Đề cương môn Tư tưởng Hồ Chí Minh– khoa học  Trường Đại học bách khoa - Đại học đà nẵng.

I. Đạo đức là gốc, là nền tảng tinh thần của xã hội,của người cách mạng:
Hồ Chí Minh nhiều lần khẳng định: Đạo đức là gốc, là nền tảng, là sức
mạnh, là tiêu chuẩn hàng đầu của người cach mạng. Người viết:" Cũng như sông
thì phải có nguồn mới có nước không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không
có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài
giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân".
Đạo đức trở thành nhân tố quyết định sự thành bại của mọi công việc,
phẩm chất mỗi con người. Trong bài Người cán bộ cách mạng, Hồ Chí Minh yêu cầu
:"Người cán bộ cách mạng phỉa có đạo đức cách mạng…Mọi việc thành hay là bại,
chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách mạng, hay là không."
Đảng Cộng sản phải tiêu biểu cho trí tuệ,danh dự, lương tâm của dân tộc và
thời đại. Bác đã viết trong Di chúc: "…Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm
nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư…"
Đức và tài là những phẩm chất thống nhất của con người, trong đó đức là
gốc, tài là cực kỳ quan trọng. Người đòi hỏi tài năng phải gắn chặt và đặt vững trên nền tảng đạo đức.
Đạo đức là thước đo lòng cao thượng của con người. Thực hành tốt đạo đức
cá nhân không chỉ có tác dụng tôn vinh nâng cao giá trị của mình mà còn tạo ra sức
mạnh nội sinh giúp ta vượt qua mọi thử thách.
Đối với học sinh, sinh viên, Người hết sức quan tâm đến giáo dục toàn
diện :"Đức, Trí, Thể, Mỹ". Từ đó cho thấy việc rèn luyện đạo đức được đặt lên hàng
đầu. Đạo đức là nhân tố để thúc đẩy con người phát triển, giúp con người vượt qua
mọi khó khăn gian khổ để giành những thắng lợi mới.
1.2. Nguồn gốc tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh:
- Truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam: Tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh bắt nguồn từ truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam, đã được hình thành
trong trường kỳ lịch sử.
- Tư tưởng đạo đức phương Đông, phương Tây: được Hồ Chí Minh tiếp thu
trong quá trình tìm đường cứu nước của Người.
- Đặc biệt quan trọng là những tư tưởng đạo đức của Mác, Ăngghen, Lênin,
cũng như những tấm gương đạo đức trong sáng mà các ông đã để lại. Điều này đã
được thể hiện trong những dòng viết đầy xúc động của Người sau khi Lênin mất:
Lênin là người "đã nêu cho chúng ta một tấm gương sáng về sự giản dị vĩ đại và sự
khiêm tốn cao độ". "Không phải chỉ thiên tài của Người, mà chính là tính coi khinh sự
xa hoa, tinh thần yêu lao động, đời tư trong sáng, nếp sống giản dị, tóm lại là đạo đức
vĩ đại và cao đẹp của người thầy, đã ảnh hưởng lớn lao tới các dân tộc châu Á và đã
khiến cho trái tim của họ hướng về Người, không có gì ngăn nổi"
- Thực tiễn hoạt động của Hồ Chí Minh: Với tư duy độc lập và sáng tạo, Hồ
Chí Minh đã xuất phát từ thực tiễn việt Nam thực hiện một công việc kế thừa có chọn
lọc, thâu hóa những giá trị đạo đức của quá khứ, đề xuất những tư tưởng, đạo đức
mới, phù hợp với yêu cầu của cách mạng Việt Nam trong thời đại mới.
