HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN TIỂU LUẬN MÔN: TỔ CHỨC VÀ NHÂN SỰ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC
ĐỀ TÀI: HOÀN THIỆN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CÁC BỘ VÀ CƠ
QUAN NGANG BỘ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY HỌC VIÊN: MÃ SỐ: LỚP: HÀ NỘI – 2023 MỞ ĐẦU
Bộ, cơ quan ngang Bộ (dưới đây gọi chung là Bộ) là cơ quan của Chính phủ,
thực hiện chức năng quản lý nhà nước về các ngành, lĩnh vực được giao trong
phạm vi cả nước; quản lý nhà nước các dịch vụ công trong các ngành, lĩnh vực
thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ. Bộ và những cơ quan có vị trí pháp lý
tương đương Bộ (gọi chung là cơ quan ngang Bộ) luôn là những loại cơ quan nhà
nước có tính chất đầu não, biểu hiện khá tập trung mức độ hoàn bị của bộ máy
hành chính nhà nước ở từng thời kỳ.
Hoàn thiện cơ cấu bộ máy Chính phủ nói chung và cơ cấu bộ máy của các
Bộ, cơ quan ngang Bộ nói riêng là một trong những nhiệm vụ quan trọng, cấp bách
của cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước. Nghị quyết số 76/NQ-CP ngày
15/7/2021 của Chính phủ ban hành Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà
nước giai đoạn 2021-2030, xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm của
Chương trình là: “Tiếp tục triển khai rà soát, sắp xếp, tinh gọn bộ máy tổ chức các
cơ quan, đơn vị, giảm đầu mối tổ chức trung gian, khắc phục triệt để sự trùng lắp,
chồng chéo chức năng, nhiệm vụ, đảm bảo nguyên tắc một tổ chức có thể đảm
nhiệm nhiều việc, nhưng một việc chỉ do một tổ chức chủ trì và chịu trách nhiệm
chính”, để các bộ, cơ quan ngang bộ hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu
nhiệm vụ phát triển đất nước trong tình hình mới.
Chính vì vậy, em xin chọn vấn đề “ Hoàn thiện tổ chức và hoạt động các
Bộ và cơ quan ngang Bộ ở Việt Nam hiện nay” làm tiểu luận kết thúc môn học Chương 1
KHÁI QUÁT CÁC BỘ VÀ CƠ QUAN NGANG BỘ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
1.1. Khái niệm Bộ, cơ quan ngang Bộ
Điều 39 Luật Tổ chức Chính phủ 2015 quy định cụ thể: Bộ, cơ quan ngang
bộ là cơ quan của Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước về một hoặc
một số ngành, lĩnh vực và dịch vụ công thuộc ngành, lĩnh vực trong phạm vi toàn quốc, cụ thể là:
“Chính phủ quy định cụ thể chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ
chức của từng bộ, cơ quan ngang bộ.
Theo quy định pháp luật hiện hành thì cơ cấu tổ chức của Chính phủ gồm
các bộ, cơ quan ngang bộ. Việc thành lập, bãi bỏ bộ, cơ quan ngang bộ do Chính
phủ trình Quốc hội quyết định.”
Theo đó, theo quy định tại Nghị quyết 03/2011/QH13 được Quốc hội thông
qua ngày 02/8/2011 thì Cơ cấu tổ chức của Chính phủ gồm có 22 bộ và cơ quan
ngang bộ. Trong đó, có 18 bộ và 04 cơ quan ngang bộ, cụ thể như sau: 18 Bộ bao gồm: (1) Bộ Quốc phòng; (2) Bộ Công an; (3) Bộ Ngoại giao; (4) Bộ Nội vụ; (5) Bộ Tư pháp;
(6) Bộ Kế hoạch và Đầu tư; (7) Bộ Tài chính; (8) Bộ Công thương;
(9) Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn;
(10) Bộ Giao thông vận tải; (11) Bộ Xây dựng;
(12) Bộ Tài nguyên và Môi trường;
(13) Bộ Thông tin và Truyền thông;
(14) Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội;
(15) Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch;
(16) Bộ Khoa học và Công nghệ;
(17) Bộ Giáo dục và Đào tạo; (18) Bộ Y tế.
04 cơ quan ngang bộ bao gồm: (19) Ủy ban Dân tộc;
(20) Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; (21) Thanh tra Chính phủ; (22) Văn phòng Chính phủ.
Cùng với đó, theo Nghị định101/2020/NĐ-CP, Bộ là cơ quan của Chính
phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về một hoặc một số ngành, lĩnh vực và
dịch vụ công thuộc ngành, lĩnh vực trong phạm vi toàn quốc.
Bộ trưởng là thành viên Chính phủ và là người đứng đầu Bộ, lãnh đạo công
tác của Bộ; chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực được phân công;
tổ chức thi hành và theo dõi việc thi hành pháp luật liên quan đến ngành, lĩnh vực
được giao trong phạm vi toàn quốc.
