Phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông chọn lọc hay nhất Ngữ văn 12
1. Dàn ý bài Ai đã đặt tên cho dòng sông
1.1. Mở bài Ai đã đặt tên cho dòng sông
* Giới thiệu tác giả, tác phẩm:
- Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937) là nhà văn xứ Huế, có phong cách nghệ thuật độc đáo với sở trường là
tùy bút, bút kí. Ông là một trong những cây bút viết kí xuất chúng của văn học Việt Nam giai đoạn hiện đại
- Bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một trong rất nhiều tác phẩm nổi bật cho phong cách kí của tác
giả. Tác phẩm ca ngợi những vẻ đẹp riêng dòng sông Hương chảy qua xứ Huế bằng góc nhìn đầy tinh tế
với thiên nhiên và con người để thấy hết tầm trí tuệ với những kiến thức uyên thâm về lịch sử, văn hóa
phong phú, đa dạng và cả tâm hồn đậm chất thơ. Đây là tác phẩm được rút từ tập bút kí cùng tên thể hiện
cái “tôi” uyên bác trữ tình và vẻ đẹp của thiên nhiên xứ Huế.
1.2. Thân bài Ai đã đặt tên cho dòng sông a. Nhan đề bài kí:
- Nhan đề độc đáo, mới lạ bằng cách sử dụng câu hỏi tu từ.
- Nhấn mạnh vẻ đẹp trữ tình của sông Hương - dòng sông lịch sử, cho thấy khát vọng về cái đẹp và xây
dựng cái đẹp của con người xứ Huế.
b. Vẻ đẹp sông Hương
- Dưới góc độ địa lí
+ Sông Hương ở thượng nguồn:
Nhìn từ thượng nguồn, sông Hương có mối quan hệ mật thiết với dãy Trường Sơn.
Sông Hương rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn.
Sông Hương mang dáng vẻ trữ tình hiện đại.
Sông Hương hiện ra như một cô gái Di-gan phóng khoáng, man dại.
Nghệ thuật: Động từ, tính từ gây ấn tượng mạnh, so sánh, nhân hóa táo bạo.
-> Từ đó làm toát lên vẻ đẹp kỳ vĩ: chảy “"rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những
đáy vực bí ẩn…"; "phóng khoáng và man dại" của sông Hương.
+ Sông Hương trước khi vào kinh thành Huế
Sông Hương chuyển dòng, ẩn mình trong cuộc hành trình giữa lòng Trường Sơn, "ém chìa khóa trong
những hang đá dưới chân núi Kim Phụng". Trở thành người tình dịu dàng và chung thủy của cố đô.
Toàn bộ thủy trình của dòng sông như một cuộc kiếm tìm có ý thức.
Sông Hương là người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng châu hóa đầy hoang dại.
+ Sông Hương chảy vào thành phố Huế:
Sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long.
Dòng sông kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam - Đông Bắc, tự uốn một cánh cung rất nhẹ
nhàng sang đến Cồn Hến, dòng sông mềm mại hẳn đi như một tiếng "vâng" không nói ra của tình yêu.
Sông Hương duy nhất thuộc về một thành phố, là niềm tự hào của xứ Huế.
Nhìn bằng con mắt hội họa, sông Hương và những chi lưu của nó tạo nên những nét cổ kính của cố đô.
Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương như một điệu "slow" dành riêng cho xứ Huế.
-> Tác giả đã sử dụng biện pháp nhân hóa để thể hiện nội tâm hóa hình dáng dòng sông: "Đó là nỗi vương
vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu". Phép nhân hóa như một biện pháp đắt giá thổi hồn vào dòng
sông và hơn cả là để nhà văn có thể kết nối sông Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu Hóa
xưa và xứ Huế ngày hôm nay
- Trong mối quan hệ với lịch sử
+ Với góc nhìn lịch sử, dòng sông Hương lại không còn là một cô gái "Di gan man dại", cũng không còn là
"người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa" mà đã trở thành một chứng nhân lịch sử với những
biến chuyển lớn của non sông. Sông Hương như "sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc".
-> Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất hùng tráng và trữ tình. Sông Hương như một bản anh hùng ca bi
tráng, còn giữa đời thường thì lại là một bản tình ca.