Việc tiếp thu những tinh hoa đạo đức của nhân loại đã làm cho tư tưởng Hồ
Chí Minh trở nên phong phú, đã được đông đảo những người nước ngoài chấp nhận,
tìm thấy một Việt Nam trong nhân loại, cũng như nhân loại trong Việt Nam. Sự kết
hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa dân tộc và nhân loại cũng là một đặc trưng
nổi bật của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. (Chuyển slide)
II. Quan điểm về những chuẩn mực của đạo đức.
Trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, những phẩm chất đạo đức được nêu ra
là phù hợp với từng đối tượng, hơn nữa Người nhấn mạnh phẩm chất này hay phẩm
chất khác là nhằm đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng trong từng thời kỳ nhất
định. Từ đó Người đã khái quát thành những phẩm chất chung, cơ bản nhất của con
người Việt Nam trong thời đại mới. Nói cách khác, đó là những chuẩn mực chung
nhất của nền đạo đức mới, đạo đức cách mạng Việt Nam.
Dưới đây là bốn phẩm chất chung, cơ bản nhất:
2.1. Trung với nước, hiếu với dân
Trung, hiếu là những khái niệm đã có trong tư tưởng đạo đức truyền thống
Việt Nam và phương Đông đã được Hồ Chí Minh sử dụng và đưa vào nội dung mới.
Trước kia là trung quân, là trung thành với vua; trung thành với vua cũng có nghĩa là
trung thành với nước, vì vua với nước là một, vua là nước, nước là nước của vua.
Trung với nước:
+ Trung thành với sự nghiệp giữ nước và dựng nước.
+ Đặt lợi ích của Đảng, của Tổ quốc, của cách mạng lên trên hết.
+ Quyết tâm phấn đấu thực hiện mục tiêu của cách mạng.
+ Thực hiện tốt chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước .
Người từng nói: "Cả đời tôi chỉ có một mục đích là phấn đấu cho quyền lợi Tổ
quóc và hạnh phúc của quốc dân. Những khi tôi phải ẩn nấp nơi núi non, hoặc ra
vào chốn tù tội, xông pha sự hiểm nghèo là vì mục đích đó."
Hiếu với dân:
+ Khẳng định vai trò, sức mạnh thật sự của nhân dân.
+ Thương dân, tin dân, phục vụ nhân dân hết lòng, lấy trí tuệ ở dân, kính
trọng dân, lấy dân làm gốc.
+ Tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, nâng cao dân trí.
Để làm được như vậy, phải gần dân, kính trong và học tập nhân dân, phải dựa vào dân, lấy dân làm gốc.
Tư tưởng trung với nước, hiếu với dân của Hồ Chí Minh không những kế thừa
giá trị của chủ nghĩa yêu nước truyền thống của dân tộc, mà còn vượt qua những hạn
chế của truyền thống đó.Người viết :"Phải luôn luôn nâng cao chí khí cách mạng
"trung với nước, hiếu với dân, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng
vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng." Chuyển slide
2.2. Cần kiệm liêm chính, chí công vô tư
Đây là phẩm chất đạo đức gắn liền với hoạt động hàng ngày của mọi người. Vì
vậy, Hồ Chí Minh đã đề cập phẩm chất này nhiều nhất, thường xuyên nhất, từ Đường
Kách mệnh cho đến bản Di chúc cuối cùng.
Hồ Chí Minh đã sử dụng những khái niệm cần kiệm liêm chính, chí công vô tư
của đạo đức phương Đông và đạo đức truyền thống Việt Nam. Người đã giữ lại
những gì tốt đẹp của quá khứ, lọc bỏ những gì không còn phù hợp và đưa vào những
nội dung mới. do sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội đặt ra.
Theo Hồ Chí Minh thì:
Cần tức là lao động cần cù, siêng năng; lao động có kế hoạch, sáng tạo, có
năng suất cao; lao động với tinh thần tự lực cánh sinh, không lười biếng, không ỷ
lại. không dựa dẫm. Phải thấy rõ "lao động là nghĩa vụ thiêng liêng, là nguồn
sống, nguồn hạnh phúc của chúng ta".
Kiệm tức là tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thì giờ, tiết kiệm tiền của dân,
của nước, của bản thân mình; phải tiết kiệm từ cái to đến cái nhỏ, nhiều cái nhỏ
cộng lại thành cái to: "không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi" không phô
trương hình thức, không liên hoan, chè chén lu bù.
