy định dù là nhầm lẫn về nội dung hay về chủ thể thì
giao dịch đều vô hiệu. - Thủ tục yêu cầu:
+ Trước Bộ luật Dân sự 2015: yêu cầu bên kia thay đổi cho đúng với hợp đồng, nếu bên kia
không chấp nhận thì giao dịch mới vô hiệu.
+ Bộ luật Dân sự 2015 bỏ thủ tục yêu cầu thay đổi, chỉ cần một bên không đạt được mục đích
thì giao dịch đó vô hiệu. - Thời hiệu yêu cầu:
+ Trước 2015: thời hiệu yêu cầu tuyên bố vô hiệu là 2 năm tính từ thời điểm giao dịch được xác lập.
+ Bộ luật Dân sự 2015: thời điểm biết giao dịch đó bị lừa dối, nhầm lẫn.
- Khái niệm nhầm lẫn: có sự chênh lệch (khác biệt) giữa nhận thức và thực tế.
6. Vô hiệu do lừa dối, đe dọa
7. Hệ quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu
- Theo tòa án tối cao, khi tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu thì có 5 hệ quả xảy ra:
* Không làm thay đổi, phát sinh, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự của các bên.
- khoản 1 Điều 131: các bên phải khôi phục lại tình trạng ban đầu, coi như chưa có gì xảy ra.
- khoản 2 Điều 131: các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận, trường hợp không thể
hoàn trả bằng hiện vật thì trị giá thành tiền để hoàn trả.
- Trong thực tiễn, tòa án căn cứ vào giá trị trong hợp đồng mà các bên đã thỏa thuận.
* Bồi thường thiệt hại:
- Điều 131: bên nào có lỗi gây ra thiệt hại thì phải bồi thường. lOMoAR cPSD| 61630836
- Trong thực tiễn có 2 trường hợp: + Lỗi do 1 bên + Lỗi do 2 bên
=> theo nguyên tắc không đánh đồng lỗi bằng nhau, mà phải xem xét mức độ nặng nhẹ mà bồi thường khác nhau.
- Trong thực tiễn, thiệt hại là những chi phí, công sức mà các bên đã bỏ ra cho hợp đồng.
- Hiện nay, rất nhiều giao dịch về bất động sản mà sau đó vô hiệu, thường xảy ra trường
hợp bất động sản tăng giá so với lúc giao dịch. Tòa án theo hướng bên bán nhận lại bất động sản,
bên mua là người thiệt hại thì theo chênh lệch giá, theo tỉ lệ thanh toán để được bồi thường.
* Về hoa lợi, lợi tức:
- Sau khi giao dịch được xác lập và trước khi giao dịch bị tuyên bố vô hiệu thì sản phẩm
sinh ra là hoa lợi, lợi tức.
- VD: A bán nhà cho B, B lại cho người khác thuê nhà:
+ Hoa lợi, lợi tức là tiền thuê nhà.
+ Nếu giao dịch vô hiệu thì B phải trả lại nhà cho A. Nếu B không biết lý do vô hiệu thì B là bên
ngay tình, được giữ lại hoa lợi, lợi tức. Nếu B không ngay tình thì phải trả lại A cả hoa lợi, lợi tức.
* Giao dịch liên quan tới nhân thân:
* Vô hiệu một phần và vô hiệu toàn phần:
- Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì nó có thể vô hiệu toàn bộ, cũng có thể vô hiệu một phần.
- Nếu vô hiệu một phần thì chỉ vô hiệu phần đó, không ảnh hưởng tới những phần khác.
- VD: A và C là đồng thừa kế, A bán di sản cho B mà không có sự đồng ý của C:
+ nếu di sản đó chia được thì nó chỉ vô hiệu phần của C.
+ nếu di sản không chia được thì nó vô hiệu toàn bộ giao dịch. IV.
Đại diện trong giao dịch dân sự
1. Khái niệm
- Đại diện là cơ chế cho phép 1 chủ thể xác lập giao dịch nhưng họ không trực tiếp tham
gia mà thông qua đại diện.
- Cơ chế gồm có 3 người: người được đại diện, người đại diện, bên còn lại.