Bộ trưởng làm việc theo chế độ thủ trưởng và Quy chế làm việc của Chính
phủ, bảo đảm nguyên tắc tập trung dân chủ.
Thứ trưởng, Phó Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ (sau đây gọi chung là Thứ
trưởng) giúp Bộ trưởng thực hiện một hoặc một số nhiệm vụ cụ thể do Bộ trưởng
phân công và chịu trách nhiệm trước Bộ trưởng và trước pháp luật về nhiệm vụ
được phân công. Thứ trưởng không kiêm người đứng đầu tổ chức, đơn vị thuộc
Bộ, trừ trường hợp đặc biệt.
Khi Bộ trưởng vắng mặt, một Thứ trưởng được Bộ trưởng ủy nhiệm thay Bộ
trưởng điều hành và giải quyết công việc của Bộ.
Số lượng Thứ trưởng thực hiện theo quy định của Luật tổ chức Chính phủ.
1.2. Khái quát lịch sử phát triển
Sau hơn 37 năm đổi mới, bộ máy quản lý Nhà nước ở nước ta được tổ chức
sắp xếp, tương đối đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, phù hợp với hệ thống
tổ chức bộ máy Nhà nước. Chức năng của các cơ quan hành pháp thuộc Chính phủ
đã được rà soát, điều chỉnh, bổ sung theo hướng tập trung vào chức năng quản lý
Nhà nước về các ngành, lĩnh vực theo phân công, phân cấp.
Trong giai đoạn vừa qua, kết quả của việc đổi mới cơ cấu tổ chức Chính phủ
là giảm từ 38 cơ quan của Chính phủ nhiệm kỳ 2002-2007 (trong đó có 26 bộ, cơ
quan ngang bộ) xuống còn 30 cơ quan của Chính phủ nhiệm kỳ 2007-2011 (gồm
22 bộ, cơ quan ngang bộ và 8 cơ quan thuộc Chính phủ) như đã nêu trên và được
giữ ổn định trong ba nhiệm kỳ tiếp theo: 2011-2016, 2016-2021 và 2021-2026.
Tuy nhiên, sau ba nhiệm kỳ Chính phủ, việc đổi mới cơ cấu tổ chức Chính phủ
theo quan điểm thành lập các bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực cần phải được đánh
giá kết quả, hiệu quả, phát hiện những vấn đề còn bất cập và đề xuất những vấn đề
cần tiếp tục sắp xếp, đổi mới.
1.3. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động
– Phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Bộ, Bộ trưởng; đề
cao trách nhiệm của Bộ trưởng trong mọi hoạt động của Bộ.
– Tổ chức bộ máy của Bộ theo hướng quản lý đa ngành, đa lĩnh vực, tinh
gọn, hiệu lực, hiệu quả; chỉ thành lập tổ chức mới khi đáp ứng đủ các điều kiện
theo quy định của pháp luật.
– Phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc
Bộ bảo đảm không chồng chéo hoặc bỏ sót nhiệm vụ.
– Công khai, minh bạch và hiện đại hóa hoạt động của Bộ.
1.4. Cơ cấu tổ chức của Bộ
Cơ cấu tổ chức của Bộ gồm: Vụ; Văn phòng; Thanh tra; Cục (nếu có); Tổng
cục (nếu có); đơn vị sự nghiệp công lập.
Các đơn vị sự nghiệp công lập được quy định tại Nghị định quy định chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của từng Bộ, gồm: Các đơn vị nghiên
cứu chiến lược, chính sách về ngành, lĩnh vực; Báo, tạp chí; Trung tâm Thông tin;
Trường hoặc Trung tâm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức; Học viện thuộc Bộ.
Số lượng cấp phó của người đứng đầu văn phòng, thanh tra, vụ, cục, tổng
cục, đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện theo quy định của Luật tổ chức Chính phủ.
Nghị định nêu rõ, không tổ chức phòng trong vụ. Riêng trường hợp vụ có
nhiều mảng công tác hoặc khối lượng công việc lớn, Bộ trình Chính phủ quyết
định số lượng phòng trong vụ tại Nghị định quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền
hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ.
1.5. Nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ và Cơ quan ngang Bộ
Được quy định trong toàn bộ Chương II với 11 Điều về: Pháp luật; chiến
lược, quy hoạch, kế hoạch; hợp tác quốc tế; cải cách hành chính; quản lý nhà nước
các dịch vụ sự nghiệp công thuộc ngành, lĩnh vực; doanh nghiệp, hợp tác xã và các
loại hình kinh tế tập thể, tư nhân khác; hội, tổ chức phi Chính phủ; tổ chức bộ máy,
biên chế công chức và số lượng người làm việc trong đơn vị sự nghiệp công lập; về
cán bộ, công chức, viên chức; kiểm tra, thanh tra; quản lý tài chính, tài sản.
