Phân Tích Tác Phẩm "Hai Đứa Trẻ" Của Thạch Lam (Khóa Học Văn học)

HAI ĐỨA TRẺ - THẠCH LAM Tóm tắt:
Truyện ngắn Hai đứa trẻ là văn bản kể về hai nhân vật Liên và An cùng những
người dân trong một phố huyện nghèo. Liên và An đã từng có một cuộc sống đầy
đủ vui vẻ ở Hà Nội. Do bố mất việc, gia đình sa sút, hai đứa trẻ phải về sống nơi
phố huyện - một cuộc sống nghèo khổ, đơn điệu. Hai chị em được mẹ giao cho
trông cửa hàng tạp hóa nhỏ bên bến tàu của huyện. Trong một buổi chiều tà, Liên
cảm thấy nơi đây buồn tẻ, chị ngắm nhìn những đứa trẻ con đi nhặt nhạnh những
đồ thừa. Nhìn cuộc sống tàn lụi của chị Tí, bác Siêu, vợ chồng bác Xẩm xung
quanh. Thế nhưng chừng ấy người sống trong bóng tối vẫn hy vọng cái gì đó tươi
sáng hơn. Mong ước ấy vẫn được thể hiện qua sự mong đợi chuyến tàu đêm chạy
qua phố huyện của cả hai chị em và những người buôn bán về đêm. Nhưng chỉ
thoáng qua đó, đoàn tàu rầm rộ đi tới, chẳng được bao lâu lại vụt qua và chỉ còn lại
đêm khuya - đêm ở trong phố, tịch mịch và đầy bóng tối.
Hoàn cảnh sáng tác, vị trí
- Tác phẩm có lẽ được gợi lên từ những câu chuyện cảnh đời nơi phố huyện Cẩm
Giàng, Hải Dương quê ngoại nhà văn với những kỉ niệm tuổi thơ
- Hai đứa trẻ tiêu biểu cho phong cách truyện ngắn tài hoa, độc đáo của Thạch
Lam. Ở Hai đứa trẻ chất hiện thực hòa quyện với lãng mạn, tự sự giao duyên với trữ tình Hai đứa trẻ
- Hai là số lượng cụ thể, tác giả đã hướng người đọc đến nhân vật trung tâm của
truyện ngắn, đó là hai chị em Liên và An.
- Danh từ đứa trẻ không chỉ gợi nhắc đến hình hài, lứa tuổi mà còn thể hiện được
tâm hồn trong sáng, non nớt của trẻ con.
⇨ Nhan đề đã nhấn mạnh vào thế giới trong ngần của những đứa trẻ, thông qua
những suy nghĩ và cách nhìn nhận thế giới của những đứa trẻ ấy. Phân tích văn bản
a. Bức tranh phố huyện tăm tối quẩn quanh và tâm trạng của Liên
- Câu chuyện mở đầu với những âm thanh và hình ảnh báo hiệu một ngày tàn "Tiếng trống
thu không trên cái chòi của huyện nhỏ; từng tiếng một vang ra để gọi buổi chiều… một phố
huyện nhỏ bé, một phiên chợ tàn, một góc chợ đơn sơ rồi một quán hàng lụp xụp”.
- Cảnh vật như tô điểm sâu sắc hơn cuộc sống tù túng, lụi tàn của những kiếp người sống
nghèo đói, quẩn quanh không ánh sáng, không tương lai trong xã hội cũ. Cảnh ngày tàn
- Âm thanh: tiếng trống thu không nhỏ dần từ xa vọng lại, tiếng ếch nhái kêu ran
ngoài đồng, tiếng muỗi vo ve.
- Màu sắc: “chân trời phương tây đỏ rực như lửa cháy và những áng mây ánh hồng
như hòn than sắp tàn”, “màu đen của dãy tre làng cắt hình rõ rệt trên nền trời”
- Âm thanh và màu sắc gợi nỗi buồn thấm thía, cảm giác tàn lụi
- Không gian hẹp như bị chặn lại
- Từng bước chân thời gian chầm chậm bước tới chiều rồi tối
- Qua ngòi bút của Thạch Lam buổi chiều như buồn hơn, ngày tàn đến nhanh hơn,
phố huyện phơi bày vẻ tiêu điều xác sơ, mòn mỏi
- Tâm trạng của Liên: Tâm hồn cô bé nhạy cảm, tinh tế, xao xuyến một nỗi buồn
man mác: “Liên không hiểu sao, nhưng chị thấy lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn” Cảnh chợ tàn
- Hình ảnh chợ huyện lúc vãn: “trên nền chợ đầy rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía”
- Những đứa trẻ nghèo nhặt rác, chúng nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre hay bất cứ
cái gì có thể dùng được.....
