Giáo Án Ngữ Văn 9 Kết Nối Tri Thức Bài 2 Những Cung Bậc Tâm Trạng
Giáo Án Ngữ Văn 9 Kết Nối Tri Thức Bài 2 Những Cung Bậc Tâm Trạng. Tài liệu gồm 44 trang. Mời các bạn tham khảo
Chủ đề: Giáo án Ngữ Văn 9 14 tài liệu
Môn: Ngữ Văn 9 1.2 K tài liệu
Sách: Kết nối tri thức
Tác giả:
Preview text:
BÀI 2. NHỮNG CUNG BẬC TÂM TRẠNG A. MỤC TIÊU
Bài học góp phần phát triển các năng lực và phẩm chất sau cho HS: VỀ NĂNG LỰC
1.Năng lực đặc thù (năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học)
- Nhận biết và phân tích được một số yếu tố về thi luật của thơ song thất lục bát như: vần,
nhịp, số chữ, số dòng trong một khổ thơ; sự khác biệt so với thơ lục bát.
- Nhận biết và phân tích được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết thể hiện qua VB.
- Nhận biết và phân tích được mối quan hệ giữa nội dung và hình thức của VB văn học.
- Nhận biết và phân tích được tác dụng của các biện pháp tu từ: chơi chữ, điệp thanh và điệp vần.
- Viết được VB nghị luận phân tích một tác phẩm văn học: phân tích nội dung chủ đề,
những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm và hiệu quả thẩm mĩ của nó.
- Biết thảo luận về một vấn đề đáng quan tâm trong đời sống phù hợp với lứa tuổi.
Năng lực chung (năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo)
Biết lắng nghe và có phản hồi tích cực trong giao tiếp, thực hiện được các nhiệm vụ học tập theo nhóm.
- Biết phân tích, tóm tắt những thông tin liên quan từ nhiều nguồn khác nhau; hình thành
được ý tưởng dựa trên các nguồn thông tin đã cho. VỀ PHẨM CHẤT
Yêu thương, đồng cảm với con người và trân trọng vẻ đẹp của cuộc sống.
B. PHƯƠNG PHÁP, PHƯƠNG TIỆN VÀ CHUẨN BỊ CỦA HỌC SINH
– Phương pháp: đọc sáng tạo, gợi mở, dạy học hợp tác, đóng vai,...
– Phương tiện: SGK, máy tính, máy chiếu, phiếu học tập.
C. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
TÌM HIỂU KHÁI QUÁT VỀ BÀI HỌC Mục tiêu
HS nhận biết được chủ đề và thể loại chính được học trong bài. Nội dung hoạt động
HS đọc SGK, trả lời câu hỏi, từ đó hiểu được nội dung khái quát của bài học.
Tổ chức thực hiện
Hoạt động của GV Hoạt động của
Sản phẩm cần đạt HS
GV yêu cầu HS đọc HS nêu chủ đề
Chủ đề bài học Những cung bậc tâm trạng: Con
phần Giới thiệu bài
của bài và thể loại ngườiluôn mang trong mình những nỗi niềm,
học, nêu chủ đề của chính được học.
khát vọng riêng tư. Những cung bậc tâm trạng ấy
bài và thể loại chính
có thể được gửi gắm vào thơ, để lại cho người được
đọc nhiều xúc cảm và suy ngẫm về ý nghĩa của
học trong bài. cuộc sống.
Thể loại VB đọc chính: thơ song thất lục bát. BUỔI TIỄN ĐƯA
( Trích “ Chinh phụ ngâm”- Đặng Trần Côn- Đoàn Thị Điểm)
Hoạt động 1. Khởi động 1. Mục tiêu
HS định hướng được nội dung bài học; tạo được hứng thú, khơi gợi nhu cầu hiểu biết
của HS; kết nối trải nghiệm của HS với nội dung VB.
2. Nội dung hoạt động
HS vận dụng kiến thức về lịch sử và cuộc sống để trả lời câu hỏi. Trang 1
3. Tổ chức thực hiện HĐ của GV HĐ của HS
Sản phẩm cần đạt GV yêu cầu HS:
HS trình bày – Nêu và giới thiệu ngắn gọn về một cuộc chiến đã xảy
– Nêu và giới hiểu biết về
ra trên đất nước ta trong khoảng đầu thế kỉ XVIII. Ví dụ:
thiệu ngắn gọn một cuộc
+ Trịnh – Nguyễn phân tranh: phân chia lãnh thổ giữa
về một cuộc chiến đã xảy
chế độ “vua Lê chúa Trịnh” ở phía bắc sông Gianh
chiến đã xảy ra ra trên đất
(Đàng Ngoài) và chúa Nguyễn cai trị ở phía nam
trên đất nước ta nước ta trong
(Đàng Trong), mở đầu khi Trịnh Tráng đem quân
trong khoảng khoảng đầu
đánh Nguyễn Phúc Nguyên năm 1627 và kết thúc đầu thế kỉ thế kỉ XVIII,
vào năm 1777 khi chúa Nguyễn sụp đổ. XVIII. sau đó suy
+ Khởi nghĩa Nguyễn Dương Hưng (1737) ở Sơn Nêu sự khác biệt nghĩ, thảo Tây. giữa các cuộc luận nhóm
+ Khởi nghĩa Nguyễn Danh Phương (1740 – 1751) ở tiễn đưa trong về sự khác
khu vực nay thuộc các tỉnh Vĩnh Phúc, Phú Thọ. chiến tranh và biệt giữa các
+ Khởi nghĩa Nguyễn Hữu Cầu (1741 – 1751) trong hoàn cảnh cuộc tiễn
xuất phát từ Đồ Sơn (Hải Phòng), di chuyển lên Kinh bình thường của đưa trong
Bắc (Bắc Giang, Bắc Ninh), uy hiếp kinh thành cuộc sống. chiến tranh và trong
Thăng Long rồi xuống Sơn Nam, vào Thanh Hoá, hoàn cảnh Nghệ An. bình thường
+ Khởi nghĩa Hoàng Công Chất (1739 – 1769) của cuộc
trên địa bàn trấn Sơn Nam. sống.
Hình dung sự khác biệt của hai bối cảnh xã hội đặt ra
những vấn đề/ nguy cơ khác nhau thế nào đối với
người lên đường.
Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới
Mục tiêu – HS nhận biết và phân tích được một số yếu tố về thi luật của thơ song thất lục bát
như: vần, nhịp, số chữ, số dòng trong một khổ thơ; sự khác biệt so với thơ lục bát được thể hiện
trong đoạn trích Nỗi niềm chinh phụ.
HS nhận biết và phân tích được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết thể hiện qua VB.
HS nhận biết và phân tích được mối quan hệ giữa nội dung và hình thức của VB văn học. Nội dung hoạt động
HS đọc VB, vận dụng tri thức ngữ văn, làm việc cá nhân và làm việc nhóm để hoàn thành nhiệm vụ.
Tổ chức thực hiện
Hoạt động của GV HĐ của
Sản phẩm cần đạt HS – GV yêu cầu HS trao – HS I. Tìm hiểu chung
đổi cặp đôi về nhiệm trao đổi
1. Khám phá tri thức ngữ văn vụ 1, 2 trong phiếu học cặp đôi
– Tìm được các từ ngữ phù hợp trong ma trận để
tập số 1 (đã thực hiện và trình điền vào chỗ trống ở nhà). bày kết
a. (1) thể thơ; (2) dân tộc; (3) cố định; (4) quả thảo biến thể luận.
b. (5) vần lưng; (6) vần chân; (7) vần lưng; (8) vần chân GV mời HS trình bày
– Xác định được những chi tiết không chính xác về
ngắn gọn thông tin giới
vị trí các thanh bằng (B) và trắc (T) trong bảng đã
thiệu về tác giả Đặng
cho và sửa lại để được bảng đánh dấu đúng về Trần Côn, dịch giả
thanh điệu của thể thơ song thất lục bát. Trang 2 Đoàn Thị Điểm (?)
