-
Thông tin
-
Quiz
Đề cương môn Triết học Mác Lênin | Học viện Hành chính Quốc gia
CHƯƠNG 1 KHÁI LUẬN VỀ TRIẾT HỌC VÀ TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN CHƯƠNG 2 CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Tiếng Anh chuyên ngành (TA2024) 122 tài liệu
Học viện Hành chính Quốc gia 768 tài liệu
Đề cương môn Triết học Mác Lênin | Học viện Hành chính Quốc gia
CHƯƠNG 1 KHÁI LUẬN VỀ TRIẾT HỌC VÀ TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN CHƯƠNG 2 CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Môn: Tiếng Anh chuyên ngành (TA2024) 122 tài liệu
Trường: Học viện Hành chính Quốc gia 768 tài liệu
Thông tin:
Tác giả:
Preview text:
lOMoARcPSD|49830739 CHƯƠNG 1
KHÁI LUẬN VỀ TRIẾT HỌC VÀ TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
I. TRIẾT HỌC VÀ VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC
1. Khái lược về triết học
1.1. Khái niệm triết học *
Ở phương Đông: Trung Qu Āc, triết học có g Āc từ chữ “tri Āt” với ý
nghĩa là sự truy tìm b愃◌ऀn ch Āt c甃◌ऀa Āi tượng nhận thức, thường là con người, xã
hội, vũ trụ và tư tưởng. Triết học là biểu hiện cao c甃◌ऀa trí tuệ, là sự hiểu biết sâu sắc c甃◌ऀa
con người về toàn bộ thế giới thiên - ịa - nhân và ịnh hướng nhân sinh quan cho con người.
Ấn Độ, thuật ngữ Darśana (triết học) có nghĩa g Āc là “chiêm ngưỡng” hàm ý là tri thức
dựa trên lý trí, là con ường suy ng ̀m ể d ̀n dắt con người ến với l攃̀ ph愃◌ऀi. *
Ở phương Tây, thuật ngữ “triết học” theo tiếng Hy L愃⌀p cổ là Philo-sophia
nghĩa là yêu m Ān sự thông thái. Người Hy L愃⌀p cổ 愃⌀i quan niệm philosophia vừa
mang nghĩa là gi愃◌ऀi thích vũ trụ, ịnh hướng nhận thức và hành vi, vừa nh Ān m愃⌀nh
ến khát vọng tìm kiếm chân lý c甃◌ऀa con người.
Như vậy, c愃◌ऀ ở phương Đông và phương Tây, ngay từ u, triết học ã ược hiểu là
lo愃⌀i hình nhận thức có trình ộ trừu tượng và khái quát hóa cao, t n t愃⌀i với tư cách là
một hình thái ý thức xã hội. *
Theo triết học Mác - Lênin, tri Āt học là hệ thống quan iểm lí luận chung
nhất về th Ā giới và vị trí con người trong th Ā giới ó, là khoa học về những quy luật vận
ộng, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy. 1.2. Nguồn gốc của triết học *
Nguồn gốc nhận thức.
Triết học chỉ xu Āt hiện khi kho tàng tri thức c甃◌ऀa loài người ã tích lũy ược một
v Ān hiểu biết nh Āt ịnh và trên cơ sở ó, tư duy con người cũng ã 愃⌀t ến trình ộ khái
quát hóa, trừu tượng hóa, có kh愃◌ऀ năng rút ra ược cái chung trong muôn vàn những sự
kiện, hiện tượng riêng l攃◌ऀ. *
Nguồn gốc xã hội. -
Triết học ra ời khi nền s愃◌ऀn xu Āt xã hội ã có sự phân công lao ộng, có sự
tách rời giữa lao ộng trí óc khỏi lao ộng chân tay. -
Triết học ra ời khi chế ộ tư hữu về tư liệu s愃◌ऀn xu Āt ra ời. Xã hội phân
chia thành giai c Āp và có Āi kháng giai c Āp.
1.3. Đối tượng nghiên cứu của triết học trong lịch sử *
Hy L愃⌀p cổ 愃⌀i: Triết học thời kỳ này chưa có Āi tượng nghiên cứu riêng.
Triết học Hy L愃⌀p cổ 愃⌀i là nền triết học tự nhiên vì nó bao hàm tri thức c甃◌ऀa t Āt
c愃◌ऀ các ngành khoa học như toán học, vật lý học, thiên văn học...Từ ó d ̀n ến quan iểm
về sau coi triết học là khoa học c甃◌ऀa mọi khoa học. 1 lOMoARcPSD|49830739 *
Tây Âu thời Trung cổ, khi quyền lực c甃◌ऀa Giáo hội bao trùm mọi lĩnh vực
ời s Āng xã hội, nền triết học tự nhiên bị thay bằng nền triết học kinh viện. Đ Āi tượng
c甃◌ऀa triết học Kinh viện chỉ tập trung vào các ch甃◌ऀ ề như niềm tin tôn giáo, thiên ường, ịa ngục… *
Từ thế kỷ XV – u thế kỷ XIX ở Tây Âu: Thế kỷ XV - XVI v Ān ề Āi
tượng nghiên cứu c甃◌ऀa triết học bắt u ược ặt ra; sang thế kỷ XVII – XVIII, khoa học tự
nhiên tách ra khỏi triết học, khoa học thực nghiệm ã ra ời, từng bước làm phá s愃◌ऀn tham
vọng c甃◌ऀa triết học mu Ān óng vai trò “khoa học c甃◌ऀa mọi khoa học”; u thế kỷ XIX
trong triết học cổ iển Đức, ặc biệt triết học Hêghen là hệ th Āng triết học cu Āi cùng thể
hiện tham vọng ó. Triết học chưa xác ịnh ược chính xác Āi tượng nghiên cứu. *
Triết học Mác ra ời ã o愃⌀n tuyệt triệt ể với quan niệm triết học là “khoa học
c甃◌ऀa mọi khoa học”, xác ịnh Āi tượng nghiên cứu c甃◌ऀa triết học là các quan hệ phổ
bi Ān và nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
1.4. Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan * Th Ā giới quan. -
Khái niệm: Th Ā giới quan là toàn bộ những quan niệm của con người về
th Ā giới, về bản thân con người cũng như vị trí và vai trò của con người trong th Ā giới ó. -
C Āu trúc: Thế giới quan bao g m tri thức, niềm tin và lý tưởng. Trong ó
tri thức là cơ sở trực tiếp hình thành thế giới quan, nhưng tri thức chỉ gia nhập thế giới quan
khi ã ược kiểm nghiệm ít nhiều trong thực tiễn và trở thành niềm tin. Lý tưởng là trình ộ
phát triển cao nh Āt c甃◌ऀa thế giới quan. -
Các hình thức thế giới quan: thế giới quan huyền tho愃⌀i; thế giới quan tôn
giáo, thế giới quan triết học. Thế giới quan duy vật biện chứng ược coi là ỉnh cao c甃◌ऀa
các lo愃⌀i thế giới quan ã có trong lịch sử. -
Vai trò: Định hướng cho con người trong nhận thức và thực tiễn.
* Tri Āt học - hạt nhân lý luận của th Ā giới quan.
Thế giới quan triết học có sự khác biệt với các hình thức thế giới quan khác. Trong
thế giới quan triết học, yếu t Ā tri thức óng vai trò quan trọng nh Āt. Tri thức triết học là
những tri thức lí luận chung nh Āt về thế giới. Do ó, triết học trở thành h愃⌀t nhân lí luận
c甃◌ऀa thế giới quan.
2. Vấn ề cơ bản của triết học
2.1. Nội dung vấn ề cơ bản của triết học *Khái niệm.
-Ph.Ăngghen ã viết: “V Ān ề cơ b愃◌ऀn lớn c甃◌ऀa mọi triết học, ặc biệt là c甃◌ऀa
triết học hiện 愃⌀i, là v Ān ề quan hệ giữa tư duy với t n t愃⌀i”.
- V Ān ề m Āi quan hệ giữa tư duy và t n t愃⌀i ược coi là v Ān ề cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa triết học vì: 2 lOMoARcPSD|49830739
+ Gi愃◌ऀi quyết v Ān ề cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa triết học là nền t愃◌ऀng cơ b愃◌ऀn và iểm
xu Āt phát ể gi愃◌ऀi quyết các v Ān ề khác trong quan iểm, tư tưởng c甃◌ऀa các nhà triết
học và các học thuyết triết học.
+ Việc gi愃◌ऀi quyết v Ān ề cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa triết học là cơ sở ể xác ịnh lập trường,
thế giới quan c甃◌ऀa các nhà triết học và các học thuyết triết học.
*Nội dung v Ān ề cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa triết học.