Cụ thể, Bộ có nhiệm vụ trình Chính phủ dự án luật, dự thảo nghị quyết của
Quốc hội; dự án pháp lệnh, dự thảo nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội; dự
thảo nghị định của Chính phủ theo chương trình, kế hoạch xây dựng pháp luật
hàng năm của Chính phủ và các nghị quyết, dự án, đề án theo phân công của Chính
phủ, Thủ tướng Chính phủ.
Bên cạnh đó, Bộ còn có nhiệm vụ trình Chính phủ có ý kiến về các dự án
luật, pháp lệnh do các cơ quan, tổ chức, đại biểu Quốc hội trình Quốc hội, Ủy ban
thường vụ Quốc hội liên quan đến ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của Bộ;
trình Chính phủ quyết định các biện pháp để tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị
quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội, lệnh,
quyết định của Chủ tịch nước theo phân công của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ…
Trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chiến lược, quy hoạch, kế hoạch
phát triển dài hạn, trung hạn, hàng năm và các dự án, công trình quan trọng quốc
gia thuộc ngành, lĩnh vực theo quy định của pháp luật; công bố (trừ những nội
dung thuộc bí mật nhà nước) và tổ chức chỉ đạo thực hiện chiến lược, quy hoạch,
kế hoạch sau khi được phê duyệt. Thẩm định về nội dung các báo cáo nghiên cứu
tiền khả thi và báo cáo nghiên cứu khả thi các chương trình, dự án, đề án thuộc
ngành, lĩnh vực quản lý của Bộ; phê duyệt và quyết định đầu tư các dự án thuộc
thẩm quyền của Bộ theo quy định của pháp luật.
– Về cải cách hành chính, Bộ trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết
định việc phân cấp nhiệm vụ quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực cho chính quyền
địa phương; quyết định phân cấp hoặc ủy quyền cho chính quyền địa phương thực
hiện một hoặc một số nhiệm vụ, quyền hạn thuộc thẩm quyền của Bộ; quyết định
và tổ chức thực hiện kế hoạch cải cách hành chính, công khai thủ tục hành chính
thuộc ngành, lĩnh vực; quyết định phân cấp hoặc ủy quyền cho các cơ quan, đơn vị
trực thuộc thực hiện một hoặc một số nhiệm vụ, quyền hạn thuộc thẩm quyền của
Bộ; cải cách tổ chức bộ máy của Bộ bảo đảm tinh gọn, hợp lý, giảm đầu mối, bao
quát đầy đủ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ theo phân công của Chính
phủ; thực hiện đổi mới phương thức làm việc, hiện đại hóa công sở, văn hóa công
sở và ứng dụng các kết quả nghiên cứu khoa học, công nghệ vào hoạt động của Bộ.
Về quản lý nhà nước các dịch vụ sự nghiệp công thuộc ngành, lĩnh vực, Bộ
trình Chính phủ ban hành cơ chế, chính sách về cung ứng các dịch vụ sự nghiệp
công; thực hiện xã hội hóa các hoạt động cung ứng dịch vụ sự nghiệp công; cơ chế
tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập thuộc lĩnh vực quản lý; trình Thủ tướng
Chính phủ quy hoạch mạng lưới các đơn vị sự nghiệp công lập theo ngành, lĩnh
vực; danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước thuộc lĩnh vực quản lý…
Bộ cũng có nhiệm vụ trình Chính phủ ban hành cơ chế, chính sách khuyến
khích, hỗ trợ và các chương trình, chiến lược định hướng phát triển doanh nghiệp,
hợp tác xã, các loại hình kinh tế tập thể, tư nhân khác thuộc các thành phần kinh tế
trong ngành, lĩnh vực. Kiểm tra việc thực hiện các quy định đối với ngành, nghề
kinh doanh, dịch vụ có điều kiện theo quy định của pháp luật và xử lý vi phạm thuộc thẩm quyền.
– Về tổ chức bộ máy, biên chế công chức và số lượng người làm việc trong
đơn vị sự nghiệp công lập, Bộ có nhiệm vụ trình Chính phủ quy định về chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Bộ và của cơ quan thuộc Chính phủ được
phân công quản lý; trình Chính phủ quyết định thành lập, tổ chức lại, giải thể tổng
cục và tổ chức tương đương (sau đây gọi chung là tổng cục), vụ, cục và tương
đương thuộc Bộ. Trình Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập, tổ chức lại, giải
thể đơn vị sự nghiệp công lập thuộc thẩm quyền quyết định của Thủ tướng Chính
phủ; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của tổng cục thuộc Bộ.