2. Tác giả Đặng Trần Côn, dịch giả Đoàn Thị
(HS đã chuẩn bị ở nhà, Điểm (?) nhiệm vụ 3 trong phiếu HS trình
– Đặng Trần Côn sống vào khoảng đầu thế kỉ học tập số 1). bày vài
XVIII, quê ở làng Nhân Mục (còn gọi là làng nét thông
Mọc), nay thuộc Hà Nội. Tác phẩm của ông thường tin về tác
chú trọng thể hiện những tình cảm riêng tư, những giả và
nỗi niềm trắc ẩn của con người. Ngoài Chinh dịch giả.
phụ ngâm khúc, một số sáng tác khác của ông hiện
còn được lưu lại như Tiêu Tương bát cảnh, ba bài – GV hỏi: Em dự định
phú Trương Hàn tư thuần lô, Trương Lương bố ý, sẽ thực hiện những Khấu môn thanh,...
hoạt động nào để đọc
– Đoàn Thị Điểm (1705 – 1748) hiệu là Hồng Hà
hiểu VB thơ Nỗi niềm
nữ sĩ, quê ở tỉnh Hưng Yên. Bản dịch Chinh phụ
chinh phụ?
ngâm nổi tiếng hiện đang lưu hành
được nhiều học giả khẳng định là của nữ sĩ.
3. Định hướng cách đọc hiểu thơ song thất lục bát
Khi đọc tác phẩm thơ song thất lục bát, cần xác định
và phân tích một số yếu tố về thi luật như vần,
nhịp, số chữ, số dòng trong một khổ thơ; xác định
và phân tích được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng
chủ đạo của người viết thể hiện qua VB; chỉ ra
những nét đặc sắc trong nghệ thuật của tác phẩm, tìm chủ đề của VB,... – GV yêu cầu HS II. Khám phá VB làm việc cá nhân, thực
1. Tìm hiểu một số yếu tố về thi luật của thơ song
hiện nhiệm vụ 1.a – HS trả
thất lục bát được thể hiện trong VB
trong phiếu học tập lời câu hỏi, Số tiếng trong mỗi câu thơ số 2. thảo luận,
HS cần chỉ rõ đâu là cặp câu 7 tiếng (song thất), GV yêu cầu HS thực góp ý.
đâu là câu 6 và 8 tiếng (lục bát). hiện nhiệm vụ 1.b HS trình a.Vần
trong phiếu học tập số bày nhiệm
HS chỉ rõ vần đã được gieo ở những tiếng nào, 2. vụ 1.a
tiếng đó ở vị trí nào (chữ thứ mấy trong câu thơ), vần trong
đó được gọi là vần lưng (yêu vận) hay vần chân phiếu học (cước vận). tập số 2.
Tiếng địch thổi nghe chừng đồng vọng, Hàng - HS trình
cờ bay trông bóng phất phơ. bày nhiệm vụ 1.b
Dấu chàng theo lớp mây đưa, Thiếp trong
nhìn rặng núi ngẩn ngơ nỗi nhà. phiếu học
Lưu ý: chữ chừng (vần ưng, gần âm với vần ăng) hiệp tập số 2.
vần với chăng ở cuối câu thơ liền trước (Liễu
dương biết thiếp đoạn trường này chăng); chữ
nhà (vần a) hiệp vần với xa ở chữ thứ 5 của câu thơ
liền sau (Chàng thì đi cõi xa mưa gió); các vần gieo
ở giữa câu thơ là vần lưng (yêu vận): chừng, bóng,
ngơ; ở cuối câu thơ là vần chân (cước vận): vọng, phơ,
đưa, nhà. GV yêu cầu HS thực HS trình c. Thanh điệu Trang 3 hiện nhiệm vụ 1.c bày nhiệm
– HS cần xác định các thanh bằng (B) – trắc
trong phiếu học tập số vụ 1.c
(T) ở một số vị trí tiếng trong câu thơ khớp với sơ đồ 2. trong
thanh điệu đã cung cấp trong SGK, phần Tri thức GV tổ chức cho HS phiếu học
ngữ văn, cụ thể là vị trí tiếng. Tiếng địch thổi nghe làm việc theo cặp đôi tập số 2
chừng (B) đồng vọng (T), Hàng cờ bay (B) trông
để thực hiện nhiệm vụ 2
bóng (T) phất phơ (B). Dấu chàng (B) theo lớp
trong phiếu học tập số HS làm
(T) mây đưa (B), Thiếp nhìn (B) rặng núi (T) 2. việc theo
ngẩn ngơ (B) nỗi nhà (B). cặp để trả d. Nhịp lời câu
– Với trường hợp bốn câu thơ đã cho, HS có thể hỏi.
đề xuất những phương án khác nhau, nhưng phải chỉ
ra được tác dụng của cách ngắt nhịp mình lựa chọn.
Có thể tham khảo một số cách ngắt nhịp sau: – Phương án 1:
Chốn Hàm Kinh/ chàng còn ngoảnh lại, (3/4) Bến
Tiêu Tương/ thiếp hãy trông sang. (3/4) Khói
Tiêu Tương/ cách Hàm Dương, (3/3) Cây Hàm
Dương/ cách Tiêu Tương mấy trùng. (3/5)
Cách ngắt nhịp này đảm bảo được tính liên kết của
từ ngữ, tạo nhịp điệu đều đặn, dàn trải, đem lại cảm
xúc về một nỗi buồn man mác, mênh mang. – Phương án 2:
Chốn Hàm Kinh/ chàng/ còn ngoảnh lại, (3/1/3)
Bến Tiêu Tương/ thiếp/ hãy trông sang. (3/1/3)
Khói Tiêu Tương/ cách/ Hàm Dương, (3/1/2)
Cây Hàm Dương/ cách/ Tiêu Tương mấy trùng. (3/1/4)
Việc nhấn mạnh vào một số từ (bằng
cách tách nhịp riêng) giúp người đọc cảm nhận rõ
hơn những chi tiết cần quan tâm. GV chia lớp học – HS
Việc ngắt riêng một âm tiết không chỉ giúp tạo thành 2 nhóm lớn để thảo luận
điểm nhấn, mà còn thể hiện nỗi niềm day dứt, tìm hiểu 2 phần của nhóm,
trăn trở của người chinh phụ. đoạn trích. GV sử thực
Lưu ý: Cách ngắt nhịp này không tuân thủ cách dụng kĩ thuật mảnh hiện
ngắt nhịp thường thấy khi đọc thơ song thất lục ghép với 2 vòng sau phiếu bát.
(sử dụng phiếu học tập học tập
2. Tìm hiểu tâm trạng, nỗi niềm của nhân vật số 3 và 4): số 3, 4.
người chinh phụ + Vòng 1: Vòng
Chỉ ra những cung bậc khác nhau trong tình chuyên gia. Mỗi
cảm của nhân vật người chinh phụ ở hai thời nhóm tìm hiểu nỗi điểm: niềm của người
– Nỗi niềm người chinh phụ lúc vừa chia li người
chinh phụ ở từng HS trình
chinh phu: lưu luyến, thoáng buồn. phần theo gợi ý sau: bày kết
+ Hình ảnh “Tiếng nhạc ngựa lần chen tiếng trống” và
Nhóm 1: Đọc đoạn quả thảo
“Giáp mặt rồi phút bỗng chia tay”: âm thanh nhạc
thơ “Tiếng nhạc luận, đưa
ngựa và tiếng trống gợi nên sự hối hả, khẩn trương
ngựa... nỗi nhà” và trả ra nhận
lúc người chinh phu lên đường ra trận, khiến cho Trang 4
lời các câu hỏi sau: Ở xét.
khoảnh khắc gặp gỡ trở nên ngắn ngủi, vội vã =>
phần đầu đoạn trích, HS trình
khoảnh khắc chia li đớn đau, chóng vánh.
