Giáo trình kỹ thuật vi xử lí - Nguyễn Trung Đồng | Trường Đại học Bách Khoa, Đại học Đà Nẵngchương 3 đo lường điện | Trường Cao Đẳng Kỹ Thuật Cao Thắng TPHCM

Giáo trình kỹ thuật vi xử lí - Nguyễn Trung Đồng | Trường Đại học Bách Khoa, Đại học Đà Nẵng. Tài liệu gồm 153 trang, giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!

53 27 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Cấu trúc máy tính và vi xử lí

Trường: Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng

Thông tin:

153 trang 3 tháng trước

Tác giả:

Profile Sang
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
2
Giáo trình
K THUT VI X LÝ -
NGUYN TRUNG ĐNG
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
3
LI NÓI ĐU
Công nghệ thông tin đang được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khoa
học công nghệ và cuộc sống thường nhật. Bên cạnh khối lượng phần mềm hệ thống
và ứng dụng đồ sộ, công nghệ phần cứng cũng phát triển vô cùng nhanh chóng. Có
thể nói các hệ thống máy tính được cải thiện trong những khoảng thời gian rất
ngắn, càng ngày càng nhanh hơn, mạnh hơn và hiện đại hơn.
Những kiến thức cơ bản về về phần cứng của các hệ thống máy tính luôn luôn
là đòi hỏi cấp thiết của những người chọn công nghệ thông tin làm định hướng cho
nghề nghiệp và sự nghiệp khoa học trong tương lai.
Giáo trình Kỹ thuật Vi xử lý này được viết trên cơ sở những bài giảng theo sát
đề cương môn học đã được thực hiện tại Khoa Công nghệ thông tin trực thuộc
Trường đại học Thái Nguyên từ khi thành lập đến nay, và luôn luôn được sửa chữa,
bổ sung để đáp ứng nhu cầu kiến thức của sinh viên học tập tại Khoa.
Giáo trình được chia thành 5 chương:
Chương I giới thiệu những kiến thức tổng quan được sử dụng trong kỹ thuật Vi
xử lý các hệ đếm, cách thức biểu diễn thông tin trong các hệ Vi xử lý và máy tính,
cũng như nhìn nhận qua về lịch sử phát triển của các trung tâm Vi xử lý.
Chương II giới thiệu cấu trúc và hoạt động của các đơn vị xử lý trung tâm từ
μP8085 đến các cấu trúc của Vi xử lý họ 80x86, các cấu trúc RISC và CISC. Do
những ứng dụng thực tế rộng lớn trong đời sống, trong chương II có giới thiệu thêm
cấu trúc và chức năng của chip Vi xử lý chuyên dụng μC8051.
Chương III cung cấp những kiến thức về tổ chức bộ nhớ cho một hệ Vi xử lý,
kỹ thuật và các bước xây dựng vỉ nhớ ROM, RAM cho hệ Vi xử lý.
Chương IV đi sâu khảo sát một số mạch chức năng khả lập trình như mạch
điều khiển vào/ra dữ liệu song song, mạch điều khiển vào/ra dữ liệu nối tiếp, mạch
định thời và mạch điều khiển ngắt.
Chương V giới thiệu các cấu trúc và cách xây dựng, phối ghép một số thiết bị
vào/ra cơ bản cho một hệ Vi xử lý như bàn phím Hexa, hệ thống chỉ thị 7 thanh, bàn
phím máy tính và màn hình.
Cuốn giáo trình chắc chắn có nhiều thiếu sót, rất mong đựoc sự góp ý của các
độc giả. Mọi ý kiến đóng góp xin gửi theo địa chỉ:
Bộ môn Kỹ thuật máy tính Khoa Công nghệ Thông tin
Đại học Thái Nguyên
Thái Nguyên
Hoặc theo địa chỉ Email
dongnt@hn.vnn.vn
Nhóm biên soạn
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
4
MC LC
CHNG I. TNG QUAN V CÁC H VI X LÝ................................... 7
I.1 Các h đếm ..................................................................................................... 7
I.1.1 Hệ đếm thập phân (R = 10 - Decimal) ..................................................... 7
I.1.2 Hệ đếm nhị phân (R = 2 - Binary) ........................................................... 8
I.1.3 Hệ đếm bát phân (R = 8 - Octal) ............................................................. 8
I.1.4 Hệ đếm 16 (R = 16 - Hexa) ..................................................................... 8
I.2 Chuyn đổi ln nhau giữa các h đếm .......................................................... 9
I.2.1 Hệ nhị phân và hệ thập phân ................................................................... 9
I.2.2 Hệ nhị phân và hệ Hexa ........................................................................ 11
I.3 Biu din thông tin trong các h Vi x lý.................................................... 11
I.3.1 Mã hoá các thông tin không số .............................................................. 12
I.3.2 Mã hoá các thông tin số ........................................................................ 12
I.3.3 Biểu diễn dữ liệu số trong máy tính ....................................................... 12
I.3.4 Bn chất vật lý ca thông tin trong các hệ Vi xử lý ............................... 14
I.4 Vài nét về thực hin các phép tính trong h đếm nhị phân........................ 15
I.4.1 Phép cộng và phép trừ ........................................................................... 15
I.4.2 Phép nhân và phép chia ......................................................................... 16
I.5 Cu trúc ca h Vi x lý và máy vi tính ..................................................... 17
I.5.1 Vài nét về lịch sử phát triển các trung tâm Vi xử lý ............................... 17
I.5.2 Cấu trúc cơ bn ca hệ Vi xử lý ............................................................ 18
CHNG II. CÁC ĐN V VI X LÝ TRUNG TÂM
(CPU ậ CENTRAL PROCESSING UNIT) ......................... 23
II.1 Trung tâm Vi x lý
P8085 ..................................................................... 23
II.1.1 Các nhóm tín hiệu trong P8085 ............................................................ 25
II.1.2 Khái niệm và bn chất vật lý ca các BUS trong hệ Vi xử lý ................. 27
II.1.3 Các mch 3 trng thái, mch chốt và mch khuyếch đi BUS 2 chiều .... 28
II.1.4 Biểu đồ Timing thực hiện lệnh ca CPU μP8085 ................................... 31
II.1.5 Khái niệm chu kỳ BUS .......................................................................... 33
II.1.6 Ngắt (Interrupt) ...................................................................................... 34
II.1.7 Truy nhập trực tiếp bộ nhớ (Direct Memory Access – DMA)................. 36
II.1.8 Vi chơng trình (MicroProgram) và tập lệnh ca P8085 ...................... 37
II.1.9 Vài nét về lập trình cho 8085 ................................................................. 42
II.1.10 Hệ lệnh ca µP8085 .............................................................................. 43
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
5
II.2 Các trung tâm Vi x lý họ 80x86............................................................. 45
II.1.1 Mô t chân ca µP8086 và các tín hiệu .................................................. 45
II.1.2 Cấu trúc Trung tâm Vi xử lý họ 80x86 ................................................... 48
II.1.3 Hệ thống thanh ghi trong các P80x86 .................................................. 49
II.1.4 Các chế độ làm việc MIN/MAX............................................................. 54
II.1.5 Phơng thc qun lý bộ nhớ, các mode địa chỉ ...................................... 54
II.1.6 Phơng thc đánh địa chỉ thiết bị ngoi vi ............................................. 59
II.1.7 Các mch Multiplexer, mch Decoder, mch PLA ................................. 59
II.1.8 Vài nét về lập trình hợp ngữ ................................................................... 61
II.3 Cu trúc và tính năng ca một s chip Vi x lý hin đi. ...................... 62
II.3.1 Cấu trúc chip Vi xử lý Pentium .............................................................. 64
II.3.2 Cấu trúc RISC, CISC ............................................................................. 68
II.3.3 Qun lý bộ nhớ ...................................................................................... 70
II.3.4 Bộ nhớ cache ......................................................................................... 71
II.4 Single-Chip MicroComputer µC8051 ..................................................... 72
II.4.1 Tổng quan .............................................................................................. 72
II.4.2 Mô t cấu trúc và chc năng .................................................................. 74
II.4.3 Lập trình cho µC8051 ............................................................................ 83
II.4.4 Các kh năng ng dụng ca µC8051 ...................................................... 83
CHNG III. B NH TRONG CA H VI X LÝ ................................ 85
III.1 Bộ nh trong h Vi x lý.......................................................................... 85
III.1.1 Phần tử nhớ, vi mch nhớ, từ nhớ và dung lợng bộ nhớ ....................... 85
III.1.2 Vài nét về bộ nhớ trong ca hệ Vi xử lý và máy tính PC ........................ 86
III.1.3 Phân loi các chip nhớ ROM, RAM ....................................................... 90
III.3 Tổ chức bộ nh cho h Vi x lý ............................................................... 91
III.3.1 Tổ chc bộ nhớ vật lý ............................................................................ 91
III.3.2 Thiết kế vỉ nhớ cho hệ Vi xử lý .............................................................. 92
CHNG IV. CÁC CHIP KH LP TRÌNH
(PROGRAMMABLE) ............................................................ 95
IV.1 Tổng quan ................................................................................................ 95
IV.2 Một s mch chức năng tiêu biu ............................................................ 95
IV.2.1 Mch vào/ra dữ liệu song song PPI-8255
(Programmable Peripheral Interface). ............................................ 95
IV.2.2 Mch điều khiển ngắt PIC-8259 ........................................................... 100
IV.3.3 Mch đếm định thi đa năng PIT-8253
(Programmable Interval Timer) ............................................................. 109
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
6
IV.4.4 Mch điều khiển vào/ra nối tiếp đồng bộ/dị bộ USART-8251
(Universal Synchronous/Asynchronous Receiver Transmitter) ............. 115
CHNG V. THIT B VÀO RA CA H VI X LÝ ............................ 127
V.1 Bàn phím Hex Keyboard ....................................................................... 127
V.2 Ghép ni bàn phím vi h Vi x lý ....................................................... 131
V.2.1 Hệ thống bàn phím ca máy vi tính ...................................................... 131
V.2.2 Quá trình truyền dữ liệu từ bàn phím cho CPU .................................... 132
V.3 Mch điều khin và lp trình chỉ thị 7-segments .................................. 133
V.4 Màn hình (Monitor) ............................................................................... 135
V.4.1 Màn hình ống tia âm cực CRT (Cathode Ray Tube) ............................. 135
V.4.2 Ghép nối màn hình với hệ Vi xử lý ...................................................... 136
V.4.3 Bộ điều khiển màn hình CRTC ............................................................ 137
PH LC
PHỤ LỤC A ....................................................................................................... 140
Bng tóm tắt h lnh ca Trung tâm Vi x lý họ x86 ...................................... 140
PHỤ LỤC B ....................................................................................................... 143
Bng lu tha 2
n
................................................................................................ 143
PHỤ LỤC C ....................................................................................................... 144
Bng mã ASCII.................................................................................................. 144
PHỤ LỤC D ....................................................................................................... 145
CÁC NHÓM LNH CA µC8051 ................................................................... 145
1. To vòng lặp và lnh nhy: ....................................................................... 145
2. Lnh gọi Call .............................................................................................. 146
a. Nhóm lnh x lý s học: ............................................................................ 147
b. Nhóm lnh lun lý: .................................................................................... 148
c. Nhóm lnh chuyn dữ liu: ........................................................................ 150
d. Nhóm lnh chuyền điều khin:.................................................................. 151
TÀI LIU THAM KHO ................................................................................. 153
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
7
CHNG I. TNG QUAN V CÁC H VI X LÝ
I.1 Các hệ đếm
Hệ đếm thông dụng nhất trong đi sống là hệ đếm cơ số 10 (thập phân –
Decimal), sử dụng 10 ký tự số từ 0 đến 9. Ngoài ra, trong sn xuất, kinh
doanh còn có khi sử dụng hệ đếm cơ số 12 (tá – dozen).
