Phân Tích Nghệ Thuật Trong Bài Thơ Mẹ - Tiếng Việt 2

Hãy làm rõ chức năng thẩm mĩ qua bài thơ: Mẹ
Lặng rồi cả tiếng con ve,
Con ve cũng mệt vì hè nắng oi.
Nhà em vẫn tiếng ạ ời,
Kẽo cà tiếng võng mẹ ngồi mẹ ru. Lời ru có gió mùa thu,
Bàn tay mẹ quạt mẹ đưa gió về.
Những ngôi sao thức ngoài kia,
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con.
Đêm nay con ngủ giấc tròn,
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.
(Trần Quốc Minh, Tiếng Việt 2, tập 1, trang 50, Chân trời sáng tạo.) BÀI LÀM
Trên đời này, nào có ai sinh ra từ một người mẹ. “Mẹ” - chỉ một tiếng nhỏ bé ấy
thôi nhưng bao chứa trong đó là tình yêu thương bao la và sự hy sinh cao cả.
Khi còn bé, có lẽ đa số được mọi người lớn lên trong vòng tay đầy yêu thương
của mẹ, được nghe tiếng ru ầu ơi ngọt ngào, chìm vào giấc mơ trong làn gió mát
từ tay mẹ quạt buổi trưa hè oi ả. Và trong cuộc đời này có ai thương con bằng
mẹ, có ai suốt đời vì con giống mẹ, sẵn sàng chia sẻ ngọt bùi với con giống mẹ.
Hình ảnh người mẹ dù là ngoài đời thực hay trong tác phẩm văn học, luôn luôn
gây được niềm xúc động lớn lao đối với mỗi người. Và khi đến với tác phẩm
“Mẹ” của nhà thơ Trần Quốc Minh, chúng ta lại một lần nữa bắt gặp hình ảnh
người mẹ đi kèm lời ru trong không gian khắc nghiệt của trưa hè oi ả với vẻ đẹp của tình mẫu tử.
Bài thơ Mẹ ra đời trong một hoàn cảnh rất đặc biệt. Đó là vào thời điểm năm
1972, giặc đánh phá Hải Phòng ác liệt. Khi ấy nhà thơ đã cùng gia đình em gái
là bác sĩ Trần Tị Hồng đi sơ tản sang bệnh viện An Hải. Khi đó cô Hồng mới
sinh cháu Nguyễn Đức Thiện và đêm ấy trời nóng bom nổ rung trời. Cháu
Thiện khóc ngặt và cô Hồng thương con nên dùng chân đạp võng còn tay thì
quạt cho con ngủ. Cô quạt đến khi cả hai mẹ con đều ngủ thiếp đi. Đó cũng
chính là lúc những câu thơ đầu tiên của bài thơ Mẹ được hình thành. Và sau đó
bài thơ đã rất nhanh chóng hoàn thành. Khi ấy bài thơ có tên là Ngọn gió của
con và sau này khi in trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 2 tập 1 đã đổi tiêu đề
thành bài thơ Mẹ. Bài thơ Mẹ của Trần Quốc Minh đã gợi lại cho ta bao nhiêu
cảm xúc yêu thương, thân thương và trìu mến. Chính mẹ là ngọn gió của cuộc đời con:
“Lặng rồi cả tiếng con ve,
Con ve cũng mệt vì hè nắng oi.
Nhà em vẫn tiếng ạ ời,
Kẽo cà tiếng võng mẹ ngồi mẹ ru. Lời ru có gió mùa thu,
Bàn tay mẹ quạt mẹ đưa gió về.
Những ngôi sao thức ngoài kia,
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con.
Đêm nay con ngủ giấc tròn,
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.”
Trong bốn câu thơ đầu tiên của đoạn trích, tác giả đã sử dụng hình ảnh con ve
trong những buổi trưa hè oi bức, chói chang, gay gắt. Đặc biệt hơn là con ve
cũng biết mệt nhưng mẹ thì không:
“Lặng rồi cả tiếng con ve
Con ve cũng mệt vì hè nắng oi Nhà em vẫn tiếng ạ ời
Kẽo cà tiếng võng mẹ ngồi mẹ ru”.
