Phân tích bài thơ Đất nước hay nhất | Văn mẫu 12

Phân tích Đất nước Nguyễn Khoa Điềm tuyển chọn 29 bài văn mẫu CỰC CHẤT. Qua phân tích bài thơ Đất nước các bạn học sinh có thể lựa chọn cho mình một cách tiếp cận, một giọng điệu văn thích hợp, để sau đó nó trở thành kiến thức tâm đắc của chính mình.

24 12 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Dàn ý phân tích bài thơ Đất nước

Dàn ý số 1

I. Mở bài:

- Sơ lược về nền văn học 1945-1975, giới thiệu tác phẩm.

II. Thân bài:

a. Đất Nước có từ bao giờ?

- Đất Nước đã có từ rất lâu đời, gắn liền với những truyền thuyết, với những câu

chuyện cổ tích đã có từ những ngày xửa, ngày xưa.

- Gợi ra những truyền thống tốt đẹp của dân tộc từ những câu chuyện cổ tích, truyền

thuyết.

● Sự tích Trầu Cau, khơi gợi lại truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, ấy là

tình nghĩa anh em sâu đậm, tình nghĩa vợ chồng son sắt thủy chung, gợi lại

những cái phong tục đẹp của nhân dân ta ấy là tục ăn trầu nhuộm răng.

● Truyền thuyết Thánh Gióng vô cùng quen thuộc, gợi nhắc về truyền thống yêu

nước, bất khuất đứng lên chống giặc ngoại xâm của dân tộc.

- Đất Nước có từ rất lâu đời, bắt đầu từ những thuần phong mỹ tục.

● “Tóc mẹ thì bới sau đầu”, nhắc người đọc nhớ lại phong tục búi tóc thành búi

tóc tròn, thấp sau gáy của các bà, các mẹ thời xưa.

● “Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”, chính là đại diện cho truyền

thống coi trọng tình nghĩa vợ chồng.

● Đất Nước có từ rất lâu đời được hình thành cùng với tiến trình phát triển của

con người Việt Nam trong cuộc sống đời thường biết làm nhà, biết trồng lúa,...

b. Đất nước là gì?

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

- Về không gian địa lý, Đất Nước là nơi con người sinh sống, hò hẹn “là nơi anh đến

trường”, “nơi em tắm”,... là không gian gần gũi, thân thiết. Nhưng Đất Nước cũng lại

mang dáng vẻ kỳ vĩ lớn lao như những “núi bạc”’, “biển khơi” là nơi nhân dân tìm về

sau những ngày tháng xa quê hương.

- Về thời gian lịch sử:

● Quá khứ đó là một Đất Nước thiêng liêng và lớn lao, khi tác giả gợi nhắc về

giống nòi cao quý của dân tộc ta, vốn là con rồng cháu tiên. Đồng thời còn gợi

nhắc về truyền thống hào hùng dựng nước và giữ nước của cha ông.

● Trong hiện tại, Đất Nước hiện lên một cách gần gũi và thân thuộc, hiện diện ở

trong mỗi con người, bao gồm ngôn ngữ để con người giao tiếp tư duy, bao

gồm cả những phong tục tập quán tốt đẹp vẫn tồn tại trong từng nếp sống.

● Trong tương lai đó là một Đất Nước với triển vọng tươi sáng, những thế hệ

tương lai được kỳ vọng, được đặt lên vai cái trách nhiệm lớn lên cả về trí tuệ

lẫn tầm vóc, để làm nên những điều kỳ diệu cho cả dân tộc cả Đất Nước.

c. Tư tưởng Đất Nước của nhân dân:

- Trên phương diện không gian địa lý:

- Cảm nhận Đất Nước qua những địa danh thắng cảnh nổi tiếng của Việt Nam bằng

nhắc tên chúng một cách dày đặc trong từng ý thơ, gửi gắm niềm tự hào của tác giả

đối với quê hương, đất nước.

- Gợi nhắc những truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

- Nhấn mạnh việc đất nước chúng ta là một dải non sông nối liền, từ đó gợi lên ý chí

thống nhất Tổ quốc, Nam Bắc một nhà của nhân dân ta.

- Biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn Việt, đó là đức tính thủy chung son sắt trong tình

cảm vợ chồng, là ý chí quyết tâm chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, nhắc

lại thuở dựng nước thiêng liêng và hào hùng, rồi còn gợi lại cả truyền thống hiếu học

của nhân dân ta, đặc biệt là cả những điều giản dị nhất như con cóc, con gà cũng làm

nên thắng cảnh cho quê hương.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

=> Khẳng định một cách mạnh mẽ tư tưởng Đất Nước của nhân dân bởi Đất Nước là

do nhân dân cùng góp công, góp sức làm nên của Nguyễn Khoa Điềm.

* Phương diện thời gian lịch sử:

- Suốt 4000 năm lịch sử, nhân dân luôn đứng dậy đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, “không ai

nhớ mặt đặt tên” nhưng họ chính là những người làm ra Đất Nước.

- Nhân dân không chỉ là người xây dựng và bảo vệ Đất Nước mà nhân dân còn là

người làm nhiệm vụ vô cùng thiêng liêng ấy là truyền lại cho thế hệ tiếp nối những giá

trị văn hóa vật chất và tinh thần.

* Trên bình diện văn hóa:

- Tác giả đã chọn ra ba câu ca dao tiêu biểu để gợi ra 3 vẻ đẹp tâm hồn của người Việt

Nam, cũng chính là 3 nét đẹp văn hóa tiêu biểu” của dân tộc Việt nói chung.

- “Yêu em từ thuở trong nôi/Em nằm em khóc anh ngồi anh ru”, nét đẹp say đắm

trong tình yêu, biết yêu thương những con người ở xung quanh mình.

- “Cầm vàng mà lội qua sông/Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng”, từ đó thấy

được vẻ đẹp của lòng biết quý trọng tình nghĩa hơn là những giá trị vật chất tầm

thường.

-“Thù này ắt hẳn còn lâu/Trồng tre thành gậy gặp đâu đánh què”, gợi ra vẻ đẹp bền bỉ

trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta từ bao đời nay.

III. Kết bài:

- Tổng kết giá trị nội dung nghệ thuật.

Dàn ý số 2

a. Mở bài: Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

 Nguyễn Khoa Điềm thuộc lớp nhà thơ lớn lên trong những ngày hòa bình và

trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ

những năm chống Mĩ.

 Bài thơ Đất nước trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là một bài thơ có

chất triết lí sâu sắc, thể hiện tư tưởng “Đất nước của nhân dân”, thức tỉnh thanh

niên, tuổi trẻ thành thị miền Nam xuống đường đấu tranh.

b. Thân bài phân tích Đất nước

* Luận điểm 1: Cảm nhận của tác giả về đất nước từ nhiều phương diện

- Lí giải cội nguồn của đất nước (phương diện lịch sử, văn hoá dân tộc)

 “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi” -> Đất nước đã có từ lâu đời

 “ngày xửa ngày xưa” -> gợi nhớ đến câu mở đầu các câu chuyện dân gian

 “miếng trầu” -> tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau

 “Tóc mẹ thì bới sau đầu” -> thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt

Nam

=> Đất nước gắn liền với truyền thống văn hoá, quá trình hình thành phong tục tập

quán.

 “Thương nhau bằng gừng cay muối mặn” -> thói quen tâm lí, truyền thống yêu

thương của dân tộc.

 “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương” -> Đất nước trưởng thành

cùng quá trình lao động sản xuất.

=> Đất nước bắt nguồn từ những điều bình dị, gần gũi trong đời sống của người Việt

Nam từ xa xưa mà không hề xa xôi, trừu tượng.

- Cảm nhận về đất nước qua phương diện không gian và thời gian

+ Về không gian địa lí:

 "Đất / nước" : hai yếu tố được tách riêng để suy tư một cách sâu sắc

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

 “nơi anh đến trường”, “nơi em tắm”, “nơi em đánh rơi... thương thầm” : là nơi

sinh sống của mỗi người (sinh ra, lớn lên, đi học, trưởng thành và những những

rung động đầu đời,...)

 “nơi con chim phượng hoàng”, “nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi” : Là

núi, sông, rừng, biển

 "là nơi dân mình đoàn tụ..." : là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua

bao thế hệ ()

+ Về thời gian:

 Dài “đằng đẵng” từ xa xưa, gắn liền với truyền thuyết các dân tộc anh em cùng

chung con Rồng, cháu Lạc và truyền thuyết dựng nước của vua Hùng cùng

ngày giỗ Tổ.

 Trong hiện tại: đất nước có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa

hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự gắn kết giữa mỗi người đất nước sẽ

nồng thắm, hài hòa, lớn lao.

 Đó là sự gắn kết giữa cái riêng và cái chung.

 Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa”, “đến những ngày mơ

mộng”, đất nước sẽ trường tồn, bền vững.

=> Đất nước được cảm nhận suốt chiều dài thời gian lịch sử từ quá khứ đến hiện tại và

tương lai.

* Luận điểm 2: Tư tưởng cốt lõi Đất nước của Nhân dân.

- Thiên nhiên địa lí của đất nước không chỉ là sản phẩm của tạo hóa mà được hình

thành từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con

người:

 Nhờ tình nghĩa yêu thương, thủy chung mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống

Mái”

 Nhờ tinh thần bất khuất, anh hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước mà

có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

 Nhờ truyền thống hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”

- Nhân dân làm nên lịch sử 4000 năm:

 Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu

nước.

 Tác giả nhấn mạnh đến những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định

vai trò của mỗi cá nhân với lịch sử dân tộc.

- Nhân dân tạo ra và giữ gìn những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: văn hóa

“truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”,... từ

đó xây dựng nền móng phát triển đất nước lâu bền.

- Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “đất nước này là đất nước của

nhân dân đất nước của ca dao thần thoại”, đất nước ấy thể hiện qua tâm hồn con

người: biết yêu thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức và biết chiến đấu vì

đất nước.

c. Kết bài phân tích Đất nước

- Khái quát giá trị nội dung bài thơ: Đất nước được cảm nhận ở nhiều phương diện,

cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi là tư tưởng đất nước của nhân dân.

Đồng thời cũng nêu lên trách nhiệm của các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ với đất nước

mình.

- Đặc sắc nghệ thuật:

 Sử dụng các chất liệu của văn hoá dân gian đa dạng, sáng tạo

 Ngôn ngữ giàu chất suy tư, triết luận sâu sắc

 Thể thơ tự do hiện đại linh hoạt

 Giọng thơ trữ tình - chính luận sâu lắng, thiết tha.

- Nêu cảm nhận của em về bài thơ

- Liên hệ trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay với đất nước.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Dàn ý số 3

I. Mở bài

- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: ông thuộc thế hệ nhà thơ chống Mĩ cứu

nước, thơ ông là sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và chất triết lí, suy tư của người trí

thức về đất nước, con người.

- Giới thiệu về bài thơ Đất nước: được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là

một bài thơ có chất triết lí sâu sắc, thể hiện tư tưởng “Đất nước của nhân dân”.

II. Thân bài

1. Đất nước được cảm nhận từ phương diện lịch sử, văn hóa, chiều sâu của không

gian, chiều dài của thời gian

a. Đất nước có từ bao giờ? (lí giải cội nguồn của đất nước) (9 câu đầu)

- Tác giả khẳng định một điều tất yếu: “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi”, điều này

thôi thúc mỗi con người muốn tìm đến nguồn cội đất nước.

- Đất nước bắt nguồn từ những điều bình dị, gần gũi trong đời sống của người Việt

Nam từ xa xưa: “ngày xửa ngày xưa” gợi nhớ đến câu mở đầu các câu chuyện dân

gian, “miếng trầu” gợi nhớ tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau, “Tóc

mẹ thì bới sau đầu”: thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt Nam, “Thương

nhau bằng gừng cay muối mặn” thói quen tâm lí, truyền thống yêu thương của dân

tộc.

- Đất nước trưởng thành cùng quá trình lao động sản xuất “cái kèo cái cột thành tên”,

“một nắng hai sương”, quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâm.

- Nhận xét: Tác giả có cái nhìn mới mẻ về cội nguồn đất nước, đất nước bắt nguồn từ

chiều sâu văn hóa, văn học, lịch sử và truyền thống dân tộc.

b. Định nghĩa về đất nước (28 câu thơ tiếp theo)

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

- Về phương diện không gian địa lí:

 Tác giả tách riêng hai yếu tố “đất” và “nước” để suy tư một cách sâu sắc.

 Đất nước là không gian riêng tư quen thuộc gắn với không gian sinh hoạt của

mỗi con người: “nơi anh đến trường”, “nơi em tắm”; gắn với kỉ niệm tình yêu

lứa đôi: “nơi em đánh rơi ... thương thầm”.

 Đất nước là không gian bao la trù phú, không gian sinh tồn của cộng đồng qua

bao thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng ... dân mình đoàn tụ”.

- Nhìn đất nước được nhìn xuyên suốt chiều dài lịch sử từ quá khứ, hiện tại đến tương

lai:

 Trong quá khứ đất nước là nơi thiêng liêng, gắn với truyền thuyết, huyền thoại:

“Đất là nơi chim về ... trong bọc trứng”

 Trong hiện tại: đất nước có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa

hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự gắn kết giữa mỗi người đất nước sẽ

nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết giữa cái riêng và cái chung.

 Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa” “đến những ngày mơ

mộng”, đất nước sẽ trường tồn, bền vững.

- Suy tư về trách nhiệm của mỗi cá nhân với đất nước: “Phải biết gắn bó và san sẻ”,

đóng góp, hi sinh để góp phần dựng xây đất nước.

- Nhận xét: qua cái nhìn toàn diện của nhà thơ, đất nước hiện lên vừa gần gũi, thân

thuộc lại vừa thiêng liêng, hào hùng và trường tồn đến muôn đời sau.

2. Tư tưởng cốt lõi, cảm nhận về đất nước: đất nước của nhân dân

- Thiên nhiên địa lí của đất nước không chỉ là sản phẩm của tạo hóa mà được hình

thành từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con

người:

 Nhờ tình nghĩa yêu thương, thủy chung mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống

Mái”

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

 Nhờ tinh thần bất khuất, anh hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước mà

có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.

 Nhờ truyền thống hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”

- Nhân dân làm nên lịch sử 4000 năm:

 Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu

nước.

 Tác giả nhấn mạnh đến những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định

vai trò của mỗi cá nhân với lịch sử dân tộc.

- Nhân dân tạo ra và giữ gìn những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: văn hóa:

“truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”, ... từ

đó xây dựng nền móng phát triển đất nước lâu bền.

- Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “đất nước này là đất nước của

nhân dân đất nước của ca dao thần thoại”, đất nước ấy thể hiện qua tâm hồn con

người: biết yêu thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức và biết chiến đấu vì

đất nước.

- Nhận xét:

+ Về nội dung: đoạn trích “Đất nước” đã thể hiện cái nhìn mới mẻ về đất nước trên

nhiều bình diện: văn hóa, lịch sử, địa lí dựa trên tư tưởng cốt lõi: “đất nước của nhân

dân”.

+ Về nghệ thuật: sử dụng đa dạng và sáng tạo chất liệu văn hóa dân gian, ngôn ngữ

giàu chất suy tư, triết luận sâu sắc.

III. Kết bài

 Khẳng định lại giá trị của đoạn trích: đoạn trích đã nhấn mạnh tư tưởng “đất

nước của nhân dân”, thể hiện tinh thần yêu nước của tác giả, đánh thức tinh

thần yêu nước trong mỗi con người.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

 Nêu cảm nhận riêng về đoạn trích đất nước và có liên hệ thực tiễn đến trách

nhiệm của thế hệ hôm nay với đất nước.

Dàn ý số 4

I. Mở bài

Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Giới thiệu về bài thơ Đất Nước.

II. Thân bài

1. Đoạn 1

a. Đất Nước có từ bao giờ?

Tác giả khẳng định một điều tất yếu: “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi”, điều này thôi

thúc mỗi con người muốn tìm đến nguồn cội đất nước.

Đất nước bắt nguồn từ những điều bình dị, gần gũi trong đời sống của người Việt

Nam từ xa xưa:

 “ngày xửa ngày xưa”: lời mở đầu của các truyện cổ tích.

 “miếng trầu” gợi nhớ tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau,

 “Tóc mẹ thì bới sau đầu”: thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt Nam

 “Thương nhau bằng gừng cay muối mặn”: truyền thống trọng tình nghĩa của

dân tộc.

 Đất nước trưởng thành cùng quá trình lao động sản xuất “cái kèo cái cột thành

tên”, “một nắng hai sương”.

 Đất Nước có từ ngày đó: thời gian phiếm chỉ, khẳng định sự tồn tại lâu đời của

Đất Nước.

2. Đoạn 2

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

- Tác giả tách riêng hai yếu tố “đất” và “nước” để suy tư một cách sâu sắc.

“Đất Nước” là không gian riêng tư quen thuộc gắn với không gian sinh hoạt của mỗi

con người: “nơi anh đến trường", “nơi em tắm”; gắn với kỉ niệm tình yêu lứa đôi: “nơi

em đánh rơi... thương thầm”.

- Đất Nước là không gian bao la trù phú, không gian sinh tồn của cộng đồng qua bao

thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng ... dân mình đoàn tụ”.

Nhìn đất nước được nhìn xuyên suốt chiều dài lịch sử từ quá khứ, hiện tại đến tương

lai:

 Trong quá khứ: Đất Nước là nơi thiêng liêng, gắn với truyền thuyết, huyền

thoại “Đất là nơi chim về ... trong bọc trứng”.

 Ở hiện tại: Đất Nước có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa

hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự gắn kết giữa mỗi người đất nước sẽ

nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết giữa cái riêng và cái chung.

 Với tương lai: là thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa” “đến những ngày mơ

mộng”, đất nước sẽ trường tồn, bền vững.

 Suy tư về trách nhiệm của mỗi cá nhân với đất nước: “Phải biết gắn bó và san

sẻ” có nghĩa là đóng góp, hy sinh để góp phần dựng xây đất nước.

 => Qua cái nhìn toàn diện của nhà thơ, đất nước hiện lên vừa gần gũi, thân

thuộc lại vừa thiêng liêng, hào hùng và trường tồn đến muôn đời sau.

3. Đoạn 3

- Chiều rộng địa lí: Đất Nước không chỉ là sản phẩm của tạo hóa mà được hình thành

từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con người:

 Nhờ tình nghĩa yêu thương, thủy chung mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống

Mái”

 Nhờ tinh thần bất khuất, anh hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước mà

có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.

 Nhờ truyền thống hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”...

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

- Chiều dài lịch sử: Nhân dân làm nên lịch sử bốn nghìn năm của Đất Nước:

 Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu

nước.

 Những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi cá nhân

với lịch sử dân tộc.

- Chiều sâu văn hóa: Nhân dân tạo ra và giữ gìn những giá trị vật chất, tinh thần cho

đất nước: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên

làng”... từ đó xây dựng nền móng phát triển đất nước lâu bền.

- Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “đất nước này là đất nước của

nhân dân đất nước của ca dao thần thoại”, đất nước ấy thể hiện qua tâm hồn con

người: biết yêu thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức và biết chiến đấu vì

đất nước.

III. Kết bài

 Khẳng định lại giá trị của đoạn trích “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm.

 Cảm nhận riêng về đoạn trích trên.

Phân tích Đất nước lớp 12 - Mẫu 1

Nền văn học Việt Nam giai đoạn năm 1945-1975 là nền văn học mang khuynh hướng

sử thi và cảm hứng lãng mạn, bên cạnh các đề tài “lực lượng vũ trang- chiến tranh

cách mạng” thì các đề tài xây dựng đất nước, hoặc ca ngợi đất nước cũng được nhiều

tác giả chọn đưa vào tác phẩm của mình mới những vần thơ, lời văn chân thành tha

thiết, thấm đẫm hào khí dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ

trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cũng chọn cho mình đề tài đất

nước, giữa những năm tháng cuộc chiến đấu của nhân dân đang vào lúc cao trào sục

sôi máu lửa. Thế nhưng Nguyễn Khoa Điềm không đặt nặng trong tác phẩm của mình

màu sắc tuyên truyền, không ồn ào, rộn rã mà ông cho riêng cho mình một chất giọng

êm dịu, thiết tha, gần gũi và thân thuộc. Nguyễn Khoa Điềm đã nhìn đất nước bằng

một cách rất riêng, bằng một cảm xúc mới lạ giữa thời chinh chiến “hoa lửa”, ông

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

nhìn nhận Tổ quốc từ những điều giản dị, từ những con người rất đỗi bình thường. Sử

dụng thành công giọng thơ mang tính triết luận trữ tình, đặc biệt là sự kết hợp với các

chất liệu văn hóa dân gian lấy từ vốn hiểu biết rộng lớn của nhà thơ về văn hóa ngàn

đời của dân tộc. Tất cả đã tạo nên một Đất Nước với vẻ giản dị, thân thương, Đất

Nước của nhân dân, một Đất Nước bước ra từ những câu chuyện kể, những truyền

thuyết, những phong tục tập quán của 4000 năm văn hiến tự hào.

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó…”

Trong trích đoạn Đất Nước, đầu tiên tác giả đi vào phân tích và làm rõ vấn đề Đất

Nước có từ bao giờ. Trong 9 câu thơ đầu, Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ ra rằng Đất

Nước đã có từ rất lâu đời, gắn liền với những truyền thuyết, với những câu chuyện cổ

tích đã có từ những ngày xửa, ngày xưa. Câu “Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây

giờ bà ăn” gợi cho chúng ta nhớ đến sự tích Trầu Cau, khơi gợi lại truyền thống tốt

đẹp của dân tộc Việt Nam, ấy là tình nghĩa anh em sâu đậm, tình nghĩa vợ chồng son

sắt thủy chung. Không chỉ vậy từ hình ảnh miếng trầu bà ăn tác giả còn gợi lại những

cái phong tục đẹp của nhân dân ta ấy là tục ăn trầu nhuộm răng có có từ thuở vua

Hùng dựng nước và giữ nước. Cùng với sự tích Trầu Cau, thì qua câu thơ “Đất Nước

lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc” tác giả lại tiếp tục gợi nhắc chúng ta

nhớ về truyền thuyết Thánh Gióng vô cùng quen thuộc, gợi nhắc về truyền thống yêu

nước, bất khuất đứng lên chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Như vậy, có thể thấy rằng

Đất Nước hình thành từ nền tảng là tình nghĩa sâu nặng của dân tộc, thế nhưng Đất

Nước chỉ có thể lớn lên khi nhân dân ta có được tinh thần yêu nước, có được lòng

dũng cảm, kiên cường đấu tranh chống giặc ngoại xâm để giữ nước. Đi từ những câu

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

chuyện cổ tích, những truyền thuyết xa xưa thì tác giả lại tiếp tục chỉ ra Đất Nước có

từ rất lâu đời, bắt đầu từ những thuần phong mỹ tục. “Tóc mẹ thì bới sau đầu”, nhắc

người đọc nhớ lại phong tục búi tóc thành búi tóc tròn, thấp sau gáy của các bà, các

mẹ thời xưa. Mà dù cho đã qua hàng ngàn năm bị phong kiến phương Bắc đô hộ, mấy

chục năm trời Pháp thuộc, thế nhưng cho đến khi Nguyễn Khoa Điềm viết Trường ca

Mặt đường khát vọng, búi tóc ấy vẫn giữ cho mình dáng vẻ ban đầu không đổi, vẫn

kiên cường trụ vững sau gáy của người phụ nữ Việt Nam. “Cha mẹ thương nhau bằng

gừng cay muối mặn”, chính là đại diện cho truyền thống coi trọng tình nghĩa vợ

chồng, càng trong những thử thách, gian lao thì vợ chồng lại càng trở nên thương yêu

và gắn kết bền chặt với nhau hơn.„

Thứ ba nữa, Đất Nước có từ rất lâu đời được hình thành cùng với tiến trình phát triển

của con người Việt Nam trong cuộc sống đời thường. “Cái kèo cái cột thành tên”, từ

chỗ con người ta sống tạm bợ trong những hang đá thô sơ, từ nhân dân ta đã bắt đầu

chủ động hơn trong cuộc sống biết xây dựng nên các mái nhà che mưa, che nắng cho

mình. Rồi “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần, sàng”, ta cũng thấy được từ

cái chỗ nhân dân ta sống phụ thuộc vào thiên nhiên với công việc hái lượm bấp bênh,

thì người Việt Nam đã bắt đầu biết đến nền văn minh lúa nước, biết tạo ra hạt thóc hạt

gạo làm lương thực chính để phục vụ cuộc sống. Và cuối cùng sau khi dùng ba ý trên

để trả lời cho câu hỏi Đất Nước có từ khi nào, tác giả đã chốt lại bằng câu thơ “Đất

Nước có từ ngày đó”, “ngày đó” là ngày những truyền thuyết, cổ tích ra đời, là ngày

chúng ta có thuần phong mỹ tục, là ngày mà chúng ta biết trồng tre diệt giặc, cũng là

ngày bà con người Việt Nam ta biết dựng nhà, trồng lúa. Có thể nói Đất Nước mà

Nguyễn Khoa Điềm gợi lại thông qua các chất liệu văn hóa dân gian lâu đời của dân

tộc đã đem đến cho người đọc những xúc cảm gần gũi, thân thuộc và bình dị, để lại

trong tâm hồn con người cảm giác tha thiết và gắn bó vô cùng.

“Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ”

Sau câu hỏi Đất Nước có từ bao giờ, Nguyễn Khoa Điềm lại tiếp tục khai thác hình

tượng Đất Nước ở câu hỏi “Đất Nước là gì?”. Ông không trả lời khái niệm này theo

cách của các nhà khoa học mà là dưới cương vị của một nhà thơ, dùng lối chiết tự,

tách Đất Nước thành hai thành tố là “Đất” và “Nước” để mà định nghĩa, giúp người

đọc có được cách hiểu chính xác nhất, đầy đủ nhất về khái niệm Đất Nước. Về

phương diện địa lý Nguyễn Khoa Điềm ví ““Đất là nơi anh đến trường/Nước là nơi

em tắm” là không gian gần gũi, thân thuộc đối với mỗi người trong cuộc sống đời

thường. Rồi “Đất Nước là nơi ta hò hẹn/Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong

nỗi nhớ thầm”, tác giả đã hợp hai thành tố lại thành “Đất Nước” theo thời gian anh và

em lớn dần lên, nếu trước đây anh và em là hai cá thể và Đất Nước cũng tách riêng ra

thì bây giờ anh và em đã hợp lại thành một cặp tình nhân “hò hẹn” và Đất Nước trở

thành một cái không gian riêng tư, thầm kín cho tình yêu của lứa đôi. Không chỉ thế

“Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc...Đất Nước là nơi dân mình

đoàn tụ” lại cho ta thấy Đất Nước ở một dáng vẻ khác, nếu ở trên ta thấy một Đất

Nước nhỏ bé dung dị thì tới những câu thơ này ta lại thấy Đất Nước mang một dáng

vẻ kỳ vĩ và lớn lao được đo bằng sải cánh của con chim phượng hoàng bay về núi bạc,

được đo bằng sự mênh mông, rộng lớn của biển khơi. Và cuối cùng dù đi đâu về đâu

thì phượng hoàng cũng phải về núi, cá ngư ông thì phải vùng vẫy ở biển và dân tộc

Việt Nam thì phải đoàn tụ ở nơi có tên là Đất Nước. Như vậy có thể tóm gọn lại Đất

Nước chính là nơi trở về của những tâm hồn thiết tha với quê hương.„

“Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng

Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Dặn dò con cháu chuyện mai sau

Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”

Về phương diện thời gian lịch sử, tác giả đã trả lời cho câu hỏi Đất Nước là gì bằng

một cái nhìn bao quát suốt chiều dài thời gian lịch sử để đưa ra một câu trả lời chính

xác nhất. Trong quá khứ đó là một Đất Nước thiêng liêng và lớn lao, khi tác giả gợi

nhắc về truyền thuyết Lạc Long Quân - Âu Cơ, gợi nhắc về giống nòi cao quý của dân

tộc ta, vốn là con rồng cháu tiên. Đồng thời còn gợi nhắc về truyền thống hào hùng

dựng nước và giữ nước của cha ông, mở ra triều đại đầu tiên của nước ta, triều đại vua

Hùng tục truyền kéo dài đến 18 đời. Kèm với đó là những lời dặn dò chân thành tha

thiết, phải biết kế tục hương hỏa, duy trì nòi giống dân tộc, phải đứng lên mạnh giữ

gìn non sông gấm vóc, và luôn nhớ về nguồn cội của mình với tấm lòng thành kính,

trân trọng.„

“Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất nước vẹn tròn, to lớn”

Trong hiện tại, Đất Nước hiện lên một cách gần gũi và thân thuộc, hiện diện ở trong

mỗi con người, bao gồm ngôn ngữ để con người giao tiếp tư duy, bao gồm cả những

phong tục tập quán tốt đẹp vẫn tồn tại trong từng nếp sống. “Khi hai đứa cầm tay/Đất

Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm” là sự tiếp nối của ý thơ “Đất Nước là nơi

ta hò hẹn”, thì đến đây trên cơ sở tình yêu lứa đôi mỗi con người phải có trách nhiệm

xây dựng một tổ ấm để góp phần xây dựng một “Đất Nước hài hòa nồng thắm”.

Không chỉ dừng lại ở đó, trách nhiệm của mỗi con người còn là “cầm tay mọi người”,

phải nối vòng tay lớn, xây dựng khối đại đoàn kết cộng đồng vững mạnh để tạo nên

một “đất nước vẹn trong to lớn” để sánh vai với các cường quốc năm châu. Không chỉ

vậy hình ảnh thơ “cầm tay mọi người” còn gợi nhắc về nguồn gốc tổ tiên, nhắc nhở

chúng đều cùng một mẹ sinh ra, thế nên phải biết yêu thương đùm bọc lẫn nhau.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

“Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang đất nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng”

Trong tương lai đó là một Đất Nước với triển vọng tươi sáng, những thế hệ tương lai

được kỳ vọng, được đặt lên vai cái trách nhiệm lớn lên cả về trí tuệ lẫn tầm vóc, để

làm nên những điều kỳ diệu cho cả dân tộc cả Đất Nước. Con sẽ đưa Đất Nước đi xa,

sánh vai cùng với các cường quốc trên thế giới, đưa Đất Nước trở nên giàu đẹp vững

mạnh gấp nhiều lần hôm nay.„

Sau khi đã định nghĩa một cách rõ ràng Đất Nước cả về không gian và thời gian, cả về

địa lý lẫn lịch sử thì Nguyễn Khoa Điềm đã chốt lại bằng những câu thơ rất tha thiết

về trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với Đất Nước.

“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó san sẻ

Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời…”

Lời thơ như là lời tâm tình của người anh với người em, lời tâm tình của chàng trai đối

với một người con gái, cũng là lời lay tỉnh của nhà thơ, của thế hệ trước với thế hệ

sau, cũng là lời lay tỉnh của cách mạng đối với tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền

Nam, những con người đang ngủ quên trong cuộc sống hưởng thụ . Đất Nước là một

khái niệm trừu tượng, thế nhưng khi so sánh Đất Nước với hình ảnh “máu xương của

mình” thì đó lại là một khái niệm cụ thể, hữu hình. Đây cũng là phần nối tiếp trong ý

thơ “trong anh và em hôm nay đều có một phần Đất Nước”, thì ở đây Nguyễn Khoa

Điềm đã chỉ rõ Đất Nước là máu xương của mỗi con người, đã là phần căn cơ cốt yếu

trong mỗi cá nhân, ai cũng phải có. Điệp từ “phải biết” trong hai câu thơ sau là biểu

hiện của một mệnh lệnh, xác định trách nhiệm cho mỗi người, yêu nước không phải là

một khái niệm chung chung, một tư tưởng trừu tượng mà yêu nước phải thực hiện

bằng hành động. Mỗi con người cần phải biết “gắn bó san sẻ”,„ đặc biệt phải “biết hóa

thân cho dáng hình xứ sở”, dâng cả sự sống, thanh xuân cho Đất Nước, coi trọng Đất

Nước hơn cả hạnh phúc riêng của bản thân mình.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Sau những dòng thơ nêu nên sự hình thành và phát triển của Đất Nước thì Nguyễn

Khoa Điềm bắt đầu đi vào nhấn mạnh tư tưởng Đất Nước của nhân dân, bằng câu hỏi

Đất Nước do ai làm nên.

“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương

Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm

Người học trò nghèo giúp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.

Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh

Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”

Trên phương diện không gian địa lý, tác giả đã cảm nhận Đất Nước qua những địa

danh thắng cảnh nổi tiếng của Việt Nam bằng nhắc tên chúng một cách dày đặc trong

từng ý thơ. Đặc biệt những địa danh này vốn đã trở nên quen thuộc với người dân Việt

Nam và gắn liền với những cổ tích, những thần thoại trong văn hóa dân tộc, mục đích

là để gửi gắm niềm tự hào của tác giả đối với quê hương, đất nước. Không chỉ vậy,

sâu xa hơn nữa việc Nguyễn Khoa Điềm liệt kê các địa danh như vậy cũng là nhằm kể

tên các vùng đất tương ứng trên dải đất hình chữ S, ví như “núi Vọng Phu” ngự ở

Lạng Sơn, và còn ở rất nhiều nơi khác, gợi nhắc về hình ảnh những người vợ chờ

chồng đi đánh giặc trên khắp Tổ quốc. Rồi “hòn Trống Mái” thì ở Thanh Hóa, “trăm

ao đầm” mà gót ngựa Thánh Gióng đi qua thì rải rác khắp mọi miền đất nước, “đất tổ

Hùng Vương” là vùng Phú Thọ, “núi Bút, non Nghiên” ở Quảng Ngãi, “Hạ Long” ở

Quảng Ninh, “ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm” là những địa danh ở mảnh đất

miền Nam. Thêm nữa, việc nhắc đến các vùng đất khắp Tổ quốc như vậy còn là để

nhấn mạnh việc đất nước chúng ta là một dải non sông nối liền, từ đó gợi lên ý chí

thống nhất Tổ quốc, Nam Bắc một nhà của nhân dân ta. Đồng thời những danh lam

thắng cảnh ấy cũng là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn Việt, đó là đức tính thủy chung

son sắt trong tình cảm vợ chồng, là ý chí quyết tâm chống giặc ngoại xâm của dân tộc

Việt Nam, nhắc lại thuở dựng nước thiêng liêng và hào hùng, rồi còn gợi lại cả truyền

thống hiếu học của nhân dân ta, đặc biệt là cả những điều giản dị nhất như con cóc,

con gà cũng làm nên thắng cảnh cho quê hương. Ngoài ra việc sử dụng cấu trúc thơ

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

độc đáo, một bên là con người, sự vật sự việc dung dị đại diện cho hình ảnh của nhân

dân, một bên là những địa danh, những thắng cảnh kỳ vĩ, lớn lao đại diện cho hình ảnh

của Đất Nước được nối với nhau bằng những từ “góp”, “góp tên”, “góp mình”,... Đã

khẳng định một cách mạnh mẽ tư tưởng Đất Nước của nhân dân bởi Đất Nước là do

nhân dân cùng góp công, góp sức làm nên của Nguyễn Khoa Điềm.„

“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”

Sau khi diễn giải tư tưởng Đất Nước của nhân dân ở các chi tiết, thì Nguyễn Khoa

Điềm chuyển sang nâng ý thơ lên tầm„ khái quát. Khẳng định tầm vóc kỳ của Đất

Nước vĩ ở phương diện địa lý qua hình ảnh “khắp ruộng đồng gò bãi” để mở ra một

không gian lớn lao cao rộng, sau đó khẳng định sự trường tồn, vĩnh hằng của Đất

Nước ở phương diện lịch sử “Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm”. Từ đó dẫn dắt, khẳng

định nhân dân chính là người đã tạo ra Đất Nước vừa kỳ vĩ, vừa có bề dày lịch sự ở

những ý thơ rất hay “Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi/Chẳng mang một dáng

hình, một ao ước, một lối sống ông cha” cùng với “Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi

đâu ta cũng thấy/Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”. Rất tha thiết, nồng đượm yêu

thương khẳng định Đất Nước đã được tạo nên bằng chính cuộc đời của các thế hệ cha

ông, bằng các dáng hình, những ước mơ, những phong tục tập quán đã in hằn trên

dáng vẻ của Đất Nước.„

“Em ơi em

Hãy nhìn rất xa

Vào bốn ngàn năm Đất Nước

Năm tháng nào cũng người người lớp lớp

Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta

Cần cù làm lụng

Khi có giặc người con trai ra trận

Người con gái trở về nuôi cái cùng con

Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh

Nhiều người đã trở thành anh hùng

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ

Những em biết không

Có biết bao người con gái, con trai

Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”

Tư tưởng Đất Nước của nhân dân tiếp tục được khẳng định thông qua phương diện

thời gian lịch sử. Trong suốt 4000 năm nhân dân đã chăm chỉ cần cù để xây dựng Đất

Nước, khi có chiến tranh thì người con trai lập tức ra trận bảo vệ Đất Nước. Còn

người con gái trở thành người chèo chống gia đình, nuôi con cái, thế nhưng mang

trong mình dòng máu Bà Trưng Bà Triệu, họ cũng trở nên mạnh mẽ kiên cường cả

trong chiến đấu. Sự anh dũng của ông cha ta trong công cuộc chống giặc ngoại xâm đã

khiến họ trở thành những người anh hùng lưu danh sử sách, thế nhưng bên cạnh

những con người hữu danh thì người ta thấy nhiều hơn là những con người vô danh

“không ai nhớ mặt đặt tên”. Dù không ai nhớ mặt đặt tên, thế nhưng những thế hệ sau

vẫn luôn trân trọng, yêu quý bởi họ chính là người làm ra Đất Nước.„

“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại

Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”

Nhân dân không chỉ là người xây dựng và bảo vệ Đất Nước mà nhân dân còn là người

làm nhiệm vụ vô cùng thiêng liêng ấy là truyền lại cho thế hệ tiếp nối những giá trị

văn hóa vật chất và tinh thần. Cha ông đã để lại cho con cháu nền văn minh nông

nghiệp lúa nước ngàn đời, truyền cho con cháu ngọn lửa sáng ngời sau bao năm tháng

sống trong tối tăm, lạnh lẽo. Truyền cho con thứ ngôn ngữ tiếng nói của riêng dân tộc

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

mình, giữ cho mình cái văn hóa làng, xã trong mỗi chuyến di dân, tạo dựng cơ sở vật

chất, đất đai để cho các thế hệ kế tiếp phát triển trên mảnh đất ấy.„

“Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại

Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”

Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội

Biết trồng tre đợi ngày thành gậy

Đi trả thù mà không sợ dài lâu”

Trên bình diện văn hóa, Nguyễn Khoa Điềm cũng chỉ ra những nét đẹp riêng của tâm

hồn Việt, của văn hóa Việt. Vì “Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần

thoại” thế nên khi nhìn vào kho tàng văn học dân gian đều thấy hiện lên diện mạo văn

hóa của Đất Nước, thấy được hình bóng của nhân dân những con người mang đậm nét

truyền thống của dân tộc. Tác giả đã chọn ra ba câu ca dao tiêu biểu để gợi ra 3 vẻ đẹp

tâm hồn của người Việt Nam, cũng chính là 3 nét đẹp văn hóa tiêu biểu” của dân tộc

Việt nói chung. “Yêu em từ thuở trong nôi/Em nằm em khóc anh ngồi anh ru”, nét đẹp

say đắm trong tình yêu, biết yêu thương những con người ở xung quanh mình. Tiếp

theo là câu “Cầm vàng mà lội qua sông/Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng”, từ

đó thấy được vẻ đẹp của lòng biết quý trọng tình nghĩa hơn là những giá trị vật chất

tầm thường. Cuối cùng là câu tục ngữ “Thù này ắt hẳn còn lâu/Trồng tre thành gậy

gặp đâu đánh què”, gợi ra vẻ đẹp bền bỉ trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm của

nhân dân ta từ bao đời nay.„

“Ôi những dòng sông bắt nước từ lâu

Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát

Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”

Kết lại đoạn trích Đất Nước của trường ca Mặt đường khát vọng thì tác giả đã nêu lên

những cảm nhận rất tinh tế về vẻ đẹp của quê hương, của Đất Nước. “dòng sông” dù

có bắt nguồn từ đâu thì khi chảy đến mảnh đất quê hương cũng đều mang giọng hát

của Đất Nước, mang đậm bản sắc của dân tộc. Mỗi con người Việt Nam, trong công

cuộc mưu sinh, lao động trên cái dòng chảy ấy lại có những cách ứng xử khác nhau

rồi cuối cùng tạo nên một dòng chảy văn hóa kéo dài suốt 4000 ngàn năm văn hiến.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn trích Đất Nước với giọng văn chính luận trữ tình đã bộc

lộ suy nghĩ sâu sắc và nói lên những tình cảm tha thiết của mình đối với đất nước trên

nhiều bình diện, địa lý, lịch sử, và bình diện văn hóa với tư tưởng bao trùm xuyên suốt

ấy là tư tưởng Đất Nước của nhân dân. Về nghệ thuật đoạn trích được viết theo lối quy

nạp, biểu hiện nội dung chính luận một cách trữ tình bằng cách mượn các chất liệu

văn hóa dân gian thân thuộc, mượt mà, êm ái, mang đến cho người đọc những xúc

cảm thẩm mỹ độc đáo. Giọng điệu xuyên suốt đoạn trích là giọng thơ tâm tình tình,

tha thiết, sâu lắng như giọng điệu của đôi lứa yêu nhau làm cho nội dung nghị luận

vốn khô khan trở nên mềm mại, ngọt ngào thấm sâu vào lòng người.

Phân tích Đất nước ngắn gọn - Mẫu 2

"Ôi Tổ Quốc ta yêu như máu thịt

Như mẹ cha ta, như vợ như chồng

Ôi Tổ Quốc nếu cần ta chết

Cho mỗi ngôi nhà ngọn núi con sông"

Đó là những câu thơ thiết tha của Chế Lan Viên khi nhắc về đất nước. Cùng viết về đề

tài đó, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có bài thơ "Đất Nước". Tác phẩm giúp người đọc

cảm nhận được cội nguồn, những nét đẹp của đất nước. Từ đó, nhắc nhở mỗi người

cần có trách nhiệm bảo vệ đất nước.

Mở đầu bài thơ, nhà thơ đã giúp độc giả có những cảm nhận về cội nguồn đất nước:

"Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

…

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm"

Câu thơ đầu tiên vang lên thật tự nhiên như một lời kể. Đất Nước có từ rất lâu rồi,

không ai biết mốc thời gian cụ thể. Đất Nước có từ khi "ta" lớn lên, có trong những

câu chuyện cổ tích, truyền thuyết mẹ thường hay kể. Những câu chuyện quen thuộc đó

lại dạy chúng ta bài học đạo lí như "ở hiền gặp lành", "ác giả ác báo". Không chỉ vậy,

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

đất nước còn có trong miếng trầu bà ăn. Hình ảnh giản đơn đó gợi đến "Sự tích trầu

cau" - câu chuyện xúc động về nghĩa tình vợ chồng, anh em gắn bó. Đất nước còn

được cảm nhận qua truyền thống chống giặc ngoại xâm bất khuất của cả dân tộc. Hình

ảnh cây tre tượng trưng cho con người Việt Nam và cũng là vũ khí chiến đấu của nhân

dân muôn đời. Đặc biệt, Đất Nước còn được cảm nhận trong tình nghĩa vợ chồng son

sắt, thủy chung. Ở khổ thơ thứ nhất, tác giả đã sử dụng cấu trúc "Đất Nước đã có",

"Đất Nước bắt đầu", "Đất Nước lớn lên", giúp người đọc hình dung được quá trình

phát triển và trưởng thành của đất nước. Từ đó, làm nổi bật cội nguồn đất nước. Đó là

những gì giản dị, thân thương nhất và hiện hữu xung quanh chính mỗi người.

Đến những câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm đã nói lên mối quan hệ giữa đất

nước với mỗi cá nhân:

"Đất là nơi anh đến trường

…

Đều có một phần Đất Nước"

Đất nước gắn liền với "nơi anh đến trường", "nơi em tắm", "nơi ta hò hẹn". Đất nước

trong cảm nhận của tác giả gắn liền với những nơi quen thuộc, bình dị nhất. Không

chỉ vậy, đất nước còn gắn liền với huyền thoại Lạc Long Quân và Âu Cơ, truyền

thuyết các vua Hùng dựng nước. Điều này cho người đọc thấy được đất nước đã có từ

rất lâu rồi. Trong đoạn thơ trên, tác giả còn khơi gợi dòng chảy của thời gian từ quá

khứ, hiện tại cho đến tương lai. Từ đó, khơi dậy niềm tự hào về bề dày lịch sử đất

nước, về cội nguồn thiêng liêng của dân tộc. Đất nước không ở đâu xa mà hóa thân

trong mỗi con người "Trong anh và em hôm nay/ Đều có một phần Đất Nước". Sự

sống của mỗi cá nhân không phải chỉ là bản thân mà là của đất nước. Bởi mỗi người

Việt Nam đều được thừa hưởng một phần vật chất và tinh thần của đất nước.

Những câu thơ tiếp theo là lời nhắn nhủ thiết tha của tác giả:

Em em ơi

…

Làm nên Đất Nước muôn đời"

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Giọng thơ đầy ngọt ngào thiết tha của tác giả như một lời tâm sự, nhắn gửi chân tình

dành cho thế hệ trẻ cũng như bản thân mình. Đó là mỗi người cần có trách nhiệm

trong việc giữ gìn và làm cho đất nước sống mãi muôn đời.

Khổ thơ tiếp theo đó là tư tưởng đất nước là của nhân dân:

"Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

…

Đi trả thù mà không sợ dài lâu"

Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn khám phá và đậm chất nhân văn khi mà đặt phẩm

chất con người hóa thân vào những sự vật đất nước. Từ những con người bình dị "cặp

vợ chồng", "người học trò nghèo", "Ông Đốc" đến những vị anh hùng trong truyền

thuyết "Thánh Gióng", "Hùng Vương". Tất cả họ đều góp phần làm nên Đất Nước.

Hay từ những con vật bé nhỏ, gần gũi trong cuộc sống đời thường như "con cóc, con

gà" đến những loài vật linh thiêng trong tâm linh người Việt "con rồng, con voi" cũng

góp phần tô đậm vẻ đẹp của đất nước. Không gian địa lí đã đưa nhà thơ với những

phát hiện mới mẻ về vẻ đẹp của quê hương. Không chỉ vậy, nhà thơ còn nhìn nhận đất

nước ở phương diện chiều sâu lịch sử. Tác giả tự hào về phẩm chất cao đẹp của những

người anh hùng bình dị trong cuộc sống đời thường.

Đến những câu thơ cuối, nhà thơ đã nhấn mạnh về trách nhiệm của mỗi cá nhân trong

việc xây dựng đất nước:

"Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu?

…

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông sâu"

Ý thơ "Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu?/ Mà khi về Đất Nước mình thì bắt đầu

lên câu hát" được sử dụng để nhấn mạnh về đặc điểm riêng về địa lí Việt Nam. Ở câu

thơ cuối, từ "trăm màu" đã nhấn mạnh sự đa dạng, phong phú trong văn hóa dân tộc.

Vậy qua đây, nhà thơ nhấn mạnh Đất Nước từ nhân dân mà ra, do nhân dân mà có và

nhờ nhân dân mà tồn tại.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Bằng việc sử dụng các chất liệu của văn hoá dân gian đa dạng, sáng tạo, ngôn ngữ

giàu chất suy tư, triết luận sâu sắc, thể thơ tự do, giọng thơ trữ tình - chính luận sâu

lắng, thiết tha, Nguyễn Khoa Điềm đã giúp cho người đọc cảm nhận được hình ảnh

Đất Nước ở nhiều phương diện như lịch sử, địa lí. Từ đó, nhấn mạnh trách nhiệm của

thế hệ trẻ với quê hương, đất nước.

Phân tích Đất nước học sinh giỏi - Mẫu 3

Con người Việt Nam ta từ xưa đến nay tinh thần yêu nước, lòng dũng cảm luôn chảy

trong dòng máu, sẵn sàng chiến đấu, hi sinh để bảo vệ độc lập tự do cho Tổ quốc.

Trong những năm tháng kháng chiến chống Mĩ gian khổ, có biết bao nhiêu bài thơ,

bài văn ra đời để cổ vũ tinh thần chiến đấu cho quân và dân ta ngoài mặt trận. Một

trong số các tác phẩm khơi gợi lòng yêu nước đó không thể không kể đến Trường ca

Mặt đường khát vọng của tác giả Nguyễn Khoa Điềm mà nổi bật là đoạn trích Đất

nước.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến là nhà thơ với phong cách trữ tình chính luận độc

đáo. Thơ Nguyễn Khoa Điềm thu hút, hấp dẫn người đọc bởi sự đan kết cảm xúc nồng

nàn và suy tư sâu lắng của một thanh niên tri thức tự ý thức sâu sắc về vai trò, trách

nhiệm của mình trong cuộc chiến đấu vì đất nước và nhân dân. “Trường ca Mặt đường

khát vọng” là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ văn của ông. Đoạn trích Đất

nước thuộc chương V của bản Trường ca mang đến cho bạn đọc cái nhìn mới mẻ về

hình hài của Đất nước.