Trong các hệ thống máy tính, để xử lý, tính toán, ta sử dụng hệ đếm cơ
số 2 (nhị phân – Binary), hệ cơ số 8 (bát phân – Octal), hệ cơ số 16 (Hexa).
Tuy nhiên, việc nhập dữ liệu hay đa kết qu xử lý, ta li dùng hệ đếm cơ số
10.
Một số N trong một hệ đếm bất kỳ có n+l chữ số , trong đó gồm n chữ số
thuộc phần nguyên và l chữ số thuộc phần thập phân, đợc triển khai theo
công thc tổng quát:
k
n
lk
k
RaN
trong đó:
R là cơ số ca hệ đếm
a
k
là trọng ca chữ số vị trí th k (0 a
k
< R)
{ a
k
}
R
= {0, 1, 2, 3, …, R – 1}
l, n là số nguyên
N = a
n
a
n-1
…a
1
a
0
,a
-1
a
-2
…a
-l
Theo công thc trên, các số đợc biểu diễn trong các hệ đếm khác nhau
sẽ nh sau:
I.1.1 H đm thp phân (R = 10 - Decimal)
{ a
k
}
D
= {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}
123,45
D
= 1 x 10
2
+ 2 x 10
1
+ 3 x 10
0
+ 4 x 10
-1
+ 5 x 10
-2
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
8
I.1.2 H đm nh phân (R = 2 - Binary)
{ a
k
}
B
= {0, 1}
11011.01
B
= 1 x 2
4
+ 1 x 2
3
+ 0 x 2
2
+ 0 x 2
1
+ 1 x 2
0
+ 0 x 2
-1
+ 1 x 2
-2
=
= 16 + 8 + 0 + 2 + 1 + 0 + 0,25 = 27,25
D
I.1.3 H đm bát phân (R = 8 - Octal)
{ a
k
}
O
= {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}
653,12
O
= 6 x 8
2
+ 5 x 8
1
+ 3 x 8
0
+ 1 x 8
-1
+ 2 x 8
-2
=
= 384 + 40 + 3 + 0,125 + 0,03125 = 427,1562
D
Lưu ý: Các chữ số trong hệ này có thể biểu diễn nh 3 ký tự số (“0” và
“1”) trong hệ đếm nhị phân theo bng sau:
Octal
Binary
Octal
Binary
Octal
Binary
Octal
Binary
0
O
000
B
2
O
010
B
4
O
100
B
6
O
110
B
1
O
001
B
3
O
011
B
5
O
101
B
7
O
111
B
I.1.4 H đm 16 (R = 16 - Hexa)
{ a
k
}
H
= {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F}
3A7,C
H
= 3 x 16
2
+ 10 x 16
1
+ 7 x 16
0
+ 12 x 16
-1
=
= 768 + 160 + 7 + 0,75 = 935,75
D
Lưu ý: Một giá trị ký tự số Hexa có thể biểu diễn thông qua 4 ký tự số
hệ nhị phân theo bng sau:
Hexa
Binary
Hexa
Binary
Hexa
Binary
Hexa
Binary
0
H
0000
B
4
H
0100
B
8
H
1000
B
C
H
1100
B
1
H
0001
B
5
H
0101
B
9
H
1001
B
D
H
1101
B
2
H
0010
B
6
H
0110
B
A
H
1010
B
E
H
1110
B
3
H
0011
B
7
H
0111
B
B
H
1011
B
F
H
1111
B
Nhận xét:
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
9
1. Trong các hệ đếm vừa đợc nêu, hệ đếm cơ số 2 có rất nhiều u
điểm khi xử lý trong máy tính. Th nhất, việc mô phỏng giá trị ca
một ký tự số là rất đơn gin: chỉ cần một phần tử có hai trng thái
khác biệt. Sử dụng bn chất vật lý ca vật mang thông tin để biểu
diễn hai trng thái này rất dễ thực hiện. Trên dây dẫn điện là các
trng hợp có dòng điện (tơng ng với trọng số là 1) hoặc không
có dòng điện (tơng ng với trọng số là 0).
2. Việc chuyển đổi giữa hai giá trị 0 hoặc 1 có thể thực hiện thông
qua một công tắc, trong thực tế là các phần tử logic điện tử thực
hiện các chc năng ca khoá điện tử: đóng (dòng điện đi qua
đợc) hoặc m (dòng điện không đi qua).
I.2 Chuyển đổi lẫn nhau giữa các hệ đếm
I.2.1 H nh phân và h thp phân
a) Từ nhị phân sang thập phân: Sử dụng biểu thc triển khai tổng
quát đư nêu, cộng tất c các số hng theo giá trị số thập phân, tổng
số là dng thập phân ca số nhị phân đư cho.
Ví dụ: 11011.11
B
= 1 x 2
4
+ 1 x 2
3
+ 0 x 2
2
+ 1 x 2
1
+ 1 x 2
0
+ 1 x 2
-1
+ 1 x 2
-2
= 16 + 8 + 0 + 2 + 1 + 0.5 + 0.25 = 27.75
D
b) Từ thập phân sang nhị phân:
Phần nguyên: Ta có đẳng thc sau (vế trái là số thập phân, vế phi là biểu
diễn nhị phân ca số đó):
S
D
= k
n
2
n
+ k
n-1
2
n-1
+ k
n-2
2
n-2
+ … k
1
2
1
+ k
0
2
0
+ =
= 2(k
n
2
n-1
+ k
n-1
2
n-2
+ k
n-2
2
n-3
+ … + k
1
) + k
0
Vì k
i
= {0, 1}, đồng phân với số 0, 1 trong số thập phân, nên ta có thể
viết:
S
D
–k
0
= k
n
2
n-1
+ k
n-1
2
n-2
+ k
n-2
2
n-3
+ … + k
1
= 2(k
n
2
n-2
+ k
n-1
2
n-3
+ … + k
2
) + k
1
2
Thấy rằng: Ký tự đầu tiên ca số nhị phân là k
0
, đúng với số d khi chia
S
D
cho 2, ký tự tiếp theo, k
1
chính là số d khi chia thơng cho 2, v. v… nên
ta có thể tìm tất c các ký tự khác nh sau:
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
10
Ví dụ: Đổi số 173
D
ra số nhị phân
173
2
d 1
k
0
86
2
d 0
k
1
43
2
d 1
k
2
21
2
d 1
k
3
10
2
d 0
k
4
5
2
d 1
k
5
2
2
d 0
k
6
1
2
d 1
k
7
0
Phần phân số : Đẳng thc quan hệ giữa số thập phân và số nhị phân (phần
phân số) (vế trái là số thập phân, vế phi là số nhị phân) nh sau:
S
D
= k
-1
2
-1
+ k
-2
2
-2
+ k
-3
2
-3
+ … k
-m+1
2
-m+1
+ k
-m
2
-m
2S
D
= k
-1
+ (k
-2
2
-1
+ k
-3
2
-2
+ … k
-m+1
2
-m+2
+ k
-m
2
-m+1
)
Thấy rằng k
-1
tr thành phần nguyên ca vế phi, vậy:
2S
D
– k
-1
= (k
-2
2
-1
+ k
-3
2
-2
+ … k
-m+1
2
-m+2
+ k
-m
2
-m+1
)
2(2S
D
– k
-1
) = k
-2
+ (k
-3
2
-1
+ … k
-m+1
2
-m+3
+ k
-m
2
-m+2
)
k
-2
là phần nguyên tiếp theo ca vế phi có thể bằng “0” hoặc bằng “1”.
Tiếp tục tơng tự, thu đợc các ký tự số ca các phần tử còn li.
Ví dụ: Chuyển đổi số 0.8128 thành số nhị phân
Thực hiện phép nhân liên tiếp với 2, phần nguyên ca tích bao gi cũng
là các giá trị hoặc bằng “0” hoặc bằng “1”, thu đợc kết qu sau:
0.8128
x 2
= 1.6256
= 1 +
0.6256
0.6256
x 2
= 1.2512
= 1 +
0.2512
0.2512
x 2
= 0.5024
= 0 +
0.5024
0.5024
x 2
= 1.0048
= 1 +
0.0048
0.0048
x 2
Quá nhỏ có thể bỏ qua
Lưu ý: Quá trình biến đổi này kết thúc khi phần phân số ca tích số
bằng 0, tuy nhiên, nếu quá kéo dài, tuỳ theo yêu cầu ca độ chính xác dữ liệu
khi tính toán và xử lý, có thể bỏ qua.
Vậy 173
D
= 10101101
B
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
11
I.2.2 H nh phân và h Hexa
Chuyển đổi một dữ liệu nhị phân sang hệ Hexa rất đơn gin, nếu chú ý
rằng ta có 2
4
= 16, có nghĩa là một số Hexa tơng ng với một nhóm 4 số ca
số nhị phân (từ 0 đến F). Vì vậy, khi chuyển đổi, chỉ cần thay nhóm 4 chữ số
ca số nhị phân bằng một chữ số tơng ng ca hệ Hexa nh sau:
Tổ hợp
nhị phân
Ký tự
số
Hexa
Tổ hợp
nhị
phân
Ký tự
số
Hexa
Tổ hợp
nhị
phân
Ký tự
số
Hexa
Tổ hợp
nhị
phân
Ký tự
số
Hexa
0
0
0
0
0
0
1
0
0
4
1
0
0
0
8
1
1
0
0
C
0
0
0
1
1
0
1
0
1
5
1
0
0
1
9
1
1
0
1
D
0
0
1
0
2
0
1
1
0
6
1
0
1
0
A
1
1
1
0
E
0
0
1
1
3
0
1
1
1
7
1
0
1
1
B
1
1
1
1
F
Ví dụ:
110
1101
0011
1001.
0110
0101
B
= 6D39.65
H
6
D
3
9.
6
5
Lưu ý: Phần nguyên đợc nhóm tính từ vị trí ca chữ số có trọng nhỏ
nhất, phần phân số đợc nhóm tính từ vị trí ca chữ số có trọng lớn nhất.
Từ cách chuyển đổi trên, dễ dàng nhận ra phép chuyển đổi ngợc từ
một số hệ Hexa sang số hệ nhị phân bằng cách thay một chữ số trong hệ Hexa
bằng một nhóm 4 chữ số trong hệ nhị phân.
Ví dụ: F5E7.8C
H
= 1111 0101 1110 0111.1000 1100
B
F
5
E
7.
8
C
H
= 1111 0101 1110 0111.1000
1100
B
1111
0101
1110
0111
1000
1100
I.3 Biểu diễn thông tin trong các hệ Vi xử lý
Các hệ Vi xử lý xử lý các thông tin số và chữ. Các thông tin đợc biểu
diễn dới dng mã nhất định. Bn chất vật lý ca việc biểu diễn thông tin là
điện áp (“0” ng với không có điện áp, “1” ng với điện áp mc quy chuẩn
trong mch điện tử) và việc mã hoá các thông tin số và chữ đợc tuân theo
chuẩn quốc tế. Một biến logic với chỉ hai giá trị duy nhất là “0” hoặc “1”
đợc gọi là một bit. Hai trng thái này ca bit đợc sử dụng để mã hoá cho tất
c các ký tự (gồm số, chữ và các ký tự đặc biệt khác). Các bit đợc ghép li
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
12
thành các đơn vị mang thông tin đầy đ cho các ký tự biểu diễn các số, các ký
tự chữ và các ký tự đặc biệt khác.
