12 trang 2 lượt tải

Phân tích thơ "Sang Thu" của Hữu Thỉnh - Vẻ đẹp mùa thu trong thơ Việt

3

Phân tích thơ "Sang Thu" của Hữu Thỉnh - Vẻ đẹp mùa thu trong thơ Việt

Chủ đề: Tài liệu chung Ngữ Văn 12 273 tài liệu

Môn: Ngữ Văn 12 1.4 K tài liệu

Tác giả:

Profile

Linh Đan

17 giờ trước
Danh sách Quiz
/12
SANG THU (Hữu Thỉnh)
1. Phân tích/ cảm nhận khổ thơ đầu:
“Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về”.
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang
thu” là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc
trong phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, người đọc đọng lại bao ấn tượng khó quên
trước cảm xúc của nhà thơ khi thu về nơi không gian vườn ngõ.
TB:
Luận điểm 1: Trước hết, ta bắt gặp những tín hiệu mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn
quê ngõ xóm lúc sang thu.
“Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ”
- Nhà thơ cảm nhận thu sang bắt đầu từ mùi hương ổi chín. Đây là một cảm nhận rất mới lạ về
mùa thu. Thường các thi nhân sẽ đón nhận mùa thu từ hương hoa sữa nồng nàn hay mùi thơm
cốm mới. Còn Hữu Thỉnh đón nhận mùa thu từ hương ổi chín. Hương ổi gợi nhớ đến tuổi ấu thơ.
Hương ổi tự nó xộc thẳng vào những miền thơ ấu thân thiết trong tâm hồn chúng ta. Hương ổi
trong buổi chớm thu ấy đã làm nên cái mới, cái đẹp, cái riêng của “Sang thu”.
- Tiếp đến, nhà thơ cảm nhận thu sang qua hình ảnh đặc trưng của mùa thu: gió se. “Gió se” là
cái chớm lạnh của cơn gió heo may đầu mùa. Động từ “phả” diễn tả sự chuyển động của làn
hương ổi chín trong gió se. Hương ổi phả thành từng luồng trong gió, lan tỏa khắp không gian.
- Thu còn đến trong sự vận động nhẹ nhàng của làn sương. Từ láy “chùng chình” gợi tả làn
sương thu giăng mắc đầy vườn đầy ngõ. Với nghệ thuật nhân hóa, nhà thơ thổi hồn vào làn
sương thu khiến cho làn sương vô tri trở nên có linh hồn, cảm xúc với bước chân dùng dằng,
bâng khuâng, nửa muốn bước vào cửa ngõ mùa thu, nửa như còn luyến lưu với mùa hạ cũ. Làn
sương thu thật lạ và cũng đẹp biết bao.
=> Chốt ý: Vậy là mùa thu đã về nơi vườn ngõ với những bước chân thật khẽ, thật êm. Chỉ với
vài nét vẽ mà Hữu Thỉnh đã mang đến một bức tranh mùa thu đồng bằng Bắc Bộ thật đẹp,
gần gũi, thân thương, trong sáng, yên bình đến nhường nào.
Luận điểm 2: Trước vẻ đẹp của mùa thu nơi không gian ngõ xóm, nhà thơ có những cảm
xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến.
- Cảm xúc ấy được thể hiện gián tiếp qua việc đón nhận từng tín hiệu của mùa thu. Nhà
thơ đã huy động mọi giác quan để cảm nhận mùa thu: dùng khứu giác để nhận ra hương ổi,
dùng xúc giác để cảm nhận gió se, dùng thị giác để thấy sương chùng chình và hơn hết là dùng
giác quan linh hồn để cảm nhận bước chuyển thật khẽ, thật êm của mùa thu trong khoảnh khắc
giao mùa. Nhà thơ đã đặt hồn mình vào tạo vật để nắm bắt được cái hồn của mùa thu về trong
gió, trong hương, trong sương,...
- Cảm xúc ấy còn được thể hiện trực tiếp qua từ ngữ. Với từ “bỗng”, câu thơ diễn tả sự
ngạc nhiên, ngỡ ngàng của thi nhân trước khoảnh khắc thu sang. Mùa thu về không hẹn trước
