Giải Vật lí 10 Bài 2: Động lượng và năng lượng trong va chạm | Cánh diều

Vật lí 10 Bài 2: Động lượng và năng lượng trong va chạm
I. Đánh giá động lượng và năng lượng của vật va chạm bằng dụng cụ thực hành Câu hỏi 1
Thảo luận, xây dựng phương án thực hành để xác định động lượng, năng lượng của hai xe
trước và sau va chạm. Vì sao lại chọn cho các xe đo chuyển động trên giá đỡ nằm ngang? Gợi ý đáp án
- Xây dựng phương án thực hành:
Muốn xác định động lượng và năng lượng của xe trước và sau va chạm cần xác định khối
lượng, vận tốc, độ cao (dùng để tính thế năng) của các xe.
+ Dụng cụ: băng đệm khí; đồng hồ đo thời gian hiện số (chọn đồng hồ có thể hiện thị được thời
gian trước và sau); hai cổng quang điện; bơm nén khí; hai xe trượt (có khối lượng bằng nhau);
hai tấm cản quang; chốt ghim và các dây nối. + Bố trí thí nghiệm:
Bước 1: Điều chỉnh cho băng đệm khí nằm ngang, lắp ống dẫn khí từ bơm nén khí vào băng
đệm khí. Cấp điện cho bơm nén khí và điều chỉnh tốc độ của bơm cho thích hợp.
Bước 2: Lắp tấm cản quang vào các chốt cắm thích hợp trên mỗi xe, đặt hai xe lên băng đệm khí.
Bước 3: Lắp hai cổng quang điện vào hai giá đỡ đặt cách nhau một khoảng. Đặt 2 xe trượt ở
bên ngoài 2 khoảng hai cổng quang điện, gắn với các chốt ghim được nối với các xe. Nối dây
từ hai cổng quang điện vào đồng hồ đo thời gian hiện số. Cấp điện cho đồng hồ đo thời gian hiện số. + Tiến hành thí nghiệm:
Bước 1: Điều chỉnh đồng hồ hiện về số 0, chỉnh 2 xe về các chốt ghim.
Bước 2: Mở chốt ghim đồng thời gắn ở 2 xe (chốt ghim này giống như một công tắc có tác
dụng đẩy 2 xe chuyển động tiến lên phía trước). Khi 2 xe đi qua 2 cổng quang điện, đồng hồ
bắt đầu đo thời gian 2 xe đi qua để xác định thời gian (gián tiếp tính được vận tốc trước va
chạm của mỗi xe). Sau khi va chạm 2 xe bật ngược trở lại, tiếp tục đi qua cổng quang điện,
đồng hồ lại đo thời gian (gián tiếp tính được vận tốc sau va chạm)
+ Cách xử lí kết quả: Sau khi đo được thời gian mỗi xe đi qua cổng quang điện trước và sau va
chạm thì tính được vận tốc trước và sau va chạm. Dùng cân để cân khối lượng mỗi xe (bước
này tiến hành trước khi thực hiện thí nghiệm). Sau đó sử dụng các công thức đã học để tính
động lượng trước và sau va chạm của mỗi xe; động năng của mỗi xe cũng chính là năng lượng của mỗi xe.
+ Nhận xét: tổng động lượng và năng lượng của hai xe trước và sau va chạm gần bằng nhau.
- Chọn cho các xe đo chuyển động trên giá đỡ nằm ngang vì thế năng của các xe không thay
đổi, cơ năng của hệ được bảo toàn. Câu hỏi 2
Từ kết quả thí nghiệm của mình, bạn hãy tính động lượng của các xe trước và sau va chạm.