Quyết định thành lập, tổ chức lại, giải thể các đơn vị sự nghiệp công lập
thuộc thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Hướng dẫn việc phân loại, xếp
hạng các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc ngành, lĩnh vực được giao quản lý. Quy
định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của vụ, cục, thanh tra, văn
phòng, đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Bộ; chi cục, đơn vị sự nghiệp công lập
thuộc cục; vụ, cục, văn phòng, đơn vị sự nghiệp công lập thuộc tổng cục theo quy định của pháp luật…
– Về cán bộ, công chức, viên chức, Bộ có trách nhiệm trình Thủ tướng
Chính phủ quyết định bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức, cho từ chức, tạm đình chỉ
công tác đối với Thứ trưởng. Quy định tiêu chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ các
ngạch công chức, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp viên chức chuyên ngành thuộc
lĩnh vực được giao quản lý sau khi thống nhất với Bộ Nội vụ. Quy định tiêu chuẩn
chức danh lãnh đạo, quản lý của các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ; hướng dẫn tiêu
chuẩn chức danh lãnh đạo, quản lý của các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban
nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Quản lý cán bộ, công chức, viên
chức và người lao động thuộc Bộ theo quy định của pháp luật… Chương 2
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC VÀ HOẠT
ĐỘNG CÁC BỘ VÀ CƠ QUAN NGANG BỘ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1 Thực trạng cơ cấu tổ chức của các Bộ, cơ quan ngang Bộ
Từ nhiệm kỳ Chính phủ khóa XII đến nay luôn duy trì cơ cấu 22 Bộ, cơ
quan ngang Bộ và 08 cơ quan trực thuộc Chính phủ. Về tổ chức của các bộ, cơ
quan ngang bộ, đã từng bước phân định rõ hơn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn
của các đơn vị, bộ phận thuộc cơ cấu bên trong của các cơ quan này, tách chức
năng quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực với chức năng đại diện chủ sở hữu nhà
nước đối với vốn và tài sản tại doanh nghiệp, hạn chế dần sự can thiệp trực tiếp
vào sản xuất, kinh doanh và hoạt động sự nghiệp, dịch vụ công. Thực hiện đúng
quy định về tiêu chí thành lập các tổ chức bên trong của các Bộ, cơ quan ngang Bộ
như cục, vụ, tổng cục; cơ cấu tổ chức bên trong tiếp tục được sắp xếp, kiện toàn
phù hợp hơn với chức năng, nhiệm vụ, phạm vi, đối tượng quản lý và tính chất
hoạt động của từng tổ chức. Đã giảm bớt việc thành lập đơn vị cấp phòng trong vụ
(chỉ thành lập ở những vụ có nhiều mảng công tác hoặc khối lượng công việc lớn).
Vì vậy, đã hạn chế đáng kể việc thành lập mới các phòng trong vụ, cục, chi cục
thuộc các Bộ, cơ quan ngang Bộ.
Đồng thời, đã và đang tiến hành sắp xếp lại các đơn vị sự nghiệp công lập
thuộc Bộ, cơ quan ngang Bộ theo hướng chỉ giữ lại các đơn vị sự nghiệp công lập
phục vụ công tác quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực thuộc Bộ, như: nghiên
cứu chiến lược, chính sách về ngành, lĩnh vực; báo; tạp chí; tin học, đào tạo, bồi
dưỡng cán bộ, công chức, viên chức. Các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Bộ được
rà soát, sắp xếp phù hợp với quy hoạch mạng lưới các đơn vị sự nghiệp công lập
theo ngành, lĩnh vực và đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động cung ứng dịch vụ sự
nghiệp công thuộc ngành, lĩnh vực. Tính đến ngày 30/6/2021, số lượng các vụ và
tương đương thuộc bộ giảm 3,1% (năm 2015 có 257 đơn vị, đến năm 2021 còn 249
đơn vị năm 2021) và số lượng các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc các bộ, ngành
giảm 11% (từ 1.123 đơn vị xuống 998 đơn vị)(2). Ví dụ, năm 2018, Bộ Công an bỏ
06 tổng cục; sắp xếp giảm gần 60 đơn vị cấp cục, gần 300 đơn vị cấp phòng, sáp
nhập 20 sở cảnh sát phòng cháy, chữa cháy.
Một số Bộ đã sắp xếp lại cơ cấu tổ chức bên trong theo hướng tách đơn vị
tham mưu xây dựng chính sách (vụ) với đơn vị thực thi chính sách (cục, tổng cục).
