Hình ảnh người phụ nữ qua một số tác phẩm văn học trung đại

Hình ảnh người phụ nữ qua một số tác phẩm văn học trung đại
1. Giới thiệu về bối cảnh xã hội
Để tìm hiểu về hình ảnh của phụ nữ trong văn học thời kỳ Trung đại, trước
hết, chúng ta cần hiểu về bối cảnh xã hội thời điểm đó. Thời kỳ văn học Trung
đại là giai đoạn đầu tiên trong ba giai đoạn phát triển của văn học Việt Nam.
Nó xuất phát và phát triển trong khoảng thời gian mười thế kỷ (từ thế kỷ X
đến thế kỷ XIX) trong bối cảnh văn hóa và văn học Đông Á và Đông Nam Á
có mối liên hệ với nhiều nền văn học trong khu vực. Trong thời kỳ này, các
nhà văn và nhà thơ đã đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh thực tế
cuộc sống, cùng với đó là việc thể hiện các mối quan hệ của con người với
thiên nhiên, quốc gia, xã hội và chính họ.
Để thể hiện đầy đủ những vai trò này, các tác giả đã cố gắng đặt tác phẩm
của họ trong bối cảnh xã hội. Trong văn học Trung đại, khi đặt vào phông nền
của thế kỷ X đến thế kỷ XIX, các nhà văn và nhà thơ đã tái hiện một cách
chân thực về giai đoạn lịch sử có nhiều biến động.
Ví dụ, vào thế kỷ X, sự kiện Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán trên sông
Bạch Đằng đã đánh dấu một sự kiện quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Nó
chấm dứt thời kỳ hàng nghìn năm bị áp bức bởi phong kiến phương Bắc và
mở ra thời kỳ độc lập và tự chủ cho dân tộc. Trong giai đoạn này, chế độ
phong kiến Việt Nam ra đời và phát triển, với đặc điểm của thời kỳ tam giáo
đồng nguyên, đã đóng góp vào việc xây dựng một hệ thống quản lý nhà nước
với chính sách và quy củ.
Tuy nhiên, sau chiến thắng ấn tượng của tướng tài Ngô, dân Việt không chỉ
đóng sức vào việc xây dựng đất nước, mà còn phải tiếp tục cuộc hành trình
dài hơi trong việc đối mặt với Tống, bình Nguyên và Minh với nhiều khó khăn sau này.
Từ thế kỷ XV đến cuối thế kỷ XVII, triều đại nhà Lê ra đời và tồn tại vững
mạnh trong lịch sử quốc gia. Nhà Lê lấy Nho giáo làm tôn chỉ để xây dựng
chế độ, nhưng đến thế kỷ XVIII, có dấu hiệu khủng hoảng và sụp đổ không lâu sau đó.
Từ thế kỷ XVII, sau sự kiện hai thế lực phong kiến Đàng Trong và Đàng
Ngoài, cùng với cuộc xâm lược của quân Thanh, bị đánh bại bởi nghĩa quân
Tây Sơn, nhà Tây Sơn lên nắm quyền, nhưng sau đó lại bị lật đổ bởi nhà
Nguyên. Dân Việt thường kỳ vọng vào sự bình yên sau chiến tranh, nhưng
thực tế trong giai đoạn cuối thế kỷ XVII, những vua Nguyễn ưa thích xa hoa,
dẫn đến đời sống khốc liệt và khổ cực cho nhân dân.
Giai đoạn cuối thế kỷ XIX đã chứng kiến sự sụp đổ rõ rệt của chế độ phong
kiến, nhưng chưa hoàn toàn. Việt Nam sau đó bị xâm lược bởi thực dân
Pháp, khiến cho dân tộc sống trong một xã hội tồn tại chế độ xã hội nửa
phong kiến, nửa thực dân.
Như vậy, với những biến động lịch sử, văn học Việt Nam trong giai đoạn này
thể hiện bức tranh về cuộc sống của người Việt Nam. Đó là cuộc sống đầy
thách thức và kiên định, đối diện với chiến tranh khắc nghiệt và áp lực xã hội
tàn bạo. Đặc biệt, đối với phụ nữ, họ không chỉ phải đối mặt với những thử
thách của chiến tranh mà còn phải đối phó với áp lực xã hội. Tuy nhiên, họ
vẫn thể hiện những phẩm chất cao quý của họ thông qua ngòi bút của nhiều
tác giả nổi tiếng của thời đại, như Nguyễn Dữ, Đặng Trần Côn, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Du, ...