Liêm tức là "luôn luôn tôn trọng giữ gìn của công và của dân"; "không
xâm phạm một đồng xu, hạt thóc của Nhà nước, của nhân dân". Phải "trong sạch,
không tham lam" "Không tham địa vị. Không tham tiền tài. Không tham sung
sướng. Không ham người tâng bốc mình. Vì vậy mà quang minh chính đại, không bao giờ hủ hóa.
Chính là không tà, thẳng thắn, đứng đắn đối với mình, với người, với việc
Cần kiệm liêm chính là thước đo sự giàu có về vật chất vững mạnh về tinh thần, thể
hiện sự văn minh và tiến bộ. Là nền tảng của đời sống mới, của các phong trào thi đua yêu nước.
Chí công vô tư:
+ Chí công là yêu cầu phải rất mực công minh, chính trực, công bằng, công tâm.
+ Vô tư là không được thiên tử, thiên vị.
Chuẩn mực này nhắc nhở người lãnh đạo, cầm cân nảy mực phải hết sức công bằng,
không được có lòng riêng mà thiên tư, thiên vị. Chuyển slide
2.3. Thương yêu con người, sống có tình nghĩa:
Kế thừa truyền thống nhân nghĩa của dân tộc, kết hợp với chủ nghĩa nhân đạo
cộng sản, tiếp thu tinh thần nhân văn của nhân loại qua nhiều thế kỷ, cùng với việc
thể nghiệm của chính bản thân mình qua hoạt động cách mạng thực tiễn, Hồ Chí
Minh đã xác định tình yêu thương con người là một trong những phẩm chất đạo
đức cao đẹp nhất.
Tình yêu thương đó là tình cảm rộng lớn, trước hết dành cho những người
cùng khổ, những người lao động bị áp bức bóc lột. Tình yêu thương đó đã được thể
hiện ở Hồ Chí Minh bằng ham muốn tột bậc là làm cho nước được độc lập, dân được
tự do, mọi người ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành.
Tình yêu thương con người còn được thế hiện trong mối quan hệ bạn bè,
đồng chí, với mọi người bình thường trong quan hệ hàng ngày. Nó đòi hỏi mọi
người phải luôn luôn chặt chẽ nghiêm khắc với mình, rộng rãi, độ lượng với người
khác. Nó đòi hỏi thái độ tôn trọng con người, phải biết cách nâng con người lên, chứ
không phải hạ thấp, càng không phải vùi dập con người. Điều này đặc biệt quan trọng
đối với những người ở cương vị lãnh đạo, bất cứ ở cấp nào.
Tình yêu thương con người, theo Hồ Chí Minh, còn được thể hiện đối với
những người có sai lầm khuyết điểm, nhưng đã nhận rõ khuyết điểm sai lầm và cố
gắng sửa chữa, kể cả đối với những người lầm đường lạc loi đã hối cải kể cả đối với
những kẻ thù đã bị thương, bị bắt hoặc đã chịu quy hàng. Chính tình yêu thương đó đã
đánh thức những gì tốt đẹp mà Hồ Chí Minh tin rằng trong mỗi người đều có, tuy nhiều ít có khác nhau.
Trong Di chúc , Người căn dặn Đảng:" phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau. " Chuyển slide
2.4. Tinh thần quốc tế trong sáng
Đó là tinh thẩn đoàn kết quốc tế vô sản, mà Hồ Chí Minh đã nêu lên bằng
mệnh đề "Bốn phương vô sản đều là anh em".
Đó là tinh thần đoàn kết với các dân tộc bị áp bức, với nhân dân lao động
các nước mà Hồ Chí Minh đã dày công vun đắp bằng hoạt động cách mạng thực tiễn
của bản thân mình và bằng sự nghiệp cách mạng của cả dân tộc.
Đó là tinh thần đoàn kết của nhân dân Việt Nam với tất cả những người
tiến bộ trên thế giới vì hòa bình, công lý và tiến bộ xã hội.