Tại Bộ Tài chính, đã sáp nhập Vụ Chính sách thuế (đơn vị thuộc Bộ) với Tổng cục
Thuế và Tổng cục Hải quan, giúp cơ cấu tổ chức cho hợp lý hơn. Việc tách bạch
chức năng tham mưu xây dựng chính sách với chức năng thực thi chính sách trong
tổ chức của Bộ là phù hợp với tinh thần cải cách hành chính nhà nước, khắc phục
được tình trạng trùng lắp chức năng, nhiệm vụ trong hoạt động của tổng cục trực
thuộc Bộ, đồng thời đảm bảo được vai trò quản lý, điều hành trực tiếp của Bộ
trưởng đối với các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của Bộ. Có thể nói, trong thời
gian qua các Bộ, cơ quan ngang Bộ đã tiến hành rà soát, điều chỉnh mối quan hệ
phối hợp giữa các tổ chức, đơn vị trong nội bộ, khắc phục dần tình trạng chồng
chéo hoặc bỏ sót công việc; đã hoàn thiện quy chế hoạt động của cơ quan, tăng
cường sự hợp tác, phối hợp giữa các tổ chức, đơn vị, làm cho bộ máy vận hành
được thông suốt, suôn sẻ hơn.
Tuy nhiên, sau quá trình sắp xếp, điều chỉnh, cơ cấu bộ máy bên trong của
các Bộ, cơ quan ngang Bộ vẫn còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc trung gian; chức
năng, nhiệm vụ và thẩm quyền, trách nhiệm giữa một số lĩnh vực vẫn còn giao
thoa, đan xen hoặc phân công chưa thực sự phù hợp hoặc chưa đủ rõ, dẫn đến khó
xác định trách nhiệm khi có vấn đề xảy ra. Cơ cấu tổ chức bộ máy của một số Bộ
vẫn tiếp tục tăng thêm một số tổng cục, cục, vụ trong Bộ và phòng, ban trong cục,
vụ; trong đó có một số tổ chức mới ra đời chưa thực sự cần thiết và làm tăng thêm
đáng kể biên chế hành chính tại các cơ quan này trong những năm gần đây. Việc
điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ của các Bộ, cơ quan ngang Bộ còn chậm, chưa
phù hợp với yêu cầu quản lý nhà nước và dịch vụ công trong điều kiện phát triển
nền kinh tế thị trường và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Các bộ,
ngành vẫn can thiệp khá nhiều vào hoạt động dịch vụ công của các đơn vị sự
nghiệp công lập và hoạt động của doanh nghiệp; trực tiếp thực hiện nhiều công
việc của chính quyền địa phương; việc phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà
nước và dịch vụ công giữa Trung ương và địa phương còn hạn chế, bất hợp lý;
chậm trễ, thiếu kiên quyết trong điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ.
Mặt khác, cơ cấu bộ máy bên trong của các Bộ, cơ quan ngang Bộ vẫn chưa
thực sự tinh gọn, thậm chí tiếp tục tăng về số lượng và quy mô của các tổ chức.
Việc thành lập mới các tổng cục trên cơ sở hợp nhất hoặc nâng cấp các cục, vụ ở
một số Bộ trong những năm gần đây có phần không thật sự cần thiết, bởi vì hai
chức năng tham mưu xây dựng chính sách, pháp luật và thực thi chính sách, pháp
luật đều tập trung vào tổng cục (hoặc tổ chức tương đương) làm cho mỗi tổng cục
này vô hình trung giống như một bộ quản lý chuyên ngành (còn được ví như là “bộ
trong bộ”), dẫn đến Bộ trưởng khó nắm bắt được công việc cụ thể của từng ngành,
lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý mà chỉ như là cấp trung gian giữa Tổng cục trưởng
và Thủ tướng Chính phủ, do đó không thể hoàn thành tốt được vai trò của người
đứng đầu Bộ, cơ quan ngang Bộ.
Việc thành lập tổng cục chỉ phù hợp với các tổ chức thực thi chính sách,
pháp luật được tổ chức theo ngành dọc từ Trung ương đến địa phương, trong khi
phần lớn các tổng cục chỉ giới hạn nhiệm vụ ở cấp Trung ương (là một đơn vị
thuộc Bộ), không có hệ thống ngành dọc từ Trung ương đến địa phương. Do vậy,
các tổng cục này về tính chất hoạt động cũng giống như cục, nhưng lại làm tăng
thêm một cấp trung gian trong cơ cấu tổ chức bộ máy của Bộ. Mặt khác, còn làm
tăng thêm một số đơn vị tham mưu cho lãnh đạo tổng cục trong công tác quản lý,
điều hành… làm cho bộ máy của Bộ cồng kềnh, nhiều đầu mối trung gian và tăng
thêm biên chế. Bên cạnh đó, một số cơ quan trực thuộc Chính phủ trước đây, nay
sáp nhập vào Bộ, nhưng chưa hoặc chậm được sắp xếp lại cơ cấu bộ máy mà về cơ
bản vẫn giữ như cũ, không phát huy được ưu thế của việc tổ chức Bộ đa ngành, đa
lĩnh vực. Tại một số Bộ, cơ quan ngang Bộ vẫn thành lập thêm một số vụ và tương
đương chưa thực sự xuất phát từ yêu cầu nhiệm vụ cả về khối lượng và tính chất
công việc, không phù hợp với yêu cầu cải cách tổ chức bộ máy hiện nay.