Mở đầu bài thơ, tác giả lí giải về cội nguồn của Đất nước

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

….………………………………..

Đất Nước có từ ngày đó…”

Tác khẳng định trực tiếp rằng Đất nước này đã tồn tại từ rất lâu đời, khi mà con người

mới sinh ra trên mảnh đất của họ thì chính nơi đó là đất nước, là quê hương. Đất Nước

ra đời từ rất xa xưa như một sự tất yếu, trong chiều sâu của lịch sử thời các vua Hùng

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

dựng nước và giữ nước đã đi vào sử sách được lưu truyền đến tận bây giờ. Đất nước

trước hết không phải là một khái niệm trừu tượng mà là những gì rất gần gũi, thân

thiết ở ngay trong cuộc sống bình dị của mỗi con người. Từ lời hát mẹ ru, từ những

câu chuyện “ngày xửa ngày xưa” mà mẹ kể đã nuôi dưỡng chúng ta khôn lớn, làm ta

hiểu hơn về văn hóa của ta, theo ta đi hết cuộc đời và trở thành một phần kí ức tốt đẹp

khiến ta không thể quên. Nhai trầu từ lâu đã trở thành một thói quen không thể thiếu

của những người phụ nữ Việt Nam nhất là các bà, các mẹ và từ lâu dân gian ta đã có

câu chuyện sự tích trầu cau nói về tình nghĩa con người. Từ những năm tháng trước

công nguyên, từ thời của hai Bà Trưng, Bà Triệu, là lần đầu tiên nước ta mạnh mẽ

đứng lên khởi nghĩa đánh đuổi giặc ngoại xâm. Từ những câu chuyện truyền thuyết

Thành Gióng với hình ảnh nhổ cả luỹ tre giơ cao đánh đuổi giặc. Cây tre cũng là hình

ảnh biểu tượng của người nông dân Việt Nam, hiền lành, thật thà, chăm chỉ và chất

phác nhưng cũng rất kiên cường bất khuất.

Bên cạnh truyền thống về lòng yêu nước, tác giả Nguyễn Khoa Điềm còn nhắc đến

những hình ảnh mang đậm vẻ đẹp thuần phong mĩ tục giản dị của con người Việt Nam

“Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”

Từ ngày xưa, hình ảnh người phụ nữ Việt Nam luôn gắn liên với mái tóc dài, được búi

gọn gàng ngay sau đầu. Vẻ đẹp đó của một người bà, người mẹ, người chị, của một

người con gái Việt Nam mộc mạc, giản dị nhưng lại rất nữ tính, thuần hậu rất riêng.

Tác giả đã vận dụng thành ngữ “gừng cay muối mặn” một cách hết sức tự nhiên, đặc

sắc, nhẹ nhàng mà thấm đượm ân tình để nói lên sự thuỷ chung ở trong con người như

câu nói “gừng càng già càng cay, muối càng lâu càng mặn, con người sống với nhau

lâu năm thì tình nghĩa sẽ đong đầy”.

Ngoài những phong tục tập quán và tình yêu thương của con người, Nguyễn Khoa

Điềm còn nêu lên truyền thống lao động sản xuất của người dân: Từ xa xưa, con

người đã biết chặt gỗ mà làm nhà. Những ngôi nhà đó sử dụng kèo, cột giằng giữ vào

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

nhau vững chãi, bền chặt tránh được mưa gió và thú dữ. Đó cũng chính là ngôi nhà tổ

ấm cho mọi gia đình có thể đoàn tụ, quây quần bên nhau, cùng nhau chia sẻ niềm vui

nỗi buồn; từ đó hình thành nên làng, xóm và Đất nước. Ngôi nhà là mái ấm, là nơi con

người “an cư lạc nghiệp” siêng năng tích góp của cải dồn thành sự phát triển đất nước.

Nhà thơ vận dụng khéo léo câu thành ngữ “Một nắng hai sương” để nói lên sự cần cù

chăm chỉ của cha ông ta trong lao động sản xuất. Các động từ “xay – giã – dần –

sàng” đó là quy trình sản xuất ra hạt gạo. Để làm ra được hạt gạo, người nông dân

phải trải qua biết bao tháng ngày nắng sương vất vả gieo cấy, chăm sóc, xay giã và

giần sàng. Thấm vào trong hạt gạo bé nhỏ ấy là mồ hôi vị mặn nhọc nhằn của người

nông dân vất vả nắng mưa. Thành quả ngọt ngào này không chỉ giúp dân ta có đời

sống no ấm mà nó còn trở thành nền văn minh lúa nước mà khi nhắc đến người ta biết

ngay đến Việt Nam; không chỉ dừng lại ở đó, nền văn minh này đã giúp cho nước ta

trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thế hai thế giới và toàn cầu biết đến lúa gạo Việt

Nam.

Từ tất cả các yếu tố trên, nhà thơ khẳng định: “Đất Nước có từ ngày đó…” Ngày đó là

ngày nào, chúng ta không hề biết, tác giả cũng không thể biết. Chỉ biết rằng ngày đó

chính là ngày ta bắt đầu có truyền thống, có những phong tục tập quán, có nhiều văn

hoá riêng biệt khác với quốc gia khác. Đó là ngày ta có Đất nước của dân tộc Việt

Nam.

Tiếp nối sau khẳng định Đất nước là của nhân dân, tác giả định nghĩa về Đất nước vô

cùng độc đáo:

“Đất là nơi em đến trường

.…………………………..

Cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”

Đất nước không chỉ được cảm nhận bằng không gian địa lí hay chiều dài lịch sử mà

Đất nước còn được cảm nhận bằng không gian sinh hoạt vô cùng gần gũi, thân thuộc.

“Đất” gắn liền với hình ảnh, hoạt động của người con trai, “nước” gắn với vẻ đẹp của

người con gái nhưng hai tiếng Đất nước lại hợp thành tình yêu đôi lứa mặn mà. Đất

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

nước cũng là nơi để họ hẹn hò, trao nhau những yêu thương mùi mẫn, những kỉ niệm,

những nhớ thương, mong mỏi của thời gian xa cách.

Người xưa có câu: “Đất lành chim đậu”, đất là nơi chim bay về làm tổ, nước là nơi

con cá vùng vẫy giữa đại dương mênh mông. Ngần ấy năm lịch sử là quãng thời gian

dài hình thành nên sự trù phú của thiên nhiên, làm giàu cho đất nước để từ đó Đất

nước trở thành nơi con người đoàn tụ làm ăn sinh sống và làm nên truyền thuyết Lạc

Long Quân và Âu Cơ cùng bọc trăm trứng trở thành những thế hệ đầu tiên của đồng

bào ta.

Từ những lí giải, cảm nhận trên về Đất nước, tác giả nhắn nhủ đến những thế con

người dù đi trước, dù đi sau, dù ở bất cứ thời đại, hoàn cảnh nào cũng phải nhớ về cội

nguồn, biết ơn cội nguồn và nhớ về ngày giỗ tổ Hùng Vương - người đã có công gây

dựng nền móng nhà nước đầu tiên để có Đất nước bây giờ.

Đất Nước được Nguyễn Khoa Điềm cảm nhận dựa trên bề rộng của không gian địa lí,

chiều dài của lịch sử, bề dày của truyền thống văn hóa, Đất Nước thống nhất giữa cái

hằng ngày với cái muôn đời trong cuộc sống cộng đồng, sự hòa quyện không thể tách

rời giữa nhân dân và cộng đồng.

Sau những nhận định, lí giải Đất nước trên những phương diện khác nhau, tác giả nêu

lên trách nhiệm của con người đối với Đất nước:

“Trong anh và em hôm nay

……………………………

Làm nên Đất Nước muôn đời”

Đất nước dường như là một phần máu thịt của mỗi con người. Đất nước của tình yêu

đôi lứa là một đất nước hài hòa, nồng thắm. Đất nước của cả dân tộc đoàn kết là đất

nước vẹn tròn, to lớn có sức mạnh chống lại mọi thế lực kẻ thù. Qua đây, tác giả thể

hiện niềm tin yêu của mình vào thế hệ con cháu mai sau, rồi chúng sẽ mang đất nước

mình sánh vai với các cường quốc năm châu, rồi chúng sẽ phát triển đất nước này đến

những tháng ngày mà hiện tại ta đang mơ mộng.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

“Em ơi em” - một tiếng gọi yêu thương, giãi bày và san sẻ bao niềm vui sướng đang

dâng lên trong lòng khi nhà thơ cảm nhận và định nghĩa về Đất Nước: “Đất Nước là

máu xương của mình” để từ đó, tác giả nêu lên trách nhiệm của mỗi con người với

Đất nước, phải biết gắn bó và san sẻ với những mảnh đời bất hạnh, phải biết hi sinh,

hóa thân để giữ vững dáng hình xứ sở để Đất nước này tồn tại muôn đời.

Đoạn thơ thể hiện cái tôi suy tư đầy ý thức trách nhiệm của tác giả: mỗi con người

không phải chỉ sở hữu riêng của cá nhân người đó mà còn là của chung của đất nước.

Bởi chúng ta đều được thừa hưởng những di sản văn hóa, tinh thần của đất nước và

được nuôi dưỡng trưởng thành trong di sản đó. Vì vậy mỗi người đều phải có trách

nhiệm giữ gìn, bảo vệ, phát huy nền văn hóa ấy. Từ đây, ta thấy rõ hơn cách cảm

nhận, cái nhìn Đất Nước toàn vẹn, tổng hợp đa chiều của Nguyễn Khoa Điềm (địa lí,

lịch sử, văn hóa, phong tục, truyền thống tinh thần của dân tộc trong đời sống hằng

ngày, biến cố lịch sử…).

“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

….………………………………………

Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”

Nguyễn Khoa Điềm thật khéo léo và tinh tế khi đã vận dụng sáng tạo thành công chất

liệu dân gian vào bài thơ của mình để tạo nét riêng biệt không thể nhầm lẫn. Đó là sự

tích hòn Vọng Phu nói về tình cảm thủy chung, son sắt chờ chồng đến hóa đá của

người phụ nữ. Đó là tình hòn Trống Mái gắn với truyền thuyết tình cảm vợ chồng

chung thủy. Dù ở bất cứ nơi nào trên đất nước, bờ cõi này thì tình cảm yêu thương,

gắn bó vợ chồng vẫn là những tình cảm vô cùng tốt đẹp xứng đáng được tôn vinh.

Không chỉ có tình yêu đôi lứa, tình cảm vợ chồng, Nguyễn Khoa Điềm còn tôn vinh

cả nền lịch sử với lòng yêu nước nồng nàn của dân tộc ta. Đó là vị anh hùng Thánh

Gióng nhỏ tuổi nhưng khi có giặc anh dũng ra trận đánh đuổi giặc Ân lấy lại độc lập

cho nước nhà. Đó là mảnh đất Tổ thờ vua Hùng vô cùng linh thiêng với sự quây quần

của đàn voi chín mươi chín con. Tất cả những câu truyện, những sự tích, truyền thuyết

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

trên đều rất thân thuộc với mỗi thế hệ con dân trên Đất nước này, trở thành niềm tự

hào vô bờ bến của chúng ta.

Chúng ta có thể tự hào rằng Đất nước này là đất nước của những con người hiếu học.

Biết bao tấm gương nghèo vượt khó vươn kên trở thành nhân tài cho đất nước, đánh

dấu công lao của mình bằng những núi Bút, non Nghiên. Dù họ là những người nổi

tiếng hay chỉ là những con người vô danh thì họ cũng đáng để chúng ta biết ơn, học

tập và noi theo.

Đất nước còn được hình thành từ những điều hết sức nhỏ bé: những quả núi hình con

cóc, con gà quây quần cũng giúp cho Hạ Long trở thành di sản thế giới. Những ngọn

núi khác cũng được đặt theo tên của các vị anh hùng để con cháu mai sau không quên

ơn họ và tôn vinh những giá trị quý báu mà họ đã gây dựng cho nước nhà. Những ao

đầm, gò bãi là sự hóa thân của những con người làm nên Đất Nước. Ở trên đất nước

này đâu đâu cũng mang dáng dấp, những kỉ niệm của thế hệ ông cha. Hành trình hơn

bốn nghìn năm lịch sử vẫn sẽ tiếp tục mãi mãi và cũng sẽ có nhiều hơn những kỉ niệm,

những giai thoại được ghi vào sử sách. Tuy nhiên, không vì thế mà lối sống cha ông đi

vào dĩ vãng, nó mãi là những tiếng âm vang, là niềm tự hào của con cháu sau này.

“Em ơi em

Hãy nhìn rất xa

….…………………………………..

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”

Đến đây, Nguyễn Khoa Điềm không điểm qua các triều đại, các anh hùng nổi tiếng

mà nhấn mạnh đến vô vàn những con người vô danh, bình dị nhưng dũng cảm, kiên

cường. Họ là những “con gái, con trai, không ai nhớ mặt đạt tên, giản dị và bình tâm”

cần cù, chăm chỉ làm lụng gây dựng cuộc sống tốt đẹp. Khi nước nhà có giặc, họ lại

đứng lên chiến đấu anh dũng, mạnh mẽ một lòng một dạ cùng nhau đoàn kết lấy lại

độc lập dân tộc. Họ có thể là những con người vô danh, không ai nhớ mặt đặt tên

nhưng chính họ là người giữ vững non sông này để có chúng ta ngày hôm nay. Không

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

chỉ trên mặt trận chiến đấu mà họ còn là những anh hùng của đời thường. Những

người vô danh đó đã giữ và truyền lại giá trị văn hóa, văn minh tinh thần và vật chất

(văn minh lúa nước đã truyền lửa quanh mỗi nhà, tiếng nói, gánh theo tên làng xã, đắp

đập be bờ). Điệp cấu trúc “họ…” đã gợi ra lớp lớp những con người nối tiếp nhau, giữ

gìn và truyền lại cho các thế hệ sau giá trị văn hóa, truyền thống tốt đẹp.

Đến đây, tác giả khẳng định tư tưởng đất nước của nhân dân: Đất Nước này, của nhân

dân, do nhân dân làm ra gắn với những câu ca dao, thần thoại từ lâu đời, cội nguồn

dân tộc, văn hóa dân gian. Đồng thời, tác giả cũng gửi gắm những bài học quý giá:

anh em nên biết đoàn kết, yêu thương nhau từ thuở nằm nôi; biết quý trọng công sức

những ngày gian khổ; biết nuôi ý chí mà đánh đuổi giặc ngoại xâm. Qua đây, tác giả

một lần nữa khẳng định vẻ đẹp giản dị, mộc mạc của thế hệ những con người Việt

Nam và chất “tình” có ở khắp mọi nơi trên đất nước này.

Bằng việc vận dụng khéo léo và mềm mại các chất liệu văn hóa dân gian cùng với

ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, lời thơ nhẹ nhàng đúng giọng thủ thỉ tâm tình, tác giả

Nguyễn Khoa Điềm đã mang đến cho bạn đọc một cách nhìn mới mẻ về cội nguồn

của đất nước; về vẻ đẹp của một đất nước giàu văn hóa cổ truyền, đất nước của truyền

thống, của phong tục tươi đẹp. Đồng thời, tác giả thể hiện rõ nét tư tưởng Đất nước

của nhân dân qua ba chiều cảm nhận: địa lí, lịch sử và văn hóa vô cùng tinh tế, sâu

sắc.

Nhiều năm tháng qua đi nhưng đoạn thơ cùng với trường ca “Mặt đường khát vọng”

vẫn giữ nguyên vẹn những giá trị tốt đẹp ban đầu của nó và để lại ấn tượng đẹp đẽ,

đọng lại trong tâm tư của bao thế hệ con người Việt Nam trước đây, bây giờ và cả sau

này. Bản trường ca của tác giả Nguyễn Khoa Điềm làm ta thêm hiểu và yêu Đất nước

đồng thời thôi thúc bản thân hành động để bảo vệ và phát triển đất nước này.

Phân tích Đất nước Nguyễn Khoa Điềm - Mẫu 4

Ai đó cũng đã từng hỏi lòng có mối tình nào lẳng lặng sâu hơn là mối tình Tổ quốc?

Để đáp lời những câu hỏi ấy thì đã có rất nhiều những vần thơ cất cánh. Chúng ta thấy

hình ảnh đất nước đau thương quật cường căm hờn vùng lên đấu tranh huy hoàng

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

trong thơ Nguyễn Đình Thi, ta thấy Lê Anh Xuân với Dáng đứng Việt Nam bay lên

bát ngát mùa xuân, với Xuân Diệu là “tổ quốc tôi như một con tàu” thì đến năm 1971

Nguyễn Khoa Điềm cũng đã góp thêm một ý thơ hay về đề tài đất nước. Đó là bài thơ

Đất nước.

Tác phẩm Đất nước ra đời cùng với trường ca Theo chân bác (Tố Hữu), Bài ca chim

chơ Rao (Thu Bồn)… Song các bản trường ca này triển khai cảm xúc xoay quanh câu

chuyện về cuộc đời một nhân vật anh hùng. Riêng với trường ca Mặt đường khát vọng

của Nguyễn Khoa Điểm lại triển khai cảm xúc theo quá trình vận động ý thức của một

tầng lớp tuổi trẻ thành thị Việt Nam được thức tỉnh trước hiện tại đất nước để nhìn rõ

kẻ thù và ý thức về trách nhiệm của thế hệ mình vực dậy con đường đấu tranh hòa

nhập với cuộc chiến đấu của toàn dân tộc.

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi....

Đất Nước có từ ngày đó ...”

Đoạn thơ với giọng nhẹ nhàng, thủ thỉ đã đưa ta về với cội nguồn của đất nước . Đất

nước có từ ngày tháng năm nào không ai rõ ,chỉ biết rằng:

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ ngày xửa ngày xưa...”mẹ thường hay kể”

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc“

Khi lí giải về cội nguồn đất nước, tác giả lí giải đất nước gắn liền với mỹ tục thuần

phong , với cổ tích truyền thuyết, với tập tục ăn trầu , búi tóc ; với truyền thống cần cù

lao động, anh hùng bất khuất chống giặc ngoại xâm, được hình thành từ lối sống giàu

tình nghĩa “ Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”. Lời thơ như lời kể , hình

ảnh giản dị, gần gũi và tác giả vận dụng yếu tố văn hóa dân gian để lí giải cội nguồn

đất nước thân thuộc, gần gũi và có ngay trong mỗi một gia đình bình dị, gần gũi

nhưng thật thiêng liêng.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Tiếp theo là cách tác giả cảm nhận đất nước về phương diện địa lí , lịch sử và nhắn

nhủ ý thức cội nguồn dân tộc. Về phương diện địa lí , tác giả cảm nhận :

"Đất là nơi em đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc “

Nước là nơi “ con cá ngư ông móng nước biển khơi”

Tác giả định nghĩa rất cụ thể “ Đất là ....., Nước là..... và tổng hợp Đất nước là ....Đất

nước được cảm nhận là những không gian gần gũi, gắn bó như nơi ta hò hẹn, nơi em

đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm.

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc “

Nước là nơi “ con cá ngư ông móng nước biển khơi”

Quả đúng, đất nước bắt nguồn từ tình yêu bé nhỏ nhất rồi lớn dần lên đến hùng vĩ ,

thiêng liêng hợp nhất, thống nhất toàn vẹn.Về phương diện lịch sử thì đất nước là nơi

dân mình đoàn tụ.

"Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ

Đất là nơi chim về

Nước là nơi rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng"X

Đất nước là không gian sinh sống của cộng đồng dân tộc ta qua bao thế hệ từ thời Lạc

Long Quân và Âu Cơ sinh ra đồng bào ta trong bọc trứng cho đến nay và cả mai sau

vẫn là không gian tồn tại, phát triển, trải rộng trên một không gian mênh mông. Từ

cách cảm nhận đó nhà thơ nhắn nhủ phải có ý thức cội nguồn dân tộc, hay thế hệ đi

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

sau phải biết nhớ ơn thế hệ đi trước hướng về đất Tổ , nhớ đến dòng giống Rồng Tiên

của mình.

"Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau

Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ".

Bằng cách diễn đạt bình dị, vừa hiện đại gây ấn tượng vừa gần gũi đoạn thơ không chỉ

thể hiện cảm nhận về đất nước mà còn thể hiện tình yêu nước tha thiết của tác giả và

lời nhắn nhủ của tác giả với tất cả cháu con. Đất nước gần gũi và gắn bó thân thiết với

anh , với em, với mọi người:

"Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước"

Với giọng thơ tâm tình , ngọt ngào như lời của đôi lứa yêu nhau tác giả khẳng định

con người là hạt nhân làm nên đất nước, hay mỗi con người là một phần tử của cộng

đồng, đất nước bằng sự gần gũi, yêu thương và tự hào.

"Đất là nơi em đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm"

Đất nước nằm trong chính không gian sống với tất cả thân thương, trìu mến. Chính vì

thế mà:

“Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn to lớn.”

Khi đôi lứa giao duyên, yêu thương cũng là khi đất nước nhỏ được dựng xây để cùng

vun lên đất nước to lớn. Khi chúng ta cầm tay mọi người – mọi người có cầm tay

nhau,yêu thương giúp đỡ lẫn nhau - có đoàn kết, yêu thương đồng bào thì mới tạo nên

sức mạnh cho đất nước “vẹn tròn to lớn để làm nên lịch sử dân tộc và đất nước .

“Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng”

Thế hệ con cháu mai sau sẽ tiếp bước cha ông chèo lái xây dựng đất nước ngày càng

tươi đẹp, ngày càng cường thịnh, văn minh . Giọng thơ trở nên ngọt ngào, say đắm :

"Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời".

Nhà thơ cất lời gọi yêu thương “ em ơi em” để nhắn nhủ đất nước là mồ hôi xương

máu của tổ tiên, của dân tộc ngàn đời. Vì vậy mà “phải biết “ gắn bó, san sẻ, hóa thân

cho dáng hình đất nước – phải biết đoàn kết, chia sẻ và cống hiến, hi sinh cho đất

nước . Ngay trong hoàn cảnh chống Mĩ quyết liệt, lời thơ của Nguyễn Khoa Điềm là

hồi trống đánh thức tinh thần quyết chiến của mỗi cá nhân để giành và giữ đất nước.

Nhà thơ gieo vào từng vần thơ ca ngợi đất nước:

"Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu....

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta...."

Đoạn thơ ngợi ca đất nước hùng vĩ, khẳng định những phẩm chất cao đẹp về quê

hương đất nước, con người Việt Nam của tác giả. Đất nước hùng vĩ với danh lam

thắng cảnh đã đi vào huyền thoại cổ tích. Nguyễn Khoa Điềm đã có một cái nhìn rất

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

nhân văn là núi ấy, hòn ấy góp phần làm đẹp thêm cho đất nước. Dường như, lứa đôi

hạnh phúc ấm êm đã dựng xây cho đất nước thêm kì vĩ, lớn lao.

Hai câu thơ tiếp theo ca ngợi vẻ đẹp đất nước về mặt lịch sử và truyền thống:

"Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương"

Cái “ gót ngựa của Thánh Gióng” đã để lại cho nước non bao ao đầm ở vùng Hà Bắc

ngày nay. Chín mươi chín con voi ở Phong Châu đã quần tụ, chung sức chung lòng

“góp mình dựng đất tổ Hùng Vương”. Những từ ngữ “ đi qua còn để lại”, “ góp mình

dựng” thật bình dị mà đáng tự hào biết bao, tự hào về sự thiêng liêng của đất nước.

Đất nước có núi cao, biển rộng, sông dài, có Sông Hồng “ đỏ nặng phù sa”, có Cửu

Long Giang với dáng hình thơ mộng, ôm ấp huyền thoại kiêu sa mà tác giả ví như con

rồng.

"Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm"

Những con rồng “nằm im” từ bao đời nay mà người dân Nam Bộ mến yêu có “ dòng

sông xanh thẳm” với nước ngọt phù sa, tôm cá,...là hình ảnh đất nước tươi đẹp, con

người Việt Nam tài hoa và chịu thương chịu khó. Ngắm núi Bút non Nghiên Nguyễn

Khoa Điềm không nói đến “ địa linh nhân kiệt” với tinh thần tôn sư trọng đạo của

nhân dân ta.Những học trò nghèo góp cho đất nước mình Núi Bút, non Nghiên. Hạ

Long trở thành kì quan , thắng cảnh là nhờ có “Con cóc, Ông Đốc, Ông Trang …làm

nên. Nhà thơ ngợi ca đức tính cần cù , siêng năng, dũng cảm “làm nên đất nước muôn

đời”. Tám câu thơ với bao địa danh và cổ tích huyền thoại được nhà thơ nhắc đến thể

hiện niềm tự hào và biết ơn đất nước cùng Nhân dân của tác giả về phẩm chất của con

người : trí tuệ, trung hậu, cần cù, anh dũng,.... Chính những vẻ đẹp của nhân dân làm

cho non sông gấm vóc thêm giàu đẹp.

Sau tám câu thơ là giọng thơ vang lên say đắm, ngọt ngào . Bằng giọng văn chính luận

kết hợp với chất trữ tình đằm thắm.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta....”

Bốn câu thơ là dáng hình đất nước hiện lên vừa mộc mạc, đơn sơ vừa thân thương,

gần gũi với đồng lúa, nương ngô.... Đất nước với tất cả đơn sơ ấy là dáng hình mà cha

ông hằng mong ước, hằng gây dựng. Dường như con người là hạt nhân to lớn nhất để

đất nước thêm muôn hình muôn vẻ, thêm đẹp và thêm tươi. Như vậy, qua hình tượng

đất nước tác giả ngợi ca tâm hồn nhân dân, bản lĩnh nòi giống và dáng đứng Việt Nam

và bày tỏ lòng yêu mến, tự hào về quê hương đất nước.

Tư tưởng đất nước của nhân dân được tác giả nhắc đến qua từng câu chữ:

“Em ơi em.......

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi.”

Mở đầu đoạn thơ là lời gọi thân thiết, ngọt ngào “ Em ơi em” hãy nhìn về bốn nghìn

năm đất nước, nhìn lại quá khứ của nhân dân, đất nước với 4000 năm văn hóa gắn liền

với những con người Việt Nam cần cù trong lao động và anh hùng trong chiến đấu:

“Năm tháng nào cũng người người lớp lớp

Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta

Cần cù làm lụng

Khi có giặc người con trai ra trận

Người con gái trở về nuôi cái cùng con

Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh”

Giọng thơ vừa tâm tình vừa khẳng định truyền thống cao đẹp của con người Việt Nam

với tám chữ vàng: kiên cường, bất khuất, trung hậu, đảm đang.

“Nhiều người đã trở thành anh hùng

Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ”

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước , có những con người đã hy sinh thầm

lặng mà tác giả không bao giờ quên :

“Nhưng em biết không

Có biết bao người con gái con trai

Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ làm ra Đất Nước”

Chính nhân dân là người có công lớn trong sự nghiệp hôm qua, hôm nay và cả mai

“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ truyền lửa qua mỗi nhà , từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại”

Tác giả sử dụng phép lặp, hình ảnh cụ thể và giàu sức gợi cảm càng khẳng định sức

mạnh của nhân dân trong sáng tạo, giữ gìn những giá trị vật chất và tinh thần của đất

nước, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tác giả khẳng định:

“Để Đất Nước này là Đất Nước của Nhân dân

Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”

Bằng giọng thơ trữ tình - chính luận sâu lắng tác giả khẳng định nhân dân đóng vai trò

chủ thể trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Phải chăng tác giả đang nhắc

nhở mỗi người dân ý thức trách nhiệm, tinh thần yêu nước và lòng tự tôn dân tộc.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

"Dạy anh “ biết yêu em từ thuở trong nôi”

Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội

Biết trồng tre đợi ngày thành gậy

Đi trả thù mà không sợ dài lâu"

Vận dụng sáng tạo văn học dân gian để gợi nhắc và khẳng định các truyền thống cao

đẹp của nhân dân ta: say đắm trong tình yêu, anh hùng trong chiến đấu. Điều đó chính

là sức mạnh cho đất nước để chiến thắng và tiến lên. Nhà thơ ý thức được cội nguồn

sức mạnh của nhân dân nên hy vọng, tin tưởng:

“Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu

Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát

Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi.”

Giọng thơ tâm tình tha thiết , vận dụng sáng tạo các yếu tố văn học dân gian , ý tưởng

đẹp, cảm xúc chân thành tác giả đã thể hiện cả niềm tự hào, tình yêu tha thiết với quê

hương đất nước.

Như vậy, bằng việc sử dụng nhuần nhuyễn và sáng tạo, cách diễn đạt bình dị, hiện đại

gây ấn tượng vừa gần gũi vừa mới mẻ cho người đọc kết hợp giọng thơ trữ tình –

chính trị tha thiết, sâu lắng và giàu chất suy tư Nguyễn Khoa Điềm nhắc nhở lớp lớp

thế hệ trẻ hôm nay phấn đấu hơn nữa vì đất nước muôn đời và hãy nhớ:

“Đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta mà phải hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc hôm nay”

Phân tích Đất nước - Mẫu 5

Từ xưa đến nay viết về đất nước luôn là nguồn mạch cảm hứng chủ đạo của nền văn

học. Tiếp tục mạch nguồn của văn học dân tộc, Nguyễn Khoa Điềm một gương mặt

nổi bật của văn học kháng chiến chống Mỹ đã có những quan điểm hết sức mới mẻ về

đất nước. Quan điểm đó đã được ông thể hiện đầy đủ nhất qua đoạn trích Đất nước

thuộc trường ca Mặt đường khát vọng.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Đất nước đối với mỗi người là một ý niệm khác nhau. Đối với Nguyễn Khoa Điềm

cũng vậy, bằng sự cảm biết của mình, sự phân tích bằng tư duy logic, lần lượt từng

lớp lang của khái niệm đất nước đã được ông dần dần lật mở. Ông không định nghĩa

bằng những khái niệm quá mông lung, trừu tượng mà đi từ những điều hết sức cụ thể

trong chính cuộc sống:

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể

Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân ta biết trồng tre mà đánh giặc

Qua khái niệm của tác giả, Đất Nước hiện lên thật bình dị, đất nước có từ những câu

chuyện cổ tích, từ miếng trầu, từ truyền thuyết thánh Gióng trồng tre đánh tan quân

xâm lược Ân. Đất Nước ta có từ ngày đó, thấm thuần trong lòng mỗi đứa trẻ từ tấm

bé.

Không chỉ vật Đất Nước còn được hình thành từ thuần phong mỹ tục, từ những nét

văn hóa, truyền thống đẹp đẽ của dân tộc ta. Hình ảnh “Tóc mẹ thì bới sau đầu” cho

thấy nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa đã được bảo lưu từ ngàn đời của ông cha ta. Dù

một nghìn năm Bắc thuộc, bị phương Bắc tìm mọi cách Hán hóa ấy vậy nhưng không

có cách nào xóa được những vốn văn hóa đẹp đẽ của dân tộc ta. Đất Nước cũng được

hình thành từ lối sống giàu tình nghĩa, thủy chung mà khởi nguồn chính là mối quan

hệ vợ chồng: “Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”. Ở đây Nguyễn Khoa

Điềm có sự vận dụng hết sực thuần thục ca dao: “Tay nâng đĩa muối chấm gừng/

Gừng cay muối mặn, xin đừng quên nhau” để cho thấy Đất Nước được hình thành từ

những điều tưởng như giản dị mà hết sức thiêng liêng, cao quý.

Tiếp tục mạch cảm hứng đó, Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục chiết tự về khái niệm Đất

Nước:

Đất là nơi anh đến trường

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Đất Nước không xa lạ mà chính là không gian sinh tồn, gần gũi với đời sống sinh hoạt

của tất cả chúng ta. Nguyễn Khoa Điềm đã không hoa mỹ, không ngần ngại mà làm

sáng tỏ nó là nơi đến trường, nơi tắm, nơi hò hẹn, nơi nhớ nhung. Vâng, Đất Nước

chính là được hình thành từ những điều dung dị nhất của cuộc sống. Và để làm sâu sắc

thêm khái niệm, ông đã truy nguyên nguồn gốc từ quá khứ: “Đất Nước là nơi dân

mình đoàn tụ/ Đất là nơi chim về/ Nước là nơi rồng ở/ Lạc Long Quân và Âu Cơ/ Đẻ

đồng bào ta trong bọc trứng”. Từ sự lí giải sâu sắc hai phương diện lịch sử và địa lý

ông đã dần dần tiến tới hoàn chỉnh khái niệm Đất Nước. Đồng thời từ đó cũng nêu lên

trách nhiệm của mỗi con người đối với đất nước: “Những ai đã khuất/ Những ai bây

giờ/ yêu nhau và sinh con đẻ cái/ Gánh vác phần người đi trước để lại/ Dặn dò con

cháu việc mai sau/ Hằng năm ăn đâu làm đâu/ Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ”. Hai

từ “gánh vác” đã khẳng định trách nhiệm của thế hệ mai sau đối với công cuộc dựng

nước và giữ nước. Đồng thời ông cũng lên tiếng nhắc nhở, dù xây dựng đất nước cũng

không được quên đi công ơn của người đã dựng xây, kiến tạo nên Đất Nước. Chỉ với

hai chữ “cúi đầu” cũng đã cho thấy tấm lòng thánh kính thiêng liêng hướng về quê

cha, đất tổ.

“Trong anh và em hôm nay/…/Đất Nước vẹn tròn to lớn”, đoạn thơ đã khẳng định,

Đất Nước được tồn tại và vững bền là bởi sự đoàn kết của mọi người, là sự yêu

thương của đôi lứa. Chỉ khi có sự hòa hợp giữa cái chung và cái riêng, giữa cá nhân và

tập thể thì khi ấy mới có đất nước vẹn tròn ton lớn. Và từ đó ông nêu lên trách nhiệm

của mỗi cá nhân cũng như toàn bộ thế hệ trẻ đối với đất nước: “Em ơi em đất nước là

máu xương của mình/ Phải biết gắn bó và san sẻ/ Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ

sở/ Làm nên đất nước muôn đời”. Vì bởi:

Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

…

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Những người dân nào đã góp nên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm

Hàng loạt những địa danh, danh lam thắng cảnh được ông gọi tên. Mỗi địa danh ấy

gắn liền với một chiến tích, với một sự hy sinh thầm lặng để làm nên đất nước muôn

đời. Cũng bởi vậy, đã khiến ông rút ra kết luận: “Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò

bãi/…/Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”.

Để làm nên đất nước chắc chắn không thể là một cá nhân có thể kiến tạo của nền văn

hóa, truyền thống và lịch sử dân tộc. Vậy đó là ai, là những người nào?

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước

Quả đúng, đó chính là người vô danh, họ là những người con gái con trai, họ“đã sống

và chết” “giản dị và bình tâm” họ đã mang tên làng tên xã, mang phong tục tập quán

truyền lại, bảo lưu cho thế hệ mai sau. Chính họ là người đã làm nên Đất nước. Với

biện pháp liệt kê và điệp “họ” Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ ra trước mặt người đọc tầng

tầng lớp lớp những con người vô danh nối tiếp nhau từ thế hệ này qua thế hệ khác

truyền lại cho con cháu những giá trị vật chất tinh thần cao quý nhất. Và điều họ

hướng đến chính là:

Để Đất Nước này là Đất Nước của nhân dân

Đất nước của Nhân Dân, Đất nước của ca dao thần thoại

Đến đây Nguyễn Khoa Điềm đã mạnh mẽ khẳng định quan điểm tư tưởng đất nước

nhân dân của mình. “Trở về với nguồn cội của Đất Nước cũng là trở về với cội nguồn

phong phú, đẹp đẽ là văn hóa dân gian” khởi thủy của mọi truyền thống văn hóa tốt

đẹp của nhân dân ta. Đồng thời đó cũng là nơi làm nên, khơi dậy nên truyền thống văn

hóa tốt đẹp của nhân dân ta:

Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”

Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Biết trồng tre đợi ngày thành gậy

Đi trả thù mà không sợ dài lâu

Bài thơ kết lại bằng tiếng hát tự hào, trải dài, dường như âm hưởng của nó vang vọng

khắp núi sông. Đồng thời tiếng hát đó cũng cho thấy niềm tự hào sâu sắc của tác giả

đối với vốn truyền thống văn hóa ngàn đời của cha ông để lại.

Đất Nước là bài thơ giàu suy tư và triết lí, thể hiện quan niệm rất riêng, rất mới mẻ của

Nguyễn Khoa Điềm về Đất Nước. Với bài thơ này, người đọc lại được mở mang thêm

tri thức, lại có thêm một cách nhìn nhận về Đất Nước trong chiều dài lịch sử. Từ đó

cũng càng thêm yêu mến, tự hào với nơi mình được sinh ra và lớn lên.

Phân tích Đất nước - Mẫu 6

Đất nước – đề tài muôn thuở trong thi ca và nghệ thuật, là điểm hẹn tâm hồn của biết

bao văn nghệ sĩ. Trong những năm tháng chiến tranh, tình yêu đối với đất nước lại

càng tỏa sáng và rực cháy trong lòng mỗi người dân Việt Nam. Đoạn trích "Đất nước"

của Nguyễn Khoa Điềm được sáng tác trong bối cảnh ấy.

Khi nhắc đến văn chương thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ta biết những nhà

thơ trong thời kỳ này như Xuân Quỳnh, Trần Đăng Khoa, Phạm Tiến Duật... họ viết

về hào khí của cả một dân tộc:

“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước

mà lòng phơi phới dậy tương lai.”

Một trong số những nhà thơ tiêu biểu nhất của văn chương Việt Nam ngày ấy phải kể

đến một nhà thơ đã trưởng thành trong cuộc kháng chiến trường kỳ nhưng nhất định

thắng lợi của dân tộc – đó là Nguyễn Khoa Điềm.

Khi nói đến Nguyễn Khoa Điềm, từ trong tiềm thức của mỗi người yêu văn chương

đều không thể quên phong cách thơ ông là phong cách thơ trữ tình chính luận. Thơ

Nguyễn Khoa Điềm lôi cuốn người đọc bởi xúc cảm lắng đọng, giàu chất suy tư, thể

hiện tâm tư của người trí thức tham gia tích cực vào cuộc chiến đấu của nhân dân. Một

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

trong những kiệt tác của Nguyễn Khoa Điềm phải kể đến đoạn trích “Đất nước” thuộc

chương V của “Trường ca mặt đường khát vọng” được tác giả hoàn thành ở chiến khu

Trị - Thiên năm 1971, in lần đầu năm 1974.

Tác phẩm đã xây dựng thành công tư tưởng “Đất nước là của nhân dân”, do nhân dân

bảo vệ và gìn giữ muôn đời trên cả 3 bình diện: chiều rộng của không gian địa lý

chiều dài của lịch sử và chiều sâu văn hóa. Nhà thơ như đứng trước hàng trăm những

câu hỏi “Đất nước này là do ai làm ra? Sẽ do ai bảo vệ và gìn giữ muôn đời?" Để trả

lời cho những câu hỏi ấy, Nguyễn Khoa Điềm ngược dòng cảm xúc của mình để đi

tìm về cội nguồn của đất nước.

Khi nói đến vẻ đẹp của đất nước trên bình diện của chiều sâu văn hóa, ta phải hiểu văn

hóa là những giá trị mà con người ở 1 vùng đất tạo ra. Có thể đó là giá trị tinh thần

cũng có thể là giá trị phi vật thể. Nguyễn Khoa Điềm nhìn nhận người Việt Nam

không chỉ ra đi để bảo vệ đất đai xứ sở mà còn truyền và bảo vệ cho nhau những hạt

giống dân ta, những vẻ đẹp mang đậm cốt cách của con người Việt Nam được truyền

từ đời này sang đời khác, từ trái tim của người già sang lồng ngực của người trẻ, đó là

vẻ đẹp mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam ta. Đất Nước bắt đầu từ một cách trang

trọng mà hết sức bình dị, gần gũi:

Cấu trúc câu “Đất nước có – bắt đầu – lớn lên” đã hữu hình hóa quá trình phát triển

của đất nước trong trường kì lịch sử, đất nước tựa như một sinh mệnh sống với nội lực

mãnh liệt. Nghệ thuật liệt kê là biện pháp chủ đạo quán xuyến toàn bộ bài thơ, góp

phần khắc họa đất nước bình dị, gần gũi. Đất nước gắn liền với bà, với mẹ, với cha,

đất nước hài hòa trong mối quan hệ gia đình, làng xóm. Đất nước là một phần máu thịt

trong kí ức của mỗi con người.

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể”

Nhà thơ ngược dòng cảm xúc của mình về với những cái ngày xửa ngày xưa, đưa ta

về miền cổ tích diệu kì từ lâu đã trở thành cội nguồn của đời sống, tâm hồn ta, cho ta

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

những bài học nhân sinh về lẽ sống nhân hậu, sống nghĩa tình, sống yêu thương, đùm

bọc, chở che nhau.

“Đất nước bắt đầu bằng miếng trầu bà ăn”

Đó là tục nhuộm răng, tục nhai trầu của người già. Đồng thời đó cũng là câu ca dao

tục ngữ “miếng trầu là đầu câu chuyện”, là sự tích trầu cau, là vẻ đẹp của người già

Việt Nam. Đất Nước là văn hóa kết tinh từ tâm hồn Việt. Từ truyện ca dao, cổ tích đến

tục ngữ, “miếng trầu” đã là một hình tượng nghệ thuật mang tính thẩm mĩ, là hiện

thân của tình yêu thương, lòng thủy chung của tâm hồn dân tộc. Tiếp đến, nhà thơ như

một người hướng dẫn đưa ta trở về làng Phù Đổng nghe lại sự tích Thánh Gióng nhổ

bụi tre ngà đánh tan giặc Ân.

“Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”

Hình ảnh dân ta trồng tre đánh giặc không chỉ được lặp lại 1 lần mà còn xuyên suốt 90

câu thơ hình ảnh này được lặp lại tới ba lần, đó là biểu tượng cho truyền thống yêu

nước, đánh giặc giữ nước của nhân dân Việt Nam. Có thể thấy, từ bao đời nay, từ

truyền thuyết dân gian đến tác phẩm thơ hiện đại, cây tre trở thành biểu tượng cho sức

mạnh tinh thần quật cường đánh giặc cứu nước và giữ nước, biểu tượng phẩm chất tốt

đẹp của con người Việt Nam. Từ “lớn lên” được dùng rất chính xác, rạo rực niềm tin,

niềm tự hào dân tộc.

Giọng thơ thâm trầm, trang nghiêm làm cho suy từ về cội nguồn Đất Nước giàu chất

triết luận mà vẫn thiết tha, trữ tình. Cách cảm nhận, lí giải cội nguồn Đất Nước bằng

những hình ảnh bình dị, thân thuộc đã khẳng định rằng: Đất Nước gần gũi, thân thuộc,

bình dị ngay trong đời sống mỗi người. Câu thơ: “Tóc mẹ thì bới sau đầu” nhắc đến

chúng ta nghe về thứ tập tục làm nên nét riêng của người phụ nữ VN truyền thống.

Đất nước trưởng thành từ những giọt mồ hôi tần tảo dầm mưa dãi nắng. Hạt thóc, hạt

gạo thấm mồ hôi, thấm nhọc nhằn nuôi lớn biết bao những thế hệ. Đất nước lớn lên từ

những gian khổ của cha và từ những lo âu của mẹ: “Cha mẹ thương nhau bằng gừng

cay muối mặn”. Đó là chất liệu của ca dao tục ngữ, đó là tình, là nghĩa, là lời thề vàng

đá, là lối sống thủy chung, son sắt của những cặp vợ chồng Việt Nam.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Câu thơ “Cái kèo, cái cột thành tên” nói đến tục đặt tên con xấu cho dễ nuôi. Thủ pháp

nghệ thuật liệt kê trong câu thơ thứ tám “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã,

giần, sàng” chỉ ra những bước để tạo ra hạt gạo - một đất nước có nền văn minh lúa

nước, luôn bảo vệ hạt giống, cốt cách con người Việt Nam. Những vẻ đẹp do cha mẹ

truyền cho con tiếng nói, thầy cô truyền cho học trò chữ viết, ông cha truyền lại cho

con cháu lối sống và nếp nghĩ thông qua ca dao tục ngữ.

Và chính nhân dân là những người đã truyền lại những vẻ đẹp của đất nước, những nét

đẹp văn hóa của người Việt Nam. Dần dần tác giả nhận ra: “Đất Nước có từ ngày

đó...”, ta không biết ngày đó là ngày nào chỉ biết đó là từ rất xưa, rất xa. Chỉ biết rằng

đất nước có từ lúc những huyền thoại, truyền thuyết, từ lúc dân tộc hình thành phong

tục tập quán, từ lúc dân Việt mình không tiếc máu xương để giữ từng tấc đất thiêng

liêng và dùng bàn tay lao động để xây dựng đất nước.

“Ngày đó” vừa là trạng từ chỉ thời gian trong quá khứ vừa là một phép thế đại từ. Vậy

là Đất Nước có từ khi mẹ thường kể chuyện cổ tích cho con nghe, khi dân ta biết trồng

tre đánh giặc, biết trồng ra hạt lúa, củ khoai, biết ăn trầu, búi tóc, biết sống yêu

thương, thủy chung.

Như đã nói ở trên, Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ trưởng thành từ quân đội, là

một trong những nhà thơ đã xẻ dọc chiều dài của mảnh đất hình tia chớp. Trước hết,

khi nói về chiều rộng của không gian địa lý ta phải hiểu địa lý là tất cả những yếu tố

về mặt tự nhiên trên một đơn vị diện tích lãnh thổ đất nước. Là một nhà thơ đã đi hết

chiều dài của mảnh đất hình chữ S, ông hiểu từng đại danh và vùng đất trên lãnh thổ

Việt Nam.

“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất NướcNhững núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương

Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên

Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh

Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”

Ấn tượng ban đầu của chúng ta khi đọc tám câu thơ là ta như bị chìm ngập trong

không gian cổ tích diệu kỳ thần thoại. Cả đoạn thơ là kho truyện cổ, các sự tích như

“núi vọng phu”, hay “hòn Trống Mái”.

Một lần nữa tác giả như một người hướng dẫn viên du lịch đưa ta trở về làng Phù

Đổng nghe sự tích thánh Gióng nhổ bụi tre ngà đánh tan giặc Ân. Đó là truyền thống

yêu nước của nhân dân ta. Mỗi một dòng thơ tuy độ dài ngắn khác nhau nhưng đều có

chung một kết cấu. Mỗi dòng thơ đều chia ra hai phần và liên kết với nhau bằng điệp

từ “góp”.

Ta có thể chia đoạn thơ dọc theo từ “góp” sẽ được hai nửa diễn tả theo tương quan đối

lập. Nửa trước nói về nhân dân, lời thơ mộc mạc, bình dị, cảm xúc, có pha chút ngại

ngùng, xót thương. Trái lại, nửa sau từ “góp” lại nói về đất nước, lời thơ lộng lẫy

những sắc màu muôn hình vạn trạng. Nghệ thuật tương phản này chính là bài ca ca

ngợi sự hi sinh của nhân dân để tạo nên đất nước huy hoàng. Đằng sau mỗi địa danh là

một tên gọi, đằng sau mỗi tên gọi là một huyền thoại và sau những huyền thoại là

cuộc đời của những con người. Nhân dân làm nên đất nước, đó là những cặp vợ chồng

thủy chung, là những anh hùng, những người lính quyết tử cho tổ quốc quyết sinh, là

những người học trò nghèo nghiền bút, là ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm...

Hơn thế nữa, nhân dân còn là những cái tên bé nhỏ vô danh được ẩn dụ bằng những

hình ảnh con cóc, con gà.. Trong nhân dân còn có những nhân vật mà chỉ nhắc đến ta

đã thấy hùng vĩ thiêng liêng, ngưỡng mộ, tôn thờ, được ẩn dụ bằng hình ảnh “Chín

mươi chín con voi góp mình dựng đất tổ Hùng Vương” phúc quanh núi Hy Cương hay

“Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm”. Nhân dân ta đa dạng là thế,

đông đảo là vậy mà chỉ làm một việc chung và thống nhất: góp sức chung lòng để xây

dựng nên đất nước Việt Nam ta. Nhà thơ sử dụng điệp từ “góp” thật ấn tượng, gợi sự

kiên trì, bền bỉ, ý chí thống nhất, tình đoàn kết trăm người chung một việc: góp phần

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

kiến tạo nên không gian huy hoàng cho nhân dân. Nhân dân đã góp sức, góp sự đoàn

kết và góp cả máu xương, cả tính mạng, góp tên tuổi, góp tài hoa. Nhờ đó mà thế hệ

chúng ta mới có được một đất nước hữu hình – đất nước của những anh hùng.