- Tâm trạng Liên: động lòng thương cảm
Những con người nơi phố huyện
- Mẹ con chị Tí: Ngày ngày mò cua bắt ốc, đêm đến lại lầm lũi dọn hàng nước,
khách hàng toàn là những người dưới đáy xã hội, dẫu chả kiếm được bao nhiêu
nhưng đêm nào mẹ con chị Tí cũng dọn hàng ⇒ Mẹ con chị đang cầm cự trong sự sống
- Bên cạnh ngày tàn, chợ tàn là những kiếp người tàn như chị Tí. Ngày chị mò cua
bắt ốc, tối đến dọn hàng nước chè tươi, thắp một ngọn đèn dầu leo lét. Chiều nào
chị cũng dọn từ chập tối cho đến đêm, nhưng cũng "chả kiếm được bao nhiêu". Một
cảnh đời khác là gia đình bác xẩm. Bác xẩm ngồi trên manh chiếu, cái thau đế
trước mặt "góp chuyện bằng mấy tiếng đàn bầu, bật trong yên lặng". Bà cụ Thi điên
thì nghiện rượu, có tiếng cười khanh khách, ghê sợ, xiêu vẹo đi vào đêm tối như một bóng ma.
- Chị em Liên với của hàng tạp hóa sơ sài chẳng đáng là bao
- Bà cụ Thi là nhân vật điển hình cho số phận tàn tạ trong cái đêm đen của xã hội ấy
- Diễn biến tâm trạng Liên thể hiện một tâm hồn tinh tế nhạy cảm và đồng cảm với
những con người không tương lai, không hạnh phúc.
- Gia đình chị em Liên chuyển về quê vì thầy Liên bị mất việc ở Hà Nội, vì thế mẹ Liên dọn
một cửa hàng tạp hóa nhỏ để hai chị em bán vặt thêm thắt cho cuộc sống gia đình. "Hàng
bán chẳng ăn thua gì", cách Liên thương mấy đứa trẻ nghèo và suy nghĩ về gánh phở của
bác Siêu như một "món quà xa xỉ" đủ để hình dung cuộc sống khó khăn, eo hẹp của gia đình Liên.
- Từ gia đình chị Tí, gia đình bác xẩm đến cụ Thi điên và hai chị em Liên, mỗi người mỗi cảnh
nhưng họ đều có chung sự buồn chán và mỏi mòn. Cuộc sống vốn đã buồn tẻ lại còn lặp đi
lặp lại đơn điệu và quẩn quanh. Ngày qua ngày, bấy nhiêu con người với những công việc tẻ nhạt.
- Dù cuộc sống nhàm chán nhưng những người dàn phố huyện vẫn hi vọng, dù hi vọng đó
rất mơ hồ "một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày của họ". Chính sự mong
đợi mơ hồ này càng tô đậm thêm tinh cảnh tội nghiệp của những nhân vật trong truyện. Họ
sống nhưng không biết ngày mai ra sao và đi về đâu. Niềm xót thương da diết của Thạch
Lam thể hiện kín đáo trong cách dựng người, dựng cảnh và ở giọng văn đều đều, chậm buồn.