2.2. Phương hướng và giải pháp hoàn thiện tổ chức và hoạt động các Bộ
và cơ quan ngang Bộ ở Việt Nam hiện nay
2.2.1. Phương hướng
Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết số 20/NQ-CP về một số nhiệm vụ, giải
pháp triển khai sắp xếp tổ chức bộ máy của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ.
Nghị quyết nêu rõ, để công tác sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước được thực
hiện thống nhất ngay sau khi Chính phủ ban hành Nghị định quy định chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ, Chính phủ quyết nghị:
1- Về tổ chức quán triệt việc thi hành, công tác thông tin, tuyên truyền, vận động
Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có trách nhiệm tổ chức
quán triệt việc thi hành Nghị định quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ
cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ ngay sau khi
Chính phủ ban hành Nghị định bằng các hình thức, cách thức phù hợp.
Thông tin, tuyên truyền, vận động cán bộ, công chức, viên chức, người lao
động thực hiện nghiêm các chủ trương, quy định của Đảng, Quốc hội, Chính phủ;
làm tốt công tác chính trị, tư tưởng, tạo sự thống nhất cao trong nhận thức và hành
động của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong quá trình sắp xếp,
kiện toàn cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ.
2- Về rà soát, sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ văn bản
Bộ Nội vụ chủ trì, phối hợp các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính
phủ có liên quan tiếp tục rà soát và hoàn thiện pháp luật về tổ chức bộ máy, phân
cấp, phân quyền theo tinh thần Nghị quyết số 04/NQ-CP ngày 10/1/2022 của
Chính phủ về đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước.
Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ rà soát các văn bản quy
phạm pháp luật do mình chủ trì soạn thảo thuộc ngành, lĩnh vực quản lý, kịp thời
sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ theo thẩm quyền hoặc đề xuất cơ quan có thẩm quyền sửa
đổi, bổ sung, bãi bỏ văn bản theo lộ trình phù hợp.
Chậm nhất là 06 tháng kể từ ngày Nghị định quy định chức năng, nhiệm vụ,
quyền hạn và cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ
có hiệu lực, các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có trách nhiệm
ban hành văn bản quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của
tổ chức hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập thuộc cơ cấu tổ chức của bộ, cơ
quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ.
Đối với văn bản quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức
của các tổng cục, cục được bộ đề xuất Chính phủ giao chức năng thanh tra chuyên
ngành theo quy định của Luật Thanh tra thì thời hạn hoàn thành là trước ngày 1/7/2023.
Đối với các tổ chức hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập được thành lập do
sắp xếp, tổ chức lại, trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày Nghị định quy định chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan
thuộc Chính phủ có hiệu lực, cơ quan có thẩm quyền có trách nhiệm hoàn thành
xong các thủ tục sắp xếp, tổ chức lại và ban hành văn bản quy định chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của tổ chức, đơn vị.
3- Về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính
Tổng cục tổ chức lại thành các cục, vụ và cục thuộc bộ tổ chức lại thành vụ
thì việc thực hiện chức năng xử phạt vi phạm hành chính của tổng cục, cục do
Thanh tra bộ, cục thuộc bộ, Ủy ban nhân dân các cấp đang có thẩm quyền xử phạt
thực hiện theo quy định của pháp luật cho đến khi có quy định mới thay thế.
Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trong phạm vi quản lý có
trách nhiệm rà soát, xác định các chức danh đang có thẩm quyền xử phạt nhưng có
sự thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn khi thực hiện phương án sắp xếp, tổ chức lại các tổ chức hành chính:
- Trường hợp các tổ chức thuộc bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính
phủ được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành, sau khi được sắp xếp
lại có sự thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn nhưng vẫn tiếp tục được giao thực hiện
chức năng thanh tra chuyên ngành, thì các chức danh thuộc các tổ chức này do
Chính phủ quy định thẩm quyền xử phạt theo Điều 46 Luật Xử lý vi phạm hành chính.
- Trường hợp các tổ chức thuộc bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính
phủ không phải là cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành
sau khi được sắp xếp lại có sự thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn hoặc là cơ quan
được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành nhưng sau khi được sắp xếp
lại không còn được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành, thì các chức
danh thuộc các tổ chức này do Chính phủ quy định thẩm quyền xử phạt sau khi
được sự đồng ý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội theo khoản 2 Điều 53 Luật Xử lý vi phạm hành chính.