Nguyễn Khoa Điềm có nhắc đến những địa danh không tên. Có người đã từng nói

“đất hoang là đất không tên”. Việc đặt tên cho một địa danh là vô cùng quan trọng,

không thể làm tùy tiện. Có không ít những địa danh đã soi bóng trong thơ ca dân tộc

nhằm ca ngợi núi sông hùng vĩ, địa linh nhân kiệt.

Nhưng Nguyễn Khoa Điềm không đi theo hướng đó, ông lại diễn tả sự sinh sôi của

các địa danh đó vì ở đó có lòng chung thủy, sự gắn bó, có máu xương, có tài hoa, có

tên tuổi, có linh hồn của nhân dân. Đây là kết quả của sự hi sinh bền bỉ to lớn của

nhân dân. Có thể nói, tám câu thơ đều đã giúp người đọc thấy được sự kỳ diệu của thế

hệ trước. Nó giống như một bông vàng chói lọi mà tổ quốc gọi công cho nhân dân –

người đã hi sinh để làm nên tác phẩm kỳ diệu là nhân dân ta.

Nếu như tám dòng thơ trước tưng bừng những màu sắc lấp lánh, hình tượng đầy chất

thơ thì bốn câu thơ sau lại là những cảm xúc chứa đựng đầy suy ngẫm của lối nói

chính luận xen lẫn sự trầm ngâm của một trí thức.

Trước hết ta đến với hai câu thơ:

“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha”

Được viết liền mạch theo lối vắt dòng và diễn tả bằng lối phủ định để khẳng định. Nó

giống như một tuyên ngôn sôi nổi mang hình thức tranh luận để khẳng định mạnh mẽ

những hi sinh to lớn của nhân dân. Tiếp đến, câu thơ thứ ba: “Ôi đất nước sau bốn

nghìn năm đi đâu ta cũng thấy” sử dụng thán từ “Ôi” – một câu cảm thán. Nhà thơ

như không giấu nổi lòng mình, bộc lộ cảm xúc nghẹn ngào trước những hi sinh vĩ đại

của nhân dân.

Tác giả nhấn mạnh ở cụm từ “bốn nghìn năm” – đó là chiều dài lịch sử dân tộc, bốn

nghìn lớp cha ông đều chiến đấu, đời cha đi trước, đời con đi sau, cha con đều là

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

những đồng chí đồng đội chiến đấu vì độc lập dân tộc. Kết thúc đọan thơ là một câu

thơ vô cùng ấn tượng: “Những cuộc đời đã hóa núi sông ta...” bởi có sự chuyển đổi.

Những câu thơ trước đó mỗi dòng đều có từ mười ba đến mười lăm âm tiết nhưng ở

câu thơ cuối lại chỉ vỏn vẹn trong tám âm tiết. Đó như một sự trầm ngâm, một sự đúc

kết để rút ra chân lý cô đọng. Bên cạnh đó, nó còn được kết thúc bởi hai thanh bằng

như một lời hạ giọng để suy tư in dấu vào âm hưởng. Dấu ba chấm kết thúc đoạn thơ

như một phút lặng của long người trước những xáo trộn của tâm hồn. Nhưng ấn tượng

nhất là câu thơ thật hàm súc.

Cuộc đời của những con người tuy ngắn ngủi hữu hạn là thế nhưng lại hóa thành núi

sông ta, gởi những cái hùng vĩ vô hạn, vĩnh hằng bất biến. Đây chính là sự biến đổi

phi thường khẳng định nhân ta thật kỳ diệu! Họ chẳng những hóa thân để làm nên

hình hài đất nước mà còn làm nên linh hồn đất nước.

Bên cạnh vẻ đẹp chiều rộng không gian địa lý đất nước còn hiện lên với chiều dài của

lịch sử. Như chúng ta đã biết, Nguyễn Trãi là một nhà sử gia chính thống, là một quan

đại thần dưới triều Lê, ông là một nhà chép sử, nghiên cứu về lịch sử. Nguyễn Trãi

nhìn nhận lịch sử Việt Nam là sự tiếp nối của các triều đại, của các đời vua:

“Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời xây nền độc lập

Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương”.

Nhưng ngược lại, Nguyễn Khoa Điềm không nhìn nhận lịch sử theo lối của một nhà

sử gia chính thống. Đoạn thơ có lẽ mang đậm màu sắc lịch sử nhất trong toàn bộ thi

phẩm này ta phải kể đến:

“Em ơi em

Hãy nhìn rất xa

Vào bốn ngàn năm Đất Nước”

Năm tháng nào cũng người người lớp lớp

Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Cần cù làm lụng

Khi có giặc người con trai ra trận

Người con gái trở về nuôi cái cùng con”

Nếu như Nguyễn Trãi nhìn nhận lịch sử đất nước ta theo lối của một nhà sử gia chính

thống thì Nguyễn Khoa Điềm lại nhìn nhận lịch sử theo lối gợi mở lịch sử. Ông xoáy

sâu và nhấn mạnh vào con số “bốn ngàn năm”. Bốn ngàn năm ấy là bốn ngàn lớp

người Việt Nam ra trận, là bốn ngàn thế hệ người Việt Nam ra trận, lớp cha trước lớp

con sau cũng thành đồng chí chung câu quân hành. Đó là một cuộc chạy đua tiếp sức

của người dân Việt Nam. Nói về lịch sử bốn nghìn năm của đất nước, nhà thơ không

nhắc lại các triều đại, các anh hùng nổi tiếng mà tập trung nhấn mạnh vai trò của

những con người vô danh:

“Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.”

Họ đã làm ra Đất Nước bằng chính những công việc hằng ngày và trong suốt cuộc đời

họ:

“Nhưng họ đã làm ra Đất Nước

Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ chuyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại”

Họ truyền cho nhau ngọn lửa mang tên sức sống của dân tộc Việt Nam. Họ bảo vệ đất

đai xứ sở từ thời vua Hùng cầm gươm đi mở cõi. Họ đã gìn giữ và truyền lại cho các

thế hệ sau mọi giá trị văn hóa, văn minh tinh thần và vật chất của đất nước, của dân

tộc: hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói, ngôn ngữ dân tộc, cả tên xã, tên làng và truyền thống

chống thù trong giặc ngoài. Để rồi khi đọc đến đây, từ trong trái tim của mỗi người

yêu văn chương vọng lại những vần thơ của Hoàng Trung Thông trong bài thơ “Báng

súng”:

“Ta lại viết bài thơ trên báng súng

Con lớn lên đang viết tiếp thay cha

Người đứng dậy viết tiếp người ngã xuống

Ngày hôm nay viết tiếp ngày hôm qua”.

Chính nhân dân đã viết lên những trang sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam. Bởi vậy, để

viết lên trang sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam thì đó là máu, là mồ hôi, là nước mắt

của nhân dân. Cũng như vậy, ta lại nhớ đến hình ảnh anh giải phóng quân trong bài

thơ “Dáng đứng Việt Nam” của Lê Anh Xuân:

“Anh ngã xuống đường băng Tân Sơn Nhất

Nhưng Anh gượng đứng lên tì súng trên xác trực thăng

Và Anh chết trong khi đang đứng bắn

Máu Anh phun theo lửa đạn cầu vồng.

Chợt thấy anh, giặc hốt hoảng xin hàng

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Có thằng sụp xuống chân Anh tránh đạn

Bởi Anh chết rồi nhưng lòng dũng cảm

Vẫn đứng đàng hoàng nổ súng tiến công

Anh tên gì hỡi Anh yêu quý

Anh vẫn đứng lặng im như bức thành đồng

Như đôi dép dưới chân Anh giẫm lên bao xác Mỹ

Mà vẫn một màu bình dị, sáng trong

Không một tấm hình, không một dòng địa chỉ

Anh chẳng để lại gì cho riêng

Anh trước lúc lên đường

Chỉ để lại cái dáng-đứng-Việt-Nam tạc vào thế kỷ:

Anh là chiến sỹ Giải phóng quân.

Tên Anh đã thành tên đất nước

Ôi anh Giải phóng quân!

Từ dáng đứng của Anh giữa đường băng Tân Sơn Nhất

Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân”

Không một dòng địa chỉ, cũng chẳng có một tấm hình trước lúc lên đường nhưng

những con người ấy vẫn nguyện ra đi để bảo vệ đất đai xứ sở nguyện ngã xuống để

“Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân”.

Hay như triết gia người Đức – Engels đã từng nói: “Nếu như không có máu, mồ hôi và

nước mắt thì không có lịch sử dân tộc”. Mạch suy nghĩ sâu lắng dẫn đến tư tưởng cốt

lõi, điểm hội tụ và cũng là điểm đỉnh của cảm xúc trữ tình ở cuối đoạn: Đất Nước này

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

là Đất Nước của Nhân dân. Khi thể hiện tư tưởng Đất Nước của Nhân dân, tác giả đã

trở về với ngọn nguồn phong phú, đẹp đẽ của văn hóa, văn học dân gian mà tiêu biểu

là ca dao, vẻ đẹp tinh thần của nhân dân, hơn đâu hết, có thể tìm thấy trong ca dao,

dân ca, truyện cổ : Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao, thần thoại. Câu thơ

hai vế song song là một cách định nghĩa về Đất Nước thật giản dị mà cũng thật độc

đáo. Nền văn hóa của Đất Nước Việt Nam là nền văn hóa của Nhân dân, do Nhân dân

sáng tạo nên. Trong nền văn hóa ấy, ca dao thần thoại luôn chứa đựng cả lịch sử, xã

hội, văn hóa của Đất Nước, đặc biệt là đời sống tâm hồn của nhân dân.

Nhà thơ đã vận dụng vốn ca dao, dân ca một cách sáng tạo: không lặp lại nguyên văn

mà chỉ sử dụng ý tứ và hình ảnh của ca dao, vẫn gợi nhớ đến ca dao nhưng lại trở

thành một câu thơ, một ý thơ gắn bó trong mạch chung của toàn bài để từ đó khẳng

định: Con người Việt Nam say đắm trong tình yêu.

Thành công nghệ thuật của đoạn thơ này chính là là sự vận dụng những yếu tố dân

gian kết hợp với cách diễn đạt và tư duy hiện đại, tạo ra màu sắc thẩm mĩ vừa quen

thuộc lại vừa mới mẻ. Chất liệu văn hóa, văn học dân gian được sử dụng tối đa đã tạo

nên không khí, giọng điệu, không gian nghệ thuật riêng: vừa có sự bình dị, gần gũi,

hiện thực, lại vừa bay bổng, mơ mộng của ca dao, truyền thuyết nhưng lại mới mẻ qua

cách cảm nhận và cách diễn đạt bằng hình thức thơ tự do. Có thể nói chất dân gian đã

thấm sâu vào tư tưởng và cảm xúc của tác giả, tạo nên đặc điểm nghệ thuật độc đáo

của đoạn thơ này.

Qua đoạn trích Đất Nước, chúng ta phần nào nhận thấy đặc điểm của phong cách thơ

Nguyễn Khoa Điềm là sự kết hợp giữa chính luận với trữ tình, giữa suy tưởng với cảm

xúc cùng ngôn ngữ thơ bình dị, gần gũi, nồng hơi thở cuộc sống. Tính chính luận đã

làm sáng đẹp chất trí tuệ hài hòa với chất trữ tình đậm đà. Đoạn thơ đã “nhịp mãi một

tấm lòng sứ điệp” để ta thêm yêu và tự hào vể Đất Nước Việt Nam 4000 năm lịch sử.

Qua đó ta có thể thấy, dù ở lĩnh vực địa lý, lịch sử hay văn hoá, “Đất nước này là của

nhân dân”, sẽ do nhân dân bảo vệ và gìn giữ muôn đời. Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm

đã chưng cất, lắng ủ và lên men trong tiếng thơ của mình, vẻ đẹp duyên dáng nhuần

nhị của những thi liệu văn hóa văn học dân gian. Sự nhất quán trong toàn bộ đoạn thơ

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

với những câu thơ dài ngắn đan xen nhau như sự tan chảy của dòng cảm xúc, sự miên

man của dòng suy tưởng. Xuyên suốt toàn bộ bài thơ 2 chữ “Đất nước” luôn được viết

hoa 1 cách trang trọng, lặp đi lặp lại tựa như 1 nốt chủ âm trong bản trường ca về non

sông gấm vóc. Nhờ đó, tác phẩm đã khơi dậy lòng yêu nước và tinh thần tự hào dân

tộc, cùng trách nhiệm công dân trong mỗi chúng ta. Mặc dù bài thơ được viết theo lối

trường ca, kể lể, liệt kê, khó đọc khó nhớ nhưng với những gì Nguyễn Khoa Điềm thể

hiện trong tác phẩm này ông xứng đáng là một trong số những nhà thơ tiêu biểu của

văn chương Việt Nam ngày ấy. Đồng thời, “Đất nước” cũng xứng đáng trở thành hành

trang tinh thần của người yêu văn chương suốt bấy nhiêu lâu nay về đề tài tình yêu

quê hương, tình yêu đất nước và có giá trị cho đến ngày hôm nay.

Phân tích Đất nước - Mẫu 7

Từ sau ngày Cách mạng tháng Tám thành công, dân tộc ta đã phải tiến hành liên tiếp

hai cuộc kháng chiến trường kì chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ xâm lược để gìn

giữ nền độc lập tự do và thống nhất Tổ quốc. Trong suốt ba mươi năm ấy, vận mệnh

của đất nước luôn luôn là vấn đề lớn lao, nóng bỏng và chi phối mọi lĩnh vực của đời

sống dân tộc và mỗi con người Việt Nam. Vì thế, cũng là lẽ tự nhiên, tình cảm yêu

nước đã trở thành cảm hứng chủ đạo trong thơ ca hiện đại Việt Nam, tiếp nối một

truyền thống sâu đậm của văn học dân tộc từ ngàn xưa. Tình cảm yêu nước được biểu

hiện trong thơ ca ta thống nhất nhưng cũng rất đa dạng, phong phú tùy theo hoàn cảnh

sáng tác, tâm trạng cụ thể của từng nhà thơ. Trường ca Mặt đường khát vọng được

viết giữa những năm tháng hào hùng cả toàn quân, toàn dân ta đang tập trung sức lực,

tập trung trí tuệ để chiến thắng đế quốc Mĩ, có vai trò không nhỏ của tầng lớp tuổi trẻ

học sinh, sinh viên các thành thị vùng tạm chiếm miền Nam đang thức tỉnh, siết chặt

đội ngũ xuống đường. Tầng lớp này cũng có nhiều tâm tư, nhiều suy ngẫm về thế hệ

mình, về đất nước. Từ góc độ đó, ở Đất Nước, chương V của bản trường ca Mặt

đường khát vọng, Nguyễn Khoa Điềm đã định nghĩa, cảm nhận ngợi ca vẻ đẹp nhiều

mặt của đất nước, trình bày ý thức trách nhiệm đối với vận mệnh dân tộc giữa cơn thử

thách lớn của lịch sử.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Hình tượng đất nước, trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, gắn với những nhân

vật, hình ảnh hết sức cụ thể với những sinh hoạt rất đỗi thường ngày của mỗi chúng ta.

Tình yêu lớn lao nhưng không hề xa xôi, trừu tượng mà được khơi gợi từ những sự

vật, sinh hoạt gần gũi, từ những phong tục văn hóa có tự ngàn xưa. Đất nước có trong

những câu chuyện cổ tích mẹ thường hay kể cho ta từ tuổi bé thơ, trong miếng trầu

bây giờ bà ăn, trong lũy tre làng bao đời thành lũy thành chông cho dân mình đánh

giặc. Đất nước gắn cùng tục búi tóc sau đầu, câu ca dao gừng cay muối mặn, gắn cùng

cái kèo, cái cột, hạt gạo một nắng hai sương. Cảm nhận đất nước từ những cái bình

thường quanh ta đã dẫn Nguyễn Khoa Điềm đến biện pháp nghệ thuật chiết tự. Từ

ghép đất nước được tách thành đôi để nhà thơ định nghĩa thật cụ thể từng thành đôi.

Đất và Nước:

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc

Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khai

Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Dòng suy tưởng đưa Nguyễn Khoa Điềm trở về quá khứ, với huyền thoại Lạc Long

Quân và Âu Cơ khẳng định cội nguồn thống nhất của con người Việt. Đất nước

trường tồn trong thời gian đằng đẵng, không gian mênh mông. Vậy là những hình ảnh,

sự vật trên rất đỗi bình thường, nhưng đâu phải tầm thường; trong đó ẩn chứa sâu xa

chiều dài lịch sử, truyền thống văn hóa với bao phong tục tập quán tốt đẹp của dân

tộc. Gợi lên truyền thống lịch sử - văn hóa vững bền, không gian địa lí mênh mông

của đất nước từ những điều giản dị, thường ngày, đó là thành công đặc biệt của

Nguyễn Khoa Điềm ở đoạn trích này. Đất nước là đời sống, là hơi thở hàng ngày của

mỗi chúng ta. Đất nước là sông bể mênh mông, núi rừng hùng vĩ. Đất nước trải suốt

chiều dài lịch sử từ truyền thuyết Hùng Vương đến đạo lí Hàng năm ăn đâu làm đâu -

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ. Ai biết được tự bao giờ con người Việt Nam biết

kể chuyện cổ tích, có tục ăn trầu... Ai biết được tự bao giờ con người Việt Nam biết

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

làm bạn với cây tre, với cái kèo, cái cột... Đằng sau những điều giản dị ấy là truyền

thống lịch sử - văn hóa lâu đời, bền vững của đất nước Việt Nam ta. Từ góc độ đời

sống cá nhân, nhà thơ nói được cả cuộc sống cộng đồng, đưa đến cho người đọc cảm

nhận toàn vẹn, tổng hợp về vẻ đẹp đất nước.

Làm nên truyền thống lịch sử - văn hóa độc đáo, vững bền của đất nước chính là bao

thế hệ nhân dân. Bởi thế, lòng yêu nước của Nguyễn Khoa Điềm ở đoạn trích này gắn

liền cùng lòng yêu nhân dân, cùng niềm tự hào về vai trò to lớn của nhân dân. Đất

Nước của Nhân dân đã trở thành tư tưởng nổi bật, xuyên suốt đoạn trích Đất Nước này

và chính ngay cách cảm nhận đất nước từ những điều bình dị, gần gũi như trên sẽ tự

nhiên dẫn đến tư tưởng ấy.

Có lẽ chưa bao giờ như trong thời đại dân tộc Việt Nam ta đánh Mĩ, vai trò to lớn, sức

mạnh vô địch của nhân dân được thể hiện đầy đủ đến thế. Cuộc đối chọi quyết liệt với

một kẻ thù giàu có và hung bạo vào bậc nhất đòi hỏi phải huy động triệt để sức mạnh

của khối đoàn kết toàn dân. Bởi vậy, Đất Nước của Nhân dân đã trở thành tư tưởng

chung của thời đại, đã chi phối toàn bộ nền văn học cách mạng và làm nên rất nhiều

tác phẩm có giá trị. Trong bối cảnh ấy, đoạn trích Đất nước trong trường ca Mặt

đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm đã đóng góp một cách cảm nhận, cách thể

hiện đặc sắc. Khi nói về bốn nghìn năm lịch sử của đất nước, nhà thơ không điểm lại

các triều đại, những anh hùng nổi tiếng mà tự hào nhắc đến vô vàn lớp người vô danh

bình dị. Năm tháng nào cũng người người lớp lớp:

Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta

Cần cù làm lụng

Khi có giặc người con trai ra trận

Người con gái trờ về nuôi cái cùng con

Đối với nhân dân, cần cù làm lụng và ra trận đánh giặc, sống và chết đều thật giản dị

và bình tâm vì lẽ tồn vong của đất nước. Khi đất nước thanh bình, họ "cui cút làm ăn,

toan lo nghèo khó". Khi đất nước gặp nạn ngoại xâm, họ đứng dậy cầm vũ khí, sẵn

sàng xả thân vì độc lập, chủ quyền như lẽ tự nhiên. Chính những con người không ai

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

nhớ mặt đặt tên ấy đã làm ra Đất nước. Trong trường kì lịch sử, nhân dân là lực lượng

chủ yếu sáng tạo, giữ gìn truyền lại mọi tài sản vật chất, mọi giá trị tinh thần để làm

nên Đất nước muôn đời:

Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ truyền lửa qua mỗi nhà từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân.

Những con người đi trước là những anh hùng vô danh đã hi sinh thầm lặng nhằm giúp

cho đất nước bền vững đến ngày hôm nay. Nguyễn Khoa Điềm đã cảm nhận sự hóa

thân của nhân dân hiển hiện trên gương mặt địa lí của đất nước. Không ít tác phẩm thơ

văn đã nhắc tới những danh lam thắng cảnh, những sự tích núi sông của đất nước Việt

Nam bốn ngàn năm văn hiến. Nhưng gắn chúng cùng số phận, cùng phẩm chất của

những người dân bình dị, thấy trong đó cuộc đời hi sinh cao đẹp của quần chúng nhân

dân, ấy là Nguyễn Khoa Điềm. Sau khi nhắc tới hàng loạt danh lam thắng cảnh, sự

tích núi sông trên các miền đất nước, nhà thơ đi đến một khái quát thấm thía:

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng, gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Làm sáng tỏ tư tưởng Đất Nước của nhân dân từ nhiều phía, nhiều chiều như thế, đoạn

trích đã đem đến cho người đọc niềm tin vào sự trường tồn của đất nước. Đất Nước là

của nhân dân, mà nhân dân thì mênh mông, vĩ đại và bất tử. Vì thế, Đất Nước này mãi

mãi trường tồn cùng với nhân dân. Chiêm ngưỡng tiếp nhận Đất Nước của Nhân dân,

Đất Nước của ca dao thần thoại từ góc độ thế hệ trẻ trong thời đại dân tộc kháng chiến

chống đế quốc Mĩ, Nguyễn Khoa Điềm đã gợi nhắc trách nhiệm đối với vận mệnh đất

nước. Phải chăng đây chính là mục đích của đoạn thơ Đất Nước này khi ra đời giữa

những năm tháng chiến tranh quyết liệt, hào hùng, khi lịch sử đang yêu cầu mọi con

người phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở. Ý thức trách nhiệm này được Nguyễn

Khoa Điềm cảm nhận, dẫn dắt rất tự nhiên cùng quá trình khám phá ngày càng sâu về

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

đất nước. Ban đầu, đất nước là những gì thân thiết ở ngoài ta, ở xung quanh ta. Nhưng

dần về sau, đất nước đã ở trong ta, đất nước có trong mỗi người:

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm

Khi chúng ta cẩm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn

Mỗi con người hôm nay đều đang thừa hưởng những di sản vật chất và tinh thần quý

báu của đất nước, của nhân dân, của bao thế hệ đi trước, vì thế phải biết cống hiến đời

mình vì lẽ tồn vong của đất nước. Ý thức trách nhiệm được nhà thơ trình bày thật thiết

tha. Đó là mệnh lệnh cất lên từ trái tim đang xúc động:

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời...

Như vậy, tiếp thu nguồn mạch cảm hứng yêu nước chưa bao giờ vơi cạn trong lịch sử

văn học Việt Nam, nằm trong bối cảnh của thời đại dân tộc kháng chiến chống đế

quốc Mĩ, đoạn trích Đất nước trong trường ca Mặt đường khát vọng đã thể hiện những

nhận thức, khám phá mới mẻ về vẻ đẹp đất nước. Trên nền văn hóa dân gian vững

chắc, Nguyễn Khoa Điềm đã hướng sự tìm tòi, suy ngẫm tới nhiều bình diện như lịch

sử, địa lí, phong tục... để làm nổi bật tư tưởng Đất nước của Nhân dân và gợi nhắc ý

thức trách nhiệm trước vận mệnh đất nước. Nhưng sức hấp dẫn của chương Đất nước

không chỉ ở các nội dung cảm nhận mà còn ở cách thể hiện của Nguyễn Khoa Điềm.