âm thanh và không bày kết
+ “Dấu chàng theo lớp mây đưa / Thiếp nhìn rặng núi
gian được miêu tả quả thảo
ngẩn ngơ nỗi nhà” miêu tả sự mơ hồ, xa xăm của
như thế nào? Em luận, đưa
hình ảnh người chồng đi xa, để lại nỗi nhớ nhung
hiểu như thế nào về ra nhận
vô bờ trong tâm hồn người ở lại => Thể hiện sự
hai câu thơ “Dấu xét.
trông ngóng, đợi chờ, sự luyến tiếc, nhớ thương chàng... ngẩn ngơ
giữa chàng và thiếp trong xa cách. nỗi nhà”? Qua đó,
- Nỗi niềm người chinh phụ khi một mình trở về nhà:
đoạn thơ thể hiện tâm
lo lắng, sầu muộn, đớn đau khôn tả. Nỗi buồn cô đơn, trạng gì của người
sự thương nhớ triền miên không dứt. chinh phụ?
Nhóm 2: Đọc đoạn thơ
“Chàng thì đi cõi xa... ai
sầu hơn ai?” và trả lời
các câu hỏi sau: Hình ảnh “chàng” và
+ “Chàng thì đi cõi xa mưa gió”: sự lo lắng của
“thiếp” được miêu tả
người vợ về những khó khăn, nguy hiểm mà trong đoạn thơ như
người chồng có thể phải đối mặt ở phương xa, nơi thế nào? Em hiểu như
mưa gió bão bùng => lo lắng, bất an. thế nào về hai câu thơ
+ “Thiếp thì về buồng cũ chiếu chăn”: sự trống
“Khói Tiêu Tương... HS làm
trải, cô đơn khi người chinh phụ trở về căn nhà
cách Tiêu Tương mấy việc theo
vắng lặng => cô đơn, trống trải.
trùng”? Câu hỏi tu từ ở cặp và trả
+ “Khói Tiêu Tương cách Hàm Dương / Cây Hàm
cuối đoạn trích có tác lời những
Dương cách Tiêu Tương mấy trùng”: sự cách xa dụng gì? câu hỏi
ngàn trùng giữa hai người và nỗi sầu chia li dằng
+ Vòng 2: Vòng theo gợi
dặc, mức độ tăng tiến dần. mảnh ghép. dẫn
+ “Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?”: câu hỏi tu Mỗi 3 người ở nhóm
từ, nhấn mạnh sự đồng cảm và chia sẻ nỗi đau giữa 1 ghép với 3 người
người chồng và người vợ, dù họ phải chịu đựng nỗi ở nhóm 2, tạo thành
nhớ nhung và lo lắng trong những hoàn cảnh khác các nhóm mảnh ghép, nhau. thực hiện nhiệm vụ
=> Nhận xét chung: Nỗi sầu của nhân vật ngày sau: Nhận xét về sự
càng tăng lên, để rồi dâng lên đến đỉnh điểm ở câu
biến đổi tâm trạng của thơ cuối. nhân vật người chinh
3. Tìm hiểu một số nét đặc sắc nghệ thuật của phụ lúc vừa chia li tác phẩm người chinh phu và lúc
* Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật đặc sắc: trở về nhà. – Phép đối:
– GV yêu cầu đại diện
Ví dụ: Chàng thì đi cõi xa mưa gió, Thiếp thì về các nhóm lần lượt
buồng cũ chiếu chăn trình bày kết quả làm
việc và nhận xét, phản
Phép đối có tác dụng nhấn mạnh sự chia lìa, hồi lẫn nhau.
những khó khăn của người chinh phu và người – GV nhận xét, bổ
chinh phụ khi không được gần bên nhau. sung, chốt lại kiến
Tuôn màu mây biếc, trải ngần núi xanh Hai thức cơ bản về tâm
vế tiểu đối khắc hoạ sự chia xa của người chinh phu trạng của nhân vật.
và người chinh phụ. Phép đối có tác dụng nhấn GV cho HS làm việc
mạnh khoảng cách chia lìa, mỗi lúc một xa nhau Trang 5 theo cặp để chỉ ra hơn giữa hai người.
những nét đặc sắc về
Chốn Hàm Kinh chàng còn ngoảnh lại, Bến
nghệ thuật của tác phẩm
Tiêu Tương thiếp hãy trông sang.
dựa trên những gợi dẫn
Hai câu thơ miêu tả người chinh phu và chinh sau:
phụ ở hai không gian cách biệt nhưng vẫn luôn
+ Tác giả đã sử dụng
hướng về nhau. Phép đối có tác dụng nhấn mạnh những biện pháp nghệ
tình cảm quyến luyến, yêu thương gắn bó. thuật nổi bật nào? Em
– Biện pháp tu từ điệp ngữ:
hãy nêu một số ví dụ và
Ví dụ: Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy, Thấy phân tích tác dụng của
xanh xanh những mấy ngàn dâu Ngàn dâu việc sử dụng những biện pháp tu từ trong
xanh ngắt một màu, các trường hợp đó
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai? Chỉ ra đặc điểm
Điệp ngữ thể hiện ở các từ “cùng”, “thấy”, “ngàn ngôn ngữ của đoạn
dâu”, “ai”, đặc biệt là phép điệp liên hoàn (điệp ngữ trích.
vòng). Tác dụng: diễn tả sự đồng điệu trong xúc + Theo em, nghệ thuật
cảm của cả hai người, tâm trí hai người cùng hướng miêu tả nội tâm nhân
về nhau, với cảm xúc trào dâng mãnh liệt.
vật ở đoạn trích có gì
* Sử dụng nhiều hình ảnh mang tính ước lệ, tượng đặc sắc? trưng, giàu sức gợi
+ Việc kết hợp các yếu
Ví dụ: Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu tố văn hoá trong đoạn
Ngàn dâu xanh ngắt một màu trích có tác dụng gì?
Hình ảnh ẩn dụ ngàn dâu xanh: “xanh xanh những
– Gọi một vài HS đại
mấy ngàn dâu”, “ngàn dâu xanh ngắt”. Đây là hình diện trình bày và nhận
ảnh vừa có màu sắc tả thực (khung cảnh thiên xét, phản hồi.
nhiên trong buổi đưa tiễn) vừa có tính tượng trưng
(ngàn dâu xanh là một hình ảnh ước lệ). Tác dụng: GV tổ chức cho HS
khắc hoạ tâm trạng đầy mâu thuẫn, cảnh ngộ đầy trớ đọc diễn cảm đoạn
trêu của người chinh phụ.
trích một lần nữa rồi tự
tổng kết bài học với 2 nội
* Ngôn ngữ: giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, thể hiện
dung: chủ đề, nét đặc sắc
sự tinh tế của nhà thơ khi miêu tả tâm trạng và nỗi nghệ thuật của đoạn niềm của nhân vật. trích. *
Nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật: Cách
xưng hô “thiếp – chàng” thể hiện sự kính trọng,
gắn bó sâu đậm; sự tương phản giữa không gian ra
trận khắc nghiệt (“cõi xa mưa gió”) và không gian
vắng lặng, đơn chiếc (“buồng cũ chiếu chăn”) tạo
nên sự cách biệt về không gian ngàn trùng, từ đó
thấy được sự đau đớn, nỗi nhớ nhung và sự lo lắng của người vợ. III. Tổng kết
– Chủ đề: Tâm trạng và nỗi niềm của nhân vật người
chinh phụ trong hoàn cảnh chia li, qua đó phản ánh
những mất mát do chiến tranh gây ra.
– Nét đặc sắc nghệ thuật: Ngôn ngữ giàu cảm
xúc, được chọn lọc tinh tế; hình ảnh giàu sức
gợi; nghệ thuật miêu tả nội tâm
nhân vật đặc sắc.
Hoạt động 3. Luyện tập Mục tiêu Trang 6
Củng cố kiến thức về VB Nỗi niềm chinh phụ, kĩ năng đọc hiểu thơ song thất lục bát. Nội dung hoạt động
HS củng cố kiến thức về đọc hiểu VB thơ song thất lục bát; thực hành viết kết nối với đọc.
