Soạn Sử 6 Bài 10: Hy Lạp và La Mã cổ đại Phần mở đầu
Không có cơ sở của văn minh Hy Lạp và La Mã thì không có châu Âu hiện đại
(theo Ăng-ghen). Theo em, điều gì khiến cho nền văn minh cổ đại này được
đánh giá cao như vậy? Văn minh Hy Lạp và La Mã thời cổ đại có điểm gì nổi bật? Trả lời:
- Văn minh Hi Lạp và La Mã cổ đại đã có nhiều đóng góp cho nhân loại với
hàng loạt phát hiến vĩ đại trong suốt chiều dài lịch sử, trong đó có nhiều lĩnh
vực là nền tảng cho sự phát triển của nhân loại hiện nay.
- Điểm nổi bật của văn minh Hy Lạp và La Mã:
● Tính kế thừa (do văn minh Hy Lạp và La Mã ra đời muộn hơn nên được
kế thừa nhiều thành tựu văn hóa của cư dân phương Đông cổ đại).
● Mang tính hệ thống, thực tiễn và tính khái quát cao.
● Dấu ấn cá nhân được đề cao.
Trả lời câu hỏi lý thuyết Câu 1
Quan sát lược đồ, hãy cho biết vị trí địa lí của Hy Lạp cổ đại có điểm gì nổi bật. 1 Trả lời:
Điểm nổi bật trong vị trí địa lí của Hi Lạp cổ đại:
● Hi lạp cổ đại nằm ở khu vực Địa Trung Hải.
● Lãnh thổ Hi Lạp về cơ bản được chia ra làm 3 khu vực, bao gồm: Lục địa
Hi Lạp (phía Nam bán đảo Ban-căng); miền đất ven bờ tiểu Á và những
đảo thuộc biển Ê-giê. Câu 2
Theo em, với điều kiện tự nhiên như trên, cư dân Hy Lạp cổ đại có ưu thế phát
triển các ngành kinh tế nào? Trả lời:
Dựa vào các thế mạnh của điều kiện tự nhiên, cư dân Hy Lạp cổ đại có thể phát
triển các ngành kinh tế:
● Nông nghiệp trồng các cây lưu niên (nho, ô liu…). ● Thủ công nghiệp.
● Thương nghiệp, đặc biệt là mậu dịch hàng hải. Câu 3 2
Dựa vào nội dung ở trên và quan sát lược đồ, em hãy cho biết vị trí đại lí và
điều kiện tự nhiên nổi bật của La Mã cổ đại. Trả lời:
Vị trí địa lí của La Mã cổ đại: Bán đảo Italia là nơi hình thành nhà nước La Mã
cổ đại, nằm ở Nam Âu, xung quanh được biển bao bọc.
Điều kiện tự nhiên của La Mã cổ đại:
● Bờ biển phía Nam có nhiều vịnh, cảng thuận lợi cho tàu bè ra vào trú đậu.
● Có nhiều đồng bằng và đồng cỏ rộng lớn.
● Lòng đất chứa nhiều khoáng sản, như: vàng, bạc, đồng… Câu 4
Hãy trình bày những nét chính về tổ chức nhà nước thành bang ở Hy Lạp.
Những ưu điểm của tổ chức nhà nước thành bang là gì? Trả lời:
- Những nét chính về tổ chức nhà nước thành bang Hi Lạp: 3
● Mỗi thành bang lấy một thành thị làm trung tâm, xung quanh là vùng đất
trồng trọt. Thành thị có phố xá, lâu đài, đền thờ, sân vận động, nhà hát, bến cảng.
● Mỗi thành bang là một nhà nước hoàn chỉnh: có đường biên giới lãnh thổ;
có chính quyền; quân đội, luật pháp; hệ thống kinh tế, đo lường, tiền tệ và
những vị thần bảo hộ riêng.
● Mô hình thể chế chính trị, tổ chức nhà nước ở mỗi thành bang không
giống nhau. Ví dụ: thành bang Xpac-ta theo thể chế Cộng hòa quý tộc;
thành bang A-ten theo thể chế dân chủ chủ nô.
