Giải SGK Lịch Sử 9 Cánh diều Bài 8: Liên Xô và các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991

I. LIÊN XÔ TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991
Câu hỏi trang 38 Lịch sử 9 Cánh diều
Trình bày tình hình chính trị của Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991? Trả lời:
- Chính sách đối nội: Cùng cố chế độ xã hội chủ nghĩa, dân chủ xã hội, phát triển
kinh tế và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Áp dụng những biện
pháp kiên quyết để củng cố nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Tăng cường
hoạt động của các cơ quan an ninh quốc gia, tòa án, viện kiểm sát đặt dưới sự lãnh
đạo của Đảng Cộng sản Liên Xô.
- Chính sách đối ngoại: Chủ trương duy trì, bảo vệ hòa bình thế giới, thực hiện chính
sách chung sống hòa bình, quan hệ hữu nghị với các nước. Tích cực ủng hộ cuộc
đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, giành độc lập dân tộc của các nước thuộc địa
và phụ thuộc. Đối phó với Mỹ và phương Tây trong Chiến tranh lạnh.
- Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, tình hình chính trị của Liên Xô khá ổn định.
Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa không ngừng được hoàn thiện. Vai trò của Xô viết đại
biểu nhân dân lao động được tăng cường. Địa vị quốc tế của Liên Xô được nâng
cao Liên Xô trở thành chỗ dựa vững chắc của phong trào hòa bình và cách mạng
thế giới. Từ những năm 80 của thế kỉ XX. Liên Xô lâm vào tình trạng khủng hoảng
chính trị ngày càng sâu sắc.
Câu hỏi trang 38 Lịch sử 9 Cánh diều
Trình bày tình hình kinh tế của Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991? Trả lời:
- Từ năm 1946 đến năm 1950, Liên Xô thực hiện công cuộc khôi phục và phát triển
kinh tế đất nước. Sau 4 năm 3 tháng, các chỉ tiêu để ra về cơ bản đã đạt được.
Trong giai đoạn này, khoa học - kĩ thuật Liên Xô cũng có sự phát triển vượt bậc. Đặc
biệt, năm 1949, Liên Xô chế tạo thành công bom nguyên tử, phá vỡ thế độc quyền
vũ khí nguyên tử của Mỹ.
- Từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX. Liên Xô tiếp tục công cuộc xây
dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội thông qua các kế hoạch dài hạn.
- Từ năm 1951 đến năm 1975, tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm của nền
công nghiệp Liên Xô đạt 9,6 %. Năm 1970, sản lượng đầu mô đạt 353 triệu tấn, than
đạt 624 triệu tần và thép đạt 121 triệu tấn; sản lượng ngành điện lực dạt 440 ti
ki-lô-oát giờ (gấp 352 lần năm 1913 và băng sản lượng điện của bốn nước Anh,
Pháp, Tây Đức, I-ta-li-a cộng lại). Liên Xô trở thành cường quốc công nghiệp đứng thứ 2 thế giới.
- Trong những năm 1973 - 1991, cuộc khủng hoảng năng lượng đã tác động mạnh
mẽ đến kinh tế Liên Xô. Trong bối cảnh đó, các nhà lãnh đạo Liên Xô chậm để ra
những biện pháp đổi mới để thích ứng. Đầu những năm 80 của thế kỉ XX, nền kinh
tế của Liên Xô ngày càng khó khăn, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp trì trệ.
Câu hỏi trang 39 Lịch sử 9 Cánh diều
Trình bày tình hình xã hội, văn hóa của Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991? Trả lời:
- Với sự phát triển của nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, cơ cấu xã hội Liên Xô đã có sự
biến đổi căn bản: sở hữu tư nhân bị xóa bỏ; tỉ lệ công nhân, trí thức tăng nhanh về
số lượng và có vai trò chủ đạo trong đời sống xã hội. Khối liên minh công - nông
ngày càng gắn bó chặt chẽ.
- Nhiệm vụ xây dựng văn hóa mới được chú trọng. Đời sống văn hóa, giáo dục của
các tầng lớp nhân dân được nâng cao. Tầng lớp trí thức, đặc biệt là đội ngũ các nhà
khoa học, tăng lên về số lượng và có nhiều đóng góp đối với sự phát triển của đất
nước. Nền văn hóa xã hội chủ nghĩa từng bước được xây dựng.
II. ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991
Câu hỏi trang 40 Lịch sử 9 Cánh diều
Trình bày tình hình chính trị của Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991? Trả lời:
- Trong những năm 1944 - 1945, phối hợp với cuộc tiến công truy kích quân phát xít
của Hồng quân Liên Xô, nhân dân các nước Đông Âu đã nổi dậy giành chính quyền,
thành lập nhà nước dân chủ nhân dân. .