Ta nhận thấy ngay câu thơ đầu tiên, nghệ thuật đảo ngữ: “lặng rồi cả tiếng con
ve” đã làm nhấn mạnh và khắc họa rõ nét hơn sự khắc nghiệt của trưa hè nóng
nực. Đến cả con ve cũng “lặng” tiếng rồi bởi vì cái nắng quá oi bức: “con ve
cũng mệt vì hè nắng oi”. Con vật kêu ra rả suốt mùa hè ấy nay cũng biết “mệt”
bởi nó cảm nhận được sức nóng ghê gớm của trưa hè. Nghệ thuật nhân hoá làm
cho con ve cũng có cảm xúc như con người. Điệp ngữ cuối câu: “con ve” “con
ve”, điệp ngắt quãng: “mẹ”… “mẹ” gây ra sự tương phản đối lập, một bên là
con ve mệt còn một bên là tình yêu mà mẹ dành cho con. Chính tình yêu ấy đã
làm mẹ bền bỉ ru em mà không hề mệt mỏi, không gì có thể ngăn lòng mẹ yêu
con. Phải chăng tiếng ru ấy đã bao trùm lên một khoảng không gian làm con ve
cũng phải lặng im. Và tiếng ru ấy đã vượt lên trên cả thời tiết khắc nghiệt. Đến
cái nóng kia cũng phải lặng im để con được say giấc nồng. Điều này khiến mọi
độc giả, đặc biệt là lứa tuổi thiếu nhi thấu hiểu được tấm lòng hy sinh âm thầm của người mẹ.
Lời ru của mẹ cứ nhẹ nhàng và âu yếm, cứ thế thẩm thấu vào tâm hồn non
nớt và bé xinh ấy. Cho ta phút nhớ tới mẹ, nhớ tới những ước mơ thành hình
không chỉ bằng hơi thở cuộc sống mà bằng cả tâm hồn dịu dàng mẹ dành trọn cho con: “Lời ru có gió mùa thu,
Bàn tay mẹ quạt mẹ đưa gió về.”
Bài thơ “Mẹ” là bài thơ có tính tự sự, ẩn trong lời thơ giàu cảm xúc, nhạc
điệu. Điều này tạo nên sự hấp dẫn, lôi cuốn, khiến cho người nghe, người đọc
dễ dàng tiếp nhận và có ấn tượng lâu bền với bài thơ. Hình ảnh ẩn dụ “gió mùa
thu”, “bàn tay mẹ” được tác giả sử dụng thật tài tình, khéo léo đúng lúc. Sức
mạnh của tình yêu con dồn trong lời bài hát ru, lên đôi tay mẹ càng trở thành
ngọn gió thu mát mẻ xua đi cái nóng hè oi ả cho giấc ngủ của con. Với hình ảnh
“bàn tay mẹ quạt” cho con của mình với đầy tình yêu thương, đôi lúc quên cả
bản thân mình. Tác giả đã mang đến hình ảnh thơ giản dị nhưng giúp ta thấy
được tình thương yêu lớn lao, sự hy sinh thầm lặng, bền bỉ suốt cuộc đời mẹ đối với con.
Trong cảm nhận của nhà thơ lời ru cất lên từ trái tim của mẹ mang đến làn
gió mùa thu mát lành, đôi bàn tay cần mẫn mẹ quạt, mẹ đưa gió, gọi gió về.
Chính sức mạnh của tình yêu thương đã khiến mẹ làm nên những điều kỳ diệu:
“Những ngôi sao thức ngoài kia,
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con.”