- Ưu điểm của tổ chức nhà nước thành bang:
● Có thể đưa ra những chính sách phát triển phù hợp với điều kiện cụ thể
của từng khu vực (vì mỗi thành bang là 1 nhà nước).
● Dù cho mô hình thể chế chính trị của các thành bang có sự khác biệt,
song về cơ bản, các thành bang đều theo chế độ dân chủ, trong đó: các
công dân có quyền thảo luận và biểu quyết tất cả những vấn đề hệ trọng của đất nước. Câu 5
Dựa vào thông tin trong mục và sơ đồ trên, hãy trình bày tổ chức nhà nước đế chế ở La Mã. Trả lời: 4
Tổ chức nhà nước đế chế ở La Mã:
● Đứng đầu đế chế là Hoàng đế - nắm trong tay mọi quyền hành, có quyền
lực tối cao. Trên lý thuyết, Hoàng đế sẽ do Viện nguyên lão bầu ra; tuy
nhiên, trên thực tế, các vị hoàng đế tương lai thường do chính hoàng đế
đương nhiệm lựa chọn.
● Dưới hoàng đế là Viện nguyên lão. Viện nguyên lão gồm khoảng 300
người, thảo luận và quyết định nhiều vấn đề quan trọng của đất nước.
● Dưới viện nguyên lão là Đại hội nhân dân gồm các công dân của La Mã.
Tuy nhiên, Đại hội nhân dân chỉ là hình thức. Câu 6
Hãy kể tên một số thành tựu văn hoá tiêu biểu của Hy Lạp và La Mã cổ đại. Trả lời:
* Một số thành tựu văn hóa tiêu biểu của Hy Lạp và La Mã:
- Lịch pháp học: người Hi Lạp và La Mã biết làm ra lịch (dương lịch). - Chữ viết:
● Người Hi Lạp sáng tạo ra hệ thống chữ cái.
● Người La Mã kế thừa thành tựu của người Hi Lạp để sáng tạo ra mẫu tự
La-tin; hệ thống chữ số La Mã (I, II, III, IV,...).
- Văn học: phong phú, đa dạng các thể loại. Trong đó nổi bật nhất là: thần thoại, kịch và thơ.
- Sử học: xuất hiện nhiều nhà sử học lớn và các tác phẩm sử học nổi tiếng, như:
● Tác phẩm Lịch sử của hê-rô-đốt.
● Tác phẩm Lịch sử chiến tranh Pê-lô-pô-nê của Tu-xi-đít.
● Tác phẩm Thông sử của Pô-li-biu-xơ. 5
- Khoa học tự nhiên: nhiều nhà khoa học nổi tiếng, nhiều định lí, định đề khoa
học có giá trị khái quát cao. Ví dụ: Định lí Pi-ta-go, Định lí Ta-lét, Tiên đề Ơ- cơ-lít,...
- Kiến trúc – điêu khắc: có nhiều công trình kiến trúc đồ sộ, nguy nga và các tác
phẩm điêu khắc tuyệt mĩ.
Trả lời câu hỏi phần Luyện tập và vận dụng Câu 1
Điều kiện tự nhiên tác động như thế nào đến sự hình thành và phát triển của văn minh Hy Lạp, La Mã? Trả lời:
* Điều kiện tự nhiên của Hi Lạp, La Mã:
● Nằm ven biển Địa Trung Hải, nhiều đảo, vịnh biển,...
● Địa hình bị chia cắt bởi biển, núi đồi, cao nguyên,...
● Đồng bằng nhỏ hẹp, đất đai cằn khô.
● Giàu tài nguyên thiên nhiên.