Trên cơ sở kết quả rà soát, phân loại, bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ đề xuất cụ thể nội dung sửa đổi, bổ sung về thẩm quyền xử phạt vi
phạm hành chính tại các Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực
quản lý. Kết quả rà soát và nội dung đề xuất gửi về Bộ Tư pháp trước ngày 15/3/2023.
Trường hợp chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính có sự
thay đổi về tên gọi nhưng không có sự thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn thì thẩm
quyền xử phạt của chức danh đó được giữ nguyên.
Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ rà soát, gửi Bộ Tư pháp
tổng hợp để đề xuất sửa đổi tên các chức danh cho phù hợp với chức danh mới tại
Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định quy định về xử phạt vi
phạm hành chính trong các lĩnh vực liên quan đến thẩm quyền xử phạt vi phạm
hành chính của các chức danh.
Bộ Tư pháp tổng hợp đề xuất của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ và xây dựng Báo cáo của Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc vụ
cho ý kiến về việc chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính có sự
thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn (nếu có). Thời hạn hoàn thành là Quý II năm 2023.
Trên cơ sở tổng hợp đề xuất của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ, ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (nếu có), Bộ Tư pháp xây dựng
Nghị định của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định quy định
về xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực liên quan đến thẩm quyền xử
phạt vi phạm hành chính của các chức danh theo trình tự, thủ tục rút gọn, trình
Chính phủ ban hành trước ngày 1/7/2023.
4- Về thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành
Cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành theo quy
định tại Nghị định số 07/2012/NĐ-CP ngày 9/2/2012 của Chính phủ quy định về
cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành và hoạt động thanh
tra chuyên ngành và các Nghị định quy định tổ chức và hoạt động thanh tra ngành,
lĩnh vực trong một số lĩnh vực có sự thay đổi tên gọi của tổ chức cấp cục, chi cục
(không thay đổi về chức năng, nhiệm vụ) khi sắp xếp tổ chức bộ máy hoặc trường
hợp sáp nhập/hợp nhất cục, chi cục thì tổ chức mới được tiếp tục thực hiện chức
năng thanh tra chuyên ngành cho đến khi có quy định mới thay thế.
Trường hợp tổng cục tổ chức lại thành các cục, vụ (có thay đổi về chức
năng, nhiệm vụ) thì việc thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành của tổng cục
do cục tổ chức lại từ tổng cục thực hiện sau khi thống nhất ý kiến với Thanh tra
Chính phủ; trong trường hợp chưa thống nhất thì do Thanh tra bộ thực hiện.
Trường hợp cục tổ chức lại thành vụ thì việc thực hiện chức năng thanh tra
chuyên ngành của cục do Thanh tra bộ thực hiện.
Thanh tra Chính phủ hướng dẫn các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ việc thực hiện pháp luật về thanh tra chuyên ngành. Trường hợp khó
khăn, vướng mắc, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.
5- Về giải quyết một số vướng mắc, khó khăn khi tổ chức lại tổng cục thành
cục, cục thuộc bộ thành vụ
Về việc giải quyết các thủ tục hành chính liên quan đến người dân, doanh nghiệp:
Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ khẩn trương ban hành
văn bản phân công đơn vị thuộc bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ
tiếp tục thực hiện thủ tục hành chính liên quan đến người dân, doanh nghiệp và
công bố công khai trên Cổng thông tin điện tử của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan
thuộc Chính phủ và các hình thức khác phù hợp để người dân, doanh nghiệp biết,
thực hiện. Thời hạn hoàn thành trước ngày 15/3/2023.
Về đầu mối quốc gia trong việc thực hiện các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên:
Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ chủ động rà soát nội
dung các điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế mà tổng cục thuộc bộ, cơ quan
ngang bộ đang được giao làm đại diện của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam; xây dựng phương án xử lý và có văn bản thông báo về việc thay đổi cơ quan,
tổ chức làm đầu mối, tổ chức triển khai điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế (nếu
có). Thời hạn hoàn thành trước ngày 15/3/2023.
Các bộ, cơ quan ngang bộ chủ trì thực hiện điều ước quốc tế, thoả thuận
quốc tế trao đổi, phối hợp với Bộ Ngoại giao khi có khó khăn, vướng mắc về đối
ngoại, để tìm cách tháo gỡ, trường hợp cần thiết, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng
Chính phủ xem xét, quyết định.
6- Về việc bố trí cán bộ, công chức, viên chức và giải quyết chế độ, chính sách
Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có trách nhiệm tiến
hành sắp xếp tổ chức bộ máy, đánh giá, phân loại, bố trí đội ngũ cán bộ, công
chức, viên chức tại các tổ chức hành chính, đơn vị sự nghiệp mới được hình thành
sau khi sắp xếp, bảo đảm lựa chọn được những người có phẩm chất, năng lực để
đảm nhận những vị trí công việc mới; xây dựng kế hoạch, lộ trình và thực hiện
việc sắp xếp số lượng lãnh đạo, quản lý, số lượng cán bộ, công chức, viên chức dôi
dư gắn với thực hiện tinh giản biên chế tại tổ chức hành chính, đơn vị sự nghiệp mới hình thành.
