Phân Tích Bài Thơ "Thu ẩm" & "Bạn đến chơi nhà" - Tác Giả Nguyễn Khuyến

Phân tích bài thơ “ Thu ẩm”
Nguyễn Khuyễn là một nhà thơ tài năng, cốt cách thanh cao, một lòng yêu nước
thương dân, từng từ bỏ chốn quan trường vốn là nơi có thể tu chí lập nghiệp vì chán ghét
chính quyền thực dân Pháp và bộ máy nhà nước phong kiến thối nát. Ông có một sự
nghiệp thơ từ đồ sộ bao gồm cả chữ Hán và Nôm, trong đó nổi tiếng nhất phải kể đến
chùm thơ thu bằng chữ Nôm và “Thu ẩm” là một trong ba bài thơ trứ danh đó.
Nhan đề "Thu ẩm" được hiểu là uống rượu mùa thu. Hai câu đề là khung cảnh
làng quê dưới đôi mắt của người say:
"Năm gian nhà cỏ thấp le te,
Ngõ tối đêm sâu đóm lập loè."
Cảnh mùa thu của thu ẩm lại hiện lên trong đôi mắt của vị thi nhân ngà ngà men
rượu là khung cảnh tối tăm, im ắng, đậm chất làng quê bình dị với "Năm gian nhà cỏ
thấp le te". Nơi đây cũng chẳng sáng bừng ánh đèn như chốn phồn hoa kinh thành mà
thay vào đó là những con "ngõ tối" cùng với ánh sáng "lập lòe" của đom đóm đang dạo
đêm . Tiếptheo,haicâuthựckhắchọarõnéthơnkhungcảnhđêmtrănglàngquê:
Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt
Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.
Là những màn sương đêm giăng "phất phơ" như màu "khói nhạt" bên lưng giậu, là
hình ảnh "bóng trăng loe" nhàn nhạt đang "lóng lánh" trên mặt ao phẳng lặng trước sân
nhà. Vàhơntấtcảbầutrờimùathuvẫnluônlàđiểmnhấnđặcsắc:
Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt
Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe.
Bàu trời được miêu tả một màu "xanh ngắt" nền nã, trong trẻo, như được ai dồn
hết cả tâm sức mà nhuộm lên.Là ban đêm mà tác giả lại nền thấy nền trời xanh, có lẽ
cơn say rượu cũng đã vừa ngấm.Trái ngược với cái màu xanh thanh mát của trời thu là
sắc "đỏ hoe" trong đôi mắt của người đang âm thầm thưởng rượu, cảm nhận cái cảm
giác được say. Nhưng đôi mắt “ đỏ hoe” ấy dường như còn mang nặng nỗi niềm ưu tư
của một nhà nho nặng lòng với đất nước. Tuy rời bỏ chốn quan trường để giữ mình
thanh bạch. Nhưng sao nỗi buồn cứ lẳng lặng theo mãi không rời.
Ở hai câu thơ cuối: "Rượutiếngrằnghayhaychảmấy
Độ năm ba chén đã say nhè"
Đây là lời thi nhân, nhận xét vu vơ về rượu, nhà thơ thường nghe người đời ca
tụng rượu là thú vui tao nhã, uống vào khoan khái tâm hồn, nhưng với nhà thơ ông lại
thấy "hay chả mấy", ý bảo chẳng như lời đồn, làm gì có thứ tuyệt diệu thế. Thú vị hơn,
thi nhân cũng không phải người biết uống rượu, thế nên "Độ năm ba chén đã say nhè",
Xưa nay người ta vẫn thường ví, uống rượu, câu cá, làm thơ là ba thú vui ta nhã của
những kẻ ẩn dật, thong dong hay uống rượu, ngắm hoa, vịnh trăng là thú vui thanh cao
tao nhã mà văn nhân, thi sĩ hay làm. Ở đây nhà thơ say nhưng cái cốt cách văn nhã, quân
tử vẫn còn đó, chỉ bằng một từ nhẹ nhàng "say nhè", say nhưng không làm ồn ã, náo
động mà chỉ đơn giản là yên ắng, âm thầm ngả lưng xuống chiếu, mở đôi mắt đỏ hoe
ngắm trăng ngắm trời rồi thiu thiu vào giấc ngủ. Cái khung cảnh uống rượu của Nguyễn
Khuyến khiến chúng ta liên tưởng đến sự cô đơn trống vắng trong từng cảnh vật và cả
trong tâm tưởng của nhà thơ. Cả bài thơ ngoại trừ nhan đề, chẳng ai thấy tác giả nhắc
đến chữ "thu" nào nữa cả, nhưng đấy lại là cái hay và độc đáo của một bài thơ tưởng
không phải mùa thu mà lại là mùa thu.