* Tác động của điều kiện tự nhiên:
- Thứ nhất, tác động tới sự hình thành nhà nước:
● Do đất đai canh tác xấu, công cụ bằng đồng không có tác dụng mà phải
đến khi công cụ bằng sắt xuất hiện, việc trồng trọt mới có hiệu quả => có
sản phẩm dư thừa, khi đó mới xuất hiện tư hữu và sự phân chia giai cấp
trong xã hội. Vì vậy, tới khoảng thiên niên kỉ I TCN, các nhà nước cổ đại
mới ra đời ở phương Tây (muộn hơn so với phương Đông). 6
● Do lãnh thổ bị chia cắt nên khó có điều kiện tập trung đông dân cư => khi
xã hội có giai cấp hình thành thì mỗi vùng, mỗi bán đảo trở thành một
quốc gia => diện tích mỗi nước khá nhỏ.
- Thứ hai, tác động tới đời sống kinh tế:
● Đất đai ít, khô cứng nên kinh tế nông nghiệp không phát triển mạnh.
● Giàu tài nguyên khoáng sản và đặc biệt là có vị trí địa lí thuận lợi (ven
biển) nền kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp (đặc biệt là mậu dịch
hàng hải) rất phát triển.
- Thứ ba, tác động tới sự phát triển của văn hóa: vị trí địa lí thuận lợi cho việc
giao lưu, học tập, tiếp thu văn hóa. Câu 2
Có ý kiến cho rằng: Người Hy Lạp và La Mã cổ đại đạt được những thành tựu
văn hoá rực rỡ là do tiếp thu những thành tựu của người phương Đông cổ đại.
Em có đồng ý với ý kiến trên không? Vì sao? Trả lời:
Em đồng ý với ý kiến cho rằng: Người Hy Lạp và La Mã cổ đại đạt được những
thành tựu văn hoá rực rỡ là do tiếp thu những thành tựu của người phương Đông cổ đại. Vì:
● Nền văn minh phương Đông ra đời từ khoảng thiên niên kỉ IV TCN,
trong khi đó, tới khoảng thiên niên kỉ I TCN, nền văn minh Hi Lạp và La
Mã mới được hình thành. => Do phát triển sau, nên cư dân Hi Lạp - La
Mã có điều kiện để học hỏi, tiếp thu những thành tựu văn hóa của phương Đông. 7
● Thông qua quá trình giao lưu, buôn bán, các thành tựu văn minh phương
Đông cũng dần được du nhập tới Hi Lạp, La Mã.
● Cư dân Hi Lạp – La Mã tiếp thu có chọn lọc, có sáng tạo các thành tự văn
minh phương Đông để làm phong phú thêm nền văn hóa của mình. Câu 3
Theo em, thành tựu văn hóa nào của Hy Lạp, La Mã cổ đại còn được bảo tồn đến ngày nay? Trả lời:
* Một số thành tựu văn hóa của Hy Lạp và La Mã còn được bảo tồn đến ngày nay:
Hệ thống mẫu tự La-tin; hệ thống chữ số La Mã. ● Dương lịch.
● Các định lý, định đề khoa học.
● Các tác phẩm văn học, sử học.
● Một số công trình kiến trúc/ tác phẩm điêu khắc. Ví dụ: đấu trường Cô-li-
dê; tượng thần Vệ nữ Mi-lô; tượng lực sĩ ném đĩa…
Lý thuyết Hy Lạp và La Mã cổ đại
1. Điều kiện tự nhiên a. Hy Lạp cổ đại
• Nằm ở phía nam bán đảo Ban-căng.
• Địa hình bị chia cắt bởi núi, cao nguyên, biển cả
• Đồng bằng nhỏ, hẹp, đất đai canh tác ít và không màu mỡ.
• Có nhiều vũng, vịnh, thuận lợi cho việc lập những hải cảng. 8
• Có nhiều khoáng sản như đồng, vàng, bạc,... b. La Mã cổ đại
• Bán đảo I-ta-li-a - nơi hình thành Nhà nước La Mã cổ đại, nằm ở Nam
Âu, xung quanh được biển bao bọc.
• Bờ biển ở phía nam có nhiều vịnh, cảng thuận tiện cho tàu bè ra vào trú đậu.
• Đến thời kì Đế quốc La Mã, lãnh thổ được mở rộng ra cả ba châu lục với
nhiều đồng bằng và đồng cỏ rộng lớn.