Tổ chức thực hiện GV cho HS nêu HS trả lời câu
Cách đọc hiểu thơ song thất lục bát: xác định và cách đọc hiểu thơ hỏi.
phân tích một số yếu tố về thi luật như vần,
song thất lục bát.
nhịp, số chữ, số dòng trong một khổ thơ; xác định
và phân tích tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo
của người viết thể hiện qua VB; chỉ ra những nét
đặc sắc trong nghệ thuật của tác phẩm, tìm chủ
đề của VB,...... GV yêu cầu
HS viết đoạn Đoạn văn của HS cần bảo đảm các yêu cầu về nội HS thực hiện văn
dung và hình thức. Có thể theo gợi ý sau: nhiệm vụ
Và trình bày - Mở đoạn (viết trong 1 câu): Giới thiệu ngắn gọn Viết kết nối đoạn
bối cảnh tâm trạng của người chinh phụ. với đọc trong SGK, văn
Thân đoạn (viết trong khoảng 5 – 7 câu): tr. 44.
Người chinh phụ lo lắng cho người chinh phu
phải vất vả xông pha chốn xa trường.
Người chinh phụ tủi buồn khi phải cô đơn trong
căn buồng của hai vợ chồng.
Mới chia tay thôi nhưng người chinh phụ đã cảm
thấy khắc khoải nhớ mong, cảm giác như giữa hai
người đã muôn trùng cách biệt.
Kết đoạn (viết trong 1 câu): Khái quát tâm trạng
chủ đạo của người chinh phụ thể hiện trong 4 câu thơ.
Hoạt động 4. Vận dụng Mục tiêu
HS vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết tình huống mới trong học tập và thực tiễn. Nội dung hoạt động
HS làm một sản phẩm (làm thơ, vẽ tranh, làm thiệp, bưu thiếp, viết thư,. .) gửi đến
người thân yêu để thể hiện sự trân trọng thời gian được ở bên họ.
Tổ chức thực hiện
Hoạt động của GV Hoạt
Sản phẩm cần đạt động của HS
GV yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ sau:
HS làm sản Sản phẩm HS gửi đến
Làm một sản phẩm (làm thơ, vẽ tranh, làm phẩm ở
người thân của mình.
thiệp, bưu thiếp, viết thư,. .) gửi đến người thân nhà.
yêu để thể hiện sự trân trọng thời gian được ở bên họ. Ngày soạn: Ngày dạy:
BÀI 2: NHỮNG CUNG BẬC TÂM TRẠNG
TIẾT: THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: BIỆN PHÁP TU TỪ CHƠI CHỮ I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT I. Mục tiêu: Trang 7 1. Năng lực
1.1. Năng lực đặc thù: Giúp HS:
- Hiểu, nắm vững được đặc điểm của biện pháp tu từ chơi chữ, những lối chơi chữ
thường gặp, mục đích của việc sử dụng chơi chữ trong ngôn ngữ sinh hoạt và ngôn ngữ văn học.
- Nhận diện và phân tích được tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ trong những
trường hợp cụ thể, biết vận dụng biện pháp tu từ chơi chữ, các lối chơi chữ một cách phù hợp. 1.2. Năng lực chung:
- Giải quyết vấn đề và sáng tạo: Phát hiện, giải quyết các bài tập một cách sáng tạo, hiệu quả. 2. Phẩm chất:
- Chăm chỉ: Chủ động, tự giác, tích cực thực hiện nhiệm vụ học tập.
II. Thiết bị dạy học và học liệu 1. Thiết bị:
- Máy vi tính, máy chiếu đa năng, bảng phụ, giấy A0, bút màu... 2. Học liệu:
- Sưu tầm các đoạn văn thơ đặc sắc có dùng biện pháp tu từ chơi chữ. - Phiếu học tập.
III. Tiến trình dạy học
HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG
a. Mục tiêu: Giúp HS tạo tâm thế hào hứng, kết nối tri thức để bước vào bài học.
b. Tổ chức hoạt động:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ
- GV tổ chức trò chơi: Ai nhanh hơn: gv chia lớp 2 nhóm (quy định thời gian, nhóm
trưởng, thư ký) cùng giải quyết phiếu học tập số 1: Cho hai ví dụ sau:
Em hiểu nghĩa của các từ đồng âm
được ghạch chân trong hai ví dụ trên như thế nào?
Ví dụ 1: Con kiến bò đĩa thịt bò.
Ví dụ 2: Bác bác trứng, tôi tôi vôi.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
+ Hai nhóm thực hiện nhiệm vụ.
+ GV quan sát, nhắc nhở, hỗ trợ.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
+ HS trình bày sản phẩm.
+ GV nghe, quan sát học sinh, trình bày tổng kết.
Bước 4: Đánh giá, kết luận
+ Học sinh: tự đánh giá, nhận xét đánh giá lẫn nhau.
+ GV, chiếu đáp án, nhận xét, đánh giá. Cho hai ví dụ sau:
Em hiểu nghĩa của các từ đồng âm
được ghạch chân trong hai ví dụ trên như thế nào?
Ví dụ 1: Con kiến bò đĩa thịt bò.
Từ bò(1) là động từ, chỉ hoạt động di
Ví dụ 2: Bác bác trứng, tôi tôi vôi.
chuyển từ vị trí này sang vị trí khác.
Từ bò(2) là danh từ chỉ một loại thực phẩm.
Bác(1) bác(2) trứng, tôi(1) tôi(2) vôi. Từ
bác(1) là một từ dùng để xưng hô.
Từ bác(2) là động từ, chỉ hành động làm Trang 8
trứng chín bằng cách đun nhỏ lửa và
quấy cho đến khi sền sệt.
Từ tôi(1) là từ cá nhân dùng để tự xưng với người ngang hàng.
Từ tôi(2) là động từ, chỉ hành động đổ
nước vào làm cho tan vôi sống.
=> Các trường hợp trên là ví dụ của biện pháp tu từ chơi chữ.
+ GV chốt vấn đề, dẫn dắt vào bài
Hoạt động 2: Khám phá kiến thức
HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
Hoạt động 2.1. Tìm hiểu khái niệm và những lối chơi chữ thường gặp.
a. Mục tiêu: giúp HS nhận biết khái niệm và những lối chơi chữ thường gặp.
b. Tổ chức thực hiện:
Hoạt động của thầy và trò
Sản phẩm cần đạt
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ
I. Biện pháp tu từ chơi chữ
- GV yêu cầu HS đọc Tri thức ngữ văn 1. Khái niệm
trong SGK (tr. 40); đọc khung Một số Chơi chữ là biện pháp tu từ vận dụng các
cách chơi chữ thường gặp trong SGK (tr. đặc điểm ngữ âm, ngữ nghĩa hoặc quy
44 - 45) để thảo luận, vẽ sơ đồ tư duy. tắc kết hợp từ ngữ một cách khéo léo,
Lưu ý sơ đồ bao gồm các nội dung: khái sáng tạo nhằm đem lại những liên tưởng
niệm biện pháp tu từ chơi chữ và nhận bất ngờ, thú vị cho người đọc (người
diện một số cách chơi chữ thường gặp. nghe).
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
2. Một số cách chơi chữ thường gặp
+ Hai nhóm thực hiện nhiệm vụ.
+ GV quan sát, nhắc nhở, hỗ trợ. - Dùng từ đồng âm.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
- Dùng từ gần âm (trại âm).
+ HS trình bày sản phẩm. - Dùng lối điệp âm.
+ GV nghe, quan sát học sinh, trình bày - Dùng lối nói lái. tổng kết.
Bước 4: Đánh giá, kết luận - Dùng từ trái nghĩa.
+ Học sinh: tự đánh giá, nhận xét đánh - Dùng từ đồng nghĩa, gần nghĩa hoặc giá lẫn nhau. cùng trường nghĩa.
GV cùng HS vẽ sơ đồ, chốt lại kiến thức.
HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP 1. Mục tiêu
Củng cố kiến thức về biện pháp tu từ chơi chữ.
2. Nội dung hoạt động
HS thực hiện các bài tập trong SGK.