b. Tâm trạng của Liên trong đêm tối và trước những ngọn đèn
Cảnh phố huyện về đêm
- Bóng tối bao la phủ trùm tất cả, cả phố huyện chìm trong bóng tối
- Ánh sáng nhỏ bé yếu ớt chỉ là quầng, à khe, là vệt, là chấm và cuối cùng chỉ là hột sáng thưa thớt
- Có sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối, hình ảnh ngọn đèn leo lét nơi quán hàng chị Tí là
biểu tượng cho kiếp sống nhỏ nhoi lay lắt, mù tối của những người cùng khổ trong biển
đêm mênh mông của cuộc đời. Ngọn đèn ấy tuy yếu ớt nhưng vẫn là niềm lạc quan sống
của những kiếp người nhỏ bé vô danh, vô nghĩa không tương lai, hạnh phúc trong xã hội cũ
- Sinh hoạt của con người: Nghèo khổ, nhàm chán, tẻ nhạt, vô vị
- Các nhà đóng cửa im lìm
- Gánh phở của bác Siêu so với mẹ con chị Tí có phần khấm khá hơn nhưng lại đứng trước
nguy cơ đáng sợ hơn: thất nghiệp. Bởi ở vùng quê này thứ quà của bác Siêu là một thứ quà xa xỉ.
- Vợ chồng bác Sẩm sống trong cảnh màn trời chiếu đất, trông chờ vào của bố thí ở nơi đây
=> sự trông chờ trong vô vọng.
- Mẹ con chị Tí: hàng nước đơn sơ, Chị em Liên: quán nhỏ
Tâm trạng của Liên
- Đêm tối với Liên quen lắm, chúng chẳng đáng sợ.
- Rồi Liên hoài tưởng về quá khứ tươi đẹp ở Hà Nội, nơi có một vùng sáng rực và lấp lánh
- Như mọi người dân trong phố huyện Liên luôn mong chờ một cái gì đó mới mẻ, tươi sáng
sẽ đến xua tan đi đêm đen âm u lụi tàn ở phố huyện
Bằng trái tim đôn hậu, dịu dàng Thạch Lam đã phát hiện ra những rung động sâu xa, những
khao khát thầm kín trong cuộc đời những con người tưởng như hoàn toàn an phận ấy
- Tâm trạng của hai đứa trẻ trước khung cảnh thiên nhiên và bức tranh đời sống nơi phố
huyện được miêu tả tinh tế và sâu sắc. Ngồi trước cửa hàng, chị em Liên cảm nhận về buổi
chiều quê bằng những cảm giác rất riêng, vừa buồn, vừa gắn bó. Liên cảm thấy "mùi âm ẩm
bốc lên, hơi nóng của ban ngày lẫn với mùi cát bụi quen thuộc" là "cái mùi riêng của đất,
của quê hương này". Hòa hợp, gần gũi với thiên nhiên "An và Liên lặng ngước mắt lên nhìn
các vì sao đế tim sông Ngân Hà và con vịt theo sau ông Thần Nông", tâm hồn của chúng giao
cảm với cây cỏ quê hương. "Qua kẽ lá của cành bàng, ngàn sao vẫn lấp lánh; một con đom
đóm bám vào dưới mặt lá, vùng sáng nhỏ xanh nhấp nháy rồi hoa bàng rụng xuống vai Liên
khe khẽ, thỉnh thoáng từng loạt một. Tâm hồn Liên yên tinh hẳn, có những cảm giác mơ hồ không hiểu".
- An và Liên lặng lẽ quan sát những gì đang diễn ra ở phố huyện với cảm giác buồn mênh
mang. Chúng xót xa, cảm thông chia sẻ với những kiếp người nhỏ nhoi sống lay lắt trong
bóng tối cơ cực, đói nghèo vì cuộc sống của chúng cũng buồn tẻ và vô vị như thế. Vì thế
đêm nào hai chị em cũng cố thức để đợi chuyến tàu muộn của đêm.
c. Tâm trạng đón đợi tàu
Tâm trạng chờ đợi
- Dù "buồn ngủ ríu cả mắt", nhưng Liên vẫn cố chờ chuyến tàu đêm. Còn An dù đã nằm ngủ
vẫn không quên dặn chị gọi dậy khi đoàn tàu đi qua. Hai chị em cố thức không phải để bán
hàng mà chỉ vì "muốn được nhìn chuyến tàu, đó là sự hoạt động cuối cùng của đêm khuya". Tâm trạng đón tàu
- Với hai đứa trẻ, con tàu là một thế giới "Một thế giới khác hẳn, đối với Liên, khác hẳn với
các vầng sáng của ngọn đèn chị Tí và ánh lửa của bác Siêu". Chuyến tàu được tác giả tập
trung miêu tả tỉ mỉ, kĩ lưỡng theo trình tự thời gian, qua tâm trạng chờ mong của hai đứa trẻ.