+ Mặt thứ nhất: Giữa ý thức và vật chất thì cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào
quy Āt ịnh cái nào? Nói cách khác, khi truy tìm nguyên nhân cu Āi cùng c甃◌ऀa sự vật,
hiện tượng hay sự vận ộng thì nguyên nhân vật ch Āt hay nguyên nhân tinh th n óng vai trò là cái quyết ịnh.
+ Mặt thứ hai: Con người có khả năng nhận thức ược th Ā giới hay không?
Cách tr愃◌ऀ lời hai câu hỏi trên quy ịnh lập trường c甃◌ऀa nhà triết học và trường phái triết học.
2.2. Chủ ngh椃̀a duy vật và chủ ngh椃̀a duy tâm
* Việc gi愃◌ऀi quyết mặt thứ nhất c甃◌ऀa v Ān ề cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa triết học ã chia
các nhà triết học thành hai trường phái lớn. -
Những nhà triết học cho rằng vật ch Āt, giới tự nhiên là cái có trước và quyết
ịnh ý thức c甃◌ऀa con người ược gọi là các nhà duy vật. Học thuyết c甃◌ऀa họ hợp thành các
trường phái khác nhau c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa duy vật. -
Những nhà triết học cho rằng, ý thức, tinh th n, ý niệm, c愃◌ऀm giác là cái
có trước giới tự nhiên, ược gọi là các nhà duy tâm. Học thuyết c甃◌ऀa họ hợp thành các
trường phái khác nhau c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm.
-> Học thuyết triết học cho rằng chỉ hoặc vật ch Āt hoặc tinh th n là ngu n g Āc
c甃◌ऀa thế giới ược gọi là nhất nguyên luận (nh Āt nguyên luận duy vật hoặc nh Āt nguyên luận duy tâm).
->Học thuyết triết học cho rằng c愃◌ऀ vật ch Āt và ý thức, tinh th n là ngu n g Āc
c甃◌ऀa thế giới gọi là nhị nguyên luận. Song xét ến cùng, nhị nguyên luận thuộc về ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm.
*Các hình thức của chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm. -
Chủ nghĩa duy vật: Có ba hình thức cơ b愃◌ऀn: chủ nghĩa duy vật chất phác,
chủ nghĩa duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện chứng.
+ Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết qu愃◌ऀ nhận thức c甃◌ऀa các nhà triết học duy
vật thời cổ 愃⌀i. Ch甃◌ऀ nghĩa duy vật thời kỳ này thừa nhận tính thứ nh Āt c甃◌ऀa vật 3 lOMoARcPSD|49830739
ch Āt nhưng ng nh Āt vật ch Āt với một hay một d愃⌀ng cụ thể c甃◌ऀa vật ch Āt và
ưa ra những kết luận mang tính trực quan, ngây thơ, ch Āt phác. Tuy nhiên ch甃◌ऀ nghĩa
duy vật ch Āt phác thời cổ 愃⌀i về cơ b愃◌ऀn là úng, vì nó ã l Āy b愃◌ऀn thân giới tự
nhiên ể gi愃◌ऀi thích thế giới, không viện ến Th n linh, Thượng ế hay các lực lượng siêu nhiên.
+ Chủ nghĩa duy vật siêu hình ra ời thế kỷ XV ến thế kỷ XVIII và iển hình là ở thế
kỷ thứ XVII, XVIII. Ch甃◌ऀ nghĩa duy vật giai o愃⌀n này chịu sự tác ộng m愃⌀nh m攃̀
c甃◌ऀa khoa học tự nhiên với phương pháp tư duy siêu hình, cơ giới. Tuy nhiên, ch甃◌ऀ
nghĩa duy vật siêu hình ã góp ph n vào việc ẩy lùi thế giới quan duy tâm và tôn giáo, ặc
biệt là ở thời kỳ chuyển tiếp từ êm trường Trung cổ sang thời Phục hưng.
+ Chủ nghĩa duy vật biện chứng: do C.Mác và Ph.Ăngghen xây dựng vào những
năm 40 c甃◌ऀa thế kỷ XIX, sau ó ược V.I.Lênin phát triển. Với sự kế thừa tinh hoa c甃◌ऀa
các học thuyết triết học trước ó và khái quát thành tựu c甃◌ऀa khoa học ương thời, ch甃◌ऀ
nghĩa duy vật biện chứng ã khắc phục ược h愃⌀n chế c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa duy vật trước
mình. Ch甃◌ऀ nghĩa duy vật biện chứng không những ph愃◌ऀn ánh úng hiện thực mà còn là
một công cụ hữu hiệu giúp những lực lượng tiến bộ trong xã hội c愃◌ऀi t愃⌀o hiện thực
Āy. - Chủ nghĩa duy tâm.
+ Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thức nh Āt c甃◌ऀa ý thức c甃◌ऀa con
người. Ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm ch甃◌ऀ quan cho rằng ý thức của con người là cái có trước,
cái quy Āt ịnh ối với vật chất. Trong khi ph甃◌ऀ nhận sự t n t愃⌀i khách quan c甃◌ऀa hiện
thực, ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm ch甃◌ऀ quan khẳng ịnh mọi sự vật, hiện tượng chỉ là phức hợp
c甃◌ऀa những c愃◌ऀm giác.
+ Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận tính thức nh Āt c甃◌ऀa tinh th n khách
quan. Ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm khách quan cho rằng tinh th n khách quan có trước, t n t愃⌀i
ộc lập với con người và quyết ịnh thế giới vật ch Āt. Thực thể tinh th n khách quan này
thường ược gọi bằng những cái tên khác nhau như: ý niệm, tinh th n tuyệt ối, lý tính th Ā giới, v.v..
2.3. Thuyết có thể biết và thuyết không thể biết
* Việc gi愃◌ऀi quyết mặt thứ hai c甃◌ऀa v Ān ề cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa triết học là căn cứ
ể phân chia các học thuyết triết học thành thuyết có thể biết và thuyết không thể biết. -
Thuyết có thể biết: là những học thuyết khẳng ịnh kh愃◌ऀ năng nhận thức thế
giới c甃◌ऀa con người Āi với thế giới. Đa s Ā các nhà triết học (c愃◌ऀ duy vật và duy
tâm) ều khẳng ịnh con người có kh愃◌ऀ năng nhận thức ược b愃◌ऀn ch Āt c甃◌ऀa thế giới. 4 lOMoARcPSD|49830739 -
Thuyết không thể biết: là những học thuyết ph甃◌ऀ ịnh kh愃◌ऀ năng nhận thức
c甃◌ऀa con người. Theo thuyết này, con người không nhận thức ược b愃◌ऀn ch Āt c甃◌ऀa
thế giới, nếu có chỉ nhận thức ược cái hiện tượng, bề ngoài.
* Thuyết hoài nghi là những học thuyết nghi ngờ kh愃◌ऀ năng nhận thức thế giới
c甃◌ऀa con người hoặc những tri thức mà con người ã 愃⌀t ược. 3. Biện chứng và siêu hình
3.1. Phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình
*Phương pháp siêu hình. -
Nhận thức Āi tượng ở tr愃⌀ng thái cô lập, tách rời Āi tượng ra khỏi chỉnh
thể và giữa các mặt Āi lập nhau có một ranh giới tuyệt Āi. -
Nhận thức Āi tượng ở tr愃⌀ng thái tĩnh, nếu có chỉ thừa nhận sự biến ổi chỉ
là sự biến ổi về s Ā lượng, về các hiện tượng bề ngoài. Nguyên nhân c甃◌ऀa sự biến ổi
nằm ở bên ngoài Āi tượng.
*Phương pháp biện chứng. -
Nhận thức Āi tượng ở trong các m Āi liên hệ phổ biến v Ān có c甃◌ऀa nó. -
Nhận thức Āi tượng ở tr愃⌀ng thái luôn vận ộng, biến ổi, nằm trong khuynh
hướng chung là phát triển. Quá trình vận ộng bao g m thay ổi c愃◌ऀ về lượng và ch Āt;
ngu n g Āc c甃◌ऀa sự vận ộng, biến ổi nằm bên trong b愃◌ऀn thân sự vật, hiện tượng.
