Phân Tích Tác Phẩm "Vợ Chồng A Phủ" - Đêm Tình Mùa Xuân

Vợ chồng A phủ - mùa xuân
Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã anh hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân
Đó là những vần thơ dạt dào của nhà thơ Chế Lan Viên khi viết về Tây Bắc – vùng đất
trời mây non nước, sớm sương muối, sương mù, trưa hoe hoe nắng, tối tù mù mây. Tây
Bắc đã trở thành nơi gửi gắm tâm tình của biết bao trái tim nghệ sĩ, Tô Hoài đã từng thốt
lên rằng “đất và người Tây Bắc đã để thương để nhớ trong tôi”, niềm thương, nỗi nhớ ấy
đã tạo nên những áng văn lay động bao trái tim độc giả. Với ông, “viết văn là một quá
trình đấu tranh để nói ra sự thật. Đã là sự thật thì không tầm thường, cho dù phải đập vỡ
những thần tượng trong lòng người đọc”. Chính bởi quan niệm sáng tác thẳng thắn, chân
thành đó trong nghệ thuật, “Vợ chồng A Phủ” đã ra đời và ở lại trong khu vườn văn học
Việt Nam như một bông hoa rực rỡ, tỏa ngát giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc.
Một tác phẩm viết về mảnh đất Tây Bắc rộng lớn lấp lánh vẻ đẹp của con người ở vùng
núi cao không cam chịu sự chà đạp, áp bức của bọn thực dân, chúa đất mà vùng lên phản
kháng giành lại cuộc sống tự do được Tô Hoài khắc họa rõ nét ở nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân.
“Vợ chồng A phủ là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Tô Hoài, được
sáng tác năm 1952, in trong tập “Truyện Tây Bắc”.Tác phẩm là thành quả của chuyến đi
thực tế tám tháng cùng ăn, cùng ở, cùng chia sẻ và gắn bó nghĩa tình với đồng bào các
dân tộc thiểu số từ khu du kích trên núi cao đến các bản làng mới giải phóng. Và chính
những trải nghiệm đầy ý nghĩa khi sống cùng đồng bào miền núi, từ những hiện thực đời
sống và vẻ đẹp tâm hồn với những phong tục văn hóa của dân tộc vùng cao đã là nguồn
cảm hứng để Tô Hoài thổi hồn vào tác phẩm Vợ chồng A Phủ để xây dựng thành công hình ảnh nhân vật Mị.
Mị là bông hoa ngát hương của núi rừng Tây Bắc. Cô có một cuộc sống tự do, hạnh phúc,
vô tư giữa tháng ngày tuổi trẻ. Mị mồ côi mẹ, ở với cha già nhưng Mị rất giàu lòng hiếu
thảo, có tình yêu lao động, yêu tự do và giàu lòng tự trọng. Vì đẹp người đẹp nết nên Mị
được nhiều chàng trai trong vùng để mắt tới. Tương lai của cô lẽ ra sẽ tốt lành, yên ấm,
nhưng chỉ vì món nợ truyền đời của cha mẹ mà Mị bị bắt về làm con dâu trừ nợ cho nhà
thống lí Pá Tra. Tuổi xuân của Mị đã bị A Sử, gã con trai xấc xược và hung bạo tước đoạt,
giày xéo. Quãng đời Mị sống trong nhà thống lí là chuỗi dài những đọa đày, tủi nhục.
Tuy danh nghĩa là con dâu nhà quan lớn nhưng thực chất Mị chỉ là đầy tớ, nô lệ, bị coi rẻ
hơn cả con trâu, con ngựa. Đau khổ, cực nhục đã cướp mất tuổi xuân của Mị, biến cô
thành kẻ nhẫn nhịn và cam chịu. Lúc mới bị bắt về, Mị phản ứng quyết liệt, định ăn lá
ngón tự tử, nhưng rồi thương xót cha già, Mị không đành lòng chết. Đời Mị cứ thế lặng lẽ
trôi đi. Cuộc sống không còn ý nghĩa. Cô sống mà như đã chết. Đau khổ triền miên đã
làm cho Mị hóa thờ ơ, lạnh lùng. Mọi cảm xúc trong cô dường như đã chai lì. Tuy nhiên,
khát vọng sống trong Mị chưa hoàn toàn lụi tắt. Trong Mị luôn tồn tại hai con người
tưởng chừng đối lập: Con người bên ngoài lạnh lùng vô cảm và con người bên trong có
sức sống âm thầm nhưng mãnh liệt.