Sự đoàn kết ấy là nhằm những mục tiêu lớn của thời đại là hòa bình, độc lập
dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, là hợp tác
và hữu nghị với tất cả các nước, các dân tộc.Tinh thần quốc tế ấy vẫn được gọi là chủ
nghĩa quốc tế vô sản, hay chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân. Chuyển slide
III. Quan điểm về nguyên tắc xây dựng đạo đức cách mạng:
Để xây dựng một nền đạo đức mới, Hồ Chí Minh đã nêu ra những nguyên tắc
cơ bản để định hướng cho sự lãnh đạo của Đảng, cũng như cho việc rèn luyện của mỗi người:
3.1. Nói đi đôi với làm, phải nêu gương vê đạo đức:
- Nói phải đi đôi với làm:
Nói đi đôi với làm là nguyên tắc quan trọng bậc nhất trong xây dựng nền đạo
đức mới, đó chính là sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn.
Nói đôi với làm đối lập với thói đạo đức giả, nói một đằng làm một nẻo, nói
mà không làm làm tổn hại đến uy tín của Đảng và Chính phủ trước nhân dân.
Điều này đã được Hồ Chí Minh nói ngay trong Đường Kách mệnh , khi đề cập
tư cách của một người cánh mệnh, Hồ Chí Minh yêu cầu:"Nói thì phải làm". Trong
suốt cuộc đời mình, Người đã giáo dục mọi người và chính bản thân Người đã thực
hiện điều đó một cách nghiêm túc và đầy đủ nhất. Hơn nữa, chúng ta còn thấy Người
nói ít nhưng làm nhiều, có những vấn đề đạo đức Người làm mà không nói. Phải đi
sâu vào hành vi đạo đức của Người, chúng ta mới khám phá ra được những tầng bản
chất sâu xa của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.
- Phải nêu gương về đạo đức:
Từ đó, chúng ta cũng thấy rằng không ở lĩnh vực nào mà vấn đề nêu gương lại
được đặt ra như trong lĩnh vực đạo đức.
Trong gia đình thì đó là tấm gương của bố mẹ đối với con cái, của anh chị
đối với những người em; trong nhà trường thì đó là tấm gương của thầy cô giáo
đối với học sinh; trong tổ chức, tập thể, Đảng,
Trong xã hội, tấm gương của các thế hệ trước đối với các thế hệ sau là đặc
biệt quan trọng. Mỗi thế hệ đều có trách nhiệm của mình, nhưng thế hệ trước bao giờ
cũng có trách nhiệm rất nặng nề đối với thế hệ sau trong việc giáo dưỡng, nhất là
trong việc bồi dưỡng về đạo đức. Đương nhiên trong cuộc sống không phải bao giờ
cũng chỉ diễn ra một chiều ảnh hưởng, tác động như vậy, do đó Hồ Chí Minh cũng đã
nói đến việc người già có thể học tập người trẻ để không ngừng hoàn thiện đạo đức của mình.
Đối với cán bộ, đảng viên, Hồ Chí Minh đã nêu ra một luận điểm quan
trọng: "Trước mặt quần chúng, không phải ta có viết lên trán chữ "cộng sản" mà
ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức.
Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước".
Luận điểm ấy đã khẳng định rất rõ vấn đề nêu gương có tầm quan trọng đặc biệt trong
đời sống đạo đức, nhất là đối với trách nhiệm của cán bộ, đảng viên.
Tấm gương đạo đức của Bác Hồ là tấm gương chung cho cả dân tộc, cho các
thế hệ người Việt Nam mãi mãi về sau. Nhưng còn nhiều tấm gương của các anh
hùng, chiến sĩ thi đua, những tấm gương của những người tiêu biểu trong từng ngành,
từng tập thể, những tấm gương "người tốt việc tốt" gần gũi trong đời thường, có ở mọi
nơi mọi lúc mà chúng ta không thể coi thường. Về vấn đề này, Hồ Chí Minh đã nói:
"Từng giọt nước nhỏ thấm vào lòng đất, chảy về một hướng mới thành suối, thành
sông. Biết bao nhiêu giọt nước nhỏ hợp lại mới thành biển cả. Một pho tượng hay
một lâu đài cũng phải có cái nền rất vững chắc mới đứng vững được. Nhưng người
ta dễ nhìn thấy pho tượng và lâu dài mà không chú ý đến cái nền. Như thế chỉ thấy
cái ngọn mà quên mất cái gốc."