Khi đưa vào đây nhiều kiến thức về lịch sử, địa lí, về văn hóa dân gian, thơ dễ sa vào

diễn ca theo lối phô bày hiểu biết, dễ chỉ tác động vào lí trí mà khó lay thức tình cảm

người đọc. Nguyễn Khoa Điềm đã vượt qua thử thách đó và Đất nước vừa làm sáng

bừng nhận thức, vừa lay động sâu xa tâm hồn mỗi con người Việt Nam. Cái gì đã tạo

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

nên thành công ấy? Điều chủ yếu là do tất cả các kiến thức, tư liệu, sự kiện phong phú

này đã được thẩm thấu qua tâm hồn chứa chan xúc cảm của Nguyễn Khoa Điềm và

nhà thơ đã tìm được một cách nói riêng, bằng giọng điệu tâm tình, qua hồi ức lại

những kỉ niệm riêng tư:

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa..." mẹ thường hay kể

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Ngay từ phần mở đầu, Đất nước dẫn ta vào câu chuyện tâm tình thiết tha, sâu lắng.

Toàn bộ chương này được thể hiện bằng hình thức "anh" trò chuyện cùng "em". Với

hình thức này, giọng điệu thơ tất phải ngọt ngào, thủ thỉ. Nguyễn Khoa Điềm nói về

lịch sử mà như tâm sự về những kỉ niệm tuổi thơ, như nhắc lại những hồi ức cảm động

về người thân trong gia đình là bà, là mẹ. Bề dày của lịch sử, của nền văn hóa phong

phú, lâu đời, cả không khí của truyền thuyết Thánh Gióng, cổ tích Trầu Cau bỗng

được sống dậy trong cảm nhận gần gũi của mỗi người đọc. Chính nhờ lối thể hiện ấy

mà vẻ đẹp sâu xa của đất nước, ý thức trách nhiệm công dân trước vận mệnh đất nước

được người đọc nhận cảm một cách tự nhiên, thấm thía.

Tiếp nối dòng mạch thơ ca yêu nước trong lịch sử văn học dân tộc, Đất nước trong

trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm đã mang nội dung cảm nhận

cùng cách thể hiện thật độc đáo. Thành công của đoạn trích Đất nước này góp phần

chứng tỏ tầm trí tuệ, sức khám phá của một nhà thơ trưởng thành cùng thời đại kháng

chiến chống Mĩ cứu nước anh hùng.

Phân tích Đất nước - Mẫu 8

Đất nước – hai tiếng thiêng liêng ấy vang lên tự sâu thẳm tâm hồn ta; vừa cao cả,

trang trọng; vừa xiết bao gần gũi. Hình tượng Đất Nước đã khơi nguồn cho bao hồn

thơ cất cánh.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

“Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm cũng nằm trong dòng chảy dào dạt

ấy và có phần đầy đủ hơn cả khi thống nhất được cội nguồn đất nước và tư tưởng đất

nước của nhân dân.

Giản dị như một lẽ tự nhiên, bài thơ mở đầu với khát khao tìm hiểu đất nước có tự bao

giờ:

“Khi ta lớn lên Đất Nước có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể.

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó…”

Khi xưa, đất nước gắn với những huyền thoại, truyền thuyết, với những vương triều

hùng mạnh. Ngày nay, Nguyễn Khoa Điềm về lại hành trình trong sự quen thuộc, gần

gũi. Có cái xa xăm của lịch sử nhưng gần gũi với kí ức ấu thơ. Đó là cái “ngày xửa

ngày xưa…” mẹ kể con nghe; cái ấm áp của những hình ảnh dưới mái nhà Việt, với

“miếng trầu” thắm đỏ bà ăn, cây tre ngàn đời đánh giặc và nghĩa tình mẹ cha đằm

thắm. “Cội nguồn” không gì khác là gia đình thân thuộc, ấm cúng.

Những câu thơ nhẹ nhàng, ấm áp, bay bổng trong đời và hòa trộn trong ca dao, cổ tích

để làm nên điệu hồn êm ái. Đó là sự tích trầu cau “Miếng trầu nên dâu nhà người”, là

sự tích cậu bé làng Gióng lên ba tuổi nhổ tre mà phá giặc, là lời ca dao “Muối gừng”

ân nghĩa thủy chung. Đất nước hiện lên nên thơ, bay bổng và mĩ lệ dưới con mắt tinh

tế của Nguyễn Khoa Điềm.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Đất Nước còn là chiều rộng không gian địa lí – cách nhìn có lẽ không phải là mới mẻ.

Ngày xưa, Nguyễn Đình Thi viết:

“Việt Nam đất nước ta ơi

Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn.”

Đó là không gia rất dài, rất rộng, rất cao mang tầm vóc sử thi tráng lệ.

Với Nguyễn Khoa Điềm:

“Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm mát

Đất Nước là nơi ta hẹn hò

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ

Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở”

Đất nước là “nơi anh đến trường” – cuộc sống học tập, “nơi em tắm mát” – cuộc sống

sinh hoạt và góc đời thiếu nữ, là “nơi ta hẹn hò” – thắp lửa tình yêu, “nơi em đánh rơi

chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm” – ghi dấu kỉ niệm con người. Đó cũng là một không

gian giàu có, trù phú, bao la, đẹp và rộng: “Con chim phượng hoàng bay ngang hòn

núi bạc – Con cá ngư ông móng nước ngoài khơi”. Nó gần với con người lắm, chiếc

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

khăn ấy là lời hát tha thiết trong đêm tương tư “Khăn thương nhớ ai – Khăn rơi xuống

đất”, gắn với lời hát điệu hò của câu huê tình xứ Bình Trị Thiên tự buổi nào.

Đất nước đồng thời là chiều dài thời gian lịch sử:

“Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”

Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau

Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.”

4000 năm lịch sử đã trở thành thiêng liêng với những trang sử chói lọi của cha ông:

“Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập.”

(Bình Ngô đại cáo-Nguyễn Trãi)

Đến:

“Đất nước bốn nghìn năm

Vất vả và gian lao

Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước.”

(Mùa xuân nho nhỏ-Thanh Hải)

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Sau này Chế lan Viên viết:

“Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm!

Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?

– Chưa đâu! Cả trong những ngày đẹp nhất

Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,

Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,

Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc.

Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng…”

Đến Nguyễn Khoa Điềm, đó là thời gian đằng đẵng, không gian mênh mông. Đó là

truyền thuyết về bọc trăm trứng, với nơi chim về, rồng ở, và ngày giỗ Tổ thiêng liêng.

Đó là kết quả trước tưởng tượng bay bổng của tâm hồn đầy khát vọng, đẹp một cách

gần gũi và mơ mộng, bay bổng và mĩ lệ,…mà dường như trước và sau Nguyễn Khoa

Điềm chưa ai nói được như thế.

Đất nước cũng đi vào chiều sâu trong sự riêng tư đời người:

“Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn

Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Đến những tháng ngày mơ mộng

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm lên Đất Nước muôn đời…”

Khi hai đứa “cầm tay” thì đất nước “hài hòa nồng thắm”, ta “cầm tay mọi người” thì

“vẹn tròn, to lớn”. Đất nước mang tình yêu lứa đôi, tình đồng đội quê hương và còn là

“cốt nhục tình thâm”, Đất Nước là “máu xương” của ta. Đất nước được nhìn từ cái

chung đến cái riêng, cá nhân đến cộng đồng, từ xa đến gần, từ bề rộng về bề sâu, từ

cái hữu hình đến cái vô hình. Một cách sắp xếp tự nhiên, chặt chẽ và đượm lí, đượm

tình.

Tiếp sau đó là tư tưởng đất nước của nhân dân. Một loạt những câu thơ tự do với biên

giới thơ mở rộng. Nhịp thơ chậm lại, mang không khí tâm tình trò chuyện. Nghệ thuật

liệt kê và cách điệp lại cấu trúc nhấn mạnh ý thơ và liền mạch.

Lời thơ, giọng thơ sôi nổi, thiết tha và tràn đầy nhiệt huyết, khẳng định những đóng

góp của nhân dân trong việc làm ra đất nước. Đó là núi Vọng Phu – những năm tháng

chờ đợi chung thủy sừng sững giữa trời. Đó là núi bút non nghiêng xây đắp bởi lòng

hiếu học của những tháng năm miệt mài đèn sách và hàng loạt các địa danh “Ông

Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”, với niềm tự hào vời vợi trong lời ca ngợi non

sông gấm vóc, “non kỳ thủy tú”. Con người cùng bảo vật vô tri khác đã “hóa thân cho

dáng hình xứ sở” và với tác giả đó là niềm yêu kính trước công lao to lớn của nhân

dân, xây đắp “hình sông thế núi”.

Khẳng định đất nước là của nhân dân đồng thời là lời yêu cầu tình yêu đất nước, thức

tỉnh lòng tự hào và tinh thần dân tộc trong mỗi người. “Em ơi em” là lời gọi ngọt

ngào, tha thiết, trìu mến, đầy thủ thỉ tâm tình. Vậy là nói về những điều lớn lao mà

không hề sáo rỗng. Nhân dân là ai? Là những người “con gái, con trai” bằng tuổi

chúng ta, và người ra trận, kẻ ở lại, có những anh hùng “cả anh và em đều nhớ” nhưng

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

cũng có những anh hùng vô danh “Không ai nhớ mặt đặt tên – Nhưng họ đã làm ra đất

nước”. “Họ đã sống và chết – Giản dị và bình tâm”, lời thơ giống như một nén hương

tận tâm còn vương khói thắp lên cho nhân dân, dân tộc.

Trong suốt bốn nghìn năm đất nước, nhân dân ta truyền giữ hạt lúa, truyền từng ngọn

lửa, truyền giọng nói, với những tên xã, tên làng, đắp đập be bờ chống giặc ngoại

xâm. Các giá trị vật chất luôn đi kèm văn hóa tinh thần, cả kiến quốc và vệ quốc.

Những câu thơ gợi nhắc tới: tiểu đội xe không kính, những cô gái mở đường, anh giải

phóng quân:

“Em là cô gái hay nàng tiên?

Em có tuổi hay không có tuổi?”

Hoặc:

“Hoan hô anh giải phóng quân

Kính chào Anh, con người đẹp nhất!”

Tác giả đã chọn tư liệu văn hóa dân tộc trong ca dao, thể hiện cảm xúc, ý nghĩ. Hiện

lên rõ mồn một là chân dung tinh thần của nhân dân. Tâm hồn dân tộc gửi vào trong

dân gian gian nay trở thành chiều sâu văn hóa. Nhìn ở cả chiều dài, chiều rộng và

chiều sâu đều thấy được vai trò của nhân dân vừa làm ra vừa bảo vệ. Cho nên “Đất

Nước này là đất nước của nhân dân”.

“Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm là bản nhạc mang âm hưởng dân gian hóa trong

điệu hồn kháng chiến, là lời thúc giục tình yêu nước cho mỗi thế hệ Việt Nam hôm

nay và mai sau.

Phân tích Đất nước - Mẫu 9

“… Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn

Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời…”

“Mặt đường khát vọng” là trường ca độc đáo của Nguyễn Khoa Điềm, ra đời trong

chiến tranh ác liệt thời chống Mỹ, tại chiến trường Trị - Thiên - một điểm nóng - trên

chiến trường miền Nam vào năm 1971. Bài thơ đã truyền đến người đọc bao xúc

động, tự hào về đất nước và nhân dân.

Trong bài “Có một thời đại mới trong thi ca”, Trần Mạnh Hảo viết: “Vào đêm giao

thừa Tết âm lịch 1973 - 1974, dưới rừng Phước Long, chúng tôi xúc động nghe trích

đoạn “Đất Nước” trích trong trường ca “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa

Điềm phát trên Đài phát thanh. Những suy nghĩ về đất nước, về dân tộc đã được nhà

thơ hiện đại hoá bằng chất suy tư lắng đọng và cảm xúc mãnh liệt”.

“Đất Nước” - là chương V trong trường ca “Mặt đường khát vọng” dài 110 câu thơ

(trong “Văn 12” chỉ trích 89 câu). Phần đầu (42 câu) là cảm nhận của nhà thơ trẻ về

Đất Nước trong cội nguồn sâu xa văn hóa - lịch sử, và trong sự gắn bó thân thiết với

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

đời sống hằng ngày của mỗi con người Việt Nam. Phần thứ hai, cảm hứng chủ đạo về

Đất Nước là sự ngợi ca, khẳng định tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân.

Từ đó, nhà thơ nhận diện phát hiện Đất Nước trên bình diện về địa lý, lịch sử, văn

hoá, ngôn ngữ, truyền thống tinh thần dân tộc - nền văn hiến Việt Nam. Vẻ đẹp độc

đáo của chương V “Đất Nước” là tác giả vận dụng sáng tạo nhiều yếu tố văn hoá dân

gian, tục ngữ, ca dao, dân ca, truyện cổ, phong tục…, cùng với cách diễn đạt bình dị,

hiện đại gây ấn tượng vừa gần gũi vừa mới mẻ cho người đọc.

Mười ba câu thơ dưới đây trích trong phần đầu chương “Đất nước” thể hiện cảm nhận:

Đất Nước gắn bó thân thiết với mỗi con người Việt Nam:

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

…

Làm nên Đất Nước muôn đời…

Trong chương V trường ca “Mặt đường khát vọng”, hai từ Đất Nước và Nhân Dân

đều được viết hoa, trở thành “mỹ tự” gợi lên không khí cao cả, thiêng liêng và biểu lộ

cao độ cảm xúc yêu mến, tự hào về Đất Nước và Nhân Dân. Chủ thể trữ tình là “anh

và em”, giọng điệu tâm tình thổ lộ, sâu lắng, thiết tha, ngọt ngào. Cấu trúc đoạn thơ 13

câu thơ là cấu trúc tổng - phân - hợp mà ta cảm nhận được tính chất chính luận của

ngòi bút thơ Nguyễn Khoa Điềm.

Hai câu thơ mở đoạn là sự thức nhận chân lý về cội nguồn, về truyền thống, về lịch

sử,… Đất Nước gần gũi và gắn bó thân thiết với “anh và em”, với mọi người:

“Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước”.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Chỉ “một phần” nhỏ bé thôi, nhưng xiết bao gần gũi, gắn bó, yêu thương và tự hào. Từ

khái niệm, ý niệm “mỗi công dân là một phần tử của cộng đồng, của Đất Nước” được

diễn đạt một cách “mềm hóa” qua tiếng nói tâm tình của lứa đôi, của “anh và em”.

Bảy câu thơ tiếp theo mở rộng ý thơ trên từ “hai đứa” đến “mọi người”, từ “hôm nay”

đến “ngày mai” và muôn đời mai sau.

“Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm”.

Ở phần trước, nhà thơ cảm nhận: “Đất Nước là nơi anh đến trường - Nước là nơi em

tắm - Đất Nước là nơi ta hò hẹn – Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi

nhớ thầm”. Và “khi hai đứa cầm tay” thì một mái ấm, tổ ấm gia đình đã được xây

dựng. Gia đình là “một phần” của Đất Nước.

Chỉ có tình yêu và hạnh phúc gia đình mới tạo nên sự “hài hòa, nồng thắm” với tình

yêu quê hương Đất Nước. Đó là bản chất thống nhất trong tình cảm của thời đại mới.

Ý tưởng ấy đã được Nguyễn Đình Thi thể hiện trong một tứ thơ sâu và đằm về nỗi

“nhớ”:

“Anh yêu em như anh yêu đất nước

Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần…”.

Từ tình yêu và hạnh phúc lứa đôi mà biết yêu gia đình, yêu quê hương, yêu đất nước,

mới có thể có tình nghĩa sâu nặng “Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm”, mới

tìm thấy đất nước quê hương cả trong niềm vui và nỗi đau của anh, của em, của bao

lứa đôi khác:

“Xưa yêu quê hương vì có chim có bướm

Có những lần trốn học bị đòn roi.

Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất

Có một phần xương thịt của em tôi”.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

(Giang Nam)

Nói về cội nguồn của giòng giống, của dân tộc, Nguyễn Khoa Điềm nhắc lại sự tích

“Trăm trứng”: “Đất là nơi Chim về - Nước là nơi Rồng ở - Lạc Long Quân và Âu Cơ -

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng - Những ai đã khuất - Những ai bây giờ…”. Từ

huyền thoại thiêng liêng ấy mới có ý thơ này:

“Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn”

Hai chữ “cầm tay” trong câu thơ “Khi hai đứa cầm tay” có nghĩa là giao duyên, là yêu

thương. “Khi hai chúng ta cầm tay mọi người” là đoàn kết, là yêu thương đồng bào,…

Mọi người có cầm tay nhau, yêu thương giúp đỡ lẫn nhau mới có hình ảnh “Đất Nước

vẹn tròn, to lớn”, mới có đại đoàn kết dân tộc và sức mạnh Việt Nam. Từ “hài hòa,

nồng thắm” đến “vẹn tròn, to lớn” là cả một bước phát triển và đi lên của lịch sử dân

tộc và đất nước.

Đất Nước được cảm nhận là sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc. Chỉ khi nào “ba

cây chụm lại nên hòn núi cao”, và chỉ khi nào “lá lành đùm lá rách”, “Người trong

một nước phải thương nhau cùng” thì mới có hình ảnh đẹp đẽ, thiêng liêng “Đất Nước

vẹn tròn, to lớn”.

Bốn câu thơ trên đây cấu tạo theo phép đối xứng về ngôn từ: “Khi hai đứa cầm tay”…

“Khi chúng ta cầm tay mọi người”, “Đất Nước hài hòa nồng thắm…”. “Đất Nước vẹn

tròn, to lớn”. Cách diễn đạt uyển chuyển, sinh động ấy có ý nghĩa thẩm mỹ sâu sắc:

hình thức này thể hiện nội dung ấy, nội dung ấy được diễn đạt bằng hình thức này.

Phép đối xứng làm cho thơ liền mạch, hài hòa, gắn bó, thể hiện rõ ý thơ: tình yêu lứa

đôi, tổ ấm hạnh phúc, gia đình, tình yêu quê hương đất nước, tinh thần đại đoàn kết

dân tộc là những tình cảm đẹp, làm nền truyền thống “yêu nước, yêu nhà, yêu người”

và đó là sức mạnh Việt Nam. Đất nước “Nguồn thiêng ông cha”, đất nước “Trong anh

và em hôm nay”, đất nước trong mai sau. Như một nhắn nhủ, như một kỳ vọng sáng

ngời niềm tin:

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

“Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng”.

Nguyễn Thi, Anh Đức, Lê Anh Xuân, Sơn Nam… đã tạo nên giọng điệu Nam Bộ hấp

dẫn trong thơ ca và truyện của mình. Tố Hữu, Nguyễn Khoa Điềm, Thanh Hải,…

cũng có một giọng điệu riêng “rất Huế”, dễ thương dịu ngọt. Hai tiếng “mai này” là

cách nói của bà con xứ Huế.

Thế hệ con cháu mai sau sẽ tiếp bước cha ông “Gánh vác phần người đi trước để lại”

xây dựng đất nước ta “Vạn cổ thử giang sơn” (Trần Quang Khải), “đàng hoàng hơn, to

đẹp hơn” (Hồ Chí Minh). Hai chữ “lớn lên” biểu lộ một niềm tin về trí tuệ và bản lĩnh

nhân dân trên hành trình lịch sử đi tới ngày mai tươi sáng. “Mơ mộng” nghĩa là rất

đẹp, ngoài trí tưởng tượng về một Việt Nam cường thịnh, một cường quốc văn minh.

Điều mà “anh và em”, mỗi người chúng ta mơ mộng hôm nay, sẽ biến thành hiện thực

“mai này” gần. Bốn câu thơ cuối đoạn cảm xúc dâng lên thành cao trào. Giọng thơ trở

nên ngọt ngào, say đắm khi nhà thơ nói lên những suy nghĩ sâu sắc, đẹp đẽ của mình:

“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời…”

“Em ơi em” - một tiếng gọi yêu thương, giãi bày và san sẻ bao niềm vui sướng đang

dâng lên trong lòng khi nhà thơ cảm nhận và định nghĩa về Đất Nước: “Đất Nước là

máu xương của mình”. Đất nước là huyết hệ, là thân thể ruột thịt thân yêu của mình,

và mồ hôi xương máu của tổ tiên, ông cha của dân tộc ngàn đời. Vì “Đất Nước là máu

xương của mình” nên Trần Vàng Sao đã viết:

“Nuôi lớn người từ ngày mở đất,

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Bốn ngàn năm nằm gai nếm mật

Một tấc lòng cũng đẫy hồn Thánh Gióng”.

(“Bài thơ của một người yêu nước mình” 19/12/1967)

Với Nguyễn Khoa Điềm thì “gắn bó”, “san sẻ”, “hóa thân” là những biểu hiện của

tình yêu nước, là ý thức, là nghĩa vụ cao cả và thiêng liêng. “Phải biết gắn bó và san

sẻ… phải biết hóa thân…” thì mới có thể “Làm nên Đất Nước muôn đời”. Điệp ngữ

“phải biết” như một mệnh lệnh phát ra từ con tim, làm cho giọng thơ mạnh mẽ, chấn

động.

Có biết trường ca “Mặt đường khát vọng” ra đời tại một nơi nóng bỏng, ác liệt nhất

của thời chiến tranh chống Mỹ thì mới cảm nhận được các từ ngữ: “gắn bó”, “san sẻ”,

“hóa thân” là tiếng nói tâm huyết “mang sức mạnh ý chí và khát vọng vượt ra ngoài

giới hạn thông tin của ngôn từ” như một nhà ngôn ngữ học lừng danh đã nói.

Trong thơ ca Việt Nam thời kháng chiến, đề tài quê hương đất nước được tô đậm bằng

nhiều bài thơ kiệt tác, những đoạn thơ hay, những câu thơ tuyệt cú. Cảm hứng về đất

nước được diễn tả bằng nhiều tứ thơ độc đáo, mang phong cách sáng tạo riêng của

mỗi nhà thơ. Chất trữ tình thấm đẫm dư ba. Đất nước trong máu lửa mới mang cảm

xúc sâu nặng thế. Đây là tiếng nói ở hai đầu đất nước:

“Tôi yêu đất nước này chân thật

Như yêu căn nhà nhỏ có mẹ của tôi

Như yêu em nụ hôn ngọt trên môi

Và yêu tôi đã biết làm người

Cứ trông đất nước mình thống nhất”

(Trần Vàng Sao)

“Ôi! Tổ quốc ta, ta yêu như máu thịt

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Như mẹ cha ta như vợ như chồng

Ôi Tổ quốc, nếu cần ta chết

Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông”.

(Chế Lan Viên)

Trở lại đoạn thơ trên đây của Nguyễn Khoa Điềm. Tứ thơ rất đẹp. Đất nước thân

thương gắn bó với mọi người. Phải biết hiến dâng cho “Đất nước muôn đời”. Đoạn

thơ đẹp còn vì sáng ngời niềm tin về tương lai Đất nước và tiền đồ tươi sáng của dân

tộc. Đoạn thơ mang tính chính luận, chất trữ tình hàm ẩn tính công dân của thời đại

mới. Giọng thơ tâm tình, dịu ngọt, tứ thơ dạt dào cảm xúc, sáng tạo về ngôn từ, hình

ảnh, thể hiện một hồn thơ giàu chất suy tư, khẳng định một thi pháp độc đáo, có nhiều

mới mẻ tìm tòi.

“Em ơi em, Đất Nước là máu xương của mình…” – một tứ thơ rất đẹp! Một tứ thơ

lung linh mang vẻ đẹp trí tuệ! Lúc hòa bình phải biết đem “trí lực” để xây dựng Đất

Nước, “làm nên Đất Nước muôn đời”, Đất nước “to đẹp hơn đàng hoàng hơn”. Lúc có

chiến tranh phải đem xương máu để bảo toàn Sông núi. “Gắn bó, san sẻ, hóa thân”

cho Đất Nước, ấy là nghĩa vụ cao cả thiêng liêng, ấy là tình yêu Đất Nước của “anh và

em” hôm nay, của thế hệ Việt Nam “Mai này con ta lớn lên”…

Phân tích Đất nước - Mẫu 10

Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu thuộc thế hệ thơ trẻ thời

kì chống Mỹ cứu nước. Thơ ông thường có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc nồng nàn

và suy tư sâu lắng, giữa chất trữ tình và chất chính luận. Đoạn trích "Đất nước" đã cho

người đọc thấy rõ được những đặc điểm của thơ ông. Đặc biệt đoạn thơ đầu của bài

thơ nhà thơ đã giải thích Đất nước bằng những hình ảnh giản dị hằng ngày:

"Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi

....

Đất nước có từ ngày đó".

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Câu thơ đầu cất lên đầy giản dị và mộc mạc: "Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi". Câu

thơ ngỡ như một câu nói bình thường, đưa người đọc trở về những hình ảnh thuở xưa

của đất nước. Tổ quốc này đã phôi thai và hình thành suốt chiều dài lịch sử, khi con

người xuất hiện, lớn lên thì đất nước đã có rồi.