Giải quyết chế độ, chính sách đối với các cán bộ, công chức, viên chức,
người lao động dôi dư trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy theo quy định của
Chính phủ về tuyển dụng, sử dụng, quản lý cán bộ, công chức, viên chức; giải
quyết chế độ thôi việc, chính sách tinh giản biên chế và các chính sách khác theo
pháp luật hiện hành; thực hiện sắp xếp lại số lượng cấp phó của người đứng đầu
các tổ chức, đơn vị sau khi tiến hành sắp xếp tổ chức bộ máy được thực hiện theo
quy định pháp luật hiện hành.
Rà soát, xây dựng và hoàn thiện danh mục, số lượng vị trí việc làm, điều
chỉnh số lượng biên chế phù hợp tổ chức bộ máy sau khi sắp xếp lại.
7- Về tài chính, tài sản và cấp đổi, thu hồi con dấu
Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ xây dựng phương án,
đề án tiếp nhận, bàn giao tài sản, tài chính, công nợ (nếu có); sử dụng trụ sở làm
việc, tài sản, cơ sở vật chất của các tổ chức, đơn vị thực hiện giải thể hoặc sắp xếp
tổ chức lại bảo đảm sử dụng hiệu quả, tránh lãng phí, thất thoát tài sản khi đưa vào
khai thác, sử dụng; thực hiện thủ tục cấp, thu hồi con dấu khi sắp xếp tổ chức theo
quy định của pháp luật hiện hành.
Việc quản lý, xử lý ngân sách nhà nước, tài sản công của các cơ quan, đơn vị
thuộc bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ khi thực hiện sắp xếp tổ
chức bộ máy thực hiện theo quy định của pháp luật về quản lý ngân sách nhà nước
và quản lý tài sản công.
Trong trường hợp khó khăn, vướng mắc, các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan
thuộc Chính phủ có trách nhiệm trao đổi, phối hợp với Bộ Tài chính để có phương án giải quyết.
Bộ Công an, Bộ Quốc phòng hướng dẫn về đăng ký, cấp đổi, thu hồi con
dấu của các tổ chức, đơn vị khi sắp xếp tổ chức, tổ chức lại theo thẩm quyền.
8- Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ đẩy mạnh thực hiện
cơ chế tự chủ của các đơn vị sự nghiệp trực thuộc theo yêu cầu của Nghị quyết số
19-NQ/TW và quy định của Chính phủ về thành lập, tổ chức lại, giải thể đơn vị sự
nghiệp, về số lượng người làm việc trong đơn vị sự nghiệp.
9- Về tăng cường năng lực và việc bố trí nguồn lực bảo đảm điều kiện hoạt
động cho tổ chức mới được thành lập
Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có trách nhiệm tăng
cường năng lực cho tổ chức mới được thành lập, ổn định công việc; quan tâm bố trí
nguồn lực, tổ chức công việc hợp lý, hiệu quả để đảm bảo tính thông suốt, kịp thời
trong giải quyết công việc với người dân, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp.
2.2.2. Giải pháp tiếp tục tổ chức và hoạt động các Bộ và cơ quan ngang
Bộ ở Việt Nam hiện nay
Một là, tiếp tục điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ của các Bộ, cơ quan ngang
Bộ theo hướng tập trung thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước ở cấp vĩ mô,
loại bỏ những nhiệm vụ về quản lý doanh nghiệp và giảm các nhiệm vụ hoạt động sự nghiệp công.
Việc sắp xếp, hoàn thiện cơ cấu bộ máy phải trên cơ sở điều chỉnh lại chức
năng, nhiệm vụ theo tinh thần cải cách hành chính nhà nước. Theo đó, các Bộ, cơ
quan ngang Bộ chỉ tập trung thực hiện chức năng quản lý nhà nước ở tầm vĩ mô
(xây dựng và hướng dẫn thực hiện thể chế, chính sách, cơ chế; thanh tra, kiểm tra);
cơ cấu lại, đảm bảo phù hợp với quy hoạch mạng lưới các đơn vị sự nghiệp công
lập, chỉ giữ lại các đơn vị phục vụ nhiệm vụ chính trị và các đơn vị đầu ngành gắn
với chức năng, nhiệm vụ của Bộ đáp ứng đầy đủ các tiêu chí, điều kiện thành lập
theo quy định; đảm bảo quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các tổ chức sự
nghiệp, dịch vụ công theo quy định. Tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền giữa
Trung ương và địa phương, chuyển giao cho chính quyền địa phương đảm nhiệm
các công việc của quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công mà họ thực hiện có