3.2. Các hình thức của phép biện chứng trong lịch sử *
Phép biện chứng tự phát thời cổ ại: Các nhà biện chứng thời cổ 愃⌀i ã nhận
thức ược các sự vật, hiện tượng trong các m Āi liên hệ, sự vận ộng, sinh thành, biến hóa
vô cùng, vô tận. Tuy nhiên, những quan niệm chỉ là trực kiến, chưa thành một hệ th Āng
lý luận, chưa có thành tựu c甃◌ऀa khoa học cụ thể và thực nghiệm khoa học chứng minh. *
Phép biện chứng duy tâm trong tri Āt học cổ iển Đức: Người khởi u là
I.Cantơ và người hoàn thiện là G.W.F.Hêghen. L n u tiên, những nội dung cơ b愃◌ऀn
c甃◌ऀa phép biện chứng ược trình bày một cách có hệ th Āng. Tuy nhiên, phép biện chứng
c甃◌ऀa các nhà triết học cổ iển Đức là biện chứng duy tâm bởi vì nó bắt u từ tinh th n và kết thúc ở tinh th n. *
Phép biện chứng duy vật do C.Mác và Ph.Ăng-ghen xây dựng và I.V.Lênin
k Ā thừa, phát triển: Phép biện chứng duy vật ra ời trên cơ sở kế thừa có chọn lọc và khắc
phục những h愃⌀n chế c甃◌ऀa phép biện chứng trong lịch sử. Phép biện chứng duy vật với
tính cách là học thuyết về m Āi liên hệ phổ biến và về sự phát triển dưới hình thức hoàn bị nh Āt.
II. TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI
1. Sự ra ời và phát triển của triết học Mác – Lênin 5 lOMoARcPSD|49830739
1.1. Những iều kiện lịch sử của sự ra ời triết học Mác
* Điều kiện kinh t Ā - xã hội -
Sự củng cố và phát triển của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa trong
iều kiện cách mạng công nghiệp.
+ Triết học Mác ra ời vào những năm 40 c甃◌ऀa thế kỷ XIX. Trong iều kiện phát triển
m愃⌀nh m攃̀ c甃◌ऀa lực lượng s愃◌ऀn xu Āt do tác ộng c甃◌ऀa cuộc cách m愃⌀ng công
nghiệp, làm cho phương thức s愃◌ऀn xu Āt tư b愃◌ऀn ch甃◌ऀ nghĩa ược c甃◌ऀng c Ā vững
chắc ở các nước Tây Âu, thể hiện rõ tính hơn hẳn c甃◌ऀa nó so với phương thức s愃◌ऀn xu Āt phong kiến.
+ Mặt khác, sự phát triển c甃◌ऀa phương thức s愃◌ऀn xu Āt tư b愃◌ऀn làm bộc lộ rõ
mâu thu ̀n giữa lực lượng s愃◌ऀn xu Āt mang tính xã hội hóa với quan hệ s愃◌ऀn xu Āt
mang tính tư nhân tư b愃◌ऀn ch甃◌ऀ nghĩa. Biểu hiện về mặt xã hội là mâu thu ̀n giữa giai
c Āp vô s愃◌ऀn và giai c Āp tư s愃◌ऀn. -
Giai cấp vô sản ã trở thành lực lượng chính trị- xã hội ộc lập.
Phong trào Āu tranh c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn: tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa
c甃◌ऀa thợ dệt ở Ly-ông (Pháp) năm 1831, bị àn áp và sau ó l愃⌀i nổ ra vào năm 1834;
phong trào Hiến chương ở Anh vào cu Āi những năm 30 thế kỷ XIX; cuộc Āu tranh
c甃◌ऀa thợ dệt ở Xi-lê-di (Đức). Thể hiện giai c Āp vô s愃◌ऀn trở thành một lực lượng
chính trị - xã hội ộc lập. -
Thực tiễn cách mạng của giai cấp vô sản là cơ sở chủ y Āu nhất cho sự ra
ời tri Āt học Mác.
Từ thực tiễn phong trào Āu tranh cách m愃⌀ng c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn ã ặt
ra nhu c u, òi hỏi ph愃◌ऀi có một lý luận tiên tiến soi ường, d ̀n dắt. Sự ra ời c甃◌ऀa ch甃◌ऀ
nghĩa Mác ã áp ứng ược nhu c u thực tiễn ó.
* Nguồn gốc lý luận -
Triết học cổ iển Đức là ngu n g Āc lý luận trực tiếp cho sự ra ời c甃◌ऀa triết học
Mác với hai 愃⌀i diện tiêu biểu là G.W.F.Hêghen và L.Phoi-ơ-bắc
+ C.Mác và Ph.Ăngghen ã kế thừa h愃⌀t nhân hợp lý là phép biện chứng, ng thời
phê phán tính ch Āt duy tâm, th n bí trong triết học c甃◌ऀa G.W.F.Hêghen ể xây dựng
phép biện chứng duy vật.
+ C.Mác và Ph.Ăngghen ã kế thừa h愃⌀t nhân cơ b愃◌ऀn là ch甃◌ऀ nghĩa duy vật,
ng thời phê phán tính ch Āt siêu hình trong triết học c甃◌ऀa L.Phoi-ơ-bắc ể xây dựng nên
ch甃◌ऀ nghĩa duy vật biện chứng. 6 lOMoARcPSD|49830739 -
Kinh tế - chính trị học cổ iển Anh với những 愃⌀i biểu xu Āt sắc là A.Smith
và Đ. Ri-các-ô là ngu n g Āc lý luận ể C.Mác và Ph.Ăng-ghen xây dựng học thuyết kinh
tế chính trị, là tiền ề cho sự hình thành quan niệm duy vật về lịch sử. -
Ch甃◌ऀ nghĩa xã hội không tưởng Pháp với những 愃⌀i biểu nổi tiếng như
H.Xanh Ximông và S.Phuriê là ngu n g Āc lý luận trực tiếp cho sự hình thành ch甃◌ऀ
nghĩa xã hội khoa học, là tiền ề cho sự hình thành quan niệm duy vật về lịch sử.
* Tiền ề khoa học tự nhiên
+ Ba phát minh lớn là cơ sở cho sự hình thành quan iểm duy vật biện chứng c甃◌ऀa
triết học Mác: Định luật b愃◌ऀo toàn và chuyển hóa năng lượng; thuyết tiến hóa; thuyết tế bào.
+ Những phát minh lớn c甃◌ऀa khoa học tự nhiên ã cung c Āp những tài liệu mang
tính khoa học, chính xác ể C.Mác và Ph.Ănghen phê phán ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm và phương
pháp siêu hình, ng thời khẳng ịnh tính úng ắn c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng.
* Nhân tố chủ quan trong sự hình thành tri Āt học Mác
Triết học Mác xu Āt hiện không chỉ là kết qu愃◌ऀ c甃◌ऀa sự vận ộng và phát triển
có tính quy luật c甃◌ऀa các nhân t Ā khách quan mà còn ược hình thành thông qua vai trò
c甃◌ऀa nhân t Ā ch甃◌ऀ quan c甃◌ऀa C.Mác và Ph.Ăngghen.
- C.Mác sinh ngày 5 tháng 5 năm 1818, t愃⌀i Trier trong một gia ình trí thức
có cha là luật sư, Vương qu Āc Phổ. Ph.Ăngghen sinh ngày 28 - 11 - 1820, trong một
gia ình ch甃◌ऀ xưởng sợi ở Bácmen thuộc tỉnh Ranh, Vương qu Āc Phổ.
- Hai ông có tình c愃◌ऀm sâu sắc với giai c Āp vô s愃◌ऀn và nhân dân lao ộng.
- Các ông là những nhà khoa học thiên tài, nhà cách m愃⌀ng kiệt xu Āt.
- Tình b愃⌀n vĩ 愃⌀i c甃◌ऀa hai ông ã trở thành một trong những nhân t Ā
ch甃◌ऀ quan t愃⌀o nên ch甃◌ऀ nghĩa Mác.