+ Tác giả đã nhìn thấy những dấu tích lịch sử từ dòng sông; từng nhánh sông nhỏ đến "những cây đa, cây
cừa cổ thụ" cũng chất chứa trong đó một phần của lịch sử.
-> Chất trữ tình có đôi chút giảm đi để nhường chỗ cho chất phóng sự với những dấu ấn sự kiện lịch sử.
- Dưới góc độ văn hoá:
+ Sông Hương – dòng sông âm nhạc:
Chính những âm thanh đặc biệt của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, tiếng mái chèo
khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…) đã hình thành nên những làn điệu hò da diết và
một nền âm nhạc cổ điển đáng nhớ nơi đất Huế. Cũng chính trên dòng sông ấy, những câu hò Huế được
cất lên tự nhiên nhất làm mênh mang, xao xuyến lòng người…
- Sông Hương – dòng sông thi ca:
+ Tác giả đã thổi hồn vào những vần thơ tâm đắc của Tản Đà về Huế: “Dòng sông trắng – Lá cây xanh”. Từ
hình ảnh thơ trên kết hợp cùng với tâm hồn thơ của tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng rõ rang
nhất cho sự tương giao giữa những tâm hồn nghệ sĩ với những rung động nhạy cảm về sắc biếc đặc trưng
của thiên nhiên đất Huế.
-> Bằng vốn kiến thức văn học giàu có và phong phú mà tác giả đã chạm tới linh hồn của một dòng sông
mà văn chương vẫn luôn gọi tên.
1.3. Kết bài Ai đã đặt tên cho dòng sông
Khái quát giá trị nghệ thuật và giá trị nội dung của tác phẩm
2. Phân tích tác phẩm ai đã đặt tên cho dòng sông
Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là một bài bút kí nổi tiếng của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường. Ông
là một nhà văn mang nặng ân tình với xứ Huế. Tác phẩm của ông đã lột tả được hết vẻ đẹp và linh hồn của
dòng sông Hương, con sông mang đậm đặc trưng và dấu ấn của xứ Huế mộng mơ
Trước hết, tác giả dẫn ta trở về với khúc sông thượng nguồn để khám phá. Trước khi về với vùng châu thổ
êm đềm, sông Hương có nét đẹp hoang sơ và dữ dội. Nhà văn đã ví dòng sông như một cô gái Di-gan
"phóng khoáng và man dại". Bởi rừng già ở thượng nguồn đã hun đúc nên bản lĩnh gan dạ cùng tâm hồn tự
do, trong sáng cho dòng sông Hương.
Tới khi ra khỏi rừng già, sông Hương đã thu lại vẻ dữ dội mà chuyển mình dịu dàng, trí tuệ, mang vẻ đẹp
kín đáo, lắng sâu của người con gái. Vẻ đẹp sông Hương hiện lên với hai nét tính cách: vừa phóng khoáng,
man dại, vừa dịu dàng, thơ mộng, đắm say
Ra khỏi rừng, sông Hương như bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài để hiện lên vóc dáng và sức sống mới. Nó
"chuyển dòng liên tục", "uốn mình theo những đường cong thật mềm". Sông Hương chảy trôi qua ngã ba
Tuần, điện Hòn Chén, vấp Ngọc Trản, bãi đất Nguyệt Biều, Lương Quán rồi chuyển hướng về phía Đông
Bắc, ôm lấy chân chùa Thiên Mụ và xuôi dần về Huế. Tất cả những nơi nó chảy qua đã nhuốm một vẻ đẹp
"trầm mặc như triết lí, như cổ thi" cho chính dòng sông. Và kéo dài bằng tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân vang.
Đến thành phố, sông Hương như tìm thấy chính mình. Nó "vui tươi" hẳn lên giữa những biển bãi xanh biếc
của vùng ngoại ô Kim Long. Ở đoạn văn này, tác giả liên tưởng sông Hương như người con xa xứ háo hức
được trở lại mảnh đất quê hương để ngắm nhìn xứ Huế từ xa và nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in
trên bầu trời nhỏ nhắn như vầng trăng non. Phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông ta thấy cách so sánh này
vừa thể hiện hình dáng độc đáo của cầu Trường Tiền, vừa gợi nét trong sáng, thanh mảnh của người con gái Huế.