So sánh độ thay đổi động lượng của xe 1 và xe 2. Gợi ý đáp án
Tham khảo bảng kết quả thí nghiệm:
Chọn khối lượng hai xe bằng nhau và bằng 0,245 kg. Trước va chạm Sau va chạm Tốc độ xe 1 (m/s) 0,444 0,316 Tốc độ xe 2 (m/s) 0,316 0,438 Động lượng xe 1 (kg.m/s) 0,109 0,077 Động lượng xe 2 (kg.m/s) 0,077 0,107
Chọn chiều dương là chiều chuyển động của xe 1 trước va chạm
+ Độ thay đổi động lượng của xe 1:
Chiếu xuống chiều dương đã chọn:
Δpxe1 = −0,077 − 0,109 = −0,186kg.m/s
+ Độ thay đổi động lượng của xe 2:
Chiếu xuống chiều dương đã chọn:
Δpxe2 = 0,107 + 0,077 = 0,184kg.m/s
Kết luận: độ thay đổi động lượng của 2 xe gần bằng nhau, nghĩa là xe 1 có động lượng giảm
bao nhiêu thì xe 2 có động lượng tăng bấy nhiêu. Câu hỏi 3
Từ kết quả thí nghiệm ở bảng 2.1, vận tốc của xe 1 là +0,444 m/s. Điền dấu đại số của vận tốc,
động lượng từng xe vào bảng 2.2. Gợi ý đáp án
Để điền được dấu bảng này ta cần chọn chiều dương cho chuyển động, trong gợi ý đã chọn
chiều dương là chiều chuyển động của xe 1 trước va chạm. Trước va chạm Sau va chạm Vận tốc xe 1 (m/s) + - Vận tốc xe 2 (m/s) - + Động lượng xe 1 (kg.m/s) + - Động lượng xe 2 (kg.m/s) - + Câu hỏi 4
Từ kết quả thí nghiệm của mình, bạn hãy tính động năng của từng xe đo trước và sau va
chạm. So sánh tổng động năng của hai xe trước và sau va chạm. Gợi ý đáp án
Chọn khối lượng hai xe bằng nhau và bằng 0,245 kg. Trước va chạm Sau va chạm Tốc độ xe 1 (m/s) 0,444 0,316 Tốc độ xe 2 (m/s) 0,316 0,438 Động năng xe 1 (J) 0,024 0,012 Động năng xe 2 (J) 0,012 0,024 Năng lượng hệ 0,036 0,036
Do đã chọn mốc tính thế năng ở mặt phẳng nằm ngang (mặt phẳng chứa giá đỡ nằm ngang để
làm thí nghiệm) nên thế năng bằng 0. Do đó năng lượng của hệ bằng tổng động năng của các xe.
Nhận thấy tổng động năng trước và sau va chạm bằng nhau và bằng 0,036 J. Câu hỏi 5
Trong va chạm hoàn toàn mềm, hãy thảo luận và cho biết phần động năng bị giảm đã chuyển
thành dạng năng lượng nào? Gợi ý đáp án
Trong va chạm hoàn toàn mềm, sau va chạm hai vật dính vào nhau và chuyển động cùng vận
tốc, phần giảm động năng này được chuyển hóa thành các dạng năng lượng khác như: nhiệt
năng (do va chạm với nhau), năng lượng âm thanh (phát ra tiếng khi va chạm), năng lượng do biến dạng, …
II. Một số hiện tượng va chạm trong thực tiễn Câu hỏi 6
Tại sao nếu người lớn bế em bé ngồi ở ghế trước xe ô tô, khi xảy ra va chạm, em bé có thể bị
những chấn thương nghiêm trọng mặc dù người lớn đã cài dây đai an toàn và túi khí hoạt động bình thường? Gợi ý đáp án
Lý do là túi khí được thiết kế với mục đích bảo vệ cho người lớn. Khi được kích hoạt, túi khí sẽ
bung ra với vận tốc lên tới 300 km/h. Cơ thể người trưởng thành có thể chịu được lực tác động
này nhưng cơ thể trẻ nhỏ có phần lưng và cổ rất yếu nên dễ bị tổn thương. Về cấu trúc sinh
học, trẻ nhỏ cũng có tỉ lệ đầu lớn so với cơ thể nên khó giữ thăng bằng hơn người trưởng
thành. Chính vì vậy, trẻ nhỏ dễ bị sai tư thế vào thời điểm túi khí bung ra, tạo nên các chấn thương nghiêm trọng.