3.2. Xây đi đôi với chống
Hồ Chí Minh cho rằng, nguyên tắc xây đi đôi với chống là đòi hỏi nền đạo
đức mới, thể hiện tính nhân đạo, chiến đâu vì mục tiêu của sự nghiệp cách mạng.
- Xây tức là xây đừng các giá trị, các chuẩn mực đạo đức mới.
+ Việc xây dựng đạo đức mới trước hết phải được tiến hành bằng việc giáo
dục những phẩm chất, những chuẩn mực đạo đức mới từ trong gia đình đến nhà
trường và ngoài xã hội, nhất là trong những tập thể - nơi mà phần lớn thời gian cuộc
đời mỗi người gắn bó bằng hoạt động thực tiễn của mình. Những phẩm chất chung
nhất, cơ bản nhất lại phải được cụ thể hóa cho sát hợp với từng giai tầng, từng lớp đối tượng
khác nhau. Đó là điều Hồ Chí Minh đã làm trong việc giáo dục đạo đức cho cán bộ,
đảng viên, cho công nhân, nông dân, phụ nữ, trí thức, văn nghệ sĩ. cho thiếu niên nhi
đồng, cho bộ đội, công an, các tướng lĩnh, v.v...
+ Vấn đề quan trọng trong việc giáo dục đạo đức là phải khơi dậy ý thức
đạo đức lành mạnh ở mọi người, để mọi người tự giác nhận thức được trách
nhiệm đạo đức của mình
- Chống là chống các biểu hiện, các hành vi vô đạo đức, suy thoái đạo đức.
+ Trong khi xây dựng, bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức mới, phải đồng
thời chống lại cái xấu, cái sai, cái vô đạo đức vẫn thường diễn ra. Điều quan trọng
là phải phát hiện sớm, hướng mọi người vào cuộc đấu tranh cho sự trong sạch lành mạnh về đạo đức.
+ Hơn nữa còn phải thấy trước những gì có thể xẩy ra để đề phòng, ngăn chặn.
3.3. Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời
Hồ Chí Minh đã nhiều lần chỉ rõ: mỗi người phải thường xuyên chăm lo tu
dưỡng đạo đức như việc rửa mặt hàng ngày, đấy cũng là công việc phải làm kiên
trì bền bỉ suốt đời, không người nào có thể chủ quan tự mãn.
Người thường nhắc lại luận điểm "chính tâm, tu thân...", của Khổng Tử, từ đó
rút ra ý nghĩa tích cực để vận dụng vào việc rèn luyện, tu dưỡng đạo đức cách mạng
của mỗi người. Người cũng thường nêu lại tấm gương của người xưa, mỗi tối đều tự
kiểm điểm để bỏ đỗ đen, đỗ trắng vào hai cái lọ, để cứ nhìn vào đó có thể biết mình
tốt xấu ra sao. Người đưa ra lời khuyên rất dễ hiểu: "Đạo đức cách mạng không
phải trên trời sa xuống, đó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển
và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, ,vàng càng luyện càng trong".
Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, đã là người thì ai cũng có chỗ hay chỗ dở,
chỗ xấu chỗ tất, ai cũng có thiện có ác ở trong bản thân mình. Vấn đề là dám nhìn
thẳng vào con người mình, không tự lừa dối,; thấy rõ cái hay cái tốt, cái thiện để phát
huy và thấy rõ cái dở, cái xấu, cái ác để khắc phục.
Trong cuộc sống, mỗi người có nhiều cương vị, nhiều vai trò khác nhau đòi
hỏi phải điều chỉnh hành vi của mình, và phẩm chất đạo đức của :mỗi người được thể
hiện rất cụ thể, phong phú, đa dạng. Có rèn luyện công phu như vậy, con người mới
có được phẩm chất đạo đức tốt đẹp, và những phẩm chất ấy ngày hàng được bồi đắp, nâng cao.