Tâm trạng khi tàu đi qua - Ngẩn ngơ, nuối tiếc
- An băn khoăn nghĩ ngợi: “Tàu hôm nay không đông chị nhỉ?” Còn Liên lặng theo mơ tưởng
- Dấu hiệu đầu tiên của đoàn tàu là người gác ghi. Tiếp theo là "ngọn lửa xanh biếc, sát mặt
đất như ma trơi", tiếng còi xe lửa "kéo dài ra theo gió”, "tiếng dồn dập, xe rít mạnh vào
ghi", kèm theo "một làn khói bừng sáng trắng lên đằng xa, tiếp đến tiếng hành khách ồn
ào". Thế rồi "tàu rầm rộ đi tới", "các toa đèn sáng trưng", "những toa hạng trên sang trọng
lố nhô những người, đồng và kền lấp lánh”. Cuối cùng là cảnh tàu đi vào đêm "để lại những
đốm than đỏ bay tung trên đường sắt", "chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng, xa xa mãi
rồi khuất sau rặng tre". .
- Đối với chị em Liên và cả với người dân phố huyện nghèo khổ, chuyến tàu đêm là biểu
tượng của sự sống, sự giàu sang, rực rỡ và ánh sáng. Nó đối lập với cuộc sống mòn mỏi,
nghèo nàn, tối tăm và quẩn quanh của người dân phố huyện. Riêng đối với chị em Liên,
chuyến tàu còn gợi nhớ về quá khứ sung sướng tại Hà Nội.
Ý nghĩa của việc đợi tàu
- Đợi tàu là nếp sống nhu cầu không thể thiếu của chị em Liên, để được cháy lên khao khát đổi đời
=> Qua việc đợi tàu Thạch Lam thể hiện thái độ vừa cảm thương xót xa trước cuộc sống lay
lắt bế tắc của những kiếp người nhỏ bé, những đứa trẻ vừa nâng niu trân trọng khát vọng
vươn ra ánh sáng, khát vọng đổi đời ở những con người ấy.
- Phố huyện rầm rộ lên trong chốc lát rồi lại chìm sâu vào trong bóng đêm yên tinh, những
người dân phố huyện chỉ chính thức chấm dứt hoạt dộng khi chuyến tàu đêm đi qua. Qua
tâm trạng đợi tàu của chị em Liên, tác giả muốn lay tỉnh những con người đang buồn chán,
đang sống quẩn quanh, lam lũ vươn tới điều tốt đẹp hơn ở tương lai.
Nghệ thuật miêu tả và giọng văn của tác giả
- Truyện miêu tả rất tinh tế cảnh vật và diễn biến tâm trạng của nhân vật (nhân vật Liên).
Cách miêu tả này góp phần quan trọng vào việc tạo không khí cho tác phẩm.
- Giọng văn của Thạch Lam nhẹ nhàng, điềm tinh, khách quan; lời văn bình dị nhưng ẩn hiện
tinh cảm xót thương đối với những con người nghèo khổ, sống quanh quẩn, lam lũ, tối tăm.
Giọng văn góp phần tạo nên một truyện ngắn giàu sắc thái trữ tinh và đậm chất thơ.
Tư tưởng của tác giả
- Qua truyện ngắn, Thạch Lam muốn thể hiện niềm xót thương đối với những kiếp người cơ
cực, quẩn quanh ở phố huyện nghèo trước cách mạng. Đồng thời, ông cũng thể hiện sự
trân trọng đối với ước mong vươn tới cuộc sống tốt đẹp hơn của họ.
- Nội dung truyện thể hiện một tư tướng nhân đạo sâu sắc, đáng trân trọng
Document Outline

• Tóm tắt:
• Hoàn cảnh sáng tác, vị trí
• Hai đứa trẻ
• Phân tích văn bản
• Cảnh ngày tàn
• Cảnh chợ tàn
• Những con người nơi phố huyện
• Tâm trạng của Liên
• Tư tưởng của tác giả