Nhà văn vẫn còn ngắm nhìn sông Hương một cách đắm say ở Cồn Giã Viên để khám phá ra, sông Hương
"uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến". Đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như tiếng
nói "Vâng ạ" e ấp, ngọt ngào, kín đáo trong tình yêu. Trong khoảnh khắc trùng lai giữa lòng thành phố, sông
Hương trở thành người tài nữ đánh đàn giữa đêm khuya mà cái hồn của nó đã thấm vào những trang Kiều và âm nhạc Huế.
Trước khi hòa vào biển cả, ở cửa biển Thuận An, sông Hương lại đẹp đến nao lòng trong dáng vẻ lẳng lơ,
kín đáo khi ngoặt một khúc quanh rồi vươn tay lưu luyến ôm lấy lần cuối thành phố Huế thân yêu. Qua cách
phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông, những so sánh tài hoa của tác giả giúp ta nhận ra vẻ đẹp độc đáo,
sâu sắc của Hương giang giống như nàng Kiều trong đêm tình tự quyết chí đi tìm Kim Trọng để rơi một lời thề chung thủy, sắt son.
Trong hành trình khám phá vẻ đẹp sông hương từ thượng nguồn đến vùng hạ lưu, Hoàng Phủ Ngọc Tường
còn khám phá ra sông Hương mang vẻ đẹp của một vùng văn hóa truyền thống. Từ góc nhìn lịch sử, tác giả
điểm lại dấu ấn dòng sông trong lịch sử dân tộc: thế kỷ XV ở Dư địa chí của Nguyễn Trãi, thế kỷ XVIII qua
chiến thắng của anh hùng Nguyễn Huệ, thế kỷ XIX với máu của các cuộc khởi nghĩa, đi vào thời đại của
Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.
Với cái nhìn xuyên suốt ấy, dòng Hương giang thơ mộng đã tham gia, trải nghiệm cùng những bước thăng
trầm của lịch sử dân tộc. Sông Hương là vậy, qua cách phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông ta thấy nó biết
cách tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con
gái dịu dàng của đất nước.
Nếu như ở đoạn một và hai, sông Hương được cảm nhận chủ yếu trên bề rộng của không gian địa lý với
những liên tưởng độc đáo thì ở đoạn này, sông Hương được bố cục theo chiều sâu của lịch sử. Nó ghi dấu
những chiến công, lặng khóc cho những hy sinh âm thầm, vùng lên quật khởi,... Nó giống như một tấm gương soi vào lịch sử.
Phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông thì thấy Sông Hương như biết bao chiến sĩ vô danh trên dải đất hình
chữ S, sinh ra không phải cầm súng cầm mác nhưng kẻ thù buộc ta phải đấu tranh. Khi bình yên, họ lại trở
về với cuộc sống bình thường, trở về bản tính tự nhiên muôn thuở, như sông Hương "làm một người con
gái dịu dàng của đất nước".
Trong mối quan hệ với thi ca, sông Hương không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.
Có bao nhiêu người đến với sông Hương thì có bấy nhiêu lời thơ dạt dào, lai láng về dòng sông này. Từ
cách phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông ta thấy đó là dòng sông mơ màng với nỗi quan hoài vạn cổ
trong bóng chiều bảng lảng, là dòng sông "trắng - lá cây xanh" trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà và là dòng
sông hùng tráng "như kiếm dựng trời xanh" trong khí phách của Cao Bá Quát, là sức mạnh phục sinh của
tâm hồn, trong thơ Tố Hữu,…
Kết thúc phần một của bài ký, tác giả cất lên câu hỏi không phải để hỏi nguồn gốc của một danh xưng địa lý
thông thường mà là một sự nhấn mạnh, ẩn chứa niềm tự hào sâu sắc về dòng sông quê hương. Đồng thời,
gợi mở cho người đọc những hướng trả lời khác nhau bằng trải nghiệm văn hóa của bản thân.
Bài tùy bút đã thể hiện một bút pháp nghệ thuật độc đáo, tài hoa và phong tình của Hoàng Phủ Ngọc
Tường. Tác giả đã thể hiện chất thơ quyến rũ làm say lòng người qua phân tích Ai đã đặt tên cho dòng
sông. Những tri thức về địa lý, văn hóa, thi ca, âm nhạc của ông đã chung đúc thành trang văn tuyệt bút.