Tác giả lấy khung cảnh mùa xuân, đêm xuân làm nền cho diễn biến tâm trạng của Mị.
Mùa xuân, đất trời tưng bừng màu sắc, rộn rã âm thanh, rất gần gũi với quãng đời hồn
nhiên, vui vẻ ngày trước của Mị: “Trên đầu núi, các nương ngô, nương lúa gặt xong,
ngô lúa đã xếp yên đầy các nhà kho. Trẻ con đi hái bí đỏ, tinh nghịch, đã đốt những
lều canh nương để sưởi lửa. Ở Hồng Ngài người ta thành lệ cứ ăn Tết khi gặt hái
vừa xong, không kể ngày, tháng nào. Ăn Tết như thế cho kịp lúc mưa xuân xuống
thì đi vỡ nương mới. Hồng Ngài năm ấy ăn Tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng
ửng, gió vã rét rất dữ dội”. Thiên nhiên chuyển mùa và những năng động của cuộc sống
đã tác động vào tận cùng ngõ sâu, góc khuất của tâm hồn đã bị băng giá. Hình ảnh mùa
xuân về thật gợi cảm, đầy sắc màu và sinh động. “ Trong các làng Mèo Đỏ, những
chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như con bướm sặc sỡ… Đám trẻ đợi
Tết, chơi quay, cười ầm trên sân chơi trước nhà. Ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai
thổi sáo rủ bạn đi chơi”. Những khung cảnh ngày xuân đang tới khiến tâm hồn Mị như
đang được sưởi ấm, trái tim người con gái vốn đang hoen rỉ giờ đây có dịp hồi sinh, tỉnh
thức. Bao nỗi đau đớn, buồn tủi hòa trong hạnh phúc, vui sướng, những cảm xúc thiết tha
ấy đang trào dâng trong lòng Mị. Đặc biệt, khi nghe tiếng sáo gọi bạn tình nơi đầu vách
núi vọng lại, Mị "thiết tha bổi hổi", tâm hồn Mị dường như được tưới lên một sức sống,
tiếp lên một thứ tình cảm thôi thúc Mị, Mị lúc này trở nên biết yêu và biết cảm nhận mọi
vật xung quanh hơn, tiếng hát câm nín bấy lâu đang cất lên nhịp nhàng trong từng hơi thở
của cô gái, tiếng hát thầm ấy chứa chan bảo nỗi lòng, bao nỗi tâm sự:
"Mày có con trai con gái rồi Mày đi làm nương
Ta không có con trai con gái
Ta đi tìm người yêu."
Sự thay đổi trong tâm hồn Mị càng được bộc lộ rõ ràng thông qua chi tiết Mị uống rượu
"Ngày Tết, Mị cũng uống rượu. Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát".Trên thực
tế Mị ở trong nhà thống lý Pá Tra không hề có một vị trí nào, cô sống cuộc đời còn bần
cùng khổ sở hơn cả loài vật nuôi, thế nên việc uống rượu đối với Mị là một sự kiện xa xỉ,
thậm chí nếu bị bắt được có lẽ Mị sẽ bị đánh trói, bắt phạt. Dù thế nhưng Mị vẫn lén lấy
rượu uống, điều đó giống như là một sự phản kháng, Mị muốn đòi quyền lợi cho mình, cả
nhà thống lý đều được uống rượu ăn Tết đủ đầy, Mị cũng muốn được như vậy, Mị muốn
một lần được sống như con người ở cái nơi đã mang đến cho Mị biết bao nhiêu là đau
khổ. Và cứ thế Mị uống rượu ừng ực, từng bát, uống không phải để thỏa mãn cái niềm
khao khát, thèm muốn, mà dường như Mị đang cố uống cho trôi đi hết tất cả những uất
ức khổ đau, cũng là cái cách mà cô thể hiện sự phẫn nộ, khó chịu trong lòng bấy lâu nay.