1.2. Những thời kỳ chủ yếu trong sự hình thành và phát triển của triết học Mác
* Thời kỳ hình thành tư tưởng tri Āt học với bước quá ộ từ chủ nghĩa duy tâm và
dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa cộng sản (1841 - 1844). -
Năm 1837, C.Mác ến học luật t愃⌀i Trường Đ愃⌀i học Bon và sau ó là Đ愃⌀i
học Béclin. Ông ã tìm ến hai nhà triết học nổi tiếng là G.W.F.Hêghen và L.Phoi-ơ-bắc. -
Năm 1841, sau khi nhận bằng tiến sĩ triết học t愃⌀i Đ愃⌀i học Tổng hợp
Giênna, C.Mác cùng một s Ā người thuộc phái Hêghen trẻ ã chuyển sang ho愃⌀t ộng
chính trị, tham gia vào cuộc Āu tranh trực tiếp ch Āng ch甃◌ऀ nghĩa chuyên chế Phổ,
giành quyền tự do dân ch甃◌ऀ. -
Vào u năm 1842, tờ báo Sông Ranh ra ời. Sự chuyển biến bước u về tư
tưởng c甃◌ऀa C.Mác diễn ra trong thời kỳ ông làm việc ở báo này. Thời kỳ này, thế giới 7 lOMoARcPSD|49830739
quan triết học c甃◌ऀa ông, nhìn chung, v ̀n ứng trên lập trường duy tâm, nhưng chính thông
qua cuộc Āu tranh ch Āng chính quyền nhà nước ương thời, C. ác cũng ã nhận ra rằng,
các quan hệ khách quan quyết ịnh ho愃⌀t ộng c甃◌ऀa nhà nước là những lợi ích, và nhà
nước Phổ chỉ là “Cơ quan 愃⌀i diện ẳng c Āp c甃◌ऀa những lợi ích tư nhân”. -
Năm 1843, sau khi báo Sông Ranh bị c Ām, C. ác ã tiến hành nghiên cứu có
hệ th Āng triết học pháp quyền c甃◌ऀa Hêghen, ng thời với nghiên cứu lịch sử một cách
cơ b愃◌ऀn. Trên cơ sở ó, C. ác viết tác phẩm Góp ph n phê phán tri Āt học pháp quyền
của Hêghen. Trong khi phê phán ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm c甃◌ऀa Hêghen, C.Mác ã n ng nhiệt
tiếp nhận quan niệm duy vật c甃◌ऀa triết học L.Phoiơbắc. Song, C.Mác ã nhận th Āy những
iểm yếu trong triết học c甃◌ऀa Phoiơbắc, nh Āt là việc l愃◌ऀng tránh những v Ān ề chính
trị - xã hội nóng hổi. -
Cu Āi tháng 10 - 1843, C.Mác ã sang Pari. Ở ây, không khí chính trị sôi sục
và sự tiếp xúc với các 愃⌀i biểu c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn ã d ̀n ến bước chuyển dứt
khoát c甃◌ऀa ông sang lập trường c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa duy vật và ch甃◌ऀ nghĩa cộng s愃◌ऀn.
Các bài báo c甃◌ऀa C.Mác ăng trong t愃⌀p chí Niên giám Pháp - Đức ặc biệt là Lời nói u
Góp ph n phê phán tri Āt học pháp quyền của Hêghen ã thể hiện rõ nét sự chuyển biến
lập trường c甃◌ऀa C.Mác. -
Ph.Ăngghen nghiên cứu triết học r Āt sớm, giao thiệp rộng với nhóm
Hêghen tr攃◌ऀ. Trong thời gian g n hai năm s Āng ở Manchester (Anh) từ mùa thu năm
1842, việc tập trung nghiên cứu ời s Āng kinh tế và sự phát triển chính trị c甃◌ऀa nước
Anh, nh Āt là việc trực tiếp tham gia vào phong trào công nhân (phong trào Hiến chương)
mới d ̀n ến bước chuyển căn b愃◌ऀn trong thế giới quan c甃◌ऀa ông sang ch甃◌ऀ nghĩa duy
vật và ch甃◌ऀ nghĩa cộng s愃◌ऀn. -
Năm 1844, Niên giám Pháp - Đức cũng ăng các tác phẩm Phác thảo góp
ph n phê phán kinh t Ā chính trị học, Tình cảnh nước Anh, Tômát Cáclây, Quá khứ và
hiện tại c甃◌ऀa Ph.Ăngghen. Các tác phẩm ó cho th Āy, ông ã ứng trên quan iểm duy vật
biện chứng và lập trường c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa xã hội ể phê phán kinh tế chính trị học c甃◌ऀa
A.Smith và D.Ri-car-do, v愃⌀ch tr n quan iểm chính trị ph愃◌ऀn ộng c甃◌ऀa T.Cáclây -
một người phê phán ch甃◌ऀ nghĩa tư b愃◌ऀn, nhưng trên lập trường c甃◌ऀa giai c Āp quý
tộc phong kiến, từ ó, phát hiện ra sứ mệnh lịch sử c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn. Đến ây, quá
trình chuyển từ ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm và dân ch甃◌ऀ - cách m愃⌀ng sang ch甃◌ऀ nghĩa duy
vật biện chứng và ch甃◌ऀ nghĩa cộng s愃◌ऀn ở Ph.Ăngghen cũng ã hoàn thành. -
Tháng 8 -1844, Ph.Ăngghen rời Manchester về Đức, r i qua Paris và gặp
C.Mác ở ó. Sự nh Āt trí về tư tưởng ã d ̀n ến tình b愃⌀n vĩ 愃⌀i c甃◌ऀa C.Mác và 8 lOMoARcPSD|49830739
Ph.Ăngghen, gắn liền tên tuổi c甃◌ऀa hai ông với sự ra ời và phát triển một thế giới quan
mới mang tên C.Mác - thế giới quan cách m愃⌀ng c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn.
Như vậy, mặc dù C.Mác và Ph,Ăngghen ho愃⌀t ộng chính trị - xã hội và ho愃⌀t ộng
khoa học trong những iều kiện khác nhau, nhưng những kinh nghiệm thực tiễn và kết luận
rút ra từ nghiên cứu khoa học c甃◌ऀa hai ông là th Āng nh Āt, ều gặp nhau ở việc phát
hiện ra sứ mệnh lịch sử c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn, từ ó hình thành quan iểm duy vật biện
chứng và tư tưởng cộng s愃◌ऀn ch甃◌ऀ nghĩa.
* Thời kỳ ề xuất những nguyên lý tri Āt học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. -
Năm 1844, C.Mác viết Bản thảo kinh t Ā - tri Āt học. L n u tiên C.Mác
ã chỉ ra mặt tích cực trong phép biện chứng c甃◌ऀa triết học G.W.F.Hêghen. Ông ã phân tích
ph愃⌀m trù "lao ộng tự tha hoá”, khẳng ịnh sự t n t愃⌀i và phát triển c甃◌ऀa "lao ộng bị
tha hoá" gắn liền với sở hữu tư nhân, ược phát triển cao ộ trong ch甃◌ऀ nghĩa tư b愃◌ऀn và
iều ó d ̀n tới "sự tha hoá c甃◌ऀa con người khỏi con người". Việc khắc phục sự tha hoá
chính là sự xoá bỏ chế ộ sở hữu tư nhân, gi愃◌ऀi phóng người công nhân khỏi "lao ộng bị
tha hoá" dưới ch甃◌ऀ nghĩa tư b愃◌ऀn, cũng là sự gi愃◌ऀi phóng con người nói chung. C.Mác
cũng luận chứng cho tính t Āt yếu c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa cộng s愃◌ऀn trong sự phát triển xã hội. -
Tháng 2 - 1845, C.Mác và Ph.Ăngghen xu Āt b愃◌ऀn tác phẩm Gia ình th n
thánh. Tác phẩm này ã chứa ựng “quan niệm h u như ã hoàn thành c甃◌ऀa C.Mác về vai
trò cách m愃⌀ng c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn" và cho th Āy "C.Mác ã tiến g n như thế
nào ến tư tưởng cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa toàn bộ "hệ th Āng" c甃◌ऀa ông... tức là tư tưởng về
những quan hệ xã hội c甃◌ऀa s愃◌ऀn xu Āt”. -
Mùa xuân 1845, C.Mác ã viết Luận cương về Phoiơbắc. Ph.Ăngghen ã ánh
giá ây là văn kiện u tiên chứa ựng m m m Āng thiên tài c甃◌ऀa một thế giới quan mới.