Bit (BInary digiT) là đơn v cơ bn của thông tin theo h đm nh
phân. Các mch đin tử trong máy tính phát hin sự khác nhau giữa
hai trng thái (đin áp mức “1” và đin áp mức “0”) và biểu din hai
trng thái đó dưi dng mt trong hai s nh phân “1” hoc “0”.
Nhóm 8 bit ghép kề liền nhau, to thành đơn v dữ liu cơ s
của h Vi xử lý được gọi là 1 Byte. Do được lưu giữ tương đương
vi mt ký tự (s, chữ hoc ký tự đc bit) nên Byte cũng là đơn v
cơ s để đo các kh năng lưu giữ, xử lý của h Vi xử lý. Các thuật
ngữ như KiloByte, MegaByte hay GigaByte thưng được dùng làm
bi s trong vic đm Byte, dƿ nhiên theo h đm nh phân, nghƿa là:
1KiloByte = 1024 Bytes,
1MegaByte = 1024 KiloBytes,
1GigaByte = 1024 MegaBytes.
Các đơn v này được vit tắt tương ứng là KB, MB và GB.
I.3.1 Mã hoá các thông tin không số
Có hai loi mã phổ cập nhất đợc sử dụng là mã ASCII và EBCDIC.
Mã ASCII (American Standard Code for Information Interchange)
dùng 7 bits để mã hoá các ký tự
Mã ABCDIC (Extended Binary Coded Decimal Interchange Code)
dùng c 8 bits (1 Byte) để mã hoá thông tin
Loi mư đợc dùng trong ngành bu điện, trong các máy teletype là
mã BAUDOT, chỉ sử dụng 5 bits để mã hoá thông tin.
I.3.2 Mã hoá các thông tin số
Các số đợc mã hoá theo các loi mã sau:
Mã nhị phân sử dụng các số đợc biểu diễn theo hệ đếm nhị phân nh
đư nêu  trên
Mã nhị thập phân (BCD Code – Binary Coded Decimal Code) sử
dụng cách nhóm 4 bits nhị phân để biểu diễn một giá trị thập phân từ
0 đến 9. Các giá trị vợt quá giới hn này ( > 9 ) không đợc sử dụng.
I.3.3 Biểu din dữ liu số trong máy tính
Biểu diễn dữ liệu là số nguyên có dấu: Gi sử dùng 2 bytes (16 bits)
để biểu diễn một số nguyên có dấu, bit cao nhất (MSB – Most
Significant Bit) đợc dùng để đánh dấu. Số dơng có bit dấu S = “0”,
số âm có bit dấu S = “1”.
D
15
D
14
D
13
D
12
D
11
D
10
D
9
D
8
D
7
D
6
D
5
D
4
D
3
D
2
D
1
D
0
S
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
13
Biểu diễn dữ liệu là số thực có dấu: Về nguyên tắc, dấu ca số vẫn là
giá trị ca MSB nh đư quy ớc trên. Có hai dng số có dấu phẩy
đợc sử dụng trong máy tính: Số dấu phẩy tĩnh (fixed point) và số
dấu phẩy động (floatting point).
Dấu phẩy tĩnh sẽ phân chia chuỗi chữ số thành phần nguyên và
phần phân số. Ví dụ ta có thể viết:
001 1101.0110 1101
Nhng nói chung, trong các máy chuyên dụng, thng phi tìm một
phơng pháp thích hợp để có thể biểu diễn số có dấu phẩy cố định mà dấu
phẩy đợc đặt ngay sau ô dấu, nghĩa là số dấu phẩy tĩnh có dng:
0.k
n
k
n-1
k
n-2
…k
1
k
0
Dấu phẩy động đợc dùng rất phổ biến, dng chuẩn tắc nh sau:
N =
F x 2
E
trong đó F là phần định trị (Mantissa)
và E là phần đặc tính (Exponent - số mũ)
Theo nguyên tắc này, một số thực đợc biểu diễn trong các máy 32 bit
nh sau:
31
30
23
22
0
S
E
F
Số đợc biểu diễn có giá trị thực tính theo biểu thc:
N = (-1)
s
x 2
E-127
x F
Với cách biểu diễn này, có thể thấy độ lớn ca các số nh sau:
Số dơng: +3.4 x 10
38
< N < +3.4 x 10
-38
Số âm: - 3.4 x 10
38
< N < - 3.4 x 10
-38
Lưu ý: Khi kết qu phép tính vợt quá các giới hn trên, nếu số mũ
(exponent) là dơng, sẽ đợc coi là -
hoặc +
. Trong trng hợp số mũ là
âm và vợt qua số mũ cực đi cho phép, kết qu đợc coi là bằng 0.
Dng số chính xác gấp đôi (Double precision) đợc biểu diễn nh sau
(64 bits):
63
62
52
51
0
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
14
S
E
F
Và giá trị thực đợc tính theo biểu thc: N = (-1)
S
x 2
E-1023
x F.
Cũng cần lu ý rằng, đối với các dữ liệu số có dấu, để thuận tiện cho xử
lý và tính toán, trong máy thng đợc biểu diễn dới các dng mã thuận, mã
ngợc (complement) hoặc mã bù 2 (two-complement). Gi sử ta có số
A=+0.10010, các mư trên đều biểu diễn nh nhau, nhng với số B = -0.10010
thì sẽ đợc biểu diễn nh sau:
Bình thng A = -0.10010
Mư ngợc A = 1.00110 (bù 1, tc là đo các chữ số trong số đó)
Mã bù 2 A = 1.00111 (tơng ng với bù 1 cộng thêm 1)
I.3.4 Bn chất vt lý ca thông tin trong các h Vi x lý
Trong các hệ Vi xử lý, thông tin về các giá trị “0” hay “1” đợc biểu
diễn thông qua một mc điện áp so với mc chuẩn chung, thng là đất
(GND - Ground). Độ lớn ca điện áp biểu diễn các giá trị này phụ thuộc vào
công nghệ đợc sử dụng để to nên phần tử mang thông tin. Đối với các
mch tổ hợp TTL (Transistor-Transistor-Logic), các mc điện áp đợc mô t
trong hình I.1
Ta thng dùng ký hiệu V
H
để chỉ mc cao, V
L
để chỉ mc thấp. Trong
mch TTL, ta dùng mc cao, mc thấp để chỉ điện áp cao, điện áp thấp so với
điện áp chuẩn chung. Các mc cao, thấp không phi là một giá trị cố định, mà
là một vùng giới hn cho phép. Ngoài phm vi đư nêu, vùng không thuộc hai
mc trên là vùng không chắc chắn, không xác định.
V
H
giới hn trên
V
H
định mc
V
H
giới hn dới
Vùng không chắc chắn
V
L
giới hn trên(0,8V)
V
L
giới hn dới
ng với giá trị “0”
5V
3V
2V
1V
0.2V
0V
Hình I.1 Phạm vi mức cao “1”, thấp”0” của mạch TTL
ng với giá trị “1”
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
15
Vật mang thông tin về các giá trị “0” hoặc “1” là một mch điện tử đặc biệt
mà đầu ra ca nó sẽ tơng ng với một trong hai mc trên, đợc gọi chung là
Flip-Flop. Tuỳ theo yêu cầu sử dụng, các Flip-Flop có các kh năng thu nhận
các tín hiệu vào và đa tín hiệu ra theo những quy luật nhất định (Hình I.2)
I.4 Vài nét về thực hiện các phép tính trong hệ đếm nhị phân
Phép cộng và phép trừ hai số nhị phân 1 bit đợc thực hiện theo quy tắc
nêu trong bng sau:
A
B
∑
Carry
(Nhớ)
0
+
0
=
0
0
0
+
1
=
1
0
1
+
0
=
1
0
1
+
1
=
0
1
A
B
Hiệu
Borrow
(Mợn)
0
-
0
=
0
0
0
-
1
=
1
1
1
-
0
=
1
0
1
-
1
=
0
0
I.4.1 Phép cng và phép tr
a) Phép cộng đại số các số hạng dấu phẩy cố định
Đối với phép cộng đi số: Thực hiện bình thng. Trong trng hợp có
một toán hng là một số âm, ta sử dụng mư ngợc hoặc mã bù 2 ca nó, hiệu
chỉnh kết qu theo các quy tắc thông qua các ví dụ minh ho sau:
FLIP-FLOP
Inputs
Output
Hình I.2 Một phần tử mang thông tin
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
16
A =
0.10010
A =
0.10010
A =
0.10010
B =
-0.11001
(B)
ng
=
1.00110
(B)
b
=
1.00111
=
-0.00111
=
1.11000
=
1.11001
( )
ng
=
-0.00111
( )
b
=
-0.00111
Thấy rằng:
Số biểu thị kết qu sẽ là mã thuận nếu là một số dơng
Số biểu thị kết qu là mư ngợc nếu ta dùng mư ngợc đối với số
hng âm và cho kết qu là một số âm
Số biểu thị kết qu là một số bù 2 nếu dùng mư bù 2 đối với số
hng âm và kết qu là một số âm.
b) Phép cộng đại số các số hạng dấu phẩy động:
Đối với phép cộng đi số các số hng dấu phẩy động, cần tiến hành các
bớc sau:
Cân bằng phần đặc tính (số mũ) bằng cách dịch chuyển phần
định trị
Đặc tính ca tổng bằng đặc tính chung
Định trị ca tổng bằng tổng các định trị
Chuẩn hoá kết qu nếu cần.
I.4.2 Phép nhân và phép chia
a) Phép nhân:
Đối với phép nhân các toán hng dấu phẩy tĩnh, việc quan trọng là phi
xác định dấu ca kết qu, theo đó dấu ca kết qu bằng tổng modulo 2 ca các
bit dấu. Trị số ca tích là kết qu ca phép tĩnh tiến (dịch phi) và phép cộng.
Với các toán hng có dấu phẩy động, dấu ca tích đợc xác định nh
phép nhân với dấu phẩy tĩnh, sau đó tiến hành tìm tích số nh sau:
Cộng phần đặc tính (số mũ), kết qu là đặc tính ca tích
Nhân phần định trị, không để ý đến dấu ca các toán hng
Chuẩn hoá kết qu nếu cần.
b) Phép chia:
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
17
Đối với phép chia các toán hng dấu phẩy tĩnh, việc quan trọng là phi
xác định dấu ca kết qu, theo đó dấu ca kết qu bằng tổng modulo 2 ca các
bit dấu. Trị số ca thơng số là kết qu ca phép dịch trái và phép trừ.
Với các toán hng có dấu phẩy động, dấu ca thơng số đợc xác định
nh  phép chia với dấu phẩy tĩnh, sau đó tiến hành tìm thơng số nh sau:
Trừ phần đặc tính (số mũ), kết qu là đặc tính ca thơng số
Chia phần định trị, không để ý đến dấu ca các toán hng
Chuẩn hoá kết qu nếu cần.
Nhận xét: Dễ dàng nhận thấy rằng các phép tính số học nêu trên chung quy li
vẫn ch yếu là thực hiện phép cộng và phép dịch (shift).
I.5 Cấu trúc của hệ Vi xử lý và máy vi tính
I.5.1 Vài nét v lch s phát triển các trung tâm Vi x lý
Sự xuất hiện ca máy tính điện tử (MTĐT) vào khong năm 1948 đư
m ra một trang mới trong nghiên cu khoa học nói chung và khoa học tính
toán nói riêng. Nhng phi mưi đến năm 1971, các hệ Vi xử lý mới bắt đầu
xuất hiện. Sự ra đi ca Single chip 4-bit Microprocessor Int
e
l
4004
(P4004) vào năm đó thực sự là một cuộc cách mng trong ngành công
nghiệp máy tính . Có thể nói P4004, với độ dài từ xử lý 4 bits, đư làm đổi
thay toàn bộ cách nhìn nhận về các thiết bị đầu cuối ca MTĐT, hay các cơ
cấu chấp hành trong điều khiển quá trình. P4004 có thể qun lý trực tiếp 4K
từ lệnh 8bit ca bộ nhớ chơng trình và 5120 bits bộ nhớ dữ liệu RAM. CPU
còn có 16 thanh ghi chỉ số đợc sử dụng làm bộ nhớ tm cho dữ liệu. Với tập
lệnh gồm 46 lệnh, P4004 đư chiếm đợc nhiều u thế trong các ng dụng
thực tế lúc bấy gi. Tiếp tục ca dòng P 4bit này là P4040, có nhiều ci
tiến mnh mẽ so với P4004 và một lot các chip chc năng, chip nhớ ra đi.