Bài thơ sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, gieo vần “e”, “oe” độc đáo.
Lời thơ tinh tế nhưng bình dị. Hình ảnh thơ đậm chất nông thôn. Nhà thơ sử dụng đặc
sắc những từ láy biểu cảm, phép đối, đảo ngữ…góp phần tạo nên giá trị của bài thơ.
Một mùa thu nhẹ nhàng, trầm lắng, man mác nỗi buồn, nỗi cô đơn của thi nhân,
qua đó cũng thấy được sự tinh tế và tài năng trong phong cách làm thơ của Nguyễn
Khuyến. Những điều đó càng chứng minh “ Thu ẩm” là một trong những bài thơ thu trác
tuyệt của Nguyễn Khuyến. Một nhà thơ của nông thôn, làng cảnh Việt Nam.
Phân tích bài thơ “ Bạn đến chơi nhà ”
Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của dân tộc. Một trong những tác phẩm tiêu
biểu của ông là “Bạn đến chơi nhà”. Bài thơ đã ca ngợi tình bạn chân thành, thắm thiết:
“Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta!
Câu thơ đầu như một tiếng reo vui, một lời đón khách đầy cởi mở.
“Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Cụm từ “đã bấy lâu nay” chỉ thời gian rất lâu rồi, người bạn của Nguyễn Khuyến
mới đến chơi nhà. Điều đó khiến cho nhà thơ rất vui mừng, hạnh phúc. Cùng với cách
xưng hô “bác” thể hiện mối quan hệ gần gũi, thân mật. Và đây chắc chắc là một người
bạn mà nhà thơ rất quý.
Thế nhưng sáu câu thơ tiếp lại mở ra tình huống tiếp bạn thật éo le:
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Hoàn cảnh của nhà thơ lúc này cũng thật là éo le. Trẻ thì đi vắng rồi, không có
người để sai đi mua đồ tiếp đãi bạn được vì chợ ở quá xa. Tưởng rằng như vậy là chưa
đủ, nhà thơ còn liệt kê một loạt các sự vật như “ao sâu - khôn chài cá”, “cải chửa ra cây,
cà mới nụ, bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa”. Thậm chí miếng trầu - ngay cả thứ
quan trọng nhất bởi có câu “miếng trầu là đầu câu chuyện” thì ở đây cũng không có. Sự
thiếu thốn đã được đẩy lên đến tận cùng. Nhưng sự thiếu thốn đó không khiến cho thi sĩ
buồn khổ mà còn đầy lạc quan, yêu đời. Bài thơ mang giọng điệu hóm hỉnh mà lạc quan, yêu đời.
Tuy là vật chất thiếu thốn, nhưng tình cảm bạn bè mới là thứ đáng quý nhất. Câu
thơ cuối như một lời khẳng định cho tình bạn tri kỉ của Nguyễn Khuyến: “Bác đến chơi
đây ta với ta”. Bà Huyện Thanh Quan cũng đã từng sử dụng cụm từ “ta với ta” trong bài Qua Đèo Ngang:
“Dừng chân đứng lại trời, non, nước
Một mảnh tình riêng ta với ta”
Khác với Bà Huyện Thanh Quan, trong thơ Nguyễn Khuyến, đại từ “ta” thứ nhất
chính là nhà thơ, còn đại từ “ta” thứ hai chỉ người bạn. Từ “với” cho thấy mối quan hệ
song hành, gắn bó. “Ta với ta” đồng nghĩa với tôi với bác, chúng ta với nhau. Cuộc
sống tuy nghèo khó, thiếu thốn nhưng có bạn lại thấy vui vẻ, hạnh phúc. Nhà thơ không
hề cảm thấy cô đơn, buồn bã mà lại vô cùng vui vẻ, hạnh phúc. Tình bạn tri kỉ thật đáng
ngưỡng mộ, cảm phục biết bao nhiêu.
Bài thơ sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, gieo vần “a”, “oa” đặc sắc,
ngôn ngữ , hình ảnh thơ bình dị, gần gũi. Lời thơ thâm trầm, sâu sắc. Một số biện pháp
tu từ như ẩn dụ, điệp ngữ cũng được khéo léo sử dụng đã nâng cao tính hàm súc và giá
trị biểu cảm của bài thơ.
Như vậy, “Bác đến chơi nhà” đã khắc họa một tình bạn chân thành thật đáng
ngưỡng mộ. Bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ của Nguyễn Khuyến, một nhà nho
với tâm hồn thanh cao, phong thái điềm đạm. Bằng tài năng và tấm lòng yêu quý bạn,
ông đã để lại cho đời một tác phẩm về tình bạn thật đáng trân quý.
Document Outline

• Phân tích bài thơ “ Thu ẩm”
• Phân tích bài thơ “ Bạn đến chơi nhà ”