Tư tưởng xuyên su Āt c甃◌ऀa luận cương là vai trò quyết ịnh c甃◌ऀa thực tiễn Āi với ời
s Āng xã hội và tư tưởng về sứ mệnh “c愃◌ऀi t愃⌀o thế giới" c甃◌ऀa triết học C.Mác. Trên
cơ sở quan iểm thực tiễn úng ắn, C.Mác ã phê phán toàn bộ ch甃◌ऀ nghĩa duy vật trước kia
và bác bỏ quan iểm c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm, vận dụng quan iểm duy vật biện chứng ể
chỉ ra mặt xã hội c甃◌ऀa b愃◌ऀn ch Āt con người, với luận iểm "trong tính hiện thực c甃◌ऀa
nó, b愃◌ऀn ch Āt con người là tổng hoà những quan hệ xã hội". -
Cu Āi 1845 - u 1846, C.Mác và Ph.Ăngghen ã viết chung tác phẩm Hệ tư
tưởng Đức trình bày một cách hệ th Āng quan iểm duy vật lịch sử. Các ông ã khẳng ịnh,
việc xem xét lịch sử xã hội ph愃◌ऀi xu Āt phát từ con người hiện thực, s愃◌ऀn xu Āt vật
ch Āt là cơ sở c甃◌ऀa ời s Āng xã hội. Cùng với Hệ tư tưởng Đức, triết học C.Mác ã i tới 9 lOMoARcPSD|49830739
nhận thức ời s Āng xã hội bằng một hệ th Āng các quan iểm lí luận thực sự khoa học, ã
hình thành, t愃⌀o cơ sở lí luận khoa học vững chắc cho sự phát triển tư tưởng cộng s愃◌ऀn
ch甃◌ऀ nghĩa c甃◌ऀa C.Mác và Ph.Ăngghen. -
Năm 1847, C.Mác ã viết tác phẩm Sự khốn cùng của tri Āt học, tiếp tục ề
xu Āt các nguyên lý triết học, ch甃◌ऀ nghĩa cộng s愃◌ऀn khoa học, như chính C.Mác sau
này ã khẳng ịnh, "Chứa ựng những m m m Āng c甃◌ऀa học thuyết ược trình bày trong bộ
Tư bản sau hai mươi năm trời lao ộng". -
Năm 1848, C.Mác cùng với Ph.Ăngghen ã viết tác phẩm Tuyên ngôn của
Đảng Cộng sản. Đây là văn kiện có tính ch Āt cương lĩnh u tiên c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa
Mác, trong ó cơ sở triết học c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa Mác ược trình bày một cách thiên tài,
th Āng nh Āt hữu cơ với các quan iểm kinh tế và các quan iểm chính trị - xã hội. Với hai
tác phẩm này, ch甃◌ऀ nghĩa Mác ược trình bày như một chỉnh thể các quan iểm lí luận nền
t愃◌ऀng c甃◌ऀa ba bộ phận hợp thành c甃◌ऀa nó và s攃̀ ược C.Mác và Ph.Ăngghen tiếp tục
bổ sung, phát triển trong su Āt cuộc ời c甃◌ऀa hai ông trên cơ sở tổng kết những kinh
nghiệm thực tiễn c甃◌ऀa phong trào công nhân và khái quát những thành tựu khoa học c甃◌ऀa nhân lo愃⌀i.
* Thời kỳ C.Mác và Ph.Ăngghen bổ sung và phát triển toàn diện lí luận tri Āt học (1848 - 1895). -
Thời kỳ này, C.Mác ã viết hàng lo愃⌀t tác phẩm quan trọng. Hai tác phẩm:
Đấu tranh giai cấp ở Pháp và Ngày 18 tháng Sương mù của Lui Bônapáctơ ã tổng kết cuộc
cách m愃⌀ng Pháp (1848 - 1849). Cùng với những ho愃⌀t ộng tích cực ể thành lập Qu Āc
tế I, C.Mác ã tập trung viết tác phẩm khoa học ch甃◌ऀ yếu c甃◌ऀa mình là bộ Tư bản (tập 1
xu Āt b愃◌ऀn 9/1867), Góp ph n phê phán kinh t Ā chính trị học (1859).
Bộ Tư bản không chỉ là công trình sộ c甃◌ऀa C.Mác về kinh tế chính trị học mà
còn là bổ sung, phát triển c甃◌ऀa triết học Mác nói riêng, c甃◌ऀa học thuyết Mác nói chung.
V.I.Lênin ã khẳng ịnh, trong Tư bản "C.Mác không ể l愃⌀i cho chúng ta "Lôgíc học" (với
chữ L viết hoa), nhưng ã ể l愃⌀i cho chúng ta Lôgíc c甃◌ऀa Tư bản".
Năm 1871, C.Mác ã viết Nội chi Ān ở Pháp, phân tích sâu sắc kinh nghiệm c甃◌ऀa
Công xã Pari. Năm 1875, C.Mác cho ra ời một tác phẩm quan trọng về con ường và mô
hình c甃◌ऀa xã hội tương lai, xã hội cộng s愃◌ऀn ch甃◌ऀ nghĩa - tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta. -
Trong khi ó, Ph.Ăngghen ã phát triển triết học Mác thông qua cuộc Āu tranh
ch Āng l愃⌀i những k攃◌ऀ thù c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa Mác và bằng việc khái quát những
thành tựu c甃◌ऀa khoa học. Biện chứng của tự nhiên và Chống Đuyrinh l n lượt ra ời trong
thời kỳ này. Sau ó Ph.Ăngghen ã viết tiếp các tác phẩm Nguồn gốc của gia ình, của ch Ā
ộ tư hữu và của nhà nước (1884) và Lútvích Phoiơbắc và sự cáo chung của tri Āt học cổ 10 lOMoARcPSD|49830739
iển Đức (1886)... Với những tác phẩm trên, Ph.Ăngghen ã trình bày học thuyết Mác nói
chung, triết học Mác nói riêng dưới d愃⌀ng một hệ thống lí luận tương Āi ộc lập và hoàn
chỉnh. Sau khi C.Mác qua ời, Ph.Ăngghen ã hoàn chỉnh và xu Āt b愃◌ऀn hai quyển còn
l愃⌀i trong bộ Tư bản c甃◌ऀa C.Mác.
1.3. Thực chất và ý ngh椃̀a cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác và Ph.Ăngghen thực hiện -
C.Mác và Ph.Ăngghen ã khắc phục tính ch Āt trực quan, siêu hình c甃◌ऀa
ch甃◌ऀ nghĩa duy vật cũ và khắc phục tính ch Āt duy tâm, th n bí c甃◌ऀa phép biện chứng
duy tâm, sáng t愃⌀o ra một ch甃◌ऀ nghĩa duy vật triết học hoàn bị, ó là ch甃◌ऀ nghĩa duy vật biện chứng. -
C.Mác và Ph.Ăngghen ã vận dụng và mở rộng quan iểm duy vật biện chứng
vào nghiên cứu lịch sử xã hội, sáng t愃⌀o ra ch甃◌ऀ nghĩa duy vật lịch sử - bước ngoặt cách
m愃⌀ng trong triết học. -
Sự th Āng nh Āt giữa lí luận và thực tiễn làm cho vai trò xã hội c甃◌ऀa triết
học Mác lo愃⌀i ã có sự biến ổi căn b愃◌ऀn. -
Có sự th Āng nh Āt hữu cơ giữa tính 愃◌ऀng và tính khoa học; gi愃◌ऀi quyết
úng ắn m Āi quan hệ giữa triết học với các khoa học cụ thể.
1.4. Giai oạn Lênin trong sự phát triển triết học Mác
* Hoàn cảnh lịch sử V.I.Lênin phát triển Tri Āt học Mác. -
V.I.Lênin (22/04/1870) t愃⌀i thành ph Ā Ximbiếcxcơ c甃◌ऀa nước Nga. -
Sự hình thành giai o愃⌀n Lênin diễn ra trong b Āi c愃◌ऀnh ch甃◌ऀ nghĩa tư
b愃◌ऀn chuyển biến thành ch甃◌ऀ nghĩa ế qu Āc; giai c Āp tư s愃◌ऀn ngày càng bộc lộ rõ
tính ch Āt ph愃◌ऀn ộng c甃◌ऀa mình, chúng sử dụng b愃⌀o lực trên t Āt c愃◌ऀ các lĩnh
vực c甃◌ऀa ời s Āng xã hội; sự chuyển biến c甃◌ऀa trung tâm cách m愃⌀ng thế giới vào
nước Nga và sự phát triển c甃◌ऀa cuộc Āu tranh gi愃◌ऀi phóng dân tộc ở các nước thuộc ịa. -
Cu Āi thế kỷ XIX, u thế kỷ XX, những phát minh lớn trong lĩnh vực khoa
học tự nhiên ( ặc biệt là trong lĩnh vực vật lý học) ược thực hiện ã làm 愃◌ऀo lộn quan niệm
về thế giới c甃◌ऀa vật lý học cổ iển... Lợi dụng tình hình ó, những người theo ch甃◌ऀ nghĩa
duy tâm, cơ hội, xét l愃⌀i... ã t Ān công l愃⌀i ch甃◌ऀ nghĩa duy vật biện chứng c甃◌ऀa Mác. -
Nhiều trào lưu tư tưởng lý luận ph愃◌ऀn ộng xu Āt hiện: thuyết Cantơ mới;
ch甃◌ऀ nghĩa thực dụng; ch甃◌ऀ nghĩa thực chứng; ch甃◌ऀ nghĩa kinh nghiệm phê phán (biến
tướng c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa Makhơ); lý luận về con ường thứ ba… 11 lOMoARcPSD|49830739
Hoàn c愃◌ऀnh lịch sử trên ã ặt ra Āi với những người mác xít những nhiệm vụ
c Āp bách, ó là sự c n thiết ph愃◌ऀi tiếp tục b愃◌ऀo vệ và phát triển triết học Mác… *
Thời kỳ 1893 - 1907, V.I.Lênin ã bảo vệ và phát triển tri Āt học Mác nhằm
thành lập ảng mác - xít ở Nga và chuẩn bị cho cuộc cách mạng dân chủ tư sản l n thứ nhất.