3. Tổ chức thực hiện:
Hoạt động của thầy Sản phẩm cần đạt và trò Bước 1: Chuyển I. Luyện tập giao nhiệm vụ 1. Bài tập 1
- GV tổ chức trò a. Biện pháp dùng từ đồng âm: chín (1) là tính từ chỉ khả chơi: Rung chuông Trang 9
vàng với 3 vòng thi: năng nắm chắc, tinh thông, kĩ lưỡng, đầy đủ mọi khía cạnh;
vòng 1: Khởi động chín (2) là danh từ chỉ số lớn nhất có một chữ số trong dãy số
bài 1 phần a, b. Vòng tự nhiên, tượng trưng cho ý nghĩa là nhiều. 2: Tăng tốc: những
phần còn lại bài 1. Tác dụng: làm phong phú cho tư duy (cùng một âm đọc
Vòng 3: về đích: giải nhưng có thể là những từ khác nhau, biểu thị các ý nghĩa quyết bài tập 2. khác nhau).
- Giáo viên chia lớp b. Biện pháp dùng từ đồng âm kết hợp với đồng nghĩa: phụ thành 2 đội chơi.
Bước 2: Thực hiện là một yếu tố Hán Việt có nghĩa là cha, đồng âm với phụ nhiệm vụ
trong từ đậu phụ; mẫu là một yếu tố Hán Việt có nghĩa là
+ Hai nhóm thực mẹ, đồng âm với mẫu trong từ ích mẫu. hiện nhiệm vụ.
Tác dụng: vừa giúp làm phong phú tư duy (kiến thức về các
+ GV quan sát, nhắc yếu tố Hán Việt đồng âm), vừa tạo nên sự ý vị, hấp dẫn cho nhở, hỗ trợ.
Bước 3: Báo cáo, lời nói (tên các thức bồi bổ cho cơ thể lại chứa yếu tố mang ý thảo luận
nghĩa gợi nhớ tới cha mẹ).
+ HS trình bày sản c. Biện pháp dùng từ cùng trường nghĩa kết hợp từ đồng âm: phẩm.
cáo (con cáo) cùng trường nghĩa với mèo (con mèo) để chỉ + GV nghe, quan sát
học sinh, trình bày những loài thú, đồng thời đồng âm với cáo trong từ mắt cáo tổng kết.
(chỉ các lỗ trống được tạo ra bởi các nan đan lại với nhau của
Bước 4: Đánh giá, bờ giậu); tôm (con tôm) cùng trường nghĩa với tép (con tép) kết luận
để chỉ những loài sống ở dưới nước, đồng thời đồng âm với
+ Học sinh: tự đánh
giá, nhận xét đánh tôm trong cụm từ lòng tôm (chỉ hình dáng lõm, võng xuống giá lẫn nhau. của lòng rổ).
+ Gv đánh giá nhận Tác dụng: vừa giúp làm phong phú tư duy (liên tưởng các từ
xét, cộng điểm 3 gần âm trong cùng một trường nghĩa), vừa tạo nên sự hấp
vòng thi, tuyên bố dẫn cho lời nói (tên các sự vật có âm gần với tên các con vật; đội thắng cuộc.
sự vật đó được tạo ra để ngăn trở con vật nhưng lại không
phát huy được công năng của nó: giậu rào mắt cáo (nan cài
rất mau) mà không ngăn được mèo chui qua; rổ nức lòng tôm
(lòng rổ nức rất sâu) mà vẫn không ngăn được tép nhảy ra
ngoài). d. Biện pháp dùng kết hợp từ trái nghĩa với từ đồng
âm: bánh cả thúng (ý nói là có nhiều bánh) nhưng tên sự vật
là bánh ít, đồng âm với từ ít (trái nghĩa với nhiều); trầu cả
khay (ý nói là có nhiều trầu) nhưng tên sự vật là trầu không,
đồng âm với từ không (trái nghĩa với có).
Tác dụng: vừa giúp làm phong phú tư duy (tương tự như
trường hợp câu c), vừa tạo nên sự hấp dẫn cho lời nói (lời nói
tưởng như vô lí mà thực ra là có lí).
e. Biện pháp dùng từ cùng trường nghĩa: các từ nếp, xôi, gạo,
cơm đều là những danh từ có liên quan đến cây lúa.
Tác dụng: giúp tạo nên sự ý vị, hấp dẫn cho lời nói (những
sản vật của nền nông nghiệp lúa nước cùng được nhắc đến
trong câu ca dao một cách thân thương). Trang 10
g. Biện pháp dùng từ đồng âm: đá là động từ chỉ hành động
dùng chân tác động lên một đối tượng nào đó, đồng âm với
đá là danh từ chỉ một loại chất rắn tồn tại nhiều trong vỏ Trái Đất.
Tác dụng: vừa giúp làm phong phú tư duy (buộc người nghe
phải suy nghĩ để hiểu lời nói đang diễn tả điều gì), vừa tạo
nên sự hấp dẫn cho lời nói (lời nói thoạt nghe khó hiểu, như
một câu đố; nhưng khi nhận ra hiện tượng đồng âm thì lại
thấy ý nghĩa rất giản dị).
h. Biện pháp dùng từ đồng âm kết hợp từ cùng trường nghĩa:
các địa danh và nhân danh là chợ Đồng Nai, Bến Nghé, anh
Hươu chứa các tiếng đồng âm với hươu, nai, nghé là những
từ chỉ các loài động vật; các từ hươu, nai, nghé, bò cùng
trường nghĩa, đều là những danh từ chỉ các loài động vật bốn chân.
Tác dụng: giúp tạo nên sự ý vị, hấp dẫn cho lời nói (các
địa danh có âm đọc gần với tên các loài vật). i. Biện pháp
dùng lối nói lái: cá đối/ cối đá; mèo cái/ mái kèo.
Tác dụng: vừa giúp làm phong phú tư duy (lời nói khiến
người nghe phải suy ngẫm lí do vì sao các con vật lại ở vị trí
ấy), vừa tạo nên sự hấp dẫn cho lời nói (mối liên hệ thú vị
giữa tên gọi các con vật với vị trí chúng hiện diện).
k, Biện pháp dùng từ đồng âm: từ dầu chỉ một loại nhiên
liệu, đồng âm với từ dầu để chỉ một loại dược phẩm; từ bắp
(còn gọi là ngô) chỉ một loại lương thực, đồng âm với từ bắp
(trong bắp chuối) để chỉ hoa chuối khi các cánh còn cuộn
tròn, chưa nở; từ than là danh từ chỉ một loại nhiên liệu,
thường có màu đen, đồng âm với từ than là động từ chỉ hành
động thốt lên thành lời về nỗi khổ, nỗi bất hạnh của mình.
Tác dụng: vừa giúp làm phong phú tư duy (mở rộng liên
tưởng về các từ đồng âm), vừa tạo nên sự ý vị, hấp dẫn cho
lời nói (tạo sự bất ngờ). 2. Bài tập 2:
a. Nêu một trường hợp (trong ngôn ngữ hằng ngày hoặc
trong tác phẩm văn học) có sử dụng biện pháp tu từ chơi chữ.
b. - Mùa xuân em đi chợ Hạ/ Mua cá thu về, chợ hãy còn đông. (Ca dao)
Biện pháp dùng từ cùng trường nghĩa (xuân, hạ, thu, đông
chỉ 4 mùa) kết hợp từ đồng âm (Hạ (địa danh), thu (loài cá),
đông (đông đúc, nhiều người).
- Rắn hổ đất leo cây thục địa/ Ngựa nhà trời ăn cỏ chỉ thiên. (Ca dao)
Biện pháp dùng từ đồng nghĩa: địa (trong tên cây thục địa)
đồng nghĩa với đất, thiên (trong tên loài cỏ chỉ thiên) đồng nghĩa với trời.
Tác dụng: giúp làm phong phú tư duy (liên tưởng ý nghĩa
của các thành tố trong tên các loài sinh vật), vừa tạo nên sự
thú vị cho lời nói (sự tương tác giữa con vật với loài cây có Trang 11
danh xưng chứa thành tố đồng nghĩa với từ/ cụm từ chỉ con vật đó).
HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ
GV yêu cầu HS nhận diện và phân tích tác dụng của các trường hợp sử dụng biện
pháp tu từ chơi chữ trong các tác phẩm văn học cụ thể.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
Học sinh nhận diện và phân tích
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
Học sinh báo cáo, nhận xét, giáo viên đánh giá.