2. Hình ảnh người phụ nữ qua một số tác phẩm văn học trung đại
(1) Người phụ nữ mang vẻ đẹp về ngoại hình, tài năng, nhân cách
Hình ảnh của người phụ nữ trong văn học thời Trung đại được thể hiện với
vẻ đẹp, tài năng và phẩm cách đầy thu hút. Trong tác phẩm của Nguyễn Dữ,
nhân vật Vũ Nương được tác giả mô tả rất tôn trọng qua những lời giới thiệu
đầy thiện cảm: "Vũ Thị Thiết, người con gái quê ở Nam Xương, tính đã thùy
mị, nết na, lại thêm tư dung tốt đẹp." Chính nhờ vào những đặc điểm đẹp của
Vũ Nương mà Trương Sinh đã yêu mến nàng và "xin với mẹ đem trăm lạng
vàng cưới về." Từ lời giới thiệu của tác giả, ta có thể cảm nhận được vẻ đẹp
của Vũ Nương mang sự thuần khiết, trong sáng, như một biểu tượng, một
mẫu hình của vẻ đẹp truyền thống của phụ nữ trong tư tưởng của dân tộc.
Khi đến với bài thơ của Hồ Xuân Hương, hình ảnh người phụ nữ trong văn
học Trung đại lại được mô tả bằng những nét vẽ hoàn mỹ, tràn đầy sức sống:
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn." Chỉ với hai từ "trắng" và "tròn," nữ sĩ Xuân
Hương đã khéo léo vẽ nên một bức chân dung của người phụ nữ với vẻ đẹp
hoàn hảo, đầy đặn. Trong một tác phẩm khác, bà tiếp tục tái hiện nét đẹp tươi
sáng, trong trắng của người con gái, không cần biết bao nhiêu tuổi, nhưng
vẫn toát lên vẻ xuân sắc:
“Hỏi bao nhiêu tuổi hỡi cô mình?
Chị cũng xinh mà em cũng xinh
Đôi lứa như in tờ giấy trắng
Nghìn năm còn mãi cái xuân xanh.”
(“Đề nhị mỹ nhân đồ” – Hồ Xuân Hương)
Khi đề cập đến tài năng miêu tả vẻ đẹp chân dung, không thể bỏ qua Nguyễn
Du. Thông qua những dòng mở đầu, ông đã vẽ nên hai nhân vật Thúy Vân và
Thúy Kiều. Điều này làm cho đại thi hào Nguyễn Du trở thành người để lại
tuyệt phẩm về vẻ đẹp. Vân đã rạng ngời:
“Vân xem trang trọng khác vời
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang
Hoa cười ngọc thốt đoan trang
Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da”
Kiều lại càng thêm bừng sáng:
“Kiều càng sắc sảo mặn mà,
So bề tài sắc lại là phần hơn:
Làn thu thủy, nét xuân sơn,
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.”
Không chỉ nổi bật về ngoại hình, những nhân vật nữ trong văn học Trung đại
còn ghi dấu ấn về phẩm cách và tài năng, tạo nên một hình ảnh hoàn thiện về
người phụ nữ. Ví dụ, trong lời giới thiệu về Vũ Nương, tác giả đã không chỉ
nhấn mạnh vẻ đẹp bề ngoại mà còn giới thiệu về tính cách đáng kính của Vũ
Nương trước khi đề cập đến "tư dung tốt đẹp" của cô ấy.
Trong tác phẩm "Bánh trôi nước," hình ảnh của người phụ nữ trong văn học
Trung đại hiện lên với phẩm cách vượt trội, lòng trung thành và sự kiên định,
như được thể hiện qua câu thơ: "Mà em vẫn giữ tấm lòng son." Nét đẹp của
những người phụ nữ này thường đi đôi với tài năng, và Thúy Kiều chính là
một trong những gương mặt tiêu biểu của sự hoàn hảo, với tài năng bao gồm
cả âm nhạc, thi ca, và hội họa.
“Thông minh vốn sẵn tính trời,
Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm.
Cung thương làu bậc ngũ âm,
Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trương.”
(2) Người phụ nữ chịu nhiều bi kịch, đắng cay của cuộc đời
Hình ảnh của người phụ nữ trong văn học Trung đại thường phản ánh sự bi
thảm trong cuộc sống, thể hiện qua khái niệm "hồng nhan bạc phận." Bất kể
họ có ngoại hình xinh đẹp, tài năng, và có những phẩm chất cao quý, họ
thường trở thành những nạn nhân của bi kịch cuộc đời, phải chịu đựng
những khổ đau và thử thách khó khăn. Điều này là do xã hội thường coi nam
giới trọng hơn và coi thường vai trò của phụ nữ. Trong hôn nhân, phụ nữ
thường phải hi sinh và chấp nhận sống theo lẽ để tạo hạnh phúc cho gia đình.