Trong thời kỳ này, V.I.Lênin ã viết các tác phẩm ch甃◌ऀ yếu như: Những "người bạn
dân" là th Ā nào và họ ấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao? (1894); Nội
dung kinh t Ā của chủ nghĩa dân tuý và sự phê phán trong cuốn sách của ông Xtơruvê về
nội dung ó (1894); Chúng ta từ bỏ di sản nào? (1897); Làm gì? (1902)…V.I.Lênin ã Āu
tranh ch Āng ch甃◌ऀ nghĩa duy tâm, phương pháp siêu hình c甃◌ऀa phái Dân túy, b愃◌ऀo
vệ và phát triển phép biện chứng duy vật, phát triển nhiều quan iểm về ch甃◌ऀ nghĩa duy
vật lịch sử, ặc biệt là làm phong phú thêm lý luận hình thái kinh tế - xã hội. *
Từ 1907 - 1917 là thời kỳ V.I.Lênin phát triển toàn diện tri Āt học Mác và
lãnh ạo phong trào công nhân Nga, chuẩn bị cho cách mạng xã hội chủ nghĩa. -
Sau th Āt b愃⌀i c甃◌ऀa cuộc cách m愃⌀ng 1905 - 1907, lực lượng ph愃◌ऀn
ộng giữ ịa vị th Āng trị trên mọi lĩnh vực c甃◌ऀa ời s Āng xã hội. Trong hàng ngũ những
người cách m愃⌀ng n愃◌ऀy sinh hiện tượng dao ộng. Ch甃◌ऀ nghĩa Makhơ mu Ān làm
s Āng l愃⌀i triết học duy tâm, ch Āng ch甃◌ऀ nghĩa duy vật biện chứng, phá ho愃⌀i tư
tưởng cách m愃⌀ng, tước bỏ vũ khí tinh th n c甃◌ऀa giai c Āp vô s愃◌ऀn. -
Trong b Āi c愃◌ऀnh ó, V.I.Lênin ã viết tác phẩm "Chủ nghĩa duy vật và chủ
nghĩa kinh nghiệm phê phán" (1908). Tác phẩm ã phê phán toàn diện triết học duy tâm tư
s愃◌ऀn và ch甃◌ऀ nghĩa xét l愃⌀i trong triết học, phát triển lý luận duy vật biện chứng về
nhận thức. Trong tác phẩm này, V.I.Lênin ưa ra ịnh nghĩa kinh iển về vật ch Āt, gi愃◌ऀi
quyết triệt ể v Ān ề cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa triết học, phát triển và hoàn thiện lý luận ph愃◌ऀn
ánh, v愃⌀ch ra b愃◌ऀn ch Āt c甃◌ऀa ý thức, con ường biện chứng c甃◌ऀa quá trình nhận
thức chân lý và ặc biệt nh Ān m愃⌀nh vai trò c甃◌ऀa thực tiễn là tiêu chuẩn khách quan c甃◌ऀa chân lý. -
Tác phẩm “Bút ký tri Āt học” (1914 - 1916) c甃◌ऀa V.I.Lênin tập trung
nghiên cứu, bổ sung, phát triển phép biện chứng duy vật. V.I.Lênin ã b愃◌ऀo vệ, phát triển
nhiều v Ān ề quan trọng như làm sáng tỏ quan hệ giữa t n t愃⌀i xã hội và ý thức xã hội,
tính 愃◌ऀng c甃◌ऀa hệ tư tưởng, vai trò c甃◌ऀa qu n chúng nhân dân trong sự phát triển c甃◌ऀa lịch sử. -
Tác phẩm “Chủ nghĩa Ā quốc, giai oạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản”
(1913), khẳng ịnh ch甃◌ऀ nghĩa ế qu Āc là giai o愃⌀n tột cùng c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa tư
b愃◌ऀn, êm trước c甃◌ऀa cách m愃⌀ng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa. Đ ng thời, ã phát triển sáng 12 lOMoARcPSD|49830739
t愃⌀o v Ān ề về m Āi quan hệ giữa những quy luật khách quan c甃◌ऀa xã hội với ho愃⌀t
ộng có ý thức c甃◌ऀa con người; về vai trò c甃◌ऀa qu n chúng nhân dân và cá nhân trong
lịch sử, về quan hệ giữa t Āt yếu và tự do... V.I.Lênin ã nêu kh愃◌ऀ năng thắng lợi c甃◌ऀa
cách m愃⌀ng vô s愃◌ऀn ở một s Ā ít nước, thậm chí ở một s Ā nước không ph愃◌ऀi ở
trình ộ phát triển cao về kinh tế; về sự chuyển biến c甃◌ऀa cách m愃⌀ng dân ch甃◌ऀ tư s愃◌ऀn
thành cách m愃⌀ng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa; về những hình thức muôn v攃◌ऀ c甃◌ऀa cách
m愃⌀ng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa... V.I.Lênin chỉ ra rằng, cách m愃⌀ng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa ở
một nước là một bộ phận c Āu thành c甃◌ऀa cách m愃⌀ng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa thế giới. Vì
vậy, ông luôn òi hỏi sự th Āng nh Āt, oàn kết trong phong trào cộng s愃◌ऀn thế giới trên
tinh th n ch甃◌ऀ nghĩa qu Āc tế vô s愃◌ऀn. -
Tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” (cu Āi năm 1917) c甃◌ऀa V.I.Lênin ã
phát triển quan iểm c甃◌ऀa ch甃◌ऀ nghĩa Mác về ngu n g Āc b愃◌ऀn ch Āt c甃◌ऀa nhà
nước, về tính t Āt yếu c甃◌ऀa sự ra ời nhà nước chuyên chính vô s愃◌ऀn và lực lượng lãnh
愃⌀o nhà nước là chính 愃◌ऀng mác xít. V.I.Lênin phân tích và nh Ān m愃⌀nh tư tưởng
ch甃◌ऀ yếu c甃◌ऀa C.Mác về Āu tranh giai c Āp, chuyên chính vô s愃◌ऀn, và phân tích
ch甃◌ऀ nghĩa xã hội và ch甃◌ऀ nghĩa cộng s愃◌ऀn là hai giai o愃⌀n trong sự phát triển c甃◌ऀa
xã hội cộng s愃◌ऀn ch甃◌ऀ nghĩa, về vai trò c甃◌ऀa 愃◌ऀng cộng s愃◌ऀn trong xây dựng xã
hội mới, xã hội xã hội ch甃◌ऀ nghĩa.
* Từ 1917 - 1924 là thời kỳ V.I.Lênin tổng k Āt kinh nghiệm thực tiễn cách mạng,
bổ sung, hoàn thiện tri Āt học Mác, gắn liền với việc nghiên cứu các vấn ề xây dựng chủ nghĩa xã hội. -
Sau Cách m愃⌀ng Tháng Mười năm 1917, nước Nga Xô viết bước vào thời
kỳ quá ộ từ ch甃◌ऀ nghĩa tư b愃◌ऀn lên ch甃◌ऀ nghĩa xã hội trong hoàn c愃◌ऀnh ch Āng
l愃⌀i sự can thiệp c甃◌ऀa 14 nước ế qu Āc, bọn ph愃◌ऀn ộng trong nội chiến ể b愃◌ऀo vệ
thành qu愃◌ऀ cách m愃⌀ng và xây dựng Āt nước. -
Trong tác phẩm "Những nhiệm vụ trước mắt c甃◌ऀa Chính quyền Xô viết",
V.I.Lênin ã v愃⌀ch ra ường l Āi chung xây dựng ch甃◌ऀ nghĩa xã hội ở Nga, phân tích
nguyên nhân thắng lợi c甃◌ऀa Cách m愃⌀ng Tháng Mười, ặt ra nhiệm vụ ph愃◌ऀi tiến hành
cuộc c愃◌ऀi t愃⌀o xã hội ch甃◌ऀ nghĩa Āi với nền kinh tế nước Nga, trong ó nhiệm vụ cơ
b愃◌ऀn, hàng u là nâng cao năng su Āt lao ộng. V.I.Lênin làm rõ sự khác biệt căn b愃◌ऀn
về nhiệm vụ ch甃◌ऀ yếu c甃◌ऀa qu n chúng lao ộng trong cách m愃⌀ng tư s愃◌ऀn và cách
m愃⌀ng vô s愃◌ऀn. Người cũng làm rõ những ặc trưng ch甃◌ऀ yếu c甃◌ऀa chế ộ dân ch甃◌ऀ ã ược thi hành ở Nga. 13 lOMoARcPSD|49830739 -
Tác phẩm “Cách mạng vô sản và tên phản bội Causky”, V.I.Lênin ã v愃⌀ch
tr n sự ph愃◌ऀn bội c甃◌ऀa Causky, phê phán Causky ã ph甃◌ऀ nhận chuyên chính vô s愃◌ऀn
và cách m愃⌀ng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa; chỉ rõ sự khác biệt căn b愃◌ऀn giữa nền dân ch甃◌ऀ tư
s愃◌ऀn và nền dân ch甃◌ऀ vô s愃◌ऀn, chỉ rõ vai trò to lớn c甃◌ऀa Nhà nước Xô viết trong
b愃◌ऀo vệ và xây dựng nước Nga Xô viết. -
Trong tác phẩm “Sáng ki Ān vĩ ại”, l n u tiên V.I.Lênin ã ưa ra ịnh nghĩa
hoàn chỉnh về giai c Āp, chỉ ra những ặc trưng chung cơ b愃◌ऀn, phổ biến và ổn ịnh nh Āt
c甃◌ऀa giai c Āp - cơ sở khoa học ể nhận biết, phân rõ các giai c Āp khác nhau trong lịch
sử xã hội có giai c Āp. V.I.Lênin tiếp tục phát triển tư tưởng về nâng cao năng su Āt lao
ộng. Người chỉ rõ: xét ến cùng năng su Āt lao ộng là cái quan trọng nh Āt, ch甃◌ऀ yếu
nh Āt b愃◌ऀo 愃◌ऀm cho thắng lợi c甃◌ऀa chế ộ xã hội mới. -
Tác phẩm “Bệnh ấu trĩ "tả khuynh" trong phong trào cộng sản”, V.I.Lênin
làm rõ m Āi quan hệ chặt ch攃̀ giữa Đ愃◌ऀng và qu n chúng, vai trò lãnh 愃⌀o c甃◌ऀa
Đ愃◌ऀng trong thiết lập chuyên chính vô s愃◌ऀn và c愃◌ऀi t愃⌀o xã hội ch甃◌ऀ nghĩa.
