Giải Sinh 10 Bài 8: Tế bào nhân sơ CTST
Mở đầu trang 38 SGK Sinh 10 CTST
Ở vi khuẩn Escherichia coli (E. coli), cứ sau 20 phút tế bào sẽ phân chia một lần, từ
một tế bào cho hai tế bào con. Hãy tính số lượng vi khuẩn được tạo thành sau 5 giờ,
từ đó, nhận xét và giải thích về tốc độ sinh trưởng của vi khuẩn E. coli. Lời giải
- Xác định số lượng vi khuẩn được tạo thành sau 5 giờ:
+ Số lần phân chia của vi khuẩn E.coli sau 5 giờ: 5 × 60 : 20 = 15.
+ Số lượng vi khuẩn E. coli sau 5 giờ: 215 vi khuẩn.
- Nhận xét: Tốc độ sinh trưởng và sinh sản của vi khuẩn E. coli rất nhanh.
- Giải thích: Kích thước cơ thể nhỏ bé → diện tích tiếp xúc với môi trường và chất
dinh dưỡng lớn (S/V lớn) → quá trình trao đổi chất và năng lượng diễn nhanh
chóng → cơ thể sinh trưởng, sinh sản nhanh.
I. Đặc điểm chung của tế bào nhân sơ
Câu 1 trang 38 SGK Sinh 10 CTST: Hãy so sánh kích thước của tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực. Lời giải
So sánh kích thước của tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực: Kích thước tế bào nhân
sơ nhỏ hơn tế bào nhân thực (thường bằng 1/10 cơ thể nhân thực). Cụ thể:
- Kích thước tế bào nhân sơ thường dao động trong khoảng 1 µm – 5 µm.
- Kích thước tế bào nhân thực thường dao động trong khoảng 9 µm – 1 m.
Câu 2 trang 38 SGK Sinh 10 CTST: Kích thước nhỏ đã đem lại cho tế bào nhân sơ những ưu thế gì? Lời giải
Do tế bào nhân sơ có kích thước nhỏ (khoảng 1µm – 5µm) nên tỉ lệ S/V (diện tích
bề mặt/thể tích) lớn, giúp tế bào trao đổi chất với môi trường một cách nhanh chóng.
Nhờ đó, tế bào nhân sơ sinh trưởng và sinh sản nhanh hơn so với các tế bào có kích thước lớn.
Luyện tập trang 38 SGK Sinh 10 CTST: Vì sao tất cả sinh vật có kích thước lớn
luôn có cơ thể được cấu tạo từ nhiều tế bào chứ không phải từ một tế bào duy nhất? Lời giải
Khi sinh vật có kích thước cơ thể lớn nhưng được cấu tạo từ nhiều tế bào nhỏ thì tỉ
lệ S/V lớn hơn so với cơ thể cấu tạo từ một tế bào duy nhất, nhờ đó tốc độ trao đổi
chất giữa tế bào và môi trường sẽ nhanh hơn, đảm bảo hoạt động sống trong cơ thể
được diễn ra bình thường.
II. Cấu tạo tế bào nhân sơ
Câu 3 trang 39 SGK Sinh 10 CTST: Quan sát Hình 8.3, hãy kể tên các thành phần
cấu tạo của tế bào nhân sơ. Lời giải
Tế bào nhân sơ có cấu tạo đơn giản:
- Gồm 3 phần chính là màng tế bào, tế bào chất và vùng nhân.
- Ngoài ra, tùy từng loại khác nhau mà tế bào nhân sơ còn có một số thành phần
khác như thành tế bào, vỏ nhầy, roi, lông,…
Câu 4 trang 39 SGK Sinh 10 CTST: Quan sát Hình 8.4, hãy cho biết sự khác nhau
giữa thành tế bào của vi khuẩn Gram âm và Gram dương. Lời giải
Sự khác nhau giữa thành tế bào của vi khuẩn Gram âm và Gram dương:
- Thành tế bào của vi khuẩn Gram âm có lớp màng ngoài chứa kháng nguyên có bản
chất là lipopolysaccharide, lớp peptidoglycan mỏng.
- Thành tế bào của vi khuẩn Gram dương không có lớp màng ngoài, lớp peptidoglycan dày.
Luyện tập trang 40 SGK Sinh 10 CTST: Dựa vào tính kháng nguyên ở bề mặt tế
bào, hãy cho biết bệnh do vi khuẩn Gram dương hay vi khuẩn Gram âm gây ra sẽ nguy hiểm hơn. Tại sao? Lời giải
- Bệnh do vi khuẩn Gram âm nguy hiểm hơn.
- Nguyên nhân là do thành tế bào của vi khuẩn Gram âm còn có lớp màng ngoài
chứa kháng nguyên có bản chất là lipopolysaccharide. Đây là các độc tố do vi khuẩn
sản sinh, gây ra một số tác hại cho vật chủ như sốt, tiêu chảy,… Ngoài ra, Lớp màng
này có chức năng bảo vệ, ngăn chặn sự xâm nhập của thuốc kháng sinh, các chất
độc tố là tổn thương tế bào vi khuẩn. Từ đó giúp vi khuẩn lẩn trốn được các loại thuốc điều trị bệnh.