Nhà thơ đã sử dụng biện pháp so sánh không ngang bằng: “Những ngôi sao” -
“chẳng bằng” - “mẹ”. Trần Quốc Minh đã so sánh những ngôi sao với mẹ qua
phương tiện so sánh “chẳng bằng” và qua động từ “thức”. Phép nhân hoá ngôi
sao - “thức” làm cho hình ảnh thơ trở nên đẹp lung linh. Phép so sánh không
ngang bằng đã nâng hình ảnh người mẹ tảo tần khuya sớm lam lũ lên thật cao
quý đẹp đẽ hơn cả những vì sao tinh túy và cũng bất tử. Qua câu thơ, ta có thể
cảm nhận được người mẹ rất thương con, mẹ có thể thức thâu đêm suốt sáng để
canh cho con ngủ ngon giấc; hơn cả những ngôi sao “thức” soi sáng trong đêm,
bởi vì khi trời sáng thì sao cũng không thể thức được nữa. Những ngôi sao ấy
chẳng bằng mẹ thức vì chúng con. Mẹ không chỉ thức một đêm như những ngôi
sao sáng trên bầu trời mà mẹ đã thức cả một đời để lo lắng cho những đứa con
của mình, không có nhiều thời gian để quan tâm đến bản thân mình. Còn những
ngôi sao thức trên bầu trời mỗi đêm để tỏa sáng cho vạn vật, làm đẹp cho đời sống.
Thời gian thức của sao không thể so sánh với thời gian thức của mẹ. Bởi lẽ sao
còn có khi mọc, khi lặn còn mẹ thì đã thức cả đời để lo cho con những giấc ngủ
ngon lành. Vì thế người con cảm nhận:
“Đêm nay con ngủ giấc tròn,
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.”
Cách nói ẩn dụ “giấc tròn” không phải chỉ là giấc ngủ của con mà mang ý nghĩa
cuộc đời con luôn có mẹ theo sát bên nâng bước con đi, che chở cho con, dành
tất cả tình yêu thương. Tác giả so sánh “mẹ” với “ngọn gió”. Ngọn gió đem đến
sự mát mẻ cho con trong giấc ngủ cũng như mẹ mang đến cho con những điều
đẹp đẽ nhất, bình yên nhất. Bằng phép so sánh, nhà thơ đã làm nổi bật được tấm
lòng yêu thương, sự hy sinh cao cả của mẹ dành cho con, đồng thời cũng cho
thấy lòng biết ơn sâu sắc của những đứa con đối với mẹ.
Bài thơ “Mẹ” sử dụng ngôn từ nghệ thuật đơn giản, trong sáng, gần gũi, dễ
hiểu, chính xác, giàu sức gợi tả, biểu cảm, vừa mang tính nghệ thuật mà cũng
rất đỗi đời thường. Hầu như mỗi câu từ khiến cho người đọc, người nghe đều
cảm nhận được ra khung cảnh của bức tranh trong bài thơ, cảm nhận được tình
yêu thương của người mẹ dành cho người con của mình. Bài thơ Mẹ của Trần
Quốc Minh được viết theo thể thơ lục bát, thể thơ rất gần gũi, vừa dễ đọc, dễ
thuộc, dễ nhớ. Ngoài ra, tác giả đã sử dụng một số biện pháp tu từ trong tác
phẩm như điệp từ nhằm làm tăng sức gợi hình gợi cảm và nhấn mạnh cho người
đọc thấy được sự vất vả của người mẹ để cho con một giấc ngủ ngon. Những
hình ảnh đẹp, rực rỡ cùng với vần điệu, nhạc điệu sẽ làm cho bài thơ thêm sinh
động và có sức lôi cuốn, hấp dẫn các em. Đây là một trong những yếu tố không
thể thiếu trong thơ viết cho các em thiếu nhi.
Tác phẩm đã gợi lại cho ta bao nhiêu cảm xúc yêu thương, thân thuộc và
trìu mến. Lời thơ giản dị, mộc mạc, đằm thắm nhưng đượm chất Việt được khéo
léo xây dựng nên bởi những biện pháp tu từ hết sức độc đáo. Nó đã lột tả được
vẻ đẹp của tình mẫu tử trong bài thơ. Lời hát ru của mẹ cứ chất chứa nhẹ nhàng
và âu yếm thấm sâu vào hồn ta. Những ngôi sao ngoài kia có thức suốt đêm
cũng chẳng bằng mẹ thức vì con. Có thể nói đi suốt cuộc đời này kí ức khiến ta
khó quên nhất là lời ru của mẹ thuở nằm nôi, làm chúng ta nhớ tới những tháng
ngày yên bình được che chở bằng vòng tay dịu dàng của mẹ sau những mệt mỏi
của cuộc sống trưởng thành. Đây chính là hơi thở của cuộc sống, cũng chính là
tình yêu thương mà mẹ dành cho con.