V.I.Lênin tiếp tục luận chứng cho tính t Āt yếu, nội dung c甃◌ऀa chuyên chính vô s愃◌ऀn
Āi với toàn bộ thời kỳ xây dựng ch甃◌ऀ nghĩa xã hội, v Ān ề Āu tranh giai c Āp trong
thời kỳ quá ộ, lý luận về tình thế cách m愃⌀ng và thời cơ cách m愃⌀ng. -
Tác phẩm "Lại bàn về Công oàn", V.I.Lênin cũng ã ề cập ến những v Ān ề
cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa lôgích biện chứng, khái quát những nguyên tắc cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa phép biện
chứng duy vật: nguyên tắc toàn diện, nguyên tắc lịch sử - cụ thể, nguyên tắc phát triển... -
Sau nội chiến, Āt nước Xô viết ứng trước nguy cơ kh甃◌ऀng ho愃◌ऀng
nghiêm trọng. Tác phẩm Chính sách kinh t Ā mới ã phát triển những tư tưởng c甃◌ऀa
C.Mác, Ph.Ăngghen về thời kỳ quá ộ, ặc biệt là ch甃◌ऀ trương phát triển kinh tế nhiều thành
ph n, phát triển kinh tế hàng hoá trong nông nghiệp, v Ān ề liên minh công - nông. Kết
qu愃◌ऀ là thông qua thực hiện chính sách kinh tế mới mà kh Āi liên minh công - nông và
chính quyền Xô viết ược c甃◌ऀng c Ā thêm một bước. -
Tác phẩm “Về tác dụng của chủ nghĩa duy vật chi Ān ấu”, V.I.Lênin ã nêu
cơ sở khoa học cho nhiệm vụ tiếp tục phát triển triết học Mác, về phương hướng, mục tiêu,
biện pháp công tác c甃◌ऀa Đ愃◌ऀng cộng s愃◌ऀn trên mặt trận triết học.
Như vậy, ch甃◌ऀ nghĩa Lênin không ph愃◌ऀi là “sự gi愃◌ऀi thích” ch甃◌ऀ nghĩa Mác
mà là sự khái quát lý luận về thực tiễn Āu tranh cách m愃⌀ng c甃◌ऀa giai c Āp công
nhân và nhân dân lao ộng toàn thế giới, là sự phát triển duy nh Āt úng ắn và triệt ể ch甃◌ऀ
nghĩa Mác, trong ó có triết học trong thời 愃⌀i ế qu Āc ch甃◌ऀ nghĩa và cách m愃⌀ng vô 14 lOMoARcPSD|49830739
s愃◌ऀn. Chính vì thế, giai o愃⌀n mới trong sự phát triển triết học Mác gắn liền với tên tuổi
c甃◌ऀa V.I.Lênin và triết học Mác - Lênin là tên gọi chung cho c愃◌ऀ hai giai o愃⌀n.
* Thời kỳ từ 1924 Ān nay, tri Āt học Mác - Lênin ti Āp tục ược các Đảng Cộng
sản và công nhân bổ sung, phát triển. -
Từ sau khi V.I.Lênin m Āt ến nay, triết học Mác - Lênin tiếp tục ược các
Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn và giai c Āp công nhân bổ sung, phát triển. Chẳng h愃⌀n như v Ān
ề m Āi quan hệ giữa lực lượng s愃◌ऀn xu Āt và quan hệ s愃◌ऀn xu Āt; quan hệ giữa cơ
sở h愃⌀ t ng và kiến trúc thượng t ng; quan hệ giữa giai c Āp, dân tộc và nhân lo愃⌀i;
về nhà nước xã hội ch甃◌ऀ nghĩa, thời kỳ quá ộ lên ch甃◌ऀ nghĩa xã hội, những mâu thu ̀n c甃◌ऀa thời 愃⌀i... -
Quá trình phát triển c甃◌ऀa triết học Mác - Lênin cũng gặp không ít khó khăn
do những sai l m, khuyết iểm trong Āu tranh cách m愃⌀ng và xây dựng ch甃◌ऀ nghĩa xã
hội. Sự ổ vỡ c甃◌ऀa mô hình ch甃◌ऀ nghĩa xã hội hiện thực làm cho yêu c u phát triển triết
học Mác - Lênin càng c Āp bách hơn bao giờ hết. -
Sự phát triển m愃⌀nh m攃̀ c甃◌ऀa khoa học, kỹ thuật với những phát minh có
tính ch Āt v愃⌀ch thời 愃⌀i và sự biến ổi nhanh chóng c甃◌ऀa ời s Āng kinh tế, chính trị,
xã hội ã làm n愃◌ऀy sinh hàng lo愃⌀t v Ān ề c n gi愃◌ऀi áp về mặt lý luận. Điều ó òi hỏi
các Đ愃◌ऀng cộng s愃◌ऀn vận dụng thế giới quan, phương pháp luận mác - xít ể tổng kết
kinh nghiệm thực tiễn khái quát lý luận ịnh ra ường l Āi, chiến lược, sách lược phù hợp
với yêu c u khách quan c甃◌ऀa cách m愃⌀ng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa. -
Trong quá trình tổ chức và lãnh 愃⌀o cách m愃⌀ng Việt Nam, Ch甃◌ऀ tịch
H Chí Minh và Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn Việt Nam ã vận dụng sáng t愃⌀o ch甃◌ऀ nghĩa Mác
- Lênin vào iều kiện cụ thể Việt Nam, ng thời có óng góp quan trọng vào sự phát triển
triết học Mác - Lênin trong iều kiện mới.