Bước 4: Đánh giá, kết luận
Gv chốt kiến thức, củng cố bài học. giao nhiệm vụ về nhà. *RÚT KINH NGHIỆM
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………… Trang 12 Ngày soạn Ngày dạy
Tiết Văn bản 2: Tiếng đàn mưa ( Bích Khê)
Hoạt động 1. Khởi động 1. Mục tiêu
HS định hướng được nội dung bài học; tạo được hứng thú, khơi gợi nhu cầu hiểu biết
của HS; kết nối trải nghiệm của HS với nội dung VB.
2. Nội dung hoạt động
HS vận dụng trải nghiệm về cuộc sống và nghệ thuật để trả lời câu hỏi.
3. Tổ chức thực hiện
Hoạt động của GV
Hoạt động Sản phẩm cần đạt của HS
GV yêu cầu HS: Hãy chia sẻ Hs nghe – Chia sẻ của HS.
cảm nhận về bài hát “ Một bài hát
Kết nối với nội dung bài học: Những rung
vòng Việt Nam” của Đồng
HS chia sẻ động vật lí (âm thanh) với những rung động Thiên Đức cảm nhận
trong xúc cảm của mỗi người có mối quan hệ GV bổ xung
mật thiết. Mỗi cá nhân đều có những nỗi niềm - Một bài hát hào hùng.
riêng (nỗi niềm đó có thể được gợi ra từ một
Nhắc về những kí ức của
âm thanh hoặc một bản nhạc nào đó mà ta dân tộc
nghe thấy), và cuộc sống trở nên nhân văn
- Gợi nhắc lòng yêu nước,
hơn khi chúng ta biết cảm thông, chia sẻ lòng tự hào dân tộc.
trước những nỗi niềm riêng ấy.
Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới 1.Mục tiêu
- HS nhận biết và phân tích được một số yếu tố về thi luật của thơ song thất lục bát
được thể hiện trong bài thơ Tiếng đàn mưa như: vần, nhịp, số chữ, số dòng trong
một khổ thơ; sự khác biệt so với thơ lục bát.
- HS nhận biết và phân tích được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết thể hiện qua VB.
- HS nhận biết và phân tích được mối quan hệ giữa nội dung và hình thức của VB văn học.
2.Nội dung hoạt động
HS đọc VB, vận dụng tri thức ngữ văn, làm việc cá nhân và làm việc nhóm để hoàn thành nhiệm vụ.
3. Tổ chức thực hiện
Hoạt động của GV Hđ
Sản phẩm cần đạt của HS
HS được giao chuẩn bị I. Tìm hiểu chung ở nhà trình bày ngắn
1. Tác giả Bích Khê và tác phẩm “Tiếng đàn gọn thông tin giới HS trình mưa” thiệu về tác giả Bích bày vài
– Bích Khê (1916 – 1946) quê ở tỉnh Quảng Ngãi. Ông Khê. nét
được đánh giá cao với những bài thơ đặc sắc, giàu thông
tính nhạc. Bích Khê là nhà thơ có nhiều tìm tòi, cách tin về
tân trong phong trào Thơ mới (1932 – 1945). tác giả
– Tiếng đàn mưa nằm trong tập thơ Tinh hoa (tập
hợp các sáng tác của Bích Khê từ năm 1938 đến năm Trang 13 1944).
HS được giao nhiệm II. Khám phá VB
vụ trình bày về kiến – HS A. Đọc VB
thức chung của văn đọc
– HS đọc to, rõ ràng, diễn cảm. bản VB.
– Phần chia sẻ cảm nhận, ấn tượng ban đầu về VB – HS của HS. chia 1. Thể loại
Phiếu học tập 1 sẻ
- Văn bản Tiếng đàn mưa thuộc thể loại thơ song Thể loại cảm thất lục bát. Xuất xứ nhận 2. Xuất xứ Phương chung
- Tiếng đàn mưa nằm trong tập thơ Tinh hoa (tập thức về
hợp các sáng tác của Bích Khê từ năm 1938 đến biểu đạt VB năm 1944). Bố cục (có
3. Phương thức biểu đạt đoạn thể
- Phương thức biểu đạt: biểu cảm. trích chia
4. Bố cục đoạn trích Nội sẻ
- Khổ 1: Những sự vật, hiện tượng phụ họa cùng dung cảm mưa. Nghệ nhận
- Khổ 2: Những nơi mưa rơi xuống. thuật về
- Khổ 3: Cảnh vật khi mưa rơi xuống.
- Khổ 4: Nguyên nhân khiến “khách tha hương” mạch rơi lệ. cảm
5. Giá trị nội dung xúc,
- “Tiếng đàn mưa” của Bích Khê đã để lại rất cảm
nhiều ấn tượng trong lòng người đọc, điển hình là hứng
cảm xúc của nhân vật “khách tha hương”. Qua đó, chủ
bài thơ đã thực sự thành công khi nói về nỗi nhớ đạo,
sự cô đơn mà không hề nặng nề về cảm xúc mà cứ giọng
nhẹ rơi như những giọt mưa mang âm thanh của điệu tiếng đàn. hay
6. Giá trị nghệ thuật hệ
- Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình. thống
- Sử dụng các biện pháp tu từ linh hoạt. hình
B. Khám phá nội dung văn bản ảnh
1.Cảnh mưa rơi của
- Những sự vật hiện tượng phụ họa cùng mưa: bài thơ).
“hoa, thềm lan (thềm nhà), nước non.”
- Những nơi mưa rơi xuống: “Lầu, thềm lan (thềm HS trả lời câu
nhà), cánh đồng, trên ngàn”. hỏi,
=> Khắc họa tâm trạng: Một nỗi lòng đầy tâm sự,
trao đổi, lúc vui lúc buồn, những kí ức về mảnh đất quê thảo
hương đã trôi mãi vào khoảng không gian kí ức rất luận. xa, không thể quay lại.
Những đặc điểm chung của sự vật hiện tượng phụ
họa trong mưa chính là đều song hành, cùng rơi
với những giọt mưa. Hoa rơi cùng, thềm lan hứng – GV tổ chức cho
nước mưa, nước non cùng rả rích càng khắc hoa HS làm việc nhóm 3 Trang 14 phút
lên tâm trạng cô đơn, nhớ nhà của nhân vật trữ Sau đó đổi nhóm – HS
tình. Tất cả đều hòa quyện vào nhau, cùng nhịp
theo hình thức mảnh thực
điệu với những giọt mưa rơi như vẽ nên bức tranh ghép 3 phút hiện
Sau khi được chuyên nhiệm
tâm trạng cô đơn, nhớ nhà da diết của nhân vật trữ
gia truyền đạt hs vụ theo tình.
thực hiện vào phiếu nhóm;
+ Bức tranh đẹp về cảnh hoa rụng cùng mưa: Cảnh
học tập số 2 để tìm trình
hoa rụng cùng mưa được khắc hoạ qua hình ảnh
hiểu cảnh mưa rơi và bày,
hoa xuân rụng, mưa xuống lầu, xuống thềm lan, rơi
tâm trạng của khách trao đổi, khắp nẻo dặm ngàn. tha hương với các thảo
+ Mưa rơi không chỉ là hiện tượng tự nhiên mà câu hỏi sau: luận
còn được nhìn nhận như một cảnh đẹp, lãng mạn, nơi
mưa và hoa xuân cùng nhau tạo nên một không gian đẫm sắc thơ. Phiếu học tập số 2
+ Hoa xuân rụng trong mưa không chỉ là sự kết thúc Nhóm 1 Những sự
của một mùa => gợi lên không gian u buồn man mác nơi vật, hiện tượng phụ
mà vẻ đẹp tươi mới của hoa xuân không còn. họa cùng mưa và
- Điệp từ “mưa xuống”; “bóng dương tà…bóng tà nơi mưa rơi?Những – HS dương”; “mưa”. biện pháp tu từ nào trả lời được tác giả sử
câu hỏi. - Đảo ngữ: “Đầm mưa xuống, nẻo đồi mưa dụng? Nêu đặc xuống”. điểm chung của
=> sự cô đơn cùng nỗi nhớ của những người con những sự vật, hiện
xa quê. Trân trọng chốn quê hương yên bình. tượng phụ họa cùng
- Sự lặp lại thanh điệu theo từng nhóm âm tiết tạo mưa trong bài thơ. Tác giả muốn khắc
nên tính nhạc cho câu thơ, đồng thời giúp người họa tâm trạng gì qua
đọc cảm nhận được sự vật đang diễn ra trong một những sự vật, hiện
trạng thái, một xu thế không thay đổi (những giọt tượng ấy?