Tuy vậy, đối với họ, hạnh phúc thường chỉ là một khái niệm mỏng manh và
không dễ dàng đạt được.
Những người phụ nữ này thấu hiểu rằng số phận bi thảm không chỉ của họ
mà còn của nhiều phụ nữ khác khi họ phải sống trong xã hội ưa chuộng nam
giới và kì thị phụ nữ. Thay vì trách móc những người phụ nữ khác, họ thường
chỉ trích sự khắc nghiệt của quan niệm xã hội và lễ giáo:
“Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng
Chém cha cái kiếp lấy chồng chung
Năm chừng mười họa hay chăng chớ
Một tháng đôi lần có cũng không
Cố đấm ăn xôi xôi lại hỏng
Cầm bằng làm mướn mướn không công”
(“Lấy chồng chung” – Hồ Xuân Hương)
Nếu được chồng yêu thương, thì họ lại phải chịu cảnh xa cách, chia lìa bởi
hoàn cảnh chiến tranh. Ngày tiễn biệt thấy sao đầy lưu luyến:
“Người lên ngựa, kẻ chia bào
Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san.”
(“Chinh phụ ngâm” – Đặng Trần Côn)
(3) Người phụ nữ ý thức về phẩm giá của mình và có khát vọng vươn lên
Bất kể cuộc đời khắc nghiệt và bi kịch, những người phụ nữ trong văn học
Trung đại luôn thể hiện ý thức sâu sắc về giá trị bản thân và khao khát sự
tươi sáng trong tương lai. Họ không bao giờ từ bỏ hy vọng. Hình ảnh của
những người phụ nữ này sáng lên qua tình huống của Thúy Kiều, khi cô bị
đưa đến nhà chứa của Tú Bà, và phải chứng kiến cảnh "bướm lả ong lơi." Dù
trong tình cảnh khó khăn, Thúy Kiều vẫn thể hiện sự đau xót cho bản thân và
hy vọng vào một tương lai tốt đẹp hơn.
“Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh
Giật mình mình lại thương mình xót xa.”
Và mặc cho lớp bùn hôi tanh có vùi dập, Kiều vẫn giữ vững tấm lòng sáng
trong, tâm hồn thanh khiết:
“Mặc người mưa Sở mây Tần,
Những mình nào biết có xuân là gì.
Đòi phen gió tựa hoa kề,
Nửa rèm tuyết ngậm bốn bề trăng thâu.”
Còn người cung nữ nơi cung cấm, ý thức về thân phận, về phẩm giá đôi khi
như có lúc như hóa thành hành động muốn tự tháo cũi sổ lồng để giải thoát cho bản thân:
“Đang tay muốn dứt tơ hồng,
Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra!”
Đó là những khát vọng và mong đợi, và thông qua những hành động này, phụ
nữ đã tỏ ra kiên quyết và phản đối trước những thế lực tàn nhẫn, những kẻ
đã cố tình đè nát hoài bão của họ, buộc họ phải trải qua những ngày tháng đau khổ và bi thương.
3. Nhận xét hình ảnh người phụ nữ trong văn học trung đại
Bằng cách sáng tạo trong cả viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, và sử dụng
nhiều thể loại văn học khác nhau như truyện, thơ, và ngâm khúc, các tác giả
đã truyền đạt niềm thương cảm và chia sẻ với những khó khăn, đau đớn mà
nhân vật của họ phải trải qua.
Họ không chỉ truyền tải sự trân trọng đối với những vẻ đẹp quý giá của nhân
vật, bao gồm cả ngoại hình, tài năng và nhân cách, mà còn thể hiện sự nhận
thức sâu sắc về bản thân và khát vọng tự do và hạnh phúc, dù trong hoàn cảnh khó khăn ra sao.
Tóm lại, thông qua các nhân vật nữ, các tác giả văn học trung đại đã thể hiện
tinh thần nhân đạo sâu sắc, đặc biệt là sự quan tâm đến số phận của con
người trong những hoàn cảnh khó khăn, đầy thử thách. Qua hình tượng của
người phụ nữ, họ cũng đã đưa ra lời kêu gọi phản ánh về sự tàn ác của các
thế lực đàn áp, chà đạp lên hạnh phúc con người và tôn vinh những vẻ đẹp
đạo đức quý giá mà theo họ, sẽ luôn tồn tại và được trân trọng suốt muôn đời.
Document Outline

• Hình ảnh người phụ nữ qua một số tác phẩm văn học
  • 1. Giới thiệu về bối cảnh xã hội
  • 2. Hình ảnh người phụ nữ qua một số tác phẩm văn h
  • 3. Nhận xét hình ảnh người phụ nữ trong văn học tr