+ Trong Āu tranh gi愃◌ऀi phóng dân tộc, Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn Việt Nam ã ịnh ra
ường l Āi "cách m愃⌀ng tư s愃◌ऀn dân quyền", r i tiến thẳng lên ch甃◌ऀ nghĩa xã hội
không qua giai o愃⌀n phát triển tư b愃◌ऀn ch甃◌ऀ nghĩa từ một nước thuộc ịa nửa phong
kiến. Chiến thắng thực dân Pháp (1954) và ế qu Āc Mỹ (1975) ã khẳng ịnh tính úng ắn,
khoa học, óng góp và làm phong phú lý luận Mác - Lênin c甃◌ऀa Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn Việt
Nam. Đặc biệt ường l Āi thực hiện ng thời hai nhiệm vụ chiến lược - xây dựng ch甃◌ऀ
nghĩa xã hội ở miền Bắc, Āu tranh gi愃◌ऀi phóng dân tộc, th Āng nh Āt Tổ qu Āc ở
miền Nam sau năm 1954 là một óng góp quan trọng c甃◌ऀa Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn Việt Nam
trong phát triển triết học Mác - Lênin. 15 lOMoARcPSD|49830739
+ Trong xây dựng ch甃◌ऀ nghĩa xã hội trên c愃◌ऀ nước, Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn Việt
Nam ã làm rõ thêm lý luận về thời kỳ quá ộ lên ch甃◌ऀ nghĩa xã hội là một thời kỳ dài; phân
tích chỉ ra những mâu thu ̀n cơ b愃◌ऀn c甃◌ऀa thời 愃⌀i ngày nay; thực hiện ường l Āi ổi
mới, phát triển kinh tế thị trường ịnh hướng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa; gi愃◌ऀi quyết úng ắn giữa
ổi mới kinh tế và ổi mới chính trị; ưa ra quan iểm ch甃◌ऀ ộng hội nhập qu Āc tế trên cơ sở
phát huy nội lực, b愃◌ऀo 愃◌ऀm giữ vững ộc lập, tự ch甃◌ऀ và ịnh hướng xã hội ch甃◌ऀ nghĩa;
v Ān ề xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội ch甃◌ऀ nghĩa. -
Hiện nay, tình hình thế giới, khu vực và trong nước ang có những biến ộng
nhanh chóng và phức t愃⌀p. Đặc biệt, các thế lực thù ịch ang ra sức ch Āng phá ch甃◌ऀ
nghĩa xã hội, xuyên t愃⌀c ch甃◌ऀ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng H Chí Minh, ường l Āi,
quan iểm c甃◌ऀa Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn Việt Nam, việc Āu tranh b愃◌ऀo vệ, phát triển triết
học Mác - Lênin phù hợp với iều kiện lịch sử mới là v Ān ề c Āp bách. 2. Đối tượng và
chức năng của triết học Mác – Lênin
2.1. Khái niệm, ối tượng nghiên cứu của triết học Mác – Lênin
* Khái niệm: Tri Āt học Mác - Lênin là hệ thống quan iểm duy vật biện chứng về
tự nhiên, xã hội và tư duy - th Ā giới quan và phương pháp luận khoa học, cách mạng của
giai cấp công nhân, nhân dân lao ộng và các lực lượng xã hội ti Ān bộ trong nhận thức
và cải tạo th Ā giới. -
Triết học Mác - Lênin là triết học duy vật biện chứng theo nghĩa rộng. Đó là
hệ th Āng quan iểm duy vật biện chứng c愃◌ऀ về tự nhiên, xã hội và tư duy. Trong triết
học Mác - Lênin, ch甃◌ऀ nghĩa duy vật và phép biện chứng th Āng nh Āt hữu cơ với
nhau, ch甃◌ऀ nghĩa duy vật biện chứng, phép biện chứng duy vật là hình thức cao nh Āt
trong lịch sử triết học. -
Triết học Mác - Lênin trở thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học
c甃◌ऀa lực lượng vật ch Āt - xã hội năng ộng và cách m愃⌀ng nh Āt tiêu biểu cho thời
愃⌀i ngày nay là giai c Āp công nhân ể nhận thức và c愃◌ऀi t愃⌀o xã hội. Đ ng thời triết
học Mác - Lênin cũng là thế giới quan và phương pháp luận c甃◌ऀa nhân dân lao ộng và các
lực lượng xã hội tiến bộ trong nhận thức và c愃◌ऀi t愃⌀o xã hội.
* Đối tượng nghiên cứu của tri Āt học Mác – Lênin.
Triết học Mác - Lênin xác ịnh ối tượng nghiên cứu là giải quy Āt mối quan hệ giữa
vật chất và ý thức trên lập trường duy vật biện chứng và nghiên cứu những quy luật vận
ộng, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy. -
Gi愃◌ऀi quyết m Āi quan hệ giữa vật ch Āt và ý thức trên lập trường duy vật biện chứng. -
Nghiên cứu những quy luật vận ộng, phát triển chung nh Āt c甃◌ऀa tự nhiên, xã hội và tư duy. 16 lOMoARcPSD|49830739
2.2. Chức năng của triết học Mác – Lênin
* Chức năng th Ā giới quan -
Triết học Mác - Lênin em l愃⌀i thế giới quan duy vật biện chứng, là h愃⌀t
nhân c甃◌ऀa thế giới quan cộng s愃◌ऀn. -
Vai trò c甃◌ऀa thế giới quan duy vật biện chứng.
+ Thế giới quan duy vật biện chứng giúp con người hình thành quan iểm khoa học,
ịnh hướng con người nhận thức úng ắn thế giới hiện thực, từ ó giúp con người xác ịnh thái
ộ và cách thức ho愃⌀t ộng c甃◌ऀa mình, nâng cao vai trò tích cực, sáng t愃⌀o c甃◌ऀa con người.
+ Thế giới quan duy vật biện chứng là cơ sở khoa học ể Āu tranh với các lo愃⌀i thế
giới quan duy tâm, tôn giáo, ph愃◌ऀn khoa học. Thế giới quan duy vật biện chứng là h愃⌀t
nhân trong hệ tư tưởng c甃◌ऀa giai c Āp công nhân và các lực lượng tiến bộ trong nhận
thức và c愃◌ऀi t愃⌀o thế giới.
* Chức năng phương pháp luận.
- Phương pháp luận là hệ th Āng những quan iểm, những nguyên tắc xu Āt phát chỉ
愃⌀o trong việc tìm tòi, lựa chọn và vận dụng các phương pháp trong ho愃⌀t ộng nhận thức và thực tiễn.
- Triết học Mác - Lênin thực hiện chức năng phương pháp luận chung nh Āt, phổ
biến nh Āt cho ho愃⌀t ộng nhận thức và thực tiễn.
3. Vai trò của triết học Mác - Lênin trong ời sống xã hội và trong sự nghiệp ổi
mới ở Việt Nam hiện nay *
Tri Āt học Mác - Lênin là cơ sở th Ā giới quan, phương pháp luận khoa học và
cách mạng ể phân tích xu hướng phát triển của xã hội trong iều kiện cuộc cách mạng khoa
học và công nghệ hiện ại. -
Triết học Mác - Lênin óng vai trò là cơ sở lý luận - phương pháp luận
cho các phát minh khoa học, cho sự tích hợp và truyền bá tri thức khoa học hiện
愃⌀i, ng thời, những v Ān ề mới c甃◌ऀa hệ th Āng tri thức khoa học hiện 愃⌀i
cũng òi hỏi triết học Mác - Lênin ph愃◌ऀi có bước phát triển mới. -
Triết học Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa
học, cách m愃⌀ng ể phân tích xu hướng vận ộng, phát triển c甃◌ऀa thế giới trong
b Āi c愃◌ऀnh toàn c u hóa. 17 lOMoARcPSD|49830739 -
Triết học Mác - Lênin tiếp tục là lý luận khoa học và cách m愃⌀ng soi
ường cho giai c Āp công nhân và nhân dân lao ộng trong cuộc Āu tranh gi愃◌ऀi
phóng giai c Āp và gi愃◌ऀi phóng con người hiện nay. *
Tri Āt học Mác - Lênin là cơ sở lý luận khoa học của công cuộc xây dựng chủ nghĩa
xã hội và sự nghiệp ổi mới theo ịnh hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. -
Vai trò thế giới quan, phương pháp luận c甃◌ऀa triết học Mác - Lênin
thể hiện rõ nét trong sự nghiệp ổi mới ở Việt Nam, ó là ổi mới tư duy, nh Āt là tư
duy lí luận. Nếu không có ổi mới tư duy lý luận thì s攃̀ không có sự nghiệp ổi mới. -
Thế giới quan triết học Mác - Lênin ã giúp Đ愃◌ऀng Cộng s愃◌ऀn Việt
Nam nhìn nhận con ường i lên ch甃◌ऀ nghĩa xã hội trong giai o愃⌀n mới, ánh giá
cục diện thế giới, các m Āi quan hệ qu Āc tế, xu hướng thời 愃⌀i, thực tr愃⌀ng
tình hình Āt nước và con ường phát triển trong tương lai. -
Triết học Mác - Lênin cung c Āp phương pháp luận ể gi愃◌ऀi quyết
những v Ān ề ặt ra trong thực tiễn ổi mới trong tiến trình xây dựng ch甃◌ऀ nghĩa xã
hội ở Việt Nam hiện nay. -
Tuy nhiên, triết học Mác – Lênin không ph愃◌ऀi là “ liều thu Āc
v愃⌀n năng” ể gi愃◌ऀi quyết mọi v Ān ề c甃◌ऀa thực tiễn ặt ra. 18 lOMoARcPSD|49830739
NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1 19 lOMoARcPSD|49830739
NỘI DUNG ÔN TẬP CHƯƠNG 1 20