Đề cương môn Tư tưởng Hồ Chí Minh– khoa học  Trường Đại học bách khoa - Đại học đà nẵng.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân. Nhà nước của dân, do
dân vì dân là nhà nước như thế nào?
Chương 1: Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân
1.1 Nhà nước của dân, do dân, vì dân là nhà nước như thế nào?
Trong suốt quá trình hoạt động cách mạng của mình, Hồ Chí Minh đã nghiên cứu
nhiều mô hình nhà nước, khảo sát từ những chuyến đi của mình và tổ chức thực nghiệm
từ thực tiễn đã góp phần vào việc xây dựng nền móng của một nhà nước kiểu mới trong
lịch sử dân tộc: Nhà nước của dân, do dân, vì dân.
Nhà nước của dân, do dân, vì dân là nhà nước phục vụ lợi ích của nhân dân, lấy
nguyện vọng của nhân dân làm mục tiêu hàng đầu, không có đặc quyền đặc lợi, trong
sạch, cần kiệm liêm chính. Nhà nước là do nhân dân bầu ra bằng cách trực tiếp hoặc gián tiếp.
1.2 Sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân
1.2.1 Tuyền thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại
Quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân bắt nguồn
từ truyền thống xây dựng nhà nước độc lập của dân tộc ta. Đồng thời chủ nghĩa yêu nước
là truyền thống quý báu luôn luân chuyển trong dòng chảy lịch sử dân tộc. Không chỉ
vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng đặt chân đến nhiều quốc gia trên con đường tìm
đường cứu nước, Bác đã kế thừa thuần thục nhiều giá trị tư tưởng của chủ nghĩa phương
Tây, Chủ nghĩa tam dân của Tôn Trung Sơn và tìm thấy trong đó “những điều thích hợp
với điều kiện nước ta”.
1.2.2 Chủ nghĩa Mác - Lênin
Như đã biết, tư tưởng Hồ Chí Minh được hình thành và phát triển khi Bác nghiên cứu
và vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin. Chính thế giới quan và phương pháp luận Mác -
Lênin đã giúp Chủ tịch Hồ Chí Minh tìm ra con đường cứu nước đúng đắn. Chủ nghĩa
Mác – Lênin là nguồn gốc, cơ sở chủ yếu của sự hình thành và phát triển của tư tưởng Hồ
Chí Minh. “Không có chủ nghĩa Mác – Lênin thì cũng không có tư tưởng Hồ Chí Minh
sánh ngang tầm thời đại và giải quyết được những nhiệm vụ lịch sử của cách mạng Việt Nam.
1.2.3 Trí tuệ, phẩm chất và thực tiễn hoạt động cách mạng của Hồ Chí Minh
Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Người sở hữu một
nguồn kiến thức thông thái, phẩm chất đạo đức tốt đẹp, giản dị, giàu lòng nhân ái và là
một chính trị gia nhạy bén và tài giỏi. Trong suốt cuộc hành trình bôn ba tìm đường cứu
nước, Bác vừa lao động vừa học tập, nghiên cứu học hỏi Chủ nghĩa Mác – Lênin, tham
gia các phong trào đấu tranh quốc tế, Bác đã tích lũy được vô số kinh nghiệm, từng bước
tạo nên tư tưởng Hồ Chí Minh. Đối với Người, tất cả những điều đang làm điều là vì đất
nước, vì nhân dân, Người luôn đặt nhân dân lên hàng đầu.
1.3 Những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân
1.3.1 Nhà nước do dân làm chủ, phục vụ lợi ích của nhân dân
Nhà nước công bằng, dân chủ, văn minh phải là một nhà nước lập nên vì nhân dân.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, “Dân chủ” là “dân làm chủ” và “dân là chủ”. Nhà nước bắt
nguồn từ nhân dân, là công cụ của nhân dân. Mọi quyết định của nhà nước phải bắt
nguồn từ mong muốn của nhân dân. Nhà nước phải chịu trách nhiệm trước nhân dân cho
những việc làm của mình. Đối với Người, tất cả đều vì nhân dân “Nếu nước độc lập mà
dân không hưởng hạnh phúc, tự do thì độc lập cũng không có nghĩa lý gì” – Thư gửi Ủy
ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng (17-10-1945)
Đồng thời, dân làm chủ thì bên cạnh quyền lợi của việc làm chủ, người dân cần có
bổn phận làm tròn nghĩa vụ công dân của mình, góp ý xây dựng, phát triển đất nước. Dân
làm chủ - đó vừa là quyền lợi, vừa là nghĩa vụ của nhân dân.
1.3.2 Nhà nước mang bản chất giai cấp công nhân
Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, nhà nước của dân, do dân, vì dân không phải là nhà
nước toàn dân, còn gọi là nhà nước phi giai cấp. Nhà nước kiểu mới là nhà nước mang
bản chất giai cấp công nhân. Nhà nước phải do Đảng Cộng sản lãnh đạo, giữ vững và
tăng cường bản chất giai cấp công nhân. Đảng lãnh đạo nhà nước cần phải dựa trên cơ sơ
các nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin. Bản chất giai cấp công nhân còn được thể hiện
ở nguyên tắc tập trung dân chủ, phải tập trung thống nhất quyền lực vào tay nhân dân.
Bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân, tính dân tộc trong tư tưởng Hồ Chí Minh
hòa quyện, thống nhất với nhau, vì lợi ích của nhân dân và lợi ích của dân tộc.
1.3.3 Nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sơ chủ nghĩa lập hiến
Nhà nước kiểu mới là nhà nước hợp hiến, hợp pháp. Pháp luật có vai trò rất quan
trọng trong việc quản lý đất nước, đặc biệt là trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của nhân dân. Hiến pháp năm 1946 – Hiến pháp đầu tiên của Việt Nam đã tạo cơ sở pháp
lý cao nhất trong hoạt động đối nội và đối ngoại, khẳng định sự ra đời hợp hiến của Nhà
nước Viet Nam Dân chủ Cộng hòa. Nhà nước có Hiến pháp là nhà nước dân chủ, tiến bộ,
cơ chế tổ chức và hoạt động của nhà nước phải được quy định trong Hiến pháp. Nhà
nước không được tổ chức và hoạt động dựa trên Hiến pháp theo ý chí của nhân dân là bất
hợp hiến, bất hợp pháp.
1.3.4 Nhà nước quản lý xã hội theo pháp luật, kết hợp hài hòa với giáo dục tư tưởng, đạo đức
Theo Bác, pháp luật không chỉ thể hiện quyền và nghĩa vụ của công dân mà nó còn là
bức tường đạo đức, công lý, tạo nên một cuộc sống hạnh phúc. Theo tác giả Vũ Đình
Hòe, ở Hồ Chí Minh, đạo đức là gốc, pháp luật là chuẩn. Pháp luật của ta là pháp luật bảo
vệ quyền tự do của nhân dân, nhưng sự tự do cũng sẽ có “giới hạn”. Ai cũng có quyền tự
do, nhưng là tự do trong pháp luật, không phải tự do vô kỷ luật.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kế thừa thành công và phát triển quan điểm “dĩ đức trị
quốc” – lấy đức trị nước. Trong công tác lãnh đạo nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn
ưu tiên việc phòng ngừa, răn đe hơn là trừng phạt. Có thể nói là “phòng bệnh” hơn “chữa bệnh”.
1.3.5 Nhà nước có đội ngũ cán bộ, công chức có đạo đức, năng lực
Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, cán bộ công chức phải vừa có đức vừa có tài, nhưng đức
phải là nền tảng, có thế mới là công bộc của nhân dân. “Cán bộ là nguồn vốn của Nhà
nước”. Dù quyết định có tốt đến đâu mà cán bộ không có khả năng chỉ đạo thực hiện thì
khả năng thành công rất thấp. Vì thế, nhà nước có phát triển hay không phụ thuộc rất lớn
vào đội ngũ cán bộ, công chức. Đồng thời, Người chỉ ra: Phải biết rõ cán bộ, phải cất
nhắc cán bộ cho đúng, phải khéo dùng cán bộ, phải phân phối cán bộ cho đúng, phải giúp
cán bộ cho đúng, phải giữ gìn cán bộ.
1.3.6 Nhà nước trong sạch, ngăn chặn, loại trừ quan liêu, tham những, hối lộ và những
mặt tiêu cực trong bộ máy nhà nước
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, quan liêu, tham nhũng, hối lộ và những vấn đề tiêu cực
khác là căn bệnh, là mầm móng tai hại đe dọa đến vận mệnh đất nước. Đó là giặc nội
xâm, là kẻ thù của chủ nghĩa xã hội. Trong “Đường Kách mệnh”, bài học đầu tiên của
Bác là “Tư cách một người cách mệnh”, nói về việc huấn luyện cán bộ, về đạo đức và
phẩm chất của cán bộ. Bác nhận thấy rõ quan liêu, tham ô, hối lộ,… đã phát sinh trong bộ
máy nhà nước kiểu mới. Người đã viết nhiều tác phẩm như: Phải tẩy sạch bệnh quan liêu
(02-09-1950), Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân (03-02-1969),
… Quan liêu, tham nhũng và các vấn đề tiêu cực khác vô cùng nghiêm trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh.
1.3.7 Nhà nước hợp lý và khoa học, đảm bảo chủ quyền của nhân dân, xây dựng chính
quyền mạnh mẽ và chịu trách nhiệm trước nhân dân
Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, nhân dân là người làm chủ đất nước. Quyền lực nhà
nước có nguồn gốc từ nhân dân. Quyền lực nhà nước cần được phân chia rõ ráng, minh
bạch, không được chuyên quyền, độc đoán, phát huy tinh tần dân chủ lên mức cao nhất
và đặt lợi ích nhân dân lên đầu.
Tài liệu tham khảo
https://congnghiepmoitruong.vn/tu-tuong-ho-chi-minh-ve-nha-nuoc-cua-dan-do-dan-vi- dan-7890.html
https://hatinh.dcs.vn/thong-tin-tu-tuong-so-21-thang-112014/news/tu-tuong-ho-chi-minh-
ve-nha-nuoc-cua-dan-do-dan-vi-dan-va-mot-so-van-de-dat-ra-d.html
http://ditichhochiminhphuchutich.gov.vn/vai-net-ve-qua-trinh-hinh-thanh-tu-tuong-nha-
nuoc-cua-dan-do-dan-va-vi-dan-cua-chu-tich-ho-chi-minh-171