Trong men rượu cay, Mị bỗng nhớ về những ngày xưa, khi Mị còn chưa bị ép làm dâu
nhà thống lý, cô cũng có một cuộc sống tươi đẹp, tương lai đầy hứa hẹn, khi bản thân Mị
là người con gái tài sắc vẹn toàn, chăm chỉ lao động, lại có một tình yêu đẹp sắp đơm
bông. Thế nhưng chỉ trong một đêm tất cả đã trở thành ác mộng, càng nghĩ Mị lại càng
ngẩn ngơ trong hoài niệm. Thế rồi người cũng về hết, còn lại một mình Mị ngồi trơ
giữa nhà, trong lòng Mị bỗng nảy ra điều gì đó, Mị đứng dậy đi vào buồng "Mị thấy
phơi phới “ trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết ngày trước".
Tâm hồn tưởng đã chết của Mị đã thực sự sống lại một cách diệu kỳ, đã biết bao lâu rồi
Mị không còn cảm nhận được cái cảm giác vui sướng, cái phơi phới của một tâm hồn son
trẻ, có lẽ là từ lúc Mị bước chân vào nhà thống lý Pá Tra. Không chỉ là về cảm xúc mà
dấu ấn chứng minh cho sự sống lại của tâm hồn Mị còn nằm ở nhận thức về cuộc đời về
tuổi trẻ của mình "Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ", đồng thời bộc lộ thành khao khát, ước
muốn rằng "Mị muốn đi chơi". Có thể nói rằng đến lúc này niềm khao khát tự do, khao
khát được sống, được hưởng thụ cuộc đời của Mị đã bộc lộ một cách rõ rệt nhất. Mị
không còn là người đàn bà trẻ tuổi sống lầm lũi, thinh lặng, chịu đựng trong nhà thống lý
Pá Tra với khuôn mặt lúc nào cũng buồn rười rượi nữa, mà đã gần như khôi phục được sự
sống quay về với bản tính con người trước kia, một cô gái trẻ đẹp, yêu đời, giỏi thổi sáo,
bắt đầu dám phản kháng lại để giành lại hạnh phúc cho bản thân. Đã bao nhiêu năm, A
Sử chẳng bao giờ cho Mị đi chơi Tết, nên cái khát vọng xung đột với cái bất hạnh, Mị
cũng nhận ra thực tại, A sử với Mị “không có lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau”.
Đời của Mị thật vô nghĩa vì không có tình yêu, không hạnh phúc nên lập tức Mị muốn
chết ngay “ Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ
không buồn nhớ lại nữa. Nhớ lại, chỉ thấy nước mắt ứa ra.” Lúc này, “ tiếng sáo gọi
bạn yêu vẫn lửng lơ bay ngoài đường” , cả thiên đường hạnh phúc của mùa xuân phía
sau ô cửa nhỏ kia đang thôi thúc Mị.Mị không thể ngồi yên được nữa. “Mị đến góc nhà,
lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng" , nàng đang thắp lên ngọn
lửa lòng, ngọn lửa của màn đêm tăm tối ,ngọn lửa cuộc đời giữa số phận đắng cay là
ngọn lửa của niềm tin, nhen nhóm hy vọng của tương lai tốt đẹp. Rồi bỏ mặc hết tất thảy
những cấm đoán, ràng buộc ,"Mị quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong
vách" , một hành động dũng cảm và đầy bản lĩnh. Lúc này đây, Mị khao khát được là
mình, được làm đẹp, được đi chơi Tết như bao nhiêu người con gái khác, bấy lâu Mị đã
khổ quá rồi. Đây là một hành động chứng tỏ sức sống mãnh liệt , Mị đang vùng vẫy hết
mình để đấu tranh cho quyền sống và quyền tự do của đời mình.