Trong giai đon tiếp theo từ năm 1974 đến 1977, Int
e
l
đư đi đầu trong
việc chế to các CPU 8bit, P8008, P8080 và đặc biệt là P8085, những
CPU có BUS dữ liệu 8 bits và BUS địa chỉ 16 bits. Các loi CPU này đư có
kh năng qun lý dợc 64K từ nhớ ca bộ nhớ và 256 thiết bị ngoi vi. Điều
đáng chú ý P8085 là công nghệ dồn kênh và chia sẻ thi gian hợp lý trên
BUS đư cho phép đa ra thêm những tín hiệu điều khiển rất mnh, cho phép
xây dựng những máy vi tính đầu tiên.
Khong thi gian năm 1978 đến năm 1982 là giai đon ra đi và phát
triển mnh mẽ ca các trung tâm Vi xử lý 16 bits. Đặc biệt cuối giai đon
này là sự xuất hiện các trung tâm Vi xử lý μP8088, P8086, với kh năng xử
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
18
lý dữ liệu 16 bits và BUS địa chỉ 20 bits, đợc sử dụng để to ra các máy vi
tính XT, có ổ đĩa mềm để lu giữ chơng trình ng dụng và dữ liệu.
Tiếp theo ca giai đon này là sự phát triển vũ bưo ca các loi
P80186, P80286, 80386SX, 80486-SX và 80486-DX, với nhịp đồng hồ lên
đến 100MHz. Máy vi tính AT và các máy tính PC ra đi trong giai đon này
dù giá thành còn rất cao, nhng đư tr thành rất thông dụng trong đi sống
con ngi.
Từ khong giữa những năm 1993 tr li đây, các trung tâm vi xử lý
Pentium ra đi, tốc độ ngày càng cao, với nhịp đồng hồ lên đến hàng GHz, và
sự xuất hiện ca các trung tâm xử lý đa phân luồng nh các chip Pentium IV
hiện nay.
I.5.2 Cấu trúc c bn ca h Vi x lý
Các khối chc năng cơ bn ca một hệ Vi xử lý (hình I.3) gồm:
Đơn vị xử lý trung tâm (CPU)
Bộ nhớ ROM, RAM
Thiết bị vào (nhập dữ liệu - Input device)
Thiết bị ra (đa dữ liệu ra - Output device)
Ngoài ra còn phi kể đến khối to xung nhịp (Clock
Generator) và khối nguồn (Power Supply).
Các khối chc năng cơ bn đợc nối với nhau qua một tập đng dây
truyền dẫn tín hiệu điện gọi là BUS hệ thống. BUS hệ thống bao gồm 3 BUS
thành phần: BUS địa chỉ, BUS dữ liệu và BUS điều khiển. Thiết bị vào/ra
thng đợc ghép nối với BUS hệ thống thông qua giao diện ghép nối (I/O
Interface).
Đơn vị xử lý trung tâm (Central Processing Unit – CPU) là khối chc
năng cơ bn nhất để to nên một hệ Vi xử lý hay máy tính cá nhân (Personal
Computer – PC). Máy vi tính là một trong những ng dụng cụ thể ca một hệ
thống gọi là Hệ Vi xử lý.
CPU
BUS H THNG
B NH CHÍNH
RAM ROM
GHÉP NI VÀO
GHÉP NI RA
THIT B VÀO
THIT B RA
Hình I.3 Sơ đồ khối cấu trúc cơ bản hệ Vi xử lý
CLOCK
POWER
SUPPLY
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
19
a) CPU thực hiện chc năng xử lý dữ liệu thông qua các hot động
chính sau:
Đọc mã lệnh – đọc tập các bit thông tin “0” và “1” từ bộ nhớ
chính
Gii mã lệnh – to các xung điều khiển tơng ng với mã lệnh để
điều khiển hot động ca các khối chc năng khác
Thực hiện từng bớc các thao tác xử lý dữ liệu theo yêu cầu ca
lệnh.
Bên trong CPU có các thanh ghi (Registers):
Thanh ghi con trỏ lệnh IP (Instruction Pointer), trong các trung
tâm vi xử lý trớc đây còn gọi là thanh đếm chơng trình PC
(Program Counter) cha địa chỉ ca lệnh kế tiếp cần đợc thực
hiện trong tuần tự thực hiện chơng trình
Các thanh ghi đa dụng khác GPRs (General Purpose Registers)
để lu trữ tm thi dữ liệu, kết qu trung gian hay trng thái ca
hệ thống cùng với đơn vị số học và logic ALU (Arithmetic and
Logic Unit) thực hiện các thao tác xử lý dữ liệu
Đơn vị điều khiển CU (Control Unit) là thành phần phc tp
nhất, có chc năng gii mã lệnh và to các tín hiệu điều khiển
hot động ca toàn hệ thống.
b) Bộ nhớ chính đợc tổ chc từ các từ nhớ, trong IBM/PC từ nhớ có
độ dài 1 byte (8 bits). Bộ nhớ này gồm các chip nhớ chỉ đọc ROM
(Read Only Memory) và các chip nhớ truy xuất ngẫu nhiên RAM
(Random Access Memory) có tốc độ truy cập nhanh. Bộ nhớ đợc
sử dụng để cha các chơng trình và các dữ liệu điều khiển hot
động ca hệ thống. các chơng trình ng dụng và dữ liệu có thể
đợc cha ROM hoặc RAM, các kết qu trung gian hay kết qu
cuối cùng ca các thao tác xử lý có thể đợc cha trong các thanh
ghi đa dụng hoặc trong khối nh RAM
c) Các mch ghép nối vào/ra là các mch điện tử cho phép CPU trao
đổi dữ liệu với các thiết bị ngoi vi nhbàn phím, màn hình, máy
in…làm giao diện với ngi dùng hoặc các bộ chuyển đổi số-tơng
tự DAC (Digital/Analog Converter), chuyển đổi tơng tự-số ADC
(Analog/Digital Converter), các mch vào/ra số DO (Digital
Outputs), DI (Digital Inputs)…
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
20
d) Hệ Vi xử lý còn có một mch to xung nhịp gọi là đồng hồ hệ thống
(Clock Generator) điều khiển và duy trì hot động đồng bộ ca tất
c các khối chc năng. Bộ to xung này đợc điều khiển bằng một
mch thch anh có tần số thích hợp và đm bo tần số làm việc ổn
định cho toàn bộ hệ thống.
e) Một khối nguồn nuôi (Power Supply) cung cấp năng lợng cho hệ
thống từ mng điện lới.
Bộ nguồn ca các hệ Vi xử lý thông thng là bộ nguồn xung với kỹ
thuật đóng-ngắt dùng bán dẫn công suất (Switching Power Supply), vừa gọn
nhẹ, công suất lớn li vừa đm bo độ gợn sóng nhỏ nhất và kh năng chống
nhiễu cao. Hình I.4 là sơ đồ khối ca bộ nguồn đóng-ngắt. Điện áp lới
(220VAC) đợc chỉnh lu trực tiếp, lọc bằng tụ hoá để cung cấp cho một bộ
dao động tần số cao (từ 20KHz đến 40KHz). Các xung điện áp tần số cao
đợc chuyển sang biến áp xung công suất h áp. Điện áp lối ra ca biến áp
xung đợc chỉnh lu và lọc thành điện áp nguồn một chiều cung cấp cho hệ
thống. Nguyên lý ổn áp đây là thay đổi độ rộng ca các xung có tần số ổn
định, do vậy sự dao động ca điện áp đầu ra khi có ti đợc chuyển qua bộ
cm biến để điều chỉnh độ rộng này, đm bo sự ổn định ca điện áp ra.
I.5.3 T h Vi x lỦ đn máy vi tính PC
Trong thực tế, các hệ Vi xử lý hiện đi đợc trang bị thêm nhiều thiết
bị ngoi vi tiện dụng tuỳ theo yêu cầu, mục đích sử dụng và có giao diện thân
thiện với con ngi. Đó là các máy vi tính PC. Cũng có thể là những hệ Vi xử
lý chuyên dụng cho những mục đích tính toán hay điều khiển.
a) Máy tính xử lý dữ liệu: Là các máy tính đợc dùng để tính toán,
xử lý các dữ liệu nh qun lý nhân viên trong cơ quan, tính toán tiền lơng,
Chnh lưu
sơ cấp
B lọc sơ
cấp
Bin áp
xung
Chnh lưu
thứ cấp
B lọc thứ
cấp
Mch cm bin -
chuyển mch
Tín hiu cm bin đin áp
220VAC
Hình I.4 Sơ đồ khối bộ nguồn nuôi máy tính
Đin áp
mt chiều
sơ cấp
Đin áp mt chiều
thứ cấp:
5V, 12V
Power
Switching
Transistor
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
21
tính toán kết cấu công trình, phân tích dữ liệu trong kinh doanh, v.v… Quan
điểm đúng cho rằng máy tính chỉ gồm CPU và bộ nhớ chính, còn các thiết bị
phụ trợ khác nh bàn phím, máy in, các ổ đĩa cng, đĩa mềm, ổ CD, chuột,
màn hình, máy in…, là những thiết bị ngoi vi. Các chơng trình để xử lý dữ
liệu đợc lu giữ trong bộ nhớ chính hoặc trong các ổ đĩa, có nhiệm vụ xử lý
những dữ liệu đợc ngi dùng nhập vào, và đa kết qu xử lý ra màn hình,
in ra giấy hoặc lu giữ trong các ổ đĩa. Để đánh giá tính năng và chất lợng
ca các máy này, ta thng căn c vào tốc độ xử lý dữ liệu, dung lợng bộ
nhớ, ổ đĩa, chất lợng màn hình, máy in v.v…
b) Máy tính là bộ xử lý số: Đối với các máy tính này, thi gian
dành cho xử lý dữ liệu rất nhỏ, còn thi gian để tính toán, xử lý các số liệu li
vô cùng lớn. Các máy tính loi này đợc sử dụng ch yếu trong các cơ quan
dự báo, nh dự báo khí tợng, thuỷ văn, trong tính toán quỹ đo bay ca tên
lửa, máy bay, tàu thuỷ, v.v… hay trong các phòng nghiên cu khoa học.