"Đất nước có trong...mẹ thường hay kể."

Hình ảnh đất nước hiện lên qua những lời kể của mẹ. Cụm từ "ngày xửa ngày xưa"

gợi trong chúng ta những nỗi niềm cổ tích xa xăm nhưng thật diệu kì. Nơi ấy có cô

tấm, chàng Thạch Sanh, một thế giới lung linh huyền ảo ấy ta đã có dịp lạc vào từ

thuở ấu thơ.

"Đất nước bắt đầu...bà ăn"

Đất nước vốn lao lao nhưng bây giờ cũng ẩn mình vào trong miếng trầu bà ăn. Và

chính miếng trầu ấy lại chứa đựng cả một nền văn hóa của người Việt Nam ta. Người

xưa có câu "miếng trầu là đầu câu chuyện" nó thể hiện sự giao tiếp, là tín hiệu của

hạnh phúc nhân duyên. Miếng trầu đã đi sâu và nếp cảm, nếp nghĩ của người dân Việt

từ bao đời nay. Qua hình ảnh này chúng ta cũng thấy được chiều dài của lịch sử, của

đất nước, cội nguồn nơi chúng ta sinh sống.

"Đất nước lớn lên...đánh giặc"

Tổ quốc vững mạnh và trưởng thành theo từng năm tháng, phải trải qua những năm

tháng đấu tranh dựng nước và giữ nước. Câu thơ trên mang hơi thở của Thánh Gióng

là người đã sử dụng tre làng để đánh giặc. Và bất cứ một người Việt Nam nào không

thể không biết đến truyền thuyết Thánh Gióng ấy. Và với lời thơ bình dị của Nguyễn

Khoa Điềm, đất nước còn hiện lên qua những phong tục cổ truyền của người Việt

Nam:

"Tóc mẹ thì bới sau đầu"

Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam xuất hiện với mái tóc búi sau trở thành nét đẹp, nét

truyền thống của phụ nữ Việt. Tập tục này không chỉ tôn lên vẻ đẹp đoan trang của

người phụ nữ mà còn thể hiện nét đẹp đặc trưng trong bản sắc văn hóa của người Việt.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, hình tượng đất nước cũng gắn liền với

những đạo lý son sắc thủy chung mà tính nghĩa : "Cha mẹ...gừng cay muối mặn".

Người Việt Nam ta vốn coi trọng nghĩa tình, sống có trước có sau, đặc biệt là sự thủy

chung trong tình yêu và tình nghĩa vợ chồng. Đặc biệt, sự vận dụng câu ca dao"gừng

cay muối mặn" là sự có chủ ý của nhà thơ.

Tác giả tiếp tục phát hiện hình ảnh đất nước có mặt trong những sự vật rất đỗi bình

thường "cái kèo, cái cột thành tên". Thì ra đất nước to lớn, vĩ đại như vậy chẳng ở đâu

xa, nó gắn liền với những công việc lao động thường ngày nhất với con người.

"Hạt gạo...sàng"

Tác giả sử dụng thành ngữ "một nắng hai sương" kết hợp với phép liệt kê đã khắc sâu

sự vất vả của người nông dân để làm ra hạt thóc, hạt gạo. Đồng thời , câu thơ cũng

cho thấy những vẻ đẹp phẩm chất của người lao động Việt nam. Đó là sự chịu thương,

chịu khó, sự cần cù của người dân trên dải đất hình chữ S này.

Đất Nước đã được nhà thơ lí giải cắt nghĩa theo cảm nhận của riêng mình. Đoạn thơ

thể hiện niềm tự hào, trân trọng sâu sắc của tác giả dành cho Tổ quốc mình. Đoạn thơ

rất thành công với thể thơ tự do mỗi câu như một cảm xúc trào dâng từ đáy lòng thi sĩ.

Nhà thơ đã vận dụng thành cồn những chất liệu văn hóa văn học dân gian. Và khi kết

thúc những câu thơ ấy, trong lòng người đọc cũng xuất hiện hình ảnh đất nước vừa

quen thuộc, vừa mới lạ, vừa thiêng liêng, vừa gần gũi và biết bao mến thương.

Phân tích bài Đất nước - Mẫu 11

Chương Đất Nước trích trong trường ca Mặt đường khát vọng là sự cảm của Nguyễn

Khoa Điềm về vai trò và những hi sinh to lớn của nhân dân trong công cuộc dựng

nước và giữ nước lâu dài của dân tộc. Cũng như những nhà thơ trẻ tiêu biểu của thời

kỳ chống Mĩ, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện những suy ngẫm của mình về nhân dân

thông qua những trải nghiệm của chính bản thân mình. Tư tưởng “Đất nước của nhân

dân, Đất nước của ca dao thần thoại” là tư tưởng chủ đạo, chi phối cả nội dung và hình

thức chương V của bản trường ca này.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Tư tưởng chủ đạo nói trên được Nguyễn Khoa Điềm thể hiện bằng một hình thức thơ

trữ tình - chính luận. Cái lý lẽ mà tác giả đưa ra nhằm thuyết phục người đọc thật giản

dị: Không phải ai khác mà chính nhân dân - những người vô danh - đã kiến tạo và bảo

vệ, giữ gìn đất nước, đã xây dựng nên những truyền thống vãn hoá, lịch sử hàng ngàn

đời của dân tộc. Lý lẽ ấy nhà thơ không phát biểu một cách khô khan, trừu tượng mà

bằng hình ảnh gợi bằng giọng thơ sôi nổi tha thiết của mình. Thông qua những vần

thơ kết giữa cảm xúc và suy nghĩ, trữ tình và chính luận, Nguyễn Khoa Điềm muốn

thức tỉnh ý thức, tinh thần dân tộc, tình cảm gắn bó với nhân dân, đất nước thế hệ trẻ

trong những năm chống Mĩ.

Mượn hình thức trò chuyện tâm tình với một người con gái yêu thương, kết cấu

chương V của bản trường ca có vẻ phóng túng, tự do, nhưng từ trong chiều sâu của

cảm hứng của mỗi phần vẫn bám rất chắc vào tư tưởng cốt lõi: Đất nước nhân dân. Tư

tưởng đó được nhà thơ thể hiện cụ thể, sinh động và được triển trên các bình diện:

trong chiều dài của thời gian (thời gian đằng đẵng) và bề dày của truyền thống văn

hoá, phong tục, tâm hồn và tính cách dân tộc. Ba phương diện ấy gắn bó, hoà quyện,

thống nhất chặt chẽ với nhau trong một “hệ quy chiếu”. Đất nước của nhân dân vốn là

linh hồn của cả bài thơ.

Cả chương V của bản trường ca Mặt đường khát vọng như được bao bọc bởi không

khí của văn hoá dân gian. Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng rộng rãi và linh hoạt các

chất liệu của văn hoá dân gian, từ ca dao, tục ngữ đến truyền thuyết, cổ tích, từ phong

tục tập quán đến thói quen sinh hoạt trong đời sống hằng ngày của nhân dân. Những

chất liệu ấy đã tạo nên một thế giới nghệ thuật vừa gần gũi, quen thuộc, vừa sâu xa, kì

diệu, đủ gợi lên được cái hồn thiêng của non sông, đất nước. Điều đó không đơn thuần

chỉ là thủ pháp nghệ thuật, cũng không phải chỉ là một tiếp thu có sáng tạo vãn học

dân gian. Có thể nói, tư tưởng Đất nước của Nhân dân là tư tưởng chủ đạo của bài thơ

- đã thấm nhuần từ quan niệm đến cảm xúc, từ hình tượng đến chi tiết nghệ thuật của

bài thơ.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Phần đầu của bài thơ này, có thể xem là một định nghĩa về đất nước. Cố nhiên là định

nghĩa theo cách riêng của thơ, được phát biểu thông qua những hình tượng cụ thể, sinh

động, đầy gợi cảm.

Đất nước trước hết không phải là một khái niệm trừu tượng mà là những gì rất gần

gũi, thân thiết, ở ngay trong cuộc sống bình dị của mỗi con người: Đất nước hiện hình

lên qua những lời kể chuyện của mẹ, qua “miếng trầu bây giờ bà ăn”, qua cái kèo, cái

cột, qua hạt gạo miếng cơm ta ăn hàng ngày.

Đất nước không phải là cái gì xa lạ mà ở ngay trong máu thịt của anh và em:

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Nguyễn Khoa Điềm đã nói lên được sự gắn bó máu thịt giữa số phận cá nhân với vận

mệnh chung của cộng đồng, của đất nước. Đó là tư tưởng chung của thời đại khi mà

vấn đề dân tộc nói lên như một vân đề khác. Trách nhiệm, bổn phận đối với đất nước

không phải là cái gì khác mà cũng chính là trách nhiệm đối với chính bản thân mình:

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san xẻ,

Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở,

Làm nên Đất Nước muôn đời.

Đất nước còn được hình thành từ những truyền thống lịch sử, văn hoá, phong tục hàng

ngàn đời của dân tộc. Nhà thơ đã khai thác ý nghĩa các thành tố Đất Nước trong mối

quan hệ với không gian và thời gian, với lịch sử và hiện ta. Chiều sâu của lịch sử,

truyền thống, phong tục và văn hoá của đất nước được gợi lên từ huyền thoại Lạc

Long Quân và Âu Cơ, từ truyền thuyết Hùng Vương với ngày giỗ tổ, từ những câu ca

dao quen thuộc, ở đây, đất nước được cảm nhận như là sự thống nhất của các phương

diện truyền thống, vãn hoá, phong tục rất thiêng liêng song cũng rất gần gũi với cuộc

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

sống của mỗi con người. Những giá trị tinh thần bền vững ấy của đất nước đã gắn liền

với quá khứ, hiện tại với tương lai, được nuôi dưỡng qua các thế hệ:

Những ai đã khuất,

Những ai bây giờ,

Yêu nhau và sinh con đẻ cái,

Gánh vác phần người đi trước để lại.

Dặn dò con cháu chuyện mai sau,

Hằng năm ăn đâu nằm đâu,

Cũng biết cúi đầu nhớ - ngày giỗ Tổ.

Từ những quan niệm về đất nước như vậy, đến phần sau của bài thơ, tác giả tập trung

làm nổi bật tư tưởng. Đất Nước của nhân dân, chính nhân dân là người sáng tạo ra Đất

Nước.

Tư tưởng đó đã dẫn đến một cách nhìn mới mẻ, có chiều sâu về địa lí, những danh lam

thắng cảnh trên khắp các miền đất nước. Những núi Vọng Phu những hòn Trống Mái,

những núi Bút non Nghiên không còn là những cảnh thú thiên nhiên thuần tuý nữa,

mà được cảm nhận thông qua những cảnh ngộ, số phận của nhân dân, được nhìn nhận

như là những đóng góp của nhân dân, hoá thân của những con người không tên, không

tuổi: “Những người vợ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu, Cặp vợ

chồng yêu nhau nên hòn Trống Mái”. “Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình

Bút non Nghiên”. Cả đến “Con cóc, con gà quê hương cũng góp cho Hạ Long thành

thắng cảnh”, ở đây, cảnh vật của thiên nhiên đất nước qua cái nhìn của Nguyễn Khoa

Điềm hiện lên như một phần tâm hồn, máu thịt của nhân dân. Chính nhân dân đã tạo

dựng nên đất nước này, đã đặt tên, đã ghi dấu vết cuộc đời mình mỗi ngọn núi, dòng

sông, tấc đất này, từ những hình ảnh, những cảnh vật, hình tượng cụ thể, nhà thơ đã

“quy nạp” thành một khái quát sâu sắc:

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha,

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy,

Những cuộc đời đã hoá núi sông ta.

Tư tưởng Đất nước của Nhân dân đã chi phối cách nhìn của nhà thơ khi nghĩ về lịch

sử bốn nghìn năm của đất nước. Nhà thơ không ngợi ca các triều đại, cũng không nói

tới những anh hùng đã được ghi lại trong sử sách mà chỉ tập trung nói tới những con

người vô đanh, bình thường, bình dị. Đất nước trước hết là của nhân dân, của những

con người bình dị, vô danh đó:

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.

Họ lao động và chống giặc ngoại xâm, họ giữ gìn và truyền lại cho các thế mai sau

những giá trị văn hoá, văn minh tinh thần và vật chất của đất nước lại lúa, ngọn lửa,

tiếng nói, lên xã, tên làng đến những truyện thần thoại, những câu ca dao, tục ngữ.

Mạch cảm xúc, suy nghĩ của bài thơ cứ dồn tụ dần để cuối cùng dẫn tới cao trào, làm

bật lên tư tưởng cốt lõi của bài thơ vừa bất ngờ vừa giản dị và độc đáo:

Đất Nước này là Đất nước Nhân dân Đất Nước của Nhân dân,

Đất Nước của ca dao, thần thoại.

Đọc chương Đất Nước, có thể thấy rõ dấu ấn của vốn tri thức văn hoá nhà trường và

sách vở, sự ảnh hưởng phong cách của một nhà thơ nào đó. Tuy nhiên, đó vẫn là

chương tiêu biểu và tinh tuý nhất của trường ca Mặt đường khát vọng. Bài thơ vẫn tạo

nên được những rung động âm vang trong lòng người đọc là nhờ tác giả từ những cảm

xúc chân thành, từ sự trải nghiệm của bản mà nói lên những suy nghĩ chung của cả thế

hệ mình về đất nước.

Phân tích bài Đất nước - Mẫu 12

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Trong số các nhà thơ thế hệ chống Mỹ, Nguyễn Khoa Điềm là người rất thành công

với giọng thơ trữ tình chính luận thể hiện rõ những tâm tư của thế hệ trẻ đô thị miền

Nam.

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể

Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc…”

Giọng thơ thủ thỉ đã chuyển tải suy ngẫm của nhà thơ về Nhân Dân – Đất Nước, tiếp

nối mạch suy tưởng của thi ca giai đoạn trước. Đất Nước là một chủ đề xuyên suốt

bao trùm lên các tác phẩm trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Các nhà

thơ nhà văn bằng tình cảm công dân đã có nhiều phát hiện mới mẻ độc đáo về Tổ

quốc, nhân dân. Tổ quốc thường được soi chiếu từ bình diện lịch sử chống ngoại xâm,

được khái quát bằng những hình tượng kỳ vĩ, khai thác triệt để chất sử thi hoành tráng.

Trong dòng chủ lưu ấy, Nguyễn Khoa Điềm đã chọn lựa cách thể hiện riêng của mình,

bằng trải nghiệm tuổi trẻ, bằng nhiệt tình cách mạng và cả bằng vốn tri thức được đào

tạo bài bản từ mái trường xã hội chủ nghĩa, tạo nên chiều sâu của hình tượng Đất

Nước, hoà mạch thơ chính luận – trữ tình.

Trả lời cho câu hỏi: “Đất Nước là gì? Đất Nước từ đâu ra?”, nhà thơ đã bắt đầu bằng

những kí ức tuổi thơ để hình dung ra một sự tồn tại của Đất Nước trong nhận thức và

tình cảm tự nhiên nhất của con người. Những vẻ đẹp được khơi lên từ mạch tâm tình,

thấm đẫm hơi thở ca dao dân ca, huyền tích sử thi của dân tộc. Cái hay của phần mở

đầu chương Đất Nước chính là sự xuất hiện của hàng loạt những hình ảnh có ý nghĩa

biểu trưng nhưng rất gần gũi:

Tóc mẹ thì búi sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo cái cột thành tên

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng

Đất Nước có từ ngày đó…

Sức gợi từ những hình ảnh đã dựng lên cả một không gian văn hoá truyền thống,

mang theo hơi thở tâm tình của ca dao “gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”

thấm thía tình nghĩa thủy chung. Mạch nguồn ấy tiếp tục với quá trình trưởng thành

của từng cá nhân, từ thuở cắp sách đến trường đến khoảnh khắc rung động đầu đời.

Tất cả đều xuất phát một cách rất tự nhiên, nôn nao ngọt ngào kỷ niệm:

Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm…

Đan xen với khoảnh khắc thời gian không gian hiện tại là sự thức tỉnh của ký ức cộng

đồng, với sự tổng hoà những vẻ đẹp trong đời sống tinh thần, tâm linh của người Việt.

Vẻ đẹp quê hương đất nước được tái hiện trong những lời ca dao toát lên lòng tự hào

về non sông gấm vóc, về Cha Rồng Mẹ Tiên, gắn với lòng biết ơn tổ tiên đã ăn sâu

vào tiềm thức từng người Việt :

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc” Nước là nơi “con cá ngư ông

móng nước biển khơi”

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào mình trong bọc trứng…

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Quá khứ, hiện tại, tương lai đã gắn kết trong một ý thức cộng đồng bền chặt, là nguồn

sức mạnh và cũng là phẩm chất tâm hồn dân tộc đã được nhà thơ lý giải qua những

hình tượng thơ giàu tính thẩm mỹ và hàm chứa mối quan hệ Đất Nước – con người

Nhân Dân không thể tách rời. Thời gian lịch sử, không gian văn hoá hoà quyện trong

mạch thơ đầy ân tình đã phác hoạ rõ nét dần tượng đài Đất Nước. Không chỉ tiếp cận

hình tượng trong huyền sử, trong hiện thực đời sống, trong mối quan hệ cá nhân –

cộng đồng, Nguyễn Khoa Điềm còn dẫn dắt độc giả trở về với hiện thực trực tiếp của

cuộc kháng chiến chống Mỹ, nói lên tiếng nói đầy trách nhiệm của cả một thế hệ

chống Mỹ thật sự trưởng thành trong nhận thức và tình cảm :

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Ý thơ thật giản dị, không hề gượng ép tình cảm, khi từ mối quan hệ riêng tư để hướng

về với quan hệ cộng đồng, dân tộc. Tứ thơ độc đáo chính là từ sự mở rộng từ thế giới

của “anh và em hôm nay” đến với “mọi người”. Vẻ đẹp Đất Nước được phát hiện

thêm với những vẻ đẹp “hài hòa nồng thắm” và “vẹn tròn to lớn”. Đó cũng là sự kết

hợp hài hoà của lý trí và tình cảm con người thời đại chống Mỹ. Hơn thế nữa, những

câu thơ này còn cắt nghĩa cho vẻ đẹp tình yêu của thế hệ trẻ chống Mỹ không hề mất

đi vẻ lãng mạn, khi khoảnh khắc cầm tay hiện tại đã nghĩ về thế hệ tương lai, về một

ngày thanh bình và sự phát triển của Đất Nước với “tháng ngày mơ mộng”. Không

dừng lại ở đó, nhà thơ tiếp tục đi sâu vào mối quan hệ Đất Nước với tâm hồn của từng

con người, giọng thơ tâm tình thấm thía:

Em ơi em

Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Nguyễn Khoa Điềm viết nên những câu thơ này bằng tất cả sự trải nghiệm của một

người lăn lộn trong phong trào tranh đấu của thanh niên đô thị miền Nam. Nhà thơ đã

thay mặt thế hệ mình để phát biểu tâm tư với tinh thần công dân, với nhiệt tình tuổi

trẻ. Đó cũng là lời đáp cho câu hỏi mang tính chính luận về sự trường tồn của Đất

Nước. Đất Nước bất tử chính nhờ ở tinh thần của những con người sẵn sàng dâng bầu

máu của tuổi thanh xuân, biết sống có trách nhiệm với thời đại và đầy khát vọng về

tương lai trường tồn của Đất Nước.

Phần mở đầu của chương Đất Nước được cấu tứ trên cơ sở gắn bó giữa các vẻ đẹp

riêng biệt, độc đáo và giàu sức biểu cảm để làm nên vẻ đẹp chung tổng hoà thành hình

tượng Đất Nước kỳ vĩ và giàu sức thuyết phục với bạn đọc. Nhà thơ đã trữ tình hoá

vấn đề mang tính chính luận, nhằm trả lời những câu hỏi lớn mà dân tộc đang phải tìm

lời đáp trong cuộc chiến đấu vì lý tưởng độc lập tự do, cuộc chiến đấu của lương tri

chống lại thế lực bạo tàn.

Những vần thơ rất đẹp trong Đất Nước đã vượt qua thử thách của thời gian, tiếp tục

toả sáng, giúp thế hệ học sinh hôm nay hiểu hơn về thế hệ cha ông trong những ngày

tháng hào hùng nhất của dân tộc. Trong thời đại mới, những giá trị của ngày hôm qua

góp phần khơi dậy lòng tự hào và ý thức trách nhiệm, tình cảm cho mỗi con người

trong khát vọng đưa Đất Nước đi xa đến những tháng ngày mơ mộng.

Phân tích bài Đất nước - Mẫu 13

Đất nước là hình tượng trữ tình lớn, là cảm xúc nghệ thuật của nhiều thế hệ nhà thơ

Việt Nam. Có một thực tế: mỗi lần đất nước đặt trước những thử thách thì hình tượng

đất nước lại ngời sáng trong văn học với những phát hiện mới mẻ độc đáo. Trường ca

Mặt đường khát vọng với trích đoạn Đất Nước là một minh chứng đẹp đẽ cho quy luật

này. Trong trích đoạn nói trên, những cảm nhận về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

đạt tới một tầm vóc triết học sâu sắc.

Trước tiên, đất nước hiện lên trong chiều dài của thời gian. Thời gian trong trích đoạn

Đất Nước đầy ắp những hình tượng huyền thoại lấy từ trong truyền thuyết, phong tục

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

dân gian. Nhờ sự xuất hiện của hình tượng thời gian này đất nước hiện lên trong chiều

sâu thẳm của thời gian nguồn cội, đầy thiêng liêng thành kính.

Bên cạnh “thời gian đằng đẵng” là “không gian mênh mông”. Có không gian gắn với

sự sinh tồn của cả cộng đồng: “Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ”. Có không gian gắn

bó với cuộc đời riêng tư của mỗi cá nhân; “Đất là nơi anh đến trường - Nước là nơi

em tắm”... Sự song hành của các không gian như thế gợi lên hình tượng đất nước như

là sự thống nhất giữa cái chung và cái riêng, cộng đồng và cá nhân. Đất Nước thiêng

liêng mà cũng thật gần gũi gắn bó.

Đất nước còn hiện lên trong bề sâu văn hóa - phong tục, lối sống, mang đậm bản sắc

Việt Nam. Chiều sâu văn hóa luôn ẩn hiện trong toàn bộ trích đoạn. Từ một nét phong

tục: “Tóc mẹ thì bới sau đầu” cho đến nghi thức thiêng liêng của ngày giỗ Tổ. Tuy

nhiên, chiều sâu văn hóa hiện lên thấm thía và đẹp đẽ nhất với những phát hiện và

ngợi ca về vẻ đẹp tâm hồn, tính cách Việt Nam: yêu đắm say mà chung thủy; trọng

nghĩa tình nhưng vì thế mà quyết liệt, không khoan nhượng trước kẻ thù.

Tư duy triết học hướng tới khám phá, nhận thức cái thống nhất. Tầm vóc triết học

trong cảm nhận về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm là ở chỗ: từ ba bình diện không

gian - thời gian - văn hóa, nhà thơ đã tìm ra hạt nhân gắn kết làm nên tính chính thể

của hình tượng đất nước. Cái hạt nhân gắn kết này, không gì khác, đó chính là quan

niệm: đất nước của nhân dân.

Tư tưởng đất nước của nhân dân là cơ sở đem lại những khám phá mới mẻ, độc đáo

của Nguyễn Khoa Điềm về hình tượng đất nước. Từ quan niệm đất nước của nhân

dân. Lịch sử của đất nước không còn là lịch sử của các triều đại, các anh hùng mà là

lịch sử của hàng nghìn lớp người “không ai nhớ mặt đặt tên - Nhưng họ đã làm ra đất

nước”. Không gian đất nước cũng được tạo hình từ những “ao ước”, “lối sống" của

ông cha từ bao đời nay. Cũng chính nhân dân là người đã sáng lập, giữ gìn dòng chảy

văn hóa của đất nước: “Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng - Họ truyền lửa.. - Họ

truyền giọng điệu... - Họ gánh theo tên xã, tên làng...”. Một mật độ lớn các động từ

được xếp cạnh nhau làm nổi lên hình tượng thật tầm vóc và kì vĩ của nhân dân -

những người “làm ra Đất Nước”.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Tư tưởng đất nước của nhân dân đã có một quá trình phát triển lâu dài trong lịch sử

văn học dân tộc (Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu...). Trong văn học cách mạng, tư

tưởng đất nước của nhân dân cũng đã được nhiều nhà thơ đề cập đến (Bài thơ Hác

Hải, Đất nước của Nguyễn Đình Thi, Tre Việt Nam của Nguyễn Duy). Tuy nhiên, để

tư tưởng này trở thành cảm hứng chủ đạo, xuyên thấm vào mọi biểu hiện nhỏ bé tinh

tế nhất của hình tượng đất nước thì đó là một đóng góp đặc sắc của Nguyễn Khoa

Điềm. Nó cho thấy sự kế thừa và kết tinh ở một trình độ mới của tư tưởng đất nước

của nhân dân trong văn học.