Nhưng rồi, thực tại phũ phàng Mị vẫn không thể tránh khỏi khi bóng dáng tên chồng
vô lương tâm A sử cùng lời quát mắng tàn độc xuất hiện: "Mày muốn đi chơi à" rồi hắn
trói Mị vào cột nhà một cách đầy dã man như một con ác thú tàn độc.Hắn đã trói buộc
cuộc đời Mị bấy lâu, giờ đây ngày cả cái ước muốn nhỏ nhoi được đi chơi xuân cũng bị
hắn cấm đoán. A Sử đi rồi, để lại một mình Mị với căn buồng tối đen, trong hoàn cảnh ấy
cứ nghĩ rằng Mị sẽ sụp đổ và tuyệt vọng thêm một lần nữa, nhưng không, "Mị đứng im
lặng, như không biết mình bị trói", lòng Mị vẫn đang nghĩ về những cuộc chơi, những
đám chơi mà Mị khao khát. Dường như dây trói của A Sử có chặt hơn nữa, thì cũng chỉ
giữ lại được thân xác này của Mị chứ không thể trói buộc được cái tâm hồn khao khát tự
do mãnh liệt của cô. Hình ảnh cô gái miền núi Tây Bắc với bao nét đẹp trong tâm hồn,
một cô gái luôn giữ trong mình một ngọn lửa của sức sống, ngọn lửa ấy thật thiêng liêng
và quý giá. Trong bần cùng, đau khổ, bao áp bức, bất công, tàn nhẫn, trong hoàn cảnh
đau thương nhất vẫn không vùi tất được ngọn lửa lòng trong Mị, một sức sống bất diệt,
không một thế lực nào có thể giết chết đi sức sống tiềm tàng của những con người dũng
cảm, tin yêu cuộc sống.Mị bắt đầu phản kháng "Mị vùng bước đi" nhưng dây trói siết lại,
"tay chân đau không cựa được", nghe tiếng ngựa đạp vào vách, Mị lần nữa ý thức được
nỗi đau thân phận rằng bản thân thậm chí còn chẳng bằng con ngựa. Bởi lẽ, con ngựa còn
được tự do đôi chân mà đạp vào vách, còn Mị cả chân tay đều bị trói cứng không thể cựa
quậy, Mị chảy nước mắt, nghĩ về cuộc đời đau khổ của mình bằng một tâm thế xót xa, cái
mà bao lâu nay Mị dường như đã bỏ qua.
Đêm tình mùa xuân đã kết thúc bằng việc Mị bị trói đứng trong buồng ngủ, thế nhưng đó
không phải là sự kết thúc, mà thực tế rằng tất cả những sự kiện diễn ra tuần tự đều có ý
nghĩa dần dà đánh thức tâm hồn đang nép kỹ trong lớp vỏ chai sần của Mị. Cho đến khi
Mị hoàn toàn ý thức được nỗi đau thân phận, ý thức được giá trị của bản thân, cùng với
niềm khao khát mãnh liệt được sống, được tự do, thì cũng chính là lúc Mị hoàn toàn sống
lại một cách đúng nghĩa cả thể xác lẫn tinh thần. Sự kiện A Sử trói Mị chính là tiền đề,
khởi đầu cho những sự phản kháng mạnh mẽ, tự giải thoát cho người khác và cho chính
bản thân Mị, để tìm đến một cuộc đời, một tương lai mới tốt đẹp hơn.
Với bút pháp hiện thực sâu sắc, nghệ thuật miêu tả tâm lí tinh tế, những chi tiết chọn lọc,
Tô Hoài đã xây dựng thành công nhân vật Mị. Cuộc đời đau thương, tủi nhục của Mị có ý
nghĩa tiêu biểu cho kiếp người sống khốn khổ của người dân miền núi dưới ách thống trị.
Tô Hoài viết văn mang tính nhân đạo, cảm thương cho những người lao động.
Mị trong Vợ chồng A Phủ là một nhân vật điển hình cho nhiều đồng bào miền núi phía
Bắc có số phận bất hạnh, phải chịu cảnh áp bức bóc lột của cả cường quyền và thần
quyền trong giai đoạn trước cách mạng tháng tám. Với tình cảm gắn bó tha thiết và đôi
mắt thấu hiểu của mình Tô Hoài không chỉ phản ánh hiện thực xã hội đầy khắc nghiệt mà
còn thông qua đó bộc lộ những vẻ đẹp tiềm ẩn trong từng nhân vật, mà ở Mị là vẻ đẹp tài
năng, nhan sắc, nhân cách, sự khao khát tự do mãnh liệt, tình yêu cuộc sống tha thiết, sự
phản kháng mạnh mẽ đối với những bất công mà cô phải gánh chịu, để tự giải thoát cho
chính bản thân và cả người khác.