Những máy tính loi này thông thng thực hiện những chơng trình tính
toán khổng lồ, nên chúng đợc trang bị các CPU rất mnh và các thiết bị
ngoi vi, bộ nhớ ngoài rất lớn. Đó là những siêu máy tính (Supercomputer).
c) Máy tính đo lường và điều khiển: Sự phát triển nhanh chóng
ca các hệ thống máy tính đư to ra những ng dụng lớn lao trong các hệ
thống đo lng và điều khiển tự động. Đối với các ng dụng thông thng
nh trong các dụng cụ gia dụng, từ Tivi, điều hoà nhiệt độ, máy giặt v.v… Đó
là những máy tính nhỏ đợc chế to dới dng một vi mch (Single-Chip
Microcomputer). Tuy nhiên, cũng cần phi tính đến những máy tính này trong
các thiết bị hiện đi và phc tp nh trong các hệ thống tự động lái máy bay
(Autopilot), tàu thuỷ, tên lửa…
CPU
VÀ B NH CHÍNH
(ROM, RAM)
BÀN PHÍM
MÀN HÌNH
(MONITOR)
MÁY IN (PRINTER)
CÁC ĐƾA
(FDD, HDD,
CDROM…)
CHUT
Hình I.4 Máy Vi tính PC
| 1/153
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý Giáo trình K THU T VI X LÝ - NGUY N TRUNG Đ NG 2
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý L I NÓI Đ U
Công nghệ thông tin đang được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khoa
học công nghệ và cuộc sống thường nhật. Bên cạnh khối lượng phần mềm hệ thống
và ứng dụng đồ sộ, công nghệ phần cứng cũng phát triển vô cùng nhanh chóng. Có
thể nói các hệ thống máy tính được cải thiện trong những khoảng thời gian rất
ngắn, càng ngày càng nhanh hơn, mạnh hơn và hiện đại hơn.
Những kiến thức cơ bản về về phần cứng của các hệ thống máy tính luôn luôn
là đòi hỏi cấp thiết của những người chọn công nghệ thông tin làm định hướng cho
nghề nghiệp và sự nghiệp khoa học trong tương lai.
Giáo trình Kỹ thuật Vi xử lý này được viết trên cơ sở những bài giảng theo sát
đề cương môn học đã được thực hiện tại Khoa Công nghệ thông tin trực thuộc
Trường đại học Thái Nguyên từ khi thành lập đến nay, và luôn luôn được sửa chữa,
bổ sung để đáp ứng nhu cầu kiến thức của sinh viên học tập tại Khoa.
Giáo trình được chia thành 5 chương:
Chương I giới thiệu những kiến thức tổng quan được sử dụng trong kỹ thuật Vi
xử lý các hệ đếm, cách thức biểu diễn thông tin trong các hệ Vi xử lý và máy tính,
cũng như nhìn nhận qua về lịch sử phát triển của các trung tâm Vi xử lý.
Chương II giới thiệu cấu trúc và hoạt động của các đơn vị xử lý trung tâm từ
μP8085 đến các cấu trúc của Vi xử lý họ 80x86, các cấu trúc RISC và CISC. Do
những ứng dụng thực tế rộng lớn trong đời sống, trong chương II có giới thiệu thêm
cấu trúc và chức năng của chip Vi xử lý chuyên dụng μC8051.
Chương III cung cấp những kiến thức về tổ chức bộ nhớ cho một hệ Vi xử lý,
kỹ thuật và các bước xây dựng vỉ nhớ ROM, RAM cho hệ Vi xử lý.
Chương IV đi sâu khảo sát một số mạch chức năng khả lập trình như mạch
điều khiển vào/ra dữ liệu song song, mạch điều khiển vào/ra dữ liệu nối tiếp, mạch
định thời và mạch điều khiển ngắt.
Chương V giới thiệu các cấu trúc và cách xây dựng, phối ghép một số thiết bị
vào/ra cơ bản cho một hệ Vi xử lý như bàn phím Hexa, hệ thống chỉ thị 7 thanh, bàn
phím máy tính và màn hình.
Cuốn giáo trình chắc chắn có nhiều thiếu sót, rất mong đựoc sự góp ý của các
độc giả. Mọi ý kiến đóng góp xin gửi theo địa chỉ:
Bộ môn Kỹ thuật máy tính Khoa Công nghệ Thông tin Đại học Thái Nguyên Thái Nguyên
Hoặc theo địa chỉ Email dongnt@hn.vnn.vn Nhóm biên soạn 3
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý M C L C CH
NG I. T NG QUAN V CÁC H VI X LÝ................................... 7
I.1 Các h đếm ..................................................................................................... 7 I.1.1
Hệ đếm thập phân (R = 10 - Decimal) ..................................................... 7 I.1.2
Hệ đếm nhị phân (R = 2 - Binary) ........................................................... 8 I.1.3
Hệ đếm bát phân (R = 8 - Octal) ............................................................. 8 I.1.4
Hệ đếm 16 (R = 16 - Hexa) ..................................................................... 8
I.2 Chuy n đổi l n nhau giữa các h đếm .......................................................... 9 I.2.1
Hệ nhị phân và hệ thập phân ................................................................... 9 I.2.2
Hệ nhị phân và hệ Hexa ........................................................................ 11
I.3 Bi u di n thông tin trong các h Vi x lý.................................................... 11 I.3.1
Mã hoá các thông tin không số .............................................................. 12 I.3.2
Mã hoá các thông tin số ........................................................................ 12 I.3.3
Biểu diễn dữ liệu số trong máy tính ....................................................... 12 I.3.4
B n chất vật lý c a thông tin trong các hệ Vi xử lý ............................... 14
I.4 Vài nét về thực hi n các phép tính trong h đếm nhị phân........................ 15 I.4.1
Phép cộng và phép trừ ........................................................................... 15 I.4.2
Phép nhân và phép chia ......................................................................... 16
I.5 C u trúc c a h Vi x lý và máy vi tính ..................................................... 17 I.5.1
Vài nét về lịch sử phát triển các trung tâm Vi xử lý ............................... 17 I.5.2
Cấu trúc cơ b n c a hệ Vi xử lý ............................................................ 18 CH
NG II. CÁC Đ N V VI X LÝ TRUNG TÂM
(CPU ậ CENTRAL PROCESSING UNIT) ......................... 23 II.1
Trung tâm Vi x lý P8085 ..................................................................... 23
II.1.1 Các nhóm tín hiệu trong P8085 ............................................................ 25
II.1.2 Khái niệm và b n chất vật lý c a các BUS trong hệ Vi xử lý ................. 27
II.1.3 Các m ch 3 tr ng thái, m ch chốt và m ch khuyếch đ i BUS 2 chiều .... 28
II.1.4 Biểu đồ Timing thực hiện lệnh c a CPU μP8085 ................................... 31
II.1.5 Khái niệm chu kỳ BUS .......................................................................... 33
II.1.6 Ngắt (Interrupt) ...................................................................................... 34
II.1.7 Truy nhập trực tiếp bộ nhớ (Direct Memory Access – DMA)................. 36
II.1.8 Vi ch ơng trình (MicroProgram) và tập lệnh c a P8085 ...................... 37
II.1.9 Vài nét về lập trình cho 8085 ................................................................. 42
II.1.10 Hệ lệnh c a µP8085 .............................................................................. 43 4
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý II.2
Các trung tâm Vi x lý họ 80x86............................................................. 45
II.1.1 Mô t chân c a µP8086 và các tín hiệu .................................................. 45
II.1.2 Cấu trúc Trung tâm Vi xử lý họ 80x86 ................................................... 48
II.1.3 Hệ thống thanh ghi trong các P80x86 .................................................. 49
II.1.4 Các chế độ làm việc MIN/MAX............................................................. 54
II.1.5 Ph ơng th c qu n lý bộ nhớ, các mode địa chỉ ...................................... 54
II.1.6 Ph ơng th c đánh địa chỉ thiết bị ngo i vi ............................................. 59
II.1.7 Các m ch Multiplexer, m ch Decoder, m ch PLA ................................. 59
II.1.8 Vài nét về lập trình hợp ngữ ................................................................... 61 II.3
C u trúc và tính năng c a một s chip Vi x lý hi n đ i. ...................... 62
II.3.1 Cấu trúc chip Vi xử lý Pentium .............................................................. 64
II.3.2 Cấu trúc RISC, CISC ............................................................................. 68
II.3.3 Qu n lý bộ nhớ ...................................................................................... 70
II.3.4 Bộ nhớ cache ......................................................................................... 71 II.4
Single-Chip MicroComputer µC8051 ..................................................... 72
II.4.1 Tổng quan .............................................................................................. 72
II.4.2 Mô t cấu trúc và ch c năng .................................................................. 74
II.4.3 Lập trình cho µC8051 ............................................................................ 83
II.4.4 Các kh năng ng dụng c a µC8051 ...................................................... 83 CH
NG III. B NH TRONG C A H VI X LÝ ................................ 85
III.1 Bộ nh trong h Vi x lý.......................................................................... 85
III.1.1 Phần tử nhớ, vi m ch nhớ, từ nhớ và dung l ợng bộ nhớ ....................... 85
III.1.2 Vài nét về bộ nhớ trong c a hệ Vi xử lý và máy tính PC ........................ 86
III.1.3 Phân lo i các chip nhớ ROM, RAM ....................................................... 90
III.3 Tổ chức bộ nh cho h Vi x lý ............................................................... 91
III.3.1 Tổ ch c bộ nhớ vật lý ............................................................................ 91
III.3.2 Thiết kế vỉ nhớ cho hệ Vi xử lý .............................................................. 92 CH
NG IV. CÁC CHIP KH L P TRÌNH
(PROGRAMMABLE) ............................................................ 95
IV.1 Tổng quan ................................................................................................ 95
IV.2 Một s m ch chức năng tiêu bi u ............................................................ 95
IV.2.1 M ch vào/ra dữ liệu song song PPI-8255
(Programmable Peripheral Interface). ............................................ 95
IV.2.2 M ch điều khiển ngắt PIC-8259 ........................................................... 100
IV.3.3 M ch đếm định th i đa năng PIT-8253
(Programmable Interval Timer) ............................................................. 109 5
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
IV.4.4 M ch điều khiển vào/ra nối tiếp đồng bộ/dị bộ USART-8251
(Universal Synchronous/Asynchronous Receiver Transmitter) ............. 115 CH
NG V. THI T B VÀO RA C A H VI X LÝ ............................ 127 V.1
Bàn phím Hex Keyboard ....................................................................... 127 V.2
Ghép n i bàn phím v i h Vi x lý ....................................................... 131
V.2.1 Hệ thống bàn phím c a máy vi tính ...................................................... 131
V.2.2 Quá trình truyền dữ liệu từ bàn phím cho CPU .................................... 132 V.3
M ch điều khi n và l p trình chỉ thị 7-segments .................................. 133 V.4
Màn hình (Monitor) ............................................................................... 135
V.4.1 Màn hình ống tia âm cực CRT (Cathode Ray Tube) ............................. 135
V.4.2 Ghép nối màn hình với hệ Vi xử lý ...................................................... 136
V.4.3 Bộ điều khiển màn hình CRTC ............................................................ 137 PH L C
PHỤ LỤC A ....................................................................................................... 140
B ng tóm tắt h l nh c a Trung tâm Vi x lý họ x86 ...................................... 140
PHỤ LỤC B ....................................................................................................... 143
B ng lu th a 2n ................................................................................................ 143
PHỤ LỤC C ....................................................................................................... 144
B ng mã ASCII.................................................................................................. 144
PHỤ LỤC D ....................................................................................................... 145
CÁC NHÓM L NH C A µC8051 ................................................................... 145
1. T o vòng lặp và l nh nh y: ....................................................................... 145
2. L nh gọi Call .............................................................................................. 146
a. Nhóm l nh x lý s học: ............................................................................ 147
b. Nhóm l nh lu n lý: .................................................................................... 148
c. Nhóm l nh chuy n dữ li u: ........................................................................ 150
d. Nhóm l nh chuyền điều khi n:.................................................................. 151
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................. 153 6
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý CH
NG I. T NG QUAN V CÁC H VI X LÝ I.1
Các hệ đếm
Hệ đếm thông dụng nhất trong đ i sống là hệ đếm cơ số 10 (thập phân –
Decimal), sử dụng 10 ký tự số từ 0 đến 9. Ngoài ra, trong s n xuất, kinh
doanh còn có khi sử dụng hệ đếm cơ số 12 (tá – dozen).
Trong các hệ thống máy tính, để xử lý, tính toán, ta sử dụng hệ đếm cơ
số 2 (nhị phân – Binary), hệ cơ số 8 (bát phân – Octal), hệ cơ số 16 (Hexa).
Tuy nhiên, việc nhập dữ liệu hay đ a kết qu xử lý, ta l i dùng hệ đếm cơ số 10.
Một số N trong một hệ đếm bất kỳ có n+l chữ số , trong đó gồm n chữ số
thuộc phần nguyên và l chữ số thuộc phần thập phân, đ ợc triển khai theo công th c tổng quát: n k N a Rk trong đó: k l
R là cơ số c a hệ đếm
ak là trọng c a chữ số vị trí th k (0  ak < R)
{ ak }R = {0, 1, 2, 3, …, R – 1} l, n là số nguyên N = a …a …a nan-1 1a0,a-1a-2 -l
Theo công th c trên, các số đ ợc biểu diễn trong các hệ đếm khác nhau sẽ nh sau: I.1.1
H đ m th p phân (R = 10 - Decimal)
{ ak }D = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}
123,45D = 1 x 102 + 2 x 101 + 3 x 100 + 4 x 10-1 + 5 x 10-2 7
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý I.1.2
H đ m nh phân (R = 2 - Binary) { ak }B = {0, 1}
11011.01B = 1 x 24 + 1 x 23 + 0 x 22 + 0 x 21 + 1 x 20 + 0 x 2-1 + 1 x 2-2 =
= 16 + 8 + 0 + 2 + 1 + 0 + 0,25 = 27,25 D I.1.3
H đ m bát phân (R = 8 - Octal)
{ ak }O = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} 653,12 O
= 6 x 82 + 5 x 81 + 3 x 80 + 1 x 8-1 + 2 x 8-2 =
= 384 + 40 + 3 + 0,125 + 0,03125 = 427,1562D
Lưu ý: Các chữ số trong hệ này có thể biểu diễn nh 3 ký tự số (“0” và
“1”) trong hệ đếm nhị phân theo b ng sau:
Octal Binary Octal Binary Octal Binary Octal Binary 0O 000B 2O 010B 4O 100B 6O 110B 1O 001B 3O 011B 5O 101B 7O 111B I.1.4
H đ m 16 (R = 16 - Hexa)
{ ak }H = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F} 3A7,C H
= 3 x 162 + 10 x 161 + 7 x 160 + 12 x 16-1 =
= 768 + 160 + 7 + 0,75 = 935,75D
Lưu ý: Một giá trị ký tự số Hexa có thể biểu diễn thông qua 4 ký tự số
hệ nhị phân theo b ng sau:
Hexa Binary Hexa Binary Hexa Binary Hexa Binary 0H 0000B 4H 0100B 8H 1000B CH 1100B 1H 0001B 5H 0101B 9H 1001B DH 1101B 2H 0010B 6H 0110B AH 1010B EH 1110B 3H 0011B 7H 0111B BH 1011B FH 1111B Nhận xét: 8
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
1. Trong các hệ đếm vừa đ ợc nêu, hệ đếm cơ số 2 có rất nhiều u
điểm khi xử lý trong máy tính. Th nhất, việc mô phỏng giá trị c a
một ký tự số là rất đơn gi n: chỉ cần một phần tử có hai tr ng thái
khác biệt. Sử dụng b n chất vật lý c a vật mang thông tin để biểu
diễn hai tr ng thái này rất dễ thực hiện. Trên dây dẫn điện là các
tr ng hợp có dòng điện (t ơng ng với trọng số là 1) hoặc không
có dòng điện (t ơng ng với trọng số là 0).
2. Việc chuyển đổi giữa hai giá trị 0 hoặc 1 có thể thực hiện thông
qua một công tắc, trong thực tế là các phần tử logic điện tử thực
hiện các ch c năng c a khoá điện tử: đóng (dòng điện đi qua
đ ợc) hoặc m (dòng điện không đi qua). I.2
Chuyển đổi lẫn nhau giữa các hệ đếm I.2.1
H nh phân và h th p phân
a) Từ nhị phân sang thập phân: Sử dụng biểu th c triển khai tổng
quát đư nêu, cộng tất c các số h ng theo giá trị số thập phân, tổng
số là d ng thập phân c a số nhị phân đư cho.
Ví dụ: 11011.11B= 1 x 24 + 1 x 23 + 0 x 22 + 1 x 21 + 1 x 20 + 1 x 2-1 + 1 x 2-2
= 16 + 8 + 0 + 2 + 1 + 0.5 + 0.25 = 27.75D
b) Từ thập phân sang nhị phân:
Phần nguyên: Ta có đẳng th c sau (vế trái là số thập phân, vế ph i là biểu
diễn nhị phân c a số đó): SD
= kn2n + kn-12n-1 + kn-22n-2 + … k121 + k020 + =
= 2(kn2n-1 + kn-12n-2 + kn-22n-3 + … + k1) + k0
Vì ki = {0, 1}, đồng phân với số 0, 1 trong số thập phân, nên ta có thể viết: S –
D k0 = kn2n-1 + kn-12n-2 + kn-22n-3 + … + k1 = 2(kn2n-2 + kn-12n-3 + … + k2) + k1 2
Thấy rằng: Ký tự đầu tiên c a số nhị phân là k , đúng vớ 0 i số d khi chia
SD cho 2, ký tự tiếp theo, k1 chính là số d khi chia th ơng cho 2, v. v… nên
ta có thể tìm tất c các ký tự khác nh sau: 9
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Ví dụ: Đổi số 173D ra số nhị phân 173 2 d 1 k0 Vậy 173D = 10101101B 86 2 d 0 k1 43 2 d 1 k2 21 2 d 1 k3 10 2 d 0 k4 5 2 d 1 k5 2 2 d 0 k6 1 2 d 1 k7 0
Phần phân số : Đẳng th c quan hệ giữa số thập phân và số nhị phân (phần
phân số) (vế trái là số thập phân, vế ph i là số nhị phân) nh sau: SD
= k-12-1 + k-22-2 + k-32-3 + … k-m+12-m+1 + k-m2-m
2SD = k-1+ (k-22-1 + k-32-2 + … k-m+12-m+2 + k-m2-m+1)
Thấy rằng k-1 tr thành phần nguyên c a vế ph i, vậy:
2SD – k-1 = (k-22-1 + k-32-2 + … k-m+12-m+2 + k-m2-m+1)
2(2SD – k-1) = k-2 + (k-32-1 + … k-m+12-m+3 + k-m2-m+2)
k-2 là phần nguyên tiếp theo c a vế ph i có thể bằng “0” hoặc bằng “1”.
Tiếp tục t ơng tự, thu đ ợc các ký tự số c a các phần tử còn l i.
Ví dụ: Chuyển đổi số 0.8128 thành số nhị phân
Thực hiện phép nhân liên tiếp với 2, phần nguyên c a tích bao gi cũng
là các giá trị hoặc bằng “0” hoặc bằng “1”, thu đ ợc kết qu sau: 0.8128 x 2 = 1.6256 = 1 + 0.6256 0.6256 x 2 = 1.2512 = 1 + 0.2512 0.2512 x 2 = 0.5024 = 0 + 0.5024 0.5024 x 2 = 1.0048 = 1 + 0.0048 0.0048 x 2 Quá nhỏ có thể bỏ qua
Lưu ý: Quá trình biến đổi này kết thúc khi phần phân số c a tích số
bằng 0, tuy nhiên, nếu quá kéo dài, tuỳ theo yêu cầu c a độ chính xác dữ liệu
khi tính toán và xử lý, có thể bỏ qua. 10
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý I.2.2
H nh phân và h Hexa
Chuyển đổi một dữ liệu nhị phân sang hệ Hexa rất đơn gi n, nếu chú ý
rằng ta có 24 = 16, có nghĩa là một số Hexa t ơng ng với một nhóm 4 số c a
số nhị phân (từ 0 đến F). Vì vậy, khi chuyển đổi, chỉ cần thay nhóm 4 chữ số
c a số nhị phân bằng một chữ số t ơng ng c a hệ Hexa nh sau: Tổ hợp Ký tự Tổ hợp Ký tự Tổ hợp Ký tự Tổ hợp Ký tự nhị phân số nhị số nhị số nhị số Hexa phân Hexa phân Hexa phân Hexa
0 0 0 0 0 0 1 0 0 4 1 0 0 0 8 1 1 0 0 C
0 0 0 1 1 0 1 0 1 5 1 0 0 1 9 1 1 0 1 D
0 0 1 0 2 0 1 1 0 6 1 0 1 0 A 1 1 1 0 E
0 0 1 1 3 0 1 1 1 7 1 0 1 1 B 1 1 1 1 F Ví dụ:
110 1101 0011 1001. 0110 0101B = 6D39.65H 6 D 3 9. 6 5
Lưu ý: Phần nguyên đ ợc nhóm tính từ vị trí c a chữ số có trọng nhỏ
nhất, phần phân số đ ợc nhóm tính từ vị trí c a chữ số có trọng lớn nhất.
Từ cách chuyển đổi trên, dễ dàng nhận ra phép chuyển đổi ng ợc từ
một số hệ Hexa sang số hệ nhị phân bằng cách thay một chữ số trong hệ Hexa
bằng một nhóm 4 chữ số trong hệ nhị phân.
Ví dụ: F5E7.8CH = 1111 0101 1110 0111.1000 1100B F 5 E 7. 8 CH = 1111 0101 1110 0111.1000 1100B 1111 0101 1110 0111 1000 1100 I.3
Biểu diễn thông tin trong các hệ Vi xử lý
Các hệ Vi xử lý xử lý các thông tin số và chữ. Các thông tin đ ợc biểu
diễn d ới d ng mã nhất định. B n chất vật lý c a việc biểu diễn thông tin là
điện áp (“0” ng với không có điện áp, “1” ng với điện áp m c quy chuẩn
trong m ch điện tử) và việc mã hoá các thông tin số và chữ đ ợc tuân theo
chuẩn quốc tế. Một biến logic với chỉ hai giá trị duy nhất là “0” hoặc “1”
đ ợc gọi là một bit. Hai tr ng thái này c a bit đ ợc sử dụng để mã hoá cho tất
c các ký tự (gồm số, chữ và các ký tự đặc biệt khác). Các bit đ ợc ghép l i 11
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
thành các đơn vị mang thông tin đầy đ cho các ký tự biểu diễn các số, các ký
tự chữ và các ký tự đặc biệt khác.
Bit (BInary digiT) là đơn v cơ b n của thông tin theo h đ m nh
phân. Các m ch đi n tử trong máy tính phát hi n sự khác nhau giữa
hai tr ng thái (đi n áp mức “1” và đi n áp mức “0”) và biểu di n hai
tr ng thái đó dư i d ng m t trong hai s nh phân “1” ho c “0”.
Nhóm 8 bit ghép kề liền nhau, t o thành đơn v dữ li u cơ s
của h Vi xử lý được gọi là 1 Byte. Do được lưu giữ tương đương
v i m t ký tự (s , chữ ho c ký tự đ c bi t) nên Byte cũng là đơn v
cơ s để đo các kh năng lưu giữ, xử lý của h Vi xử lý. Các thuật
ngữ như KiloByte, MegaByte hay GigaByte thư ng được dùng làm
b i s trong vi c đ m Byte, dƿ nhiên theo h đ m nh phân, nghƿa là: 1KiloByte = 1024 Bytes, 1MegaByte = 1024 KiloBytes, 1GigaByte = 1024 MegaBytes.
Các đơn v này được vi t tắt tương ứng là KB, MB và GB. I.3.1
Mã hoá các thông tin không số
Có hai lo i mã phổ cập nhất đ ợc sử dụng là mã ASCII và EBCDIC.
 Mã ASCII (American Standard Code for Information Interchange)
dùng 7 bits để mã hoá các ký tự
 Mã ABCDIC (Extended Binary Coded Decimal Interchange Code)
dùng c 8 bits (1 Byte) để mã hoá thông tin
 Lo i mư đ ợc dùng trong ngành b u điện, trong các máy teletype là
mã BAUDOT, chỉ sử dụng 5 bits để mã hoá thông tin. I.3.2
Mã hoá các thông tin số
Các số đ ợc mã hoá theo các lo i mã sau:
 Mã nhị phân sử dụng các số đ ợc biểu diễn theo hệ đếm nhị phân nh đư nêu trên
 Mã nhị thập phân (BCD Code – Binary Coded Decimal Code) sử
dụng cách nhóm 4 bits nhị phân để biểu diễn một giá trị thập phân từ
0 đến 9. Các giá trị v ợt quá giới h n này ( > 9 ) không đ ợc sử dụng. I.3.3
Biểu di n dữ li u số trong máy tính
 Biểu diễn dữ liệu là số nguyên có dấu: Gi sử dùng 2 bytes (16 bits)
để biểu diễn một số nguyên có dấu, bit cao nhất (MSB – Most
Significant Bit) đ ợc dùng để đánh dấu. Số d ơng có bit dấu S = “0”,
số âm có bit dấu S = “1”.
D15 D14 D13 D12 D11 D10 D9 D8 D7 D6 D5 D4 D3 D2 D1 D0 S x x x x x x x x x x x x x x x 12
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
 Biểu diễn dữ liệu là số thực có dấu: Về nguyên tắc, dấu c a số vẫn là
giá trị c a MSB nh đư quy ớc trên. Có hai d ng số có dấu phẩy
đ ợc sử dụng trong máy tính: Số dấu phẩy tĩnh (fixed point) và số
dấu phẩy động (floatting point).
 Dấu phẩy tĩnh sẽ phân chia chuỗi chữ số thành phần nguyên và
phần phân số. Ví dụ ta có thể viết: 001 1101.0110 1101
Nh ng nói chung, trong các máy chuyên dụng, th ng ph i tìm một
ph ơng pháp thích hợp để có thể biểu diễn số có dấu phẩy cố định mà dấu
phẩy đ ợc đặt ngay sau ô dấu, nghĩa là số dấu phẩy tĩnh có d ng: 0.k …k nkn-1kn-2 1k0
 Dấu phẩy động đ ợc dùng rất phổ biến, d ng chuẩn tắc nh sau:  N = F x 2 E
trong đó F là phần định trị (Mantissa)
và E là phần đặc tính (Exponent - số mũ)
Theo nguyên tắc này, một số thực đ ợc biểu diễn trong các máy 32 bit nh sau: 31 30 23 22 0 S E F
Số đ ợc biểu diễn có giá trị thực tính theo biểu th c: N = (-1)s x 2E-127 x F
Với cách biểu diễn này, có thể thấy độ lớn c a các số nh sau:
Số d ơng: +3.4 x 1038 < N < +3.4 x 10-38 Số âm:
- 3.4 x 1038 < N < - 3.4 x 10-38
Lưu ý: Khi kết qu phép tính v ợt quá các giới h n trên, nếu số mũ
(exponent) là d ơng, sẽ đ ợc coi là - hoặc + . Trong tr ng hợp số mũ là
âm và v ợt qua số mũ cực đ i cho phép, kết qu đ ợc coi là bằng 0.
D ng số chính xác gấp đôi (Double precision) đ ợc biểu diễn nh sau (64 bits): 63 62 52 51 0 13
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý S E F
Và giá trị thực đ ợc tính theo biểu th c: N = (-1)S x 2E-1023 x F.
Cũng cần l u ý rằng, đối với các dữ liệu số có dấu, để thuận tiện cho xử
lý và tính toán, trong máy th ng đ ợc biểu diễn d ới các d ng mã thuận, mã
ng ợc (complement) hoặc mã bù 2 (two-complement). Gi sử ta có số
A=+0.10010, các mư trên đều biểu diễn nh nhau, nh ng với số B = -0.10010
thì sẽ đ ợc biểu diễn nh sau: Bình th ng A = -0.10010
Mư ng ợc A = 1.00110 (bù 1, t c là đ o các chữ số trong số đó) Mã bù 2
A = 1.00111 (t ơng ng với bù 1 cộng thêm 1) I.3.4
B n chất v t lý c a thông tin trong các h Vi x lý
Trong các hệ Vi xử lý, thông tin về các giá trị “0” hay “1” đ ợc biểu
diễn thông qua một m c điện áp so với m c chuẩn chung, th ng là đất
(GND - Ground). Độ lớn c a điện áp biểu diễn các giá trị này phụ thuộc vào
công nghệ đ ợc sử dụng để t o nên phần tử mang thông tin. Đối với các
m ch tổ hợp TTL (Transistor-Transistor-Logic), các m c điện áp đ ợc mô t trong hình I.1 V 5V H giới h n trên ng với giá trị “1” V 3V đị H nh m c V 2V H giới h n d ới Vùng không ch 1V ắc chắn V 0.2V L giới h n trên(0,8V) ng với giá trị “0” V 0V L giới h n d ới Hình I.1
Phạm vi mức cao “1”, thấp”0” của mạch TTL
Ta th ng dùng ký hiệu VH để chỉ m c cao, VL để chỉ m c thấp. Trong
m ch TTL, ta dùng m c cao, m c thấp để chỉ điện áp cao, điện áp thấp so với
điện áp chuẩn chung. Các m c cao, thấp không ph i là một giá trị cố định, mà
là một vùng giới h n cho phép. Ngoài ph m vi đư nêu, vùng không thuộc hai
m c trên là vùng không chắc chắn, không xác định. 14
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý Output FLIP-FLOP Inputs Hình I.2
Một phần tử mang thông tin
Vật mang thông tin về các giá trị “0” hoặc “1” là một m ch điện tử đặc biệt
mà đầu ra c a nó sẽ t ơng ng với một trong hai m c trên, đ ợc gọi chung là
Flip-Flop. Tuỳ theo yêu cầu sử dụng, các Flip-Flop có các kh năng thu nhận
các tín hiệu vào và đ a tín hiệu ra theo những quy luật nhất định (Hình I.2) I.4
Vài nét về thực hiện các phép tính trong hệ đếm nhị phân
Phép cộng và phép trừ hai số nhị phân 1 bit đ ợc thực hiện theo quy tắc nêu trong b ng sau: Carry A B ∑ (Nhớ) 0 + 0 = 0 0 0 + 1 = 1 0 1 + 0 = 1 0 1 + 1 = 0 1 Borrow A B Hiệu (M ợn) 0 - 0 = 0 0 0 - 1 = 1 1 1 - 0 = 1 0 1 - 1 = 0 0 I.4.1
Phép c ng và phép tr
a) Phép cộng đại số các số hạng dấu phẩy cố định
Đối với phép cộng đ i số: Thực hiện bình th ng. Trong tr ng hợp có
một toán h ng là một số âm, ta sử dụng mư ng ợc hoặc mã bù 2 c a nó, hiệu
chỉnh kết qu theo các quy tắc thông qua các ví dụ minh ho sau: 15
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý A = 0.10010 A = 0.10010 A = 0.10010 B = -0.11001 1.00110 (B) (B) b= 1.00111 ng=
 = -0.00111  = 1.11000  = 1.11001 ( ) ng -0.00111 ( ) = b = -0.00111 Thấy rằng:
 Số biểu thị kết qu sẽ là mã thuận nếu là một số d ơng
 Số biểu thị kết qu là mư ng ợc nếu ta dùng mư ng ợc đối với số
h ng âm và cho kết qu là một số âm
 Số biểu thị kết qu là một số bù 2 nếu dùng mư bù 2 đối với số
h ng âm và kết qu là một số âm.
b) Phép cộng đại số các số hạng dấu phẩy động:
Đối với phép cộng đ i số các số h ng dấu phẩy động, cần tiến hành các b ớc sau:
 Cân bằng phần đặc tính (số mũ) bằng cách dịch chuyển phần định trị
 Đặc tính c a tổng bằng đặc tính chung
 Định trị c a tổng bằng tổng các định trị
 Chuẩn hoá kết qu nếu cần. I.4.2
Phép nhân và phép chia a) Phép nhân:
Đối với phép nhân các toán h ng dấu phẩy tĩnh, việc quan trọng là ph i
xác định dấu c a kết qu , theo đó dấu c a kết qu bằng tổng modulo 2 c a các
bit dấu. Trị số c a tích là kết qu c a phép tĩnh tiến (dịch ph i) và phép cộng.
Với các toán h ng có dấu phẩy động, dấu c a tích đ ợc xác định nh
phép nhân với dấu phẩy tĩnh, sau đó tiến hành tìm tích số nh sau:
 Cộng phần đặc tính (số mũ), kết qu là đặc tính c a tích
 Nhân phần định trị, không để ý đến dấu c a các toán h ng
 Chuẩn hoá kết qu nếu cần. b) Phép chia: 16
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
Đối với phép chia các toán h ng dấu phẩy tĩnh, việc quan trọng là ph i
xác định dấu c a kết qu , theo đó dấu c a kết qu bằng tổng modulo 2 c a các
bit dấu. Trị số c a th ơng số là kết qu c a phép dịch trái và phép trừ.
Với các toán h ng có dấu phẩy động, dấu c a th ơng số đ ợc xác định
nh phép chia với dấu phẩy tĩnh, sau đó tiến hành tìm th ơng số nh sau:
 Trừ phần đặc tính (số mũ), kết qu là đặc tính c a th ơng số
 Chia phần định trị, không để ý đến dấu c a các toán h ng
 Chuẩn hoá kết qu nếu cần.
Nhận xét: Dễ dàng nhận thấy rằng các phép tính số học nêu trên chung quy l i
vẫn ch yếu là thực hiện phép cộng và phép dịch (shift). I.5
Cấu trúc của hệ Vi xử lý và máy vi tính I.5.1
Vài nét v l ch s phát triển các trung tâm Vi x lý
Sự xuất hiện c a máy tính điện tử (MTĐT) vào kho ng năm 1948 đư
m ra một trang mới trong nghiên c u khoa học nói chung và khoa học tính
toán nói riêng. Nh ng ph i mưi đến năm 1971, các hệ Vi xử lý mới bắt đầu
xuất hiện. Sự ra đ i c a Single chip 4-bit Microprocessor Intel4004
(P4004) vào năm đó thực sự là một cuộc cách m ng trong ngành công
nghiệp máy tính . Có thể nói P4004, với độ dài từ xử lý 4 bits, đư làm đổi
thay toàn bộ cách nhìn nhận về các thiết bị đầu cuối c a MTĐT, hay các cơ
cấu chấp hành trong điều khiển quá trình. P4004 có thể qu n lý trực tiếp 4K
từ lệnh 8bit c a bộ nhớ ch ơng trình và 5120 bits bộ nhớ dữ liệu RAM. CPU
còn có 16 thanh ghi chỉ số đ ợc sử dụng làm bộ nhớ t m cho dữ liệu. Với tập
lệnh gồm 46 lệnh, P4004 đư chiếm đ ợc nhiều u thế trong các ng dụng
thực tế lúc bấy gi . Tiếp tục c a dòng P 4bit này là P4040, có nhiều c i
tiến m nh mẽ so với P4004 và một lo t các chip ch c năng, chip nhớ ra đ i.
Trong giai đo n tiếp theo từ năm 1974 đến 1977, Intel đư đi đầu trong
việc chế t o các CPU 8bit, P8008, P8080 và đặc biệt là P8085, những
CPU có BUS dữ liệu 8 bits và BUS địa chỉ 16 bits. Các lo i CPU này đư có
kh năng qu n lý d ợc 64K từ nhớ c a bộ nhớ và 256 thiết bị ngo i vi. Điều
đáng chú ý P8085 là công nghệ dồn kênh và chia sẻ th i gian hợp lý trên
BUS đư cho phép đ a ra thêm những tín hiệu điều khiển rất m nh, cho phép
xây dựng những máy vi tính đầu tiên.
Kho ng th i gian năm 1978 đến năm 1982 là giai đo n ra đ i và phát
triển m nh mẽ c a các trung tâm Vi xử lý 16 bits. Đặc biệt cuối giai đo n
này là sự xuất hiện các trung tâm Vi xử lý μP8088, P8086, với kh năng xử 17
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
lý dữ liệu 16 bits và BUS địa chỉ 20 bits, đ ợc sử dụng để t o ra các máy vi
tính XT, có ổ đĩa mềm để l u giữ ch ơng trình ng dụng và dữ liệu.
Tiếp theo c a giai đo n này là sự phát triển vũ bưo c a các lo i
P80186, P80286, 80386SX, 80486-SX và 80486-DX, với nhịp đồng hồ lên
đến 100MHz. Máy vi tính AT và các máy tính PC ra đ i trong giai đo n này
dù giá thành còn rất cao, nh ng đư tr thành rất thông dụng trong đ i sống con ng i.
Từ kho ng giữa những năm 1993 tr l i đây, các trung tâm vi xử lý
Pentium ra đ i, tốc độ ngày càng cao, với nhịp đồng hồ lên đến hàng GHz, và
sự xuất hiện c a các trung tâm xử lý đa phân luồng nh các chip Pentium IV hiện nay. I.5.2
Cấu trúc c b n c a h Vi x lý
Các khối ch c năng cơ b n c a một hệ Vi xử lý (hình I.3) gồm:
 Đơn vị xử lý trung tâm (CPU)  Bộ nhớ ROM, RAM
 Thiết bị vào (nhập dữ liệu - Input device)
 Thiết bị ra (đ a dữ liệu ra - Output device)
 Ngoài ra còn ph i kể đến khối t o xung nhịp (Clock
Generator) và khối nguồn (Power Supply). CLOCK B NH CHÍNH RAM ROM CPU BUS H TH NG GHÉP N I VÀO GHÉP N I RA POWER THI T B VÀO THI T B RA SUPPLY
Hình I.3 Sơ đồ khối cấu trúc cơ bản hệ Vi xử lý
Các khối ch c năng cơ b n đ ợc nối với nhau qua một tập đ ng dây
truyền dẫn tín hiệu điện gọi là BUS hệ thống. BUS hệ thống bao gồm 3 BUS
thành phần: BUS địa chỉ, BUS dữ liệu và BUS điều khiển. Thiết bị vào/ra
th ng đ ợc ghép nối với BUS hệ thống thông qua giao diện ghép nối (I/O Interface).
Đơn vị xử lý trung tâm (Central Processing Unit – CPU) là khối ch c
năng cơ b n nhất để t o nên một hệ Vi xử lý hay máy tính cá nhân (Personal
Computer – PC). Máy vi tính là một trong những ng dụng cụ thể c a một hệ
thống gọi là Hệ Vi xử lý. 18
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
a) CPU thực hiện ch c năng xử lý dữ liệu thông qua các ho t động chính sau:
 Đọc mã lệnh – đọc tập các bit thông tin “0” và “1” từ bộ nhớ chính
 Gi i mã lệnh – t o các xung điều khiển t ơng ng với mã lệnh để
điều khiển ho t động c a các khối ch c năng khác
 Thực hiện từng b ớc các thao tác xử lý dữ liệu theo yêu cầu c a lệnh.
Bên trong CPU có các thanh ghi (Registers):
 Thanh ghi con trỏ lệnh IP (Instruction Pointer), trong các trung
tâm vi xử lý tr ớc đây còn gọi là thanh đếm ch ơng trình PC
(Program Counter) ch a địa chỉ c a lệnh kế tiếp cần đ ợc thực
hiện trong tuần tự thực hiện ch ơng trình
 Các thanh ghi đa dụng khác GPRs (General Purpose Registers)
để l u trữ t m th i dữ liệu, kết qu trung gian hay tr ng thái c a
hệ thống cùng với đơn vị số học và logic ALU (Arithmetic and
Logic Unit) thực hiện các thao tác xử lý dữ liệu
 Đơn vị điều khiển CU (Control Unit) là thành phần ph c t p
nhất, có ch c năng gi i mã lệnh và t o các tín hiệu điều khiển
ho t động c a toàn hệ thống.
b) Bộ nhớ chính đ ợc tổ ch c từ các từ nhớ, trong IBM/PC từ nhớ có
độ dài 1 byte (8 bits). Bộ nhớ này gồm các chip nhớ chỉ đọc ROM
(Read Only Memory) và các chip nhớ truy xuất ngẫu nhiên RAM
(Random Access Memory) có tốc độ truy cập nhanh. Bộ nhớ đ ợc
sử dụng để ch a các ch ơng trình và các dữ liệu điều khiển ho t
động c a hệ thống. các ch ơng trình ng dụng và dữ liệu có thể
đ ợc ch a ROM hoặc RAM, các kết qu trung gian hay kết qu
cuối cùng c a các thao tác xử lý có thể đ ợc ch a trong các thanh
ghi đa dụng hoặc trong khối nh RAM
c) Các m ch ghép nối vào/ra là các m ch điện tử cho phép CPU trao
đổi dữ liệu với các thiết bị ngo i vi nh bàn phím, màn hình, máy
in…làm giao diện với ng i dùng hoặc các bộ chuyển đổi số-t ơng
tự DAC (Digital/Analog Converter), chuyển đổi t ơng tự-số ADC
(Analog/Digital Converter), các m ch vào/ra số DO (Digital
Outputs), DI (Digital Inputs)… 19
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
d) Hệ Vi xử lý còn có một m ch t o xung nhịp gọi là đồng hồ hệ thống
(Clock Generator) điều khiển và duy trì ho t động đồng bộ c a tất
c các khối ch c năng. Bộ t o xung này đ ợc điều khiển bằng một
m ch th ch anh có tần số thích hợp và đ m b o tần số làm việc ổn
định cho toàn bộ hệ thống.
e) Một khối nguồn nuôi (Power Supply) cung cấp năng l ợng cho hệ
thống từ m ng điện l ới.
Bộ nguồn c a các hệ Vi xử lý thông th
ng là bộ nguồn xung với kỹ
thuật đóng-ngắt dùng bán dẫn công suất (Switching Power Supply), vừa gọn
nhẹ, công suất lớn l i vừa đ m b o độ gợn sóng nhỏ nhất và kh năng chống
nhiễu cao. Hình I.4 là sơ đồ khối c a bộ nguồn đóng-ngắt. Điện áp l ới
(220VAC) đ ợc chỉnh l u trực tiếp, lọc bằng tụ hoá để cung cấp cho một bộ
dao động tần số cao (từ 20KHz đến 40KHz). Các xung điện áp tần số cao
đ ợc chuyển sang biến áp xung công suất h áp. Điện áp lối ra c a biến áp
xung đ ợc chỉnh l u và lọc thành điện áp nguồn một chiều cung cấp cho hệ
thống. Nguyên lý ổn áp đây là thay đổi độ rộng c a các xung có tần số ổn
định, do vậy sự dao động c a điện áp đầu ra khi có t i đ ợc chuyển qua bộ
c m biến để điều chỉnh độ rộng này, đ m b o sự ổn định c a điện áp ra. Đi n áp m t chiều Đi n áp thứ cấp: Power m t chiều Switching 5V, 12V sơ cấp Transistor Ch nh lưu B lọc sơ Ch nh lưu B lọc thứ sơ cấ Bi n áp p cấp xung thứ cấp cấp M ch c m bi n - chuyển m ch Tín hi u c m bi n đi n áp 220VAC
Hình I.4 Sơ đồ khối bộ nguồn nuôi máy tính I.5.3
T h Vi x lỦ đ n máy vi tính PC
Trong thực tế, các hệ Vi xử lý hiện đ i đ ợc trang bị thêm nhiều thiết
bị ngo i vi tiện dụng tuỳ theo yêu cầu, mục đích sử dụng và có giao diện thân thiện với con ng
i. Đó là các máy vi tính PC. Cũng có thể là những hệ Vi xử
lý chuyên dụng cho những mục đích tính toán hay điều khiển. a)
Máy tính xử lý dữ liệu: Là các máy tính đ ợc dùng để tính toán,
xử lý các dữ liệu nh qu n lý nhân viên trong cơ quan, tính toán tiền l ơng, 20
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866
Giáo trình Kỹ thuật vi xử lý
tính toán kết cấu công trình, phân tích dữ liệu trong kinh doanh, v.v… Quan
điểm đúng cho rằng máy tính chỉ gồm CPU và bộ nhớ chính, còn các thiết bị
phụ trợ khác nh bàn phím, máy in, các ổ đĩa c ng, đĩa mềm, ổ CD, chuột,
màn hình, máy in…, là những thiết bị ngo i vi. Các ch ơng trình để xử lý dữ
liệu đ ợc l u giữ trong bộ nhớ chính hoặc trong các ổ đĩa, có nhiệm vụ xử lý những dữ liệu đ ợc ng
i dùng nhập vào, và đ a kết qu xử lý ra màn hình,
in ra giấy hoặc l u giữ trong các ổ đĩa. Để đánh giá tính năng và chất l ợng c a các máy này, ta th
ng căn c vào tốc độ xử lý dữ liệu, dung l ợng bộ
nhớ, ổ đĩa, chất l ợng màn hình, máy in v.v… CÁC ĐƾA MÀN HÌNH (FDD, HDD, (MONITOR) CDROM…) CPU VÀ B NH CHÍNH (ROM, RAM) MÁY IN (PRINTER) BÀN PHÍM CHU T Hình I.4 Máy Vi tính PC b)
Máy tính là bộ xử lý số: Đối với các máy tính này, th i gian
dành cho xử lý dữ liệu rất nhỏ, còn th i gian để tính toán, xử lý các số liệu l i
vô cùng lớn. Các máy tính lo i này đ ợc sử dụng ch yếu trong các cơ quan
dự báo, nh dự báo khí t ợng, thuỷ văn, trong tính toán quỹ đ o bay c a tên
lửa, máy bay, tàu thuỷ, v.v… hay trong các phòng nghiên c u khoa học.
Những máy tính lo i này thông th
ng thực hiện những ch ơng trình tính
toán khổng lồ, nên chúng đ ợc trang bị các CPU rất m nh và các thiết bị
ngo i vi, bộ nhớ ngoài rất lớn. Đó là những siêu máy tính (Supercomputer). c)
Máy tính đo lường và điều khiển: Sự phát triển nhanh chóng
c a các hệ thống máy tính đư t o ra những ng dụng lớn lao trong các hệ thống đo l
ng và điều khiển tự động. Đối với các ng dụng thông th ng
nh trong các dụng cụ gia dụng, từ Tivi, điều hoà nhiệt độ, máy giặt v.v… Đó
là những máy tính nhỏ đ ợc chế t o d ới d ng một vi m ch (Single-Chip
Microcomputer). Tuy nhiên, cũng cần ph i tính đến những máy tính này trong
các thiết bị hiện đ i và ph c t p nh trong các hệ thống tự động lái máy bay
(Autopilot), tàu thuỷ, tên lửa… 21
Nguyễn Trung Đồng - Viện Công nghệ Thông tin – Tel 098 341 0866