• Có nhiều khoáng sản, thuận lợi cho nghề luyện kim.
2. Nhà nước thành bang và nền dân chủ cổ đại ở Hy Lạp
- Từ thế kỉ VIII đến thế kỉ IX TCN, ở Hy Lạp đã hình thành hàng trăm nước nhỏ
được gọi là nhà nước thành bang.
• Mỗi thành bang đều lấy một thành thị làm trung tâm, xung quanh là vùng đất trồng trọt.
• A-ten là thành bang quan trọng nhất, tiêu biểu cho chế độ dân chủ của Hy Lạp cổ đại.
• Để bảo vệ cho nền dân chủ và ngăn chặn những âm mưu đảo chính, "chế
độ bỏ phiếu bằng vỏ sò" đã được thực hiện.
- Đến thế kỉ I TCN, Hy Lạp bị đế quốc La Mã thôn tính.
3. Nhà nước đế chế La Mã cổ đại
• Từ một thành bang nhỏ bé ở miền Trung bán đảo I-ta-li-a, vào thế kỉ I
TCN, Nhà nước La Mã đã dần mở rộng lãnh thổ, trở thành đế quốc rộng lớn. 9
• Năm 27 TCN, Ốc-ta-vi-út được tôn lên thành Đấng tối cao, có quyền lực
như hoàng đế, mở đầu thời kì đế chế.
4. Một số thành tựu văn hóa tiêu biểu của Hy Lạp, La Mã
• Sáng tạo ra hệ chữ La-tinh và chữ số La Mã.
• Văn học phong phú về thể loại (thần thoại, kịch và thơ).
• Hy Lạp là quê hương của những nhà khoa học nổi tiếng như: Pi-ta-go, Ta-lét,…
• Sáng tạo ra dương lịch.
• Có nhiều nhà sử học tiêu biểu với nhiều bộ sử đồ sộ.
• Những tác phẩm điêu khắc nổi tiếng là các bức tượng: Thần Vệ nữ Milo,
Lực sĩ ném đĩa, Nữ thần A-tê-na,...
• Xây dựng những công trình kiến trúc nổi tiếng.
Trắc nghiệm Lịch sử 6 Bài 10: Hy Lạp và La Mã cổ đại
Câu 1. Nội dung nào dưới đây không đúng khi nói về điều kiện tự nhiên của Hi Lạp cổ đại?
A. Địa hình bị chia cắt bởi núi, biển…
B. Đất đai canh tác ít và không màu mỡ.
C. Đường bờ biển dài, nhiều vũng, vịnh.
D. Có các đồng bằng màu mỡ, rộng lớn. Đáp án: D.
- Điểm nổi bật trong điều kiện tự nhiên của La Mã cổ đại là: Địa hình bị chia cắt
bởi núi, biển…; Đất đai canh tác ít và không màu mỡ; Đường bờ biển dài, nhiều
vũng, vịnh (SGK Lịch Sử 6/ trang 46). 10
Câu 2. Điều kiện tự nhiên của La Mã cổ đại thuận lợi cho việc canh tác loại cây trồng nào dưới đây? A. Nho, ô liu. B. Lúa nước. C. Hồ tiêu. D. Bạch dương. Đáp án: A.
Điều kiện tự nhiên của La Mã cổ đại thuận lợi cho việc trồng các loại cây lâu
năm như: nho, ô liu… (SGK Lịch Sử 6/ trang 46).
Câu 3. Điều kiện tự nhiên của La Mã cổ đại thuận lợi cho sự phát triển của
ngành kinh tế nào sau đây?
A. Nông nghiệp trồng lúa nước. B. Khai thác lâm sản.
C. Buôn bán qua đường biển.
D. Nông nghiệp trồng các cây gia vị như: hồ tiêu, gừng… Đáp án: C.
Hy Lạp có đường bờ biển dài, nhiều vũng, vịnh kín gió, thuận lợi cho việc lập
những hải cảng, phát triển mậu dịch hàng hải (SGK Lịch Sử 6/ trang 46). 11