mưa đang rơi mau ở khắp chốn/ bóng chiều buông Nhóm 2 Cảnh vật xuống). khi mưa rơi
Các biện pháp như hoán dụ “giọt đàn”, “rụng xuống. Thông qua cảnh mưa rơi, tác
bóng”. Cảnh vật xung quanh càng trở nên tĩnh giả muốn tái hiện
lặng, hiu quạnh, càng tô đậm thêm nỗi cô đơn tính chất nào của
trong tâm hồn kẻ tha hương. Nỗi nhớ quê như không gian?
cuộn trào mãnh liệt, khiến họ chỉ muốn bật khóc, Những từ ngữ nào
“muôn hàng lệ rơi” để vơi đi phần nào nỗi niềm được sử dụng thương nhớ quê hương. nhiều lần trong bài thơ? Nêu tác dụng
Những từ ngữ được sử dụng nhiều lần: “mưa; ý của việc sử dụng khách; bóng dương”. với tần suất cao những từ ngữ ấy?
Tác dụng: Hình ảnh cơn mưa gợi lên nỗi buồn, sự
hiu quạnh, cô đơn của người con xa quê hương nhớ Nhóm 3 Chỉ ra mối
nhà. Ý khách chính là việc tự coi mình là khách ở liên hệ giữa hình
nơi chốn xa lạ này, tâm hồn không thuộc về nơi ảnh nước non ở ba
này khiến con người xa lạ vô cùng. Bóng dương khổ thơ đầu với nội
tàn, chí khoảnh khắc hoàng hôn khiến con người Trang 15 dung của hai câu thơ
càng thêm cô đơn, chỉ mong có thể trở về nơi mà cuối?
mình thuộc về. Sự lặp lại những từ ngữ này tạo nên Nguyên nhân khiến
một âm điệu du dương, trầm buồn như tiếng lòng “khách tha hương”
ai đang thổn thức, nghẹn ngào. Đồng thời cũng thể rơi lệ.
hiện sự dai dẳng, ám ảnh của tâm trạng buồn bã, cô Tâm trạng của khách
đơn trong lòng người con xa xứ. tha hương là gì? Dựa vào cơ sở nào em
2. Tâm trạng của khách tha hương nhận ra được điều
Hình ảnh "nước non" như một sợi chỉ đỏ xuyên đó?
suốt bài thơ "Tiếng đàn mưa", kết nối các khổ thơ,
tạo nên một mạch cảm xúc liền mạch, da diết. Khổ
đầu, nước non hiện diện như bản nhạc du dương
hòa cùng tiếng mưa xuân, vẽ nên khung cảnh thiên
nhiên tươi đẹp, khơi gợi trong lòng thi nhân nỗi
nhớ quê da diết. Đến khổ cuối, nước non như nốt
luyến cuối cùng, đẩy cảm xúc lên cao trào, khiến
những giọt lệ nhớ nhung tuôn rơi. Nỗi cô đơn,
buồn tủi không chỉ còn vang vọng trong tiếng mưa
ngoài hiên mà còn lan tỏa, thấm đẫm trong từng câu thơ.
- Vào thời điểm hoàng hôn, chính là lúc con người .
kết thúc công việc sau một ngày làm việc vất vả
cực nhọc. Người khách tha hương – chính là Đọc kĩ
những người đi xa quê hương vì mục đích kiếm bài thơ,
sống lại càng nhớ nhà hơn. Hoàng hôn buông, kết hợp
với kiến mưa xuống càng làm cho cảnh vật thêm não nề,
thức về lạnh lẽo. Sự cô đơn như bao trùm, cùng nỗi nhớ về thể thơ
vùng đất xưa mà “muôn hàng lệ để chỉ rơi”. - Nhân vật ra đặc
“khách tha hương” rơi lệ do nhớ về quê hương, sự điểm
cô đơn dưới “bóng dương” đã làm tâm trạng sầu
càng thêm sầu, buồn càng thêm buồn.
=> Sự cô đơn như bao trùm, cùng nỗi nhớ về vùng
đất xưa mà “muôn hàng lệ rơi”.
- Tiếng đàn ngân vang ấy đã không còn thể kìm lại
được nữa, sự cô đơn, nhớ nhung đã tuôn chảy ra
ngoài “muôn hàng lệ rơi” => tạo nên mạch cảm
xúc xuyên suốt cả bài thơ.
+ Khổ thơ cuối chuyển từ cảnh mưa rơi sang tâm
trạng của khách tha hương, nơi “mưa trong ý khách
muôn hàng lệ rơi”. Từ cơn mưa vật chất chuyển thành
cơn mưa trong tâm hồn, những giọt mưa đồng
điệu với nỗi buồn, nỗi nhớ của khách tha hương =>
Nổi bật tâm trạng u buồn, cô đơn và nỗi nhớ nhà của Trang 16 người xa xứ.
+ “Bóng dương với khách tha hương”: thể hiện sự cô
đơn, buồn bã của con người và sự lạnh lẽo của không
gian vào thời điểm mà chỉ còn “bóng dương” và lữ
khách cô độc đang tự chiêm nghiệm, suy tư, đối
diện với nỗi niềm lạc lõng của kẻ xa xứ.
+ Cảnh mưa và tâm trạng của khách tha hương hoà
quyện vào nhau, tạo nên một thể thống nhất, nơi
không gian bên ngoài và thế giới nội tâm gặp gỡ, đồng cảm.
3. Tìm hiểu một số nét đặc sắc thể thơ song
thất lục bát của tác phẩm
+ Được cấu tạo từ hai câu thất – bảy chữ (song
thất) và 1 cặp lục bát (1 câu 6 tiếng và 1 câu 8 tiếng).
+ Chữ cuối câu bảy dưới vần với chữ cuối câu lục – GV tổ chức cho HS
“lan; ngàn”, tiếng cuối câu lục vần với chữ thứ 6
tìm hiểu đặc điểm của
câu bát “ngàn; đàn”. thể thơ
Chỉ ra những đặc điểm của thể thơ song thất lục bát thể hiện trong bài thơ Tiếng đàn mưa.? – HS III. Tổng kết GV tổ chức cho HS đọc
– Chủ đề: Khám phá vẻ đẹp mong manh, tinh tế của
tìm hiểu đặc điểm nghệ diễn
bức tranh mưa xuân đồng thời tái hiện tâm trạng u
thuật của tác phẩm. GV cảm và
buồn, sự cô đơn và nỗi nhớ quê hương sâu sắc của kẻ hỏi: Theo em, VB có vẽ sơ xa xứ.
những nét đặc sắc nghệ đồ tổng Nét đặc sắc nghệ thuật: hệ thống biện pháp tu từ đặc thuật nào?
kết theo sắc, hình ảnh độc đáo, ngôn ngữ giàu nhạc tính. yêu cầu.
– Sử dụng một số biện pháp tu từ đặc sắc: điệp ngữ, – GV yêu cầu HS đọc Đọc lại ẩn dụ,... diễn cảm bài thơ một toàn bài
– Sử dụng hệ thống hình ảnh giàu sức gợi. Ví dụ: mưa
lần nữa rồi tự tổng kết đưa ra
hoa, hoa rụng, bóng tà dương...
bài học bằng hình thức điều em
– Ngôn ngữ: giàu tính nhạc, phù hợp với việc miêu tả
sơ đồ với hai nội dung: ấn
nỗi buồn man mác, sâu lắng.
chủ đề, nét đặc sắc nghệ tượng
- Em ấn tượng với hình ảnh “Mưa trong ý khách thuật của bài thơ.
nhất và mưa cùng nước non”.
Em có ấn tượng nhất lí giải
với điều gì ở bài thơ?