Đoạn thơ mở đầu trích đoạn là một minh chứng sống động cho những đặc sắc trong

cảm nhận về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.

Hiện lên qua đoạn thơ là hình tượng đất nước mênh mang trong thời gian. Nét đặc sắc

là ở chỗ chiều sâu thời gian ấy được gợi lên trước tiên từ những “ngày xửa ngày xưa”

trong lời kể của mẹ. Đây không phải là thời gian lịch sử chính xác với những niên đại

cụ thể. Nó là thứ thời gian mơ hồ, ảo diệu trong trí tưởng tượng của trẻ thơ. Nó không

định vị chính xác nhưng giúp ta cảm nhận thật sâu sắc, thấm thía về sự trường tồn của

đất nước.

Gương mặt của đất nước được hình dung từ những gì gần gũi bình dị trong cuộc sống

thường ngày. Có cái gì thật chia ly, tường tận trong cảm nhận về đất nước của Nguyễn

Khoa Điềm. Từ một cách búi tóc, một câu ca dao đến những sự vật bình dị: cái kèo,

cái cột. Ngay cả đối với những vật tưởng rất mực bé nhỏ như “hạt gạo” thì tác giả vẫn

có sự cảm nhận thật sâu sắc từ những thời điểm cụ thể: “một nắng hai sương” - “xay”

- “giã” - “giần” - “sàng”. Với cách cảm nhận này, đất nước trở thành bầu khí quyển

bao bọc lấy cuộc sống của mỗi con người. Ở đâu, trong bất kì biểu hiện nhỏ bé nào

cũng mang hình đất nước. Đất nước được kéo gần lại thân quen, gắn bó máu thịt với

con người.

Góp phần quan trọng tạo nên vẻ đẹp của hình tượng đất nước trong đoạn thơ là một

ngôn ngữ thấm đẫm chất liệu và hương sắc của văn hóa dân gian. Ngôn ngữ không

bao giờ chỉ là ngôn ngữ. Đằng sau ngôn ngữ là một quan niệm. Ngôn ngữ mang đậm

màu sắc văn hóa dân gian, ở đây là sự thấm nhuần quan niệm đất nước của nhân dân.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Nói cách khác, quan điểm đất nước của nhân dân không chỉ là suy tưởng bên trong mà

còn được hiện thực hóa bằng chính hình thức và ngôn ngữ thơ.

Giọng điệu thơ trầm lắng, chất chứa suy tư. Vừa như bộc bạch giải bày vừa như tự nói

với chính mình. Một giọng điệu như thế khiến hình tượng đất nước hiện lên vừa trang

nghiêm thành kính, vừa gần gũi thân thiết.

Phân tích bài Đất nước - Mẫu 14

Đất Nước là nguồn cảm hứng bất tận của thơ ca và nghệ thuật. Mỗi nhà thơ đều có

những cảm nhận rất riêng về Đất Nước, bởi thế Đất Nước, Tổ quốc hiện lên muôn

màu muôn vẻ. Nếu như các nhà thơ cùng thời thường chọn điểm nhìn về Đất Nước

bằng những hình ảnh kỳ vĩ, mỹ lệ hay cảm hứng về lịch sử qua các triều đại thì

Nguyễn Khoa Điềm lại chọn điểm nhìn gần gũi, quen thuộc bình dị để miêu tả về Đất

Nước. Đến với bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm ta như đứng trước muôn

màu văn hóa, truyền thống, phong tục tươi đẹp vô ngần. Vẻ đẹp ấy được hiện lên sâu

sắc nhất qua chín câu thơ đầu.

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể.

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó…

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Đất nước là nguồn cảm hứng bất tận của thơ ca. Ở bài thơ này, Nguyễn Khoa Điềm đã

chọn điểm nhìn gần gũi để miêu tả một đất nước tự nhiên, bình dị mà không kém phần

thiêng liêng, tươi đẹp. Hình ảnh đất nước trong đoạn thơ đầu hiện lên muôn màu

muôn vẻ, sinh động lạ thường, lắng đọng trong tâm tưởng ta qua những nét đẹp về

phong tục, tập quán, văn hóa, truyền thống mang đậm dấu ấn con người Việt.

Câu thơ mở đầu được viết theo thể câu khẳng định “Khi ta lớn lên Đất Nước đã có

rồi”. Với cách vào đầu rất tự nhiên ấy, nhà thơ khẳng định: Đất Nước đã có từ rất lâu,

có trước khi ta sinh ra vì thế khi ta lớn lên thì ta đã thấy Đất Nước. Bốn chữ cuối của

câu thơ vang lên đầy tự hào “Đất Nước đã có rồi”. Đó là lời khẳng định chắc nịch về

sự trường tồn của đất nước qua mấy ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước.Hai câu

thơ tiếp theo nhà thơ diễn tả cụ thể về sự ra đời của đất nước.

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể.

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Câu thơ thứ nhất, tác giả cho rằng Đất Nước có trong cái “ngày xửa ngày xưa”. Nghĩa

là Đất Nước có từ rất lâu đời, có tự ngày xưa. Đất Nước có từ trước khi những câu

truyện cổ ra đời rồi khi những câu truyện cổ có mặt trong đời sống tinh thần của ta, ta

lại thấy Đất Nước hiện diện trong truyện cổ.

Đó là Đất Nước của một nền văn học dân gian đặc sắc với những câu chuyện cổ tích,

thần thoại, truyền thuyết. Chính những câu chuyện cổ và những bài hát ru thuở ta còn

nằm nôi là nguồn sữa ngọt lành chăm bẵm cho ta cái chân thiện mĩ và lớn lên ta biết

yêu đất nước con người. Về ý nghĩa của truyện cổ với đời sống tinh thần con người,

nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ đã xúc động mà viết nên:

Tôi yêu truyện cổ nước tôi

Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa

Thương người rồi mới thương ta

Yêu nhau dù mấy cách xa cũng gần

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

(Truyện cổ nước mình)

Câu thơ thứ hai, nhà thơ diễn tả Đất Nước có trong “miếng trầu bây giờ bà ăn”. Gợi

nhắc phong tục ăn trầu của người Việt. Câu thơ gợi nhớ về câu truyện cổ tích “Sự tích

trầu cau” được xem là xưa nhất trong những câu truyện cổ. Tục ăn trầu cũng từ câu

chuyện này mà nên.

Như vậy là thẩm thấu vào trong miếng trầu dung dị ấy là 4000 năm phong tục, 4000

năm dân ta gìn giữ phong tục ăn trầu. Miếng trầu là biểu tượng của tình yêu, vật

chứng cho lứa đôi cũng là biểu tượng tâm linh của người Việt. Từ phong tục ăn trầu,

tục nhuộm răng đen cũng ra đời:

Những cô hàng xén răng đen

Cười như mùa thu tỏa nắng

(Hoàng Cầm)

Câu thơ thứ tư, nhà thơ diễn tả sự trưởng thành của Đất Nước. Đó là sự trưởng thành

từ truyền thống đánh giặc giữ nước qua hình tượng Thánh Gióng và cây tre: “Đất

Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”. Câu thơ gợi nhắc cho ta nhớ

đến truyền thuyết Thánh Gióng, chàng trai Phù Đổng Thiên Vương nhổ tre làng Ngà

đánh giặc, gợi lên vẻ đẹp khỏe khoắn của tuổi trẻ Việt Nam kiên cường, bất khuất:

Ta như thuở xưa thần Phù Đổng

Vụt lớn lên đánh đuổi giặc n

Sức nhân dân khoẻ như ngựa sắt

Chí căm thù ta rèn thép thành roi

Lửa chiến đấu ta phun vào mặt

Lũ sát nhân cướp nước hại nòi

(Tố Hữu)

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Truyền thống vẻ vang ấy đã theo suốt chặng đường dài của lịch sử dân tộc mãi đến

hôm nay trong thời đại chống Mỹ bao tấm gương tuổi trẻ đã anh dũng chiến đấu bảo

vệ giống nòi. Phải chăng, đó chính là vẻ đẹp của các chị, các anh đã tạc vào lịch sử

Việt Nam dáng đứng kiêu hùng bất khuất: Võ Thị Sáu, Trần Văn Ơn, Nguyễn Văn

Trỗi… Vẻ đẹp ấy song hành với hình ảnh cây tre Việt Nam. Cây tre hiền hậu trên mỗi

làng quê.

Nó như là sự đồng hiện những phẩm chất trong cốt cách con người Việt Nam: thật thà

chất phác, đôn hậu thuỷ chung, yêu chuộng hoà bình nhưng cũng kiên cường bất

khuất trong tranh đấu. Tre đứng thẳng hiên ngang bất khuất cùng chia lửa với dân tộc

"Một cây chông cũng tiến công giặc Mỹ ", bởi:

"Nòi tre đâu chịu mọc cong

Chưa lên đã nhọn như chông lạ thường".

Bốn câu thơ tiếp theo nhà thơ mang đến cho người đọc vẻ đẹp thuần phong mỹ tục

của con người Việt:

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đó là vẻ đẹp giản dị của người phụ nữ Việt Nam. Không ai khác là những người mẹ

với phong tục “búi tóc sau đầu” (tóc cuộn thành búi sau gáy tạo cho người phụ nữ một

vẻ đẹp nữ tính, thuần hậu rất riêng). Nét đẹp ấy gợi nhớ ca dao:

Tóc ngang lưng vừa chừng em bới

Để chi dài cho rối lòng anh

Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục gắn dòng suy tưởng đến con người ngàn đời cư trú, lao

động, chiến đấu trên mảnh đất Việt để giữ gìn tôn tạo mảnh đất thân yêu. Ở đó đạo lí

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

ân nghĩa thủy chung đã trở thành truyền thống ngàn đời của dân tộc: "Cha mẹ thương

nhau bằng gừng cay muối mặn". Ý thơ được toát lên từ những câu ca dao đẹp:

“Tay bưng đĩa muối chén gừng

Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”

Thành ngữ “gừng cay muối mặn” được vận dụng một cách đặc sắc trong câu thơ nhẹ

nhàng mà thấm đượm biết bao ân tình. Nó gợi lên được ân nghĩa thủy chung ở đời:

gừng càng già càng cay, muối càng lâu năm càng mặn, con người sống với nhau lâu

năm thì tình nghĩa càng đong đầy. Có lẽ chính vì vậy mà Đất Nước còn ghi dấu ấn của

cha của mẹ bằng Hòn trống mái, núi Vọng Phu, Hòn Trống Mái… đi vào năm tháng.

Câu thơ "Cái kèo cái cột thành tên", gợi nhắc cho người đọc nhớ đến tục làm nhà cổ

của người Việt. Đó là tục làm nhà sử dụng kèo cột giằng giữ vào nhau làm cho nhà

vững chãi, bền chặt tránh được mưa gió, thú dữ. Đó cũng là ngôi nhà tổ ấm cho mọi

gia đình đoàn tụ bên nhau; siêng năng tích góp mỡ màu dồn thành sự sống. Từ đó, tục

đặt tên con “cái Kèo, cái Cột” cũng ra đời.

Đâu chỉ có những vẻ đẹp trên, dân tộc ta còn có truyền thống lao động cần cù, chịu

thương chịu khó “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng”. Thành ngữ

“Một nắng hai sương” gợi nên sự cần cù chăm chỉ của cha ông ta những ngày long

đong, lận đận trong đời sống nông nghiệp lạc hậu. Đó là truyền thống lao động cần cù,

chịu thương chịu khó. Các động từ “Xay - giã - dần - sàng” là quy trình sản xuất ra hạt

gạo.

Để làm ra hạt gạo ta ăn hằng ngày, người nông dân phải trải qua bao nắng sương vất

vả gieo cấy, xay giã, giần sàng. Thấm vào trong hạt gạo bé nhỏ ấy là mồ hôi vị mặn

nhọc nhằn của giai cấp nông dân. Bởi vậy, ăn hạt gạo dẻo thơm ta phải nhớ công ơn

người đã làm ra nó:

Ai ơi bưng bát cơm đầy

Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Câu thơ cuối cùng khép lại một câu khẳng định với niềm tự hào: “Đất Nước có từ

ngày đó”.“Ngày đó” là ngày nào ta không rõ nhưng chắc chắn “ngày đó” là ngày ta có

truyền thống, có phong tục tập quán, có văn hóa mà có văn hóa nghĩa là có đất nước.

Đúng như lời Bác dặn trước lúc đi xa “Rằng muốn yêu tổ quốc mình, phải yêu những

câu hát dân ca”.

Dân ca, ca dao là đặc trưng văn hóa của Việt Nam, muốn yêu Đất Nước trước hết phải

yêu và quý trọng văn hóa nước nhà. Bởi văn hóa chính là Đất Nước. Thật đáng yêu

đáng quý, đáng tự hào biết bao lời thơ dung dị, ngọt ngào của Nguyễn Khoa Điềm.

Thành công của đoạn thơ trên là nhờ vào việc vận dụng khéo léo chất liệu văn hóa dân

gian như phong tục ăn trầu, tục búi tóc, truyền thống đánh giặc, truyền thống nông

nghiệp. Nhà thơ sáng tạo thành ngữ dân gian, ca dao tục ngữ, thành ngữ…Điệp ngữ

Đất Nước được nhắc lại nhiều lần.

Nhà thơ luôn viết hoa hai từ Đất Nước tạo nên sự thành kính, thiêng liêng… Tất cả

làm nên một đoạn thơ đậm đà không gian văn hóa người Việt. Ngôn ngữ mộc mạc,

giản dị, lời thơ nhẹ nhàng đúng giọng thủ thỉ tâm tình nhưng vẫn mang đậm hồn thơ

triết lí. Đoạn thơ ta vừa phân tích ở trên là đoạn thơ hay nhất trong bài thơ Đất Nước.

Qua đoạn thơ, nhà thơ đã mang đến cho người đọc vẻ đẹp của một Đất Nước giàu văn

hóa cổ truyền. Đất Nước của truyền thống, phong tục tươi đẹp mang đậm dấu ấn của

tư tưởng Đất Nước của nhân dân.

Phân tích bài Đất nước - Mẫu 15

Đất nước” là một trong những bài thơ hay nói về khát vọng yêu nước trong mỗi một

con người Việt Nam. Dưới đây là bài phân tích về các trích đoạn trong bài thơ “Đất

Nước” (trích trường ca “Mặt đường khát vọng”) của Nguyễn Khoa Điềm.

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

(…) Đất Nước có từ ngày đó”.

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Nguyễn Khoa Điềm thuộc lớp thi sĩ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Những

năm 1970, 1971,… ông sống và hoạt động tại chiến trường Trị - Thiên; trường ca

“Mặt đường khát vọng” được ông sáng tác vào thời gian ấy. Chương V “Đất Nước”

trích trong trường ca “Mặt đường khát vọng”.

Phần đầu 42 câu tác giả nhận diện Đất Nước có nguồn gốc lâu đời. Tục ăn trầu, cổ

tích Trầu - Cau, truyền thuyết Thánh Gióng dùng gốc tre đánh đuổi giặc Ân mà “mẹ

thường hay kể”:

“Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”.

Nhà thơ cảm nhận Đất Nước trong dòng chảy thời gian “đằng đẵng”, trên không gian

địa lí “mênh mông”, qua sự tích “Trăm trứng” và giỗ Tổ Hương Vương. Nhà thơ bằng

giọng tâm tình đã dẫn hồn ta ngược thời gian bốn nghìn năm trở về cội nguồn Đất

Nước:

“Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và u Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng

(…) Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”.

Tục “bới tóc xăm mình” của người Lạc Việt, câu ca dao “gừng cay muối mặn” nói về

đạo vợ chồng, ngôn ngữ dân tộc hình thành, phát triển, nên “cái kèo, cái cột thành

tên”, công việc cấy cày làm ăn “xay, giã, giần, sàng” được chỉ rõ. Cội nguồn “Đất

Nước có từ ngày đó”. Đất Nước trong quá khứ mang vẻ đẹp kì diệu, huyền thoại:

“Đất là nơi “con chim Phượng Hoàng bay về hòn núi bạc”

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Nước là nơi “con cá Ngư Ông móng nước biển khơi”.

Đất Nước hiện tại gắn bó yêu thương với mọi người, “trong anh và em hôm nay - Đều

có một phần Đất Nước”. Mai này Đất Nước nhiều “mơ mộng”. Yêu nước là nghĩa vụ

thiêng liêng:

“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời”.

Phần thứ hai có 68 câu (Văn 12 chỉ trích học 47 câu) nói về tư tưởng “Đất Nước của

Nhân Dân”. Nhân Dân sáng tạo ra Đất Nước. Các danh lam thắng cảnh đều biểu

tượng cho phẩm chất cao đẹp, “lối sống” của ông cha như tình nghĩa vợ chồng thủy

chung, tình yêu lứa đôi thắm thiết, sức mạnh quật khởi, tinh thần đại đoàn kết của dân

tộc, truyền thống hiếu học của Nhân Dân ta:

“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

99 con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương”.

Núi Bút non Nghiên, vịnh Hạ Long, ông Đốc Ông Trang… đều do Nhân Dân ta “góp

cho”, “cùng góp cho”, “góp tên” - mà Đất Nước đẹp tươi, hùng vĩ. “Bốn nghìn lớp

người” đã đem mồ hôi, xương máu ra xây dựng và bảo vệ Đất Nước: “Khi có giặc

người con trai ra trận - Người con gái trở về nuôi cái cùng con - Ngày giặc đến nhà thì

đàn bà cũng đánh”. Nhân Dân đã sáng tạo ra Đất Nước và làm chủ Đất Nước. Họ là

những con người vô danh mà vĩ đại:

“Họ đã sống và chết

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”.

Nhân Dân là người sản xuất “giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng”. Nhân Dân đã sáng

tạo ra ngôn ngữ “truyền giọng điệu của mình cho con tập nói”. Nhân Dân đã diệt thù

trong giặc ngoài để giữ gìn Đất Nước, làm cho Đất Nước ngày thêm giàu đẹp:

“Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại

Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân Dân

Đất Nước của Nhân Dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”.

Tóm lại, Nguyễn Khoa Điềm đã vận dụng sáng tạo tục ngữ, ca dao, dân ca, truyện cổ,

phong tục, ngôn ngữ để cảm nhận về nguồn gốc lâu đời của Đất Nước, khẳng định

Nhân Dân vĩ đại đã sáng tạo ra Đất Nước và làm chủ Đất Nước. Chương “Đất Nước”

chứa chan tình yêu và niềm tự hào dân tộc.

Đoạn thơ 9 câu dưới đây trích trong phần đầu chương “Đất Nước” thuộc trường ca

“Mặt đường khát vọng” (1971) của Nguyễn Khoa Điềm:

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

………………………………………..

Đất Nước có từ ngày đó”.

Đoạn thơ đã nói lên một cách dung dị mà thấm thía về cội nguồn sâu xa của Đất

Nước. Giọng điệu thủ thỉ tâm tình, nhà thơ gợi lên một không khí trầm lắng như kể

chuyện cổ tích, như dẫn hồn ta ngược thời gian trở về cội nguồn Đất Nước và dân tộc.

Bốn chữ “ngày xửa ngày xưa” dùng rất khéo:

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

“Khi ta lớn lớn Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể”.

Chữ “có” trong “đã có rồi”, “Đất Nước có trong những cái…” đã làm cho ý thơ khẳng

định, tỏa sáng niềm tin. Tục ăn trầu, truyện cổ tích Trầu - Cau gợi lên hình ảnh Đất

Nước. Nước xa xưa, “Đất Nước bắt đầu”… Truyền thuyết Thánh Gióng cho biết sự

vươn mình của dân tộc, đánh dấu sức mạnh quật khởi “Đất Nước lớn lên”. Câu thơ

mở rộng đến 12, 13 chữ, với cách gieo vần lưng (đầu - trầu, ăn - dân) nên vẫn thanh

thoát, giàu âm điệu:

“Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”.

Hai chữ “lớn lên” liên tưởng đến hình ảnh chú bé làng Gióng lên ba vươn vai thành

một tráng sĩ oai phong lẫm liệt khi Đất Nước bị giặc Ân xâm lược. Rồi nhà thơ nói

đến phong tục và đạo lí tốt đẹp lâu đời của nhân dân ta. Phong tục “búi tóc” của người

Lạc Việt. Câu ca dao nói về đạo vợ chồng: “Tay bưng chén muối đĩa gừng - Gừng cay

muối mặn xin đừng quên nhau” đã nhập hồn vào câu thơ Nguyễn Khoa Điềm:

“Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”.

Chuyện “ngày xửa ngày xưa” nhưng vẫn hiện diện trên “tóc mẹ”, trong tình thương

của “cha mẹ” bây giờ. “Đất Nước đã có rồi”, “Đất Nước có…”, “Đất Nước bắt đầu”,

“Đất Nước lớn lên” và Đất Nước đang hiện diện quanh ta, gần gũi ta. Tiếp theo, nhà

thơ lấy sự hình thành và phát triển ngôn ngữ dân tộc để nói về nguồn gốc lâu đời của

Đất Nước. Mỗi vật dụng đều có một cái tên riêng: “Cái cột, cái kèo thành tên”.

Nhân Dân ta có nghề trồng lúa nước lâu đời. Nghề trồng lúa nước tạo nên nền văn

minh sông Hồng. Khi hạt gạo được sáng tạo nên bằng công sức “một nắng hai sương”,

thì ngôn từ “xay, giã, giần, sàng” cũng xuất hiện. Tiếng Việt là của quý lâu đời của

Đất Nước ta, Nhân Dân ta. Cách nói của Nguyễn Khoa Điềm thật ý vị:

Văn mẫu 12: Phân tích bài thơ Đất nước

“Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó”.

Lấp lánh trong đoạn thơ là hình ảnh Đất Nước thân yêu. Quá khứ của Đất Nước “ngày

xửa ngày xưa” đồng hiện trong “miếng trầu bây giờ bà ăn”. Có Đất Nước anh hùng

“biết trồng tre mà đánh giặc”. Có Đất Nước cần cù trong lao động sản xuất: “Hạt gạo

phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng”. Có nền văn hóa giàu bản sắc, nền văn

hiến rực rỡ hội tụ qua thuần phong mĩ tục (tục ăn trầu, tục bới tóc), qua tục ngữ ca dao

“gừng cay muối mặn”, qua cổ tích thần thoại, truyền thuyết.

Đoạn thơ 9 câu, 85 chữ mà không hề có một từ Hán Việt nào. Ngôn từ bình dị, cách

nói biểu cảm thân mật. Hiện diện trong đoạn thơ là: ta, dân mình, bà, cha, mẹ. Có

miếng trầu, cây tre, tóc mẹ,… Có “gừng cay muối mặn”, cái kèo, cái cột, hạt gạo,

v.v… Thật là thân thuộc và gần gũi, sâu xa và thấm thía, rung động. Tưởng tượng thì

phong phú, liên tưởng thì bao la.

Đoạn thơ đã “nhịp mãi lên một tấm lòng sứ điệp” để ta yêu thêm Đất Nước và tự hào

về Đất Nước. Cấu trúc đoạn thơ: “tổng - phân - hợp”; mở đầu là câu “Khi ta lớn lên

Đất Nước đã có rồi”, khép lại đoạn thơ là câu “Đất Nước có từ ngày đó”. Tính chính

luận đã làm sáng đẹp chất trí tuệ kết hợp hài hòa với chất trữ tình đậm đà. Đoạn thơ

mang vẻ đẹp độc đáo nói về cội nguồn Đất Nước thân yêu.

Phân tích bài Đất nước - Mẫu 16

Nền văn học Việt Nam giai đoạn năm 1945-1975 là nền văn học mang khuynh hướng

sử thi và cảm hứng lãng mạn, bên cạnh các đề tài “lực lượng vũ trang- chiến tranh

cách mạng” thì các đề tài xây dựng đất nước, hoặc ca ngợi đất nước cũng được nhiều

tác giả chọn đưa vào tác phẩm của mình mới những vần thơ, lời văn chân thành tha

thiết, thấm đẫm hào khí dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ

trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cũng chọn cho mình đề tài đất

nước, giữa những năm tháng cuộc chiến đấu của nhân dân đang vào lúc cao trào sục