Câu 5 trang 40 SGK Sinh 10 CTST: Tại sao tế bào chất là nơi diễn ra quá trình
tổng hợp nhiều loại protein của tế bào? Lời giải
Tế bào chất là nơi diễn ra quá trình tổng hợp nhiều loại protein của tế bào là do
phân bố trong tế bào chất có nhiều ribosome 70S là nơi tổng hợp protein của tế bào.
Câu 6 trang 41 SGK Sinh 10 CTST: Tên gọi “tế bào nhân sơ” xuất phát từ đặc điểm nào của tế bào? Lời giải
Tên gọi “tế bào nhân sơ” xuất phát từ đặc điểm là vùng nhân của tế bào nhân sơ
không được bao bọc bởi màng nhân mà khu trú ở vùng tế bào chất hay nói cách
khác nhân chưa có cấu trúc hoàn chỉnh.
Vận dụng trang 41 SGK Sinh 10 CTST: Hãy kể tên một số bệnh do vi khuẩn gây
ra và đề xuất biện pháp phòng tránh các bệnh đó. Lời giải
- Bệnh ngộ độc thực phẩm:
+ Ngộ độc thực phẩm chủ yếu do vi khuẩn Bacillus cereus, Clostridium botulinum,
Escherichia coli và Salmonella gây ra.
+ Biện pháp phòng tránh: Không ăn các đồ ăn không rõ nguồn gốc, xuất xứ; các sản
phẩm quá hạn sử dụng; rửa tay sạch sẽ trước khi ăn;… - Mụn nhọt:
+ Nhọt hay mụn nhọt là loại bệnh nhiễm khuẩn có mủ do vi khuẩn Staphylococcus aureus gây ra.
+ Biện pháp phòng tránh: Giữ gìn vệ sinh cá nhân sạch sẽ, không tự ý nặn mụn nhọt,… - Viêm họng:
+ Viêm họng là bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn Streptococcus pyogenes hoặc liên
cầu khuẩn nhóm A gây ra.
+ Biện pháp phòng tránh: Đeo khẩu trang khi ra ngoài, giữ gìn vệ sinh miệng bằng
cách súc nước muối hằng ngày, không ăn uống các đồ ăn uống quá lạnh,… - Ho gà:
+ Ho gà là bệnh nhiễm khuẩn rất dễ lây do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra.
+ Biện pháp phòng tránh: Giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, đeo khẩu trang khi tiếp xúc gần
người bệnh, ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên,…
Bài tập trang 41 SGK Sinh 10 CTST
Một bệnh nhân bị mắc bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn gây ra. Trong quá trình điều
trị, bệnh nhân này cần phải sử dụng các loại kháng sinh khác nhau. Hiệu quả của
kháng sinh được mô tả trong bảng sau: Kháng sinh A B C B + C Hiệu quả 0% 65,1% 32, 6% 93,7%
Dựa vào kết quả ở bảng trên, hãy trả lời các câu hỏi sau:
1. Khả năng bệnh nhân này có thể nhiễm ít nhất mấy loại vi khuẩn? Tại sao?
2. Biết kháng sinh C có vai trò ức chế hoạt động tổng hợp protein của ribosome.
Dựa vào cấu trúc tế bào vi khuẩn, hãy dự đoán nguyên nhân tại sao kháng sinh C có
hiệu quả tương đối thấp?
3. Tại sao khi phối hợp hai loại kháng sinh B và C lại cho hiệu quả cao hơn so với khi sử dụng riêng lẻ? Lời giải
1. Khả năng bệnh nhân này nhiễm ít nhất 2 loại vi khuẩn. Vì: Mỗi loại kháng sinh
thường sẽ có cơ chế tác động khác nhau đến từng loại vi khuẩn mà theo như bảng
trên đã sử dụng ba loại kháng sinh nhưng chỉ có 2 loại B và C có tác dụng.
2. Kháng sinh C có hiệu quả tương đối thấp vì: Kháng sinh C có vai trò ức chế hoạt
động tổng hợp protein của riboxom nên để tiếp xúc với ribosome thì kháng sinh C
phải được vận chuyển vào bên trong tế bào. Do màng sinh chất có tính chất thấm
chọn lọc, mặt khác một số vi khuẩn còn có lớp màng ngoài ngăn cản sự xâm nhập
của kháng sinh dẫn đến tỉ lệ kháng sinh được vận chuyển vào tế bào thấp kéo theo
đó hiệu quả tương đối thấp.
3. Khi kết hợp 2 loại kháng sinh B và C lại cho hiệu quả cao hơn là do: Không có
thuốc nào là đa năng có thể tiêu diệt được toàn bộ các loại vi khuẩn gây bệnh. Mỗi
loại sẽ có một cơ chế tác dụng, dược lực nhất định với một số loại mầm bệnh. Trong
trường hợp này, việc phối hợp 2 loại kháng sinh sẽ hỗ trợ tác động cho nhau nên sẽ
cho hiệu quả tốt hơn dùng đơn lẻ.