- Nhà nước dân chủ nhân dân ở các nước Đông Âu là chính quyền liên hiệp gồm
đại biểu các giai cấp, các đảng phái chính trị từng tham gia Mặt trận dân tộc thống
nhất chống phát xít. Chính quyền nhân dân được củng cố: vai trò lãnh đạo của các
đảng cộng sản ngày càng được khẳng định. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa từng
bước được xây dựng, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện, nâng cao.
- Chính sách đối nội: Vai trò của nhà nước chuyên chính vô sản ngày càng được
tăng cường, có kế hoạch phát triển nền kinh tế quốc dân một cách hợp lí. Các tổ
chức công đoàn, đoàn thanh niên, hội phụ nữ,... đóng vai trò lớn trong đời sống chính trị.
- Chính sách đối ngoại: Thiết lập quan hệ ngoại giao chặt chẽ với Liên Xô. Ủng hộ
phong trào cách mạng, đặc biệt là phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.
- Từ cuối những năm 70 và đầu những năm 80 của thế kỉ XX, các nước Đông Âu
lâm vào tình trạng khủng hoảng chính trị ngày càng sâu sắc.
Câu hỏi trang 40 Lịch sử 9 Cánh diều
Trình bày tình hình kinh tế của Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991? Trả lời:
- Trong những năm 1945 - 1949, các nước Đông Âu tiến hành cải cách ruộng đất.
xóa bỏ chế độ chiếm hữu ruộng đất của địa chủ, quốc hữu hóa các xí nghiệp lớn,...
- Trong giai đoạn 1950 - 1975, các nước Đông Âu thực hiện nhiều kế hoạch 5 năm
nhằm xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội.
- Đến những năm 70 của thế kỉ XX, với sự nỗ lực của nhân dân và sự giúp đỡ của Liên
Xô, các nước Đông Âu đã đạt được những thành tựu to lớn: xây dựng nền công
nghiệp phát triển, hoàn thành điện khí hóa toàn quốc: sản xuất nông nghiệp tăng
trưởng nhanh, đáp ứng nhu cầu lương thực và thực phẩm của nhân dân,... Các
nước Đông Âu từng bước trở thành những nước công - nông nghiệp. Bộ mặt kinh
tế, xã hội đất nước có sự thay đổi căn bản và sâu sắc.
Câu hỏi trang 41 Lịch sử 9 Cánh diều
Trình bày tình hình xã hội, văn hóa của Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991? Trả lời:
- Xã hội các nước Đông Âu có sự thay đổi : giai cấp bóc lột từng bước bị xóa bỏ,
công nhân và nông dân là hai giai cấp cơ bản trong xã hội, tầng lớp trí thức ngày
càng đông lên về số lượng và có vai trò lớn đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa
xã hội. Đời sống vật chất, tinh thân cua nhân dẫn cũng được cải thiện rõ rệt.
- Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, các nước Đông Âu đều tiến hành cuộc
cách mạng trong lĩnh vực văn hóa nhằm xoa bo tư tưởng tư sản, xây dựng nền văn
hoá. tư tưởng xã hội chủ nghĩa.
III. SỰ SỤP ĐỔ CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở ĐÔNG ÂU VÀ LIÊN XÔ
Câu hỏi trang 41 Lịch sử 9 Cánh diều
Giải thích sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô? Trả lời:
- Từ cuối những năm 80 của thế kỉ XX, các nước Đông Âu và Liên Xô từng bước
lâm vào tình trạng bất ổn.
- Ở Đông Âu, cuối năm 1988, cuộc khủng hoảng ở các nước trở nên trầm trọng. Ban
lãnh đạo ở các nước Đông Âu lần lượt từ bỏ quyền lãnh đạo của đảng cộng sản, chấp.
nhận chế độ đa nguyên, đa đảng và tiến hành tổng tuyển cử. Cuối năm 1989, chế
độ xã hội chủ nghĩa đã sụp đổ ở hầu hết các nước.
- Ở Liên Xô, tháng 3-1985, Goóc-ba-chốp để ra đường lối cải tổ nhưng thất bại. Liên
Xô lâm vào khủng hoảng trầm trọng. Ngày 25-12-1991, Goóc-ba-chốp từ chức Tổng
thống, lá cờ búa liềm trên nóc điện Krem-li bị hạ xuống, đánh dấu sự chấm dứt của
chế độ xã hội chủ nghĩa ở quốc gia này.
- Sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô xuất phát từ nhiều
nguyên nhân như: các đảng cộng sản, nhà nước mắc nhiều sai lầm về đường lối
xây dựng mô hình kinh tế - xã hội và có chính sách cải tô không phù hợp; chưa khai
thác tốt thành tựu của cách mạng khoa học - kĩ thuật; vi phạm quyền dân chủ; sự
chống phá của các thế lực thù địch,...
LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG
Luyện tập trang 41 Lịch sử 9 Cánh diều
Lập bảng về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá của Liên Xô và Đông Âu từ
năm 1945 đến năm 1991 vào vở ghi. Trả lời: Tình Liên Xô Các nước Đông Âu hình Chính - Đối nôi: - Đối nội: trị
+ Củng cố hơn nữa chế độ xã hội chủ + Nhà nước chuyên chính vô sản
nghĩa, dân chủ xã hội, phát triển kinh
ngày càng được tăng cường, có
tế và nâng cao đời sống vật chất, tinh
kế hoạch phát triển nền kinh tế thần của nhân dân. quốc dân.
+ Áp dụng những biện pháp kiên quyết + Các tổ chức công đoàn, đoàn
để củng cố nhà nước pháp quyền xã
thanh niên, phụ nữ, văn hoá,... hội chủ nghĩa.
đóng vai trò lớn trong đời sống chính trị.
+ Tăng cường hoạt động của các cơ
quan an ninh quốc gia, toà án, viện - Đối ngoại:
kiểm sát đặt dưới sự lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Liên Xô.
+ Thiết lập quan hệ ngoại giao chặt chẽ với Liên Xô. - Đối ngoại
+ Ủng hộ phong trào cách mạng
+ Chủ trương duy trì, bảo vệ hoà bình thế giới, đặc biệt là phong trào
thế giới, thực hiện chính sách chung giải phóng dân tộc.
sống hoà bình, quan hệ hữu nghị với các nước.
+ Tích cực ủng hộ cuộc đấu tranh
chống chủ nghĩa thực dân, giành độc
lập dân tộc của các nước thuộc địa và phụ thuộc.
+ Đối phó với Mỹ và phương Tây trong Chiến tranh lạnh Kinh
- Từ năm 1946 đến năm 1950: Liên Xô - Trong những năm 1945 – 1949, tế
thực hiện công cuộc khôi phục và phát cải cách ruộng đất, xoá bỏ chế độ
triển kinh tế đất nước.
chiếm hữu ruộng đất của địa chủ,
quốc hữu hóa các xi nghiệp
- Từ năm 1950 đến dầu những năm 70 lớn.....
của thế kỉ XX, Liên Xô tiếp tục công
cuộc xây dựng cơ sở vật chất – kĩ
- Trong giai đoạn 1950 – 1975,
thuật của chủ nghĩa xã hội thông qua
thực hiện nhiều kế hoạch 5 năm các kế hoạch dài hạn.
nhằm xây dựng cơ sở vật chất, kĩ
thuật của chủ nghĩa xã hội.
- Từ năm 1951 đến năm 1975:
- Đến những năm 70 của thế kỉ
+ Tốc độ tăng trưởng trung bình hằng
XX, với sự nỗ lực của nhân dân
năm của công nghiệp Liên Xô đạt
và sự giúp đỡ của Liên Xô, các 9,6%.
nước Đông Âu đã đạt được những thành tựu to lớn
+ Liên Xô trở thành cường quốc công
nghiệp đứng thứ 2 thế giới. Xã hội
- Xã hội có sự thay đổi:
+ Giai cấp bóc lột từng bước bị xoá bỏ
+ Công nhân và nông dân là hai
giai cấp cơ bản của xã hội
+ Tầng lớp trí thức ngày càng
đông lên về số lượng và có vai trò
lớn đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội.
+ Đời sống vật chất, tinh thần của
nhân dân cũng được cải thiện rõ rệt. Văn
Văn hóa: tiến hành cuộc cách hóa
mạng trong lĩnh vực văn hoá,
nhằm xoá bỏ tư tưởng tư sản,
xây dựng nền văn hoá, tư tưởng xã hội chủ nghĩa.
Vận dụng trang 41 Lịch sử 9 Cánh diều
Sưu tầm tài liệu về thành tựu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô
và Đông Âu. Giới thiệu tài liệu đó với thầy cô và bạn học. Trả lời: - Một số tài liệu:
+ TS. Đinh Thế Huynh: Chủ nghĩa tư bản và Chủ nghĩa xã hội trong thế kỷ XXI, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012, tr.24.
+ Lịch sử Liên Xô (1917 – 1991)
+ Lịch sử Đông Âu (1917 - 1991) - Giới thiệu:
+ Những tư liệu trên ghi nhận những Thành tựu cũng như hạn chế trong công cuộc
xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu.
+ Một số thành tựu chính như: Kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp); Văn hóa – Xã hội
(giáo dục, y tế, khoa học – kĩ thuật).
+ Một số hạn chế: Hệ thống tập trung quan liêu bao cấp; Thiếu hụt các mặt hàng
tiêu dùng; Tình trạng bất bình đẳng xã hội.