- Đâu đó ta thấy được tình yêu thiên nhiên, đất Vì sao?
nước, nơi đang tồn tại của nhân vật. Chính những
cung bậc cảm xúc và tình yêu thiên nhiên như vậy,
mới nghe được tiếng mưa như một tiếng đàn và
cũng mới thấu được cái đẹp mà thiên nhiên đem lại.
Hoạt động 3. Luyện tập 1.Mục tiêu Trang 17
HS củng cố kiến thức về VB Tiếng đàn mưa và kĩ năng đọc hiểu thơ song thất lục bát.
2.Nội dung hoạt động
HS củng cố kiến thức, kĩ năng; thực hiện hoạt động củng cố.
3.Tổ chức thực hiện Hoạt Hđ
Sản phẩm cần đạt động của của GV HS GV tổ chức
Câu 1: Bích Khê là nhà thơ thuộc phong trào văn học nào? cho hs chơi trò chơi 1. Thơ Mới.
2. Văn học hiện thực. 3. Văn học kháng chiến. 4. Văn học hiện sinh.
Câu 2: Bài thơ Tiếng đàn mưa được viết theo thể thơ gì? 1. Lục bát. 2. Tự do. 3. Ngũ ngôn.
4. Song thất lục bát.
Câu 3: Từ ngữ nào được tác giả lặp lại nhiều lần trong bài? 1. Giọt. 2. Mưa. 3. Nước. 4. Lệ.
Câu 4: Tìm các tiếng có chứa thanh bằng trong hai câu thơ sau:
Rơi hoa hết mưa còn rả rích
Càng mưa rơi càng tịch bóng dương. 1. Hết, rích, bóng. 2. Hoa, mưa, bóng. 3. Hết, rả, tịch.
4. Còn, rơi, dương.
Câu 5: Đâu là nhận xét đúng về thơ Bích Khê qua bài
thơ Tiếng đàn mưa?
1. Là bài thơ mang đậm sắc màu truyện thống.
2. Là bài thơ có sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại.
3. Là bài thơ mang đậm màu sắc hiện đại, mới mẻ.
4. Là bài thơ với thể thơ truyền thống, ngôn từ hiện đại, sôi nổi.
Câu 6: Những sự vật, hiện tượng nào trong khổ ba phụ họa Trang 18 cùng mưa? 1. Bóng dương tà. 2. Hoa xuân.
3. Đầm, nẻo đồi, bóng tà dương.
4. Đầm, nẻo đồi, bóng tà dương, hoa xuân.
Câu 7: Đâu là tình cảm của nhà thơ được thể hiện trong thi
phẩm Tiếng đàn mưa?
1. Nối nhớ nhung, nặng lòng với quê hương, đất nước.
2. Đón chờ công cuộc đổi mới của nước nhà.
3. Nỗi nhớ gia đình, bè bạn.
4. Xót xa trước cảnh tượng khổ cực của nhân dân.
Câu 8: Đâu không phải nơi mưa rơi xuống được nhắc đến
trong bài thơ Tiếng đàn mưa? 1. Thềm lan. 2. Nẻo đồi. 3. Đầm. 4. Vườn hoa.
Câu 9: Tiếng mưa được miêu tả như thế nào trong bài
thơ Tiếng đàn mưa? 1. Ào ào như thác đổ.
2. Tiếng mưa rơi rả rích.
3. Tiếng mưa rơi tí tách.
4. Gần như không phát ra âm thanh.
Câu 10: Tiếng đàn được nhắc đến trong bài thơ Tiếng đàn
mưa cho ta cảm nhận được điều gì?
1. Tiếng đàn chỉ đơn thuần là một liên tưởng của
nhà thơ khi viết về mưa.
2. Nhà thơ rất mê tiếng đàn nên mới liên tưởng tiếng mưa như tiếng đàn.
3. Nhà thơ nhìn thế giới bằng con mắt âm nhạc, là một
đặc điểm của thơ ca tượng trưng.
4. Tiếng đàn từ cổ chí kim luôn được gắn với tiếng mưa.
Hoạt động 4. Vận dụng 1.Mục tiêu
HS vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết tình huống mới trong học tập và thực tiễn.
2.Nội dung hoạt động
HS làm việc theo cặp để thực hiện cuộc phỏng vấn với các câu hỏi được gợi ý hoặc tự đề xuất. Trang 19
3.Tổ chức thực hiện
Hoạt động của GV Hđ Sản phẩm cần HS đạt
GV yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ sau: HS thực Cuộc phỏng vấn, từ
Làm việc theo cặp để thực hiện cuộc phỏng vấn với hiện đó, HS thấu hiểu
các câu hỏi gợi ý hoặc do cá nhân tự đề xuất để tìm phỏng hơn về cảm xúc của
hiểu “những cung bậc tâm trạng” của người khác. Các vấn, một nhau câu hỏi gợi ý: người
– Bạn cảm thấy hạnh phúc nhất khi nào? hỏi, một
– Kỷ niệm yêu thích của bạn là gì và tại sao nó lại người trả
khiến bạn cảm thấy vui? lời; sau
– Bạn thường làm gì khi cảm thấy buồn bã hoặc lo đó đổi vai lắng? cho nhau.
Có sự kiện nào gần đây khiến bạn cảm thấy tổn
thương hoặc thất vọng không?
– Khi gặp khó khăn, bạn thường tìm sự giúp đỡ từ ai?
– Bạn đã từng chia sẻ cảm xúc của mình với ai đó
và cảm thấy nhẹ nhõm hơn chưa?
– Làm thế nào bạn thể hiện sự quan tâm đến bạn
bè của mình khi họ không vui?
– Khi gặp chuyện không vui, bạn làm gì để cải
thiện tinh thần của mình?
Bạn có sở thích hoặc hoạt động nào giúp bản thân
cảm thấy hạnh phúc và thoải mái không?
GV yêu cầu HS thực hiện phần Viết kết nối với đọc HS viết Đoạn văn của HS trong SGK, tr. 47. đoạn văn. cần bảo đảm các
Dưới ngòi bút tài hoa của Bích Khê, "Tiếng đàn yêu cầu về nội dung
mưa" vang lên như bản nhạc vĩ cầm da diết, dành và hình thức. Có thể
riêng cho những tâm hồn xa quê đang chìm trong theo gợi ý sau:
nỗi cô đơn mãnh liệt. Tiếng mưa rơi nhịp nhàng – Về nội dung đoạn
như những nốt nhạc du dương, khơi gợi trong lòng văn: HS nêu cảm
người đọc bức tranh thiên nhiên rộng lớn bao trùm nghĩ của mình về
tâm hồn thi nhân. Từ thềm lan, dưới lầu, cánh đồng
bài thơ Tiếng đàn
lúa xanh cho đến tận non nước xa xăm, tất cả đều mưa.
hiện lên trong một không gian mênh mông, khoáng – Về hình thức đoạn
đạt. Tuy nhiên, ẩn sau vẻ đẹp hùng vĩ ấy là nỗi cô văn: HS viết đoạn
đơn, bé nhỏ đến nao lòng của con người giữa cõi văn theo một cấu trúc
trời đất bao la. Tiếng mưa như lời thủ thỉ tâm tình, rõ ràng (diễn dịch,
dẫn dắt thi nhân đến với khoảnh khắc bộc lộ cảm quy nạp, song song
xúc mãnh liệt nhất: những giọt lệ nhớ nhung tuôn hoặc phối hợp), viết
rơi, hòa quyện vào từng cung bậc cảm xúc và tâm đúng chính tả, dùng
hồn. Bóng hình "khách tha hương" hòa lẫn trong từ ngữ phù hợp, đặt
ánh nắng tàn cuối ngày, vẽ nên bức tranh cô đơn câu đúng ngữ pháp,
vô bờ bến, khiến lòng người xao xuyến, bâng đảm bảo số câu theo
khuâng. Bài thơ đã đạt được thành công vang dội quy định.
khi thể hiện nỗi nhớ quê da diết và nỗi cô đơn sâu
thẳm một cách nhẹ nhàng, tinh tế, như những giọt
mưa âm vang tiếng đàn ai oán. Trang 20