- VD: A xác lập giao dịch chuyển nhượng tài sản cho B, có 2 trường hợp: + A trực tiếp tham gia giao dịch với B.
+ A không trực tiếp tham gia mà thông qua đại diện là C kí với B. (có 2 chữ ký nhưng C chỉ là đại diện). lOMoAR cPSD| 61630836
- Có một số trường hợp buộc phải thực hiện giao dịch thông qua cơ chế đại diện. (VD:
giao dịch dân sự của pháp nhân)
- Có một số trường hợp không thể thực hiện giao dịch thông qua cơ chế đại diện. (VD: kết hôn)
2. Các loại đại diện
* Đại diện theo pháp luật
A. Đại diện theo cá nhân (Điều 136)
- Với người chưa thành niên thì cha mẹ là người đại diện theo pháp luật.
- Với người được giám hộ thì người giám hộ là người đại diện theo pháp luật.
B. Đại diện theo pháp nhân (Điều 137)
- Dựa vào điều lệ pháp nhân hay người thẩm quyền theo quy định của pháp luật hay người do tòa án chỉ định.
* Đại diện theo ủy quyền (Điều 138)
- Là đại diện được hình thành trên cơ sở ủy quyền.
3. Phạm vi đại diện:
* Người đại diện phải xác lập, thực hiện giao dịch trong phạm vi của mình dựa vào: - Theo pháp luật
+ Quy định theo cơ quan có thẩm quyền. + Điều lệ. + Nội dung ủy quyền. + Quy định của luật.
+ Trong trường hợp không xác định cụ thể phạm vi thì người đại diện theo pháp luật có thể xác
lập mọi giao dịch dân sự. - Theo ủy quyền:
+ Xác định theo nội dung ủy quyền.
+ Trong trường hợp ủy quyền không rõ thì phải giải thích.
* Trường hợp vượt quá phạm vi đại diện hay không có quyền đại diện (Điều 142, 143)
- VD: A là phó giám đốc của công ty B, A đại diện cho B kí hợp đồng với C nhưng A lại
không có quyền đại diện, thì xuất hiện 2 khả năng:
+ B có thể phản đối: theo nguyên tắc thì B sẽ không bị ràng buộc bởi hợp đồng. lOMoAR cPSD| 61630836
=> ngoại lệ: nếu B biết mà không phản đối thì B vẫn chịu sự ràng buộc, nếu B có lỗi làm cho C
tin rằng A là người đại diện thì cũng chịu sự ràng buộc. + C có thể phản đối:
4. Chấm dút đại diện
- Căn cứ theo khoản 3, 4 Điều 140.
BÀI 5: THỜI HẠN, THỜI HIỆU
I. Thời hạn 1. Khái niệm:
- Thời han là một khoảng thời gian được xác định từ thời điểm này đến thời điểm khác - Cách tính thời hạn:
+ Có thể do quy định của pháp luật.
+ Do ý chí của các bên liên quan quy định.
+ Tính theo đơn vị thời gian, bằng sự kiện xảy ra.
+ Thông thường thời hạn rất dễ nhận ra.
+ Thông thường thời hạn tính theo lịch dương trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
2. Cách xác định thời điểm: *Thời điểm bắt đầu: -
Nếu thời hạn được tính bằng phút, giờ thì bắt đầu từ thời điểm đó. VD: 48 giờ từ sau khi thông báo. -
Nếu thời hạn tính bằng ngày, tuần, tháng, năm thì ngày đầu tiên không tính vào thời hạn
mà bắt đầu tính từ ngày tiếp theo liền kề.
VD: xác lập giao dịch dân sự vào ngày 01/04 được tính từ 02/04. *Thời điểm kết thúc: -
Vào lúc 24h của ngày cuối cùng của thời hạn. -
Trường hợp ngày cuối cùng rơi vào ngày nghỉ lễ hoặc ngày nghỉ cuối tuần thì thời hạn
kết thúc vào thời điểm kết thúc ngày làm việc tiếp theo.
II. Thời hiệu: 1. Khái luận:
- Trước tiên, thời hiệu là một loại thời hạn. Tuy nhiên không phải thời hạn nào cũng là thời hiệu.
- Thời hạn là thời hiệu cần điều kiện: