Giáo trình Tâm lý học nhận thức giai đoạn tiền - thao tác môn Tâm lý học đại cương | Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 58412604
TÂM LÝ HỌC NHẬN THỨC GIAI ĐOẠN TIỀN – THAO TÁC
1. Giới thiệu về giai đoạn tiền thao tác:
- Thời gian diễn ra: Giai đoạn tiền thao tác kéo dài từ khoảng 2 đến 7 tuổi
trong sự phát triển nhận thức của trẻ em.
- Đặc điểm chung: Đây là giai đoạn mà trẻ chưa áp dụng các hoạt động
nhận thức cụ thể mà chỉ bắt đầu sử dụng tư duy biểu tượng, nghĩa là
chúng có thể sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh và các ký hiệu để đại diện cho các
đối tượng và sự kiện trong thế giới thực. Tư duy của trẻ vẫn còn bị hạn chế
và chưa thể thực hiện được các phép thao tác logic một cách hệ thống.
2. Các đặc điểm nhận thức chính trong giai đoạn tiền thao tác:
a. Tư duy biểu tượng (Symbolic Thought):
- Trẻ trong giai đoạn này có khả năng sử dụng các biểu tượng, hình ảnh và
ngôn ngữ để thể hiện ý tưởng và nhận thức của mình.
- Ví dụ: Trẻ có thể chơi trò giả vờ, như dùng một cây gậy làm "kiếm" hoặc
biến một con búp bê thành "em bé" trong trò chơi chăm sóc. lOMoAR cPSD| 58412604
- Đây là bước tiến lớn so với giai đoạn trước (cảm giác - vận động), nơi trẻ
chỉ phản ứng trực tiếp với môi trường xung quanh mà không có khả năng sử dụng biểu tượng.
b. Tính tự quy (Egocentrism):
( Mọi người đều nhìn nhận mọi sự vật y hệt như tôi )
- Tính tự quy đề cập đến việc trẻ không thể hiểu được rằng người khác có
quan điểm và nhận thức khác biệt với mình.
- Ví dụ kinh điển: Trong thí nghiệm "Three Mountain Task" của Piaget, trẻ
được yêu cầu mô tả một cảnh tượng từ góc nhìn của người khác. Trẻ ở giai
đoạn tiền thao tác thường không thể hiểu rằng người khác có thể nhìn thấy
một cảnh khác so với mình và chúng sẽ mô tả theo cách mà chúng nhìn thấy, bất chấp yêu cầu.
- Điều này cho thấy trẻ gặp khó khăn trong việc thoát ra khỏi quan điểm cá nhân của mình.
c. Thiếu khả năng bảo toàn (Lack of Conservation): lOMoAR cPSD| 58412604
- Trẻ ở giai đoạn tiền thao tác chưa hiểu khái niệm bảo toàn, tức là các đặc
điểm của một đối tượng (như số lượng, khối lượng, hoặc thể tích) không
thay đổi ngay cả khi hình dáng bên ngoài của nó thay đổi.
- Ví dụ: Trẻ trong giai đoạn này nếu nhìn bức ảnh dưới sẽ kết luận rằng cốc
bên trái chứa nhiều nước hơn. Dù trên thực tế mực nước trong 2 cốc có thể bằng nhau -
d. Tính tập trung vào một khía cạnh (Centration):
- Trẻ có xu hướng tập trung vào một đặc điểm nổi bật của một đối tượng
hoặc tình huống mà bỏ qua các yếu tố khác. Điều này ngăn trẻ có cái nhìn toàn diện.
- Ví dụ: Khi so sánh hai cốc nước, trẻ thường chỉ tập trung vào chiều cao
của cốc mà không xem xét đến chiều rộng, dẫn đến việc kết luận sai về
thể tích. (Như ảnh trên của phần c )
e. Tư duy trực quan (Intuitive Thought):
- Trong giai đoạn này, trẻ thường sử dụng tư duy trực quan thay vì tư duy
logic. Chúng có xu hướng đưa ra kết luận dựa trên những gì chúng thấy,
chứ không phải dựa vào lý luận logic hay hiểu biết sâu.
- Ví dụ: Trẻ có thể cho rằng mặt trăng "theo đuổi" chúng khi chúng nhìn
thấy mặt trăng di chuyển cùng chiều khi chúng đi bộ hoặc đi xe. lOMoAR cPSD| 58412604 -
f. Suy nghĩ chuyển đổi (Transductive Reasoning):
- Trẻ trong giai đoạn tiền thao tác có cách suy nghĩ theo kiểu liên kết trực
tiếp giữa các sự kiện mà không theo lý luận nguyên nhân - kết quả đúng
đắn. Chúng thường suy luận dựa trên những sự kiện riêng lẻ mà không
hiểu mối quan hệ logic giữa chúng.
- Ví dụ: Trẻ có thể cho rằng khi một chiếc xe đi qua trước nhà và sau đó
một người xuất hiện, chiếc xe là lý do khiến người đó xuất hiện.
3. Các giới hạn trong tư duy của trẻ ở giai đoạn tiền thao tác:
a. Không thể thực hiện thao tác logic:
- Trẻ ở giai đoạn tiền thao tác chưa có khả năng thực hiện các thao tác tư
duy logic một cách hệ thống. Điều này thể hiện qua việc chúng không thể
thực hiện các phép phân loại, so sánh hoặc đánh giá một cách trừu tượng.
- Ví dụ: Khi được yêu cầu phân loại các hình dạng khác nhau theo hình
dạng và màu sắc , trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu cách tổ chức chúng. lOMoAR cPSD| 58412604
b. Không thể đảo ngược thao tác (Irreversibility):
- Trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu rằng các hành động hoặc sự kiện có thể
được đảo ngược. Chúng không nhận ra rằng nếu bạn thay đổi một yếu tố
(như đổ nước vào một cốc khác), bạn có thể đảo ngược lại để trở về trạng thái ban đầu.
- Ví dụ: Nếu bạn xếp hai hàng hạt đậu dài bằng nhau, rồi kéo dài một hàng
ra, trẻ thường nghĩ rằng hàng dài hơn chứa nhiều hạt đậu hơn và không
nhận ra rằng số lượng hạt vẫn không thay đổi. 4. Kết luận:
- Giai đoạn tiền thao tác là thời kỳ phát triển quan trọng trong nhận thức
của trẻ, đánh dấu sự phát triển của khả năng tư duy biểu tượng và tưởng
tượng. Tuy nhiên, trẻ ở giai đoạn này vẫn còn hạn chế trong khả năng
thực hiện các thao tác logic và tư duy của chúng còn bị chi phối bởi
những nhận thức trực quan và những giới hạn về sự hiểu biết.
- Hiểu rõ giai đoạn này giúp chúng ta có cái nhìn rõ ràng hơn về quá trình
phát triển nhận thức và cung cấp cơ sở để thúc đẩy sự phát triển tư duy toàn diện ở trẻ.