khiến thi nhân phải ngỡ ngàng. Dù cảm giác mách bảo thu đã về nhưng lòng vẫn nghi hoặc,
thoáng chút mơ hồ qua tình thái từ “hình như”. Nhà thơ tự hỏi mình để xác nhận sự hiện
diện của mùa thu với bao cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến bởi bước chân mùa thu về quá nhẹ,
quá khẽ, quá êm trong gió, trong hương. Từ “hình như” còn cho ta cảm nhận được một tâm hồn
vô cùng tinh tế, nhạy cảm; một tấm lòng yêu thiết tha mùa thu của nhà thơ.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… đoạn thơ đã mang đến một bức tranh đẹp, bình dị của làng quê lúc chớm
thu. Đằng sau đó là cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến của nhà thơ khi nhận
thấy những tín hiệu thu về nơi không gian ngõ xóm. Từ đó, cho ta thấy rõ một tâm hồn nhạy
cảm, tinh tế, yêu thiên nhiên, gắn bó với làng quê rất tha thiết của nhà thơ.
KB: Khổ thơ đã góp phần làm nên sức sống lâu dài cho bài thơ. Bài thơ khép lại nhưng dư âm
về bức tranh chớm thu và những cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến của nhà thơ trong khoảnh
khắc giao mùa vẫn còn ngân vang trong lòng người đọc.
2. Phân tích/ cảm nhận khổ thơ 2:
“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, người đọc không thể nào quên những cảm xúc
rạo rực, say đắm của nhà thơ khi nhận ra thu về giữa không gian đất trời ở khổ thơ thứ 2
“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
Luận điểm 1: Trước hết, ta ấn tượng với tín hiệu thu về nhẹ nhàng, bình yên, trong sáng
giữa không gian đất trời.
- Cảnh đất trời sang thu được cảm nhận thật tinh tế qua hình ảnh dòng sông và cánh chim:
“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã”
+ Dòng sông không còn đục ngầu và cuồn cuộn chảy xiết mà lặng lẽ, phẳng lặng.Từ láy “dềnh
dàng” được dùng với nghĩa là chậm chạp, rề rà, không hề vội vàng gì,… làm cho con sông trở
nên duyên dáng, thướt tha, mềm mại, hiền hòa, trôi một cách nhàn hạ, thanh thản. Phải chăng
sông còn lưu luyến mùa hạ mà dềnh dàng với mùa thu? “Dềnh dàng” không chỉ diễn tả dòng
chảy chậm hơn mà nó còn ngầm tỏ thái độ về cái điệu sống: hồi mùa hạ hăng hái, xông pha là
thế mà giờ vào thu đã tự cho phép mình được chậm lại. Đây cũng chính là chất thế sự mà nhà
thơ đã gửi gắm vào hình ảnh thơ này.
+ Đối lập với hình ảnh sông “dềnh dàng” là hình ảnh cánh chim “vội vã”. Cánh chim chiều đập
nhanh hơn, gấp hơn vì sang thu ngày sẽ ngắn hơn. Đàn chim như cảm biết được hơi lạnh của
cơn gió heo may đầu mùa nên bắt đầu vội vã rủ nhau đi tránh rét. Chim vội vã không chỉ đơn
thuần nói về các loài chim đang gấp gáp bay đi tránh rét mà còn muốn nói tới đối tượng con
người sống tùy thời, thức thời nào đó. Đây cũng là hình ảnh mang hơi thở của chất thế sự mà
nhà thơ đã khéo léo gửi gắm vào trong đó.
+ Các từ “được lúc”, “bắt đầu” diễn tả chính xác thời khắc đổi thay trong trạng thái sự vật khi
mùa thu về. Từ láy “dềnh dàng”, “vội vã” kết hợp nhân hóa đã thổi hồn vào sự vật, khiến dòng
sông, cánh chim trở nên có linh hồn. Dường như sông cố ý chảy chậm hơn để đón thu sang,
chim cảm nhận được hơi thu nên bay vội vã hơn. Vậy là mùa thu không còn mơ hồ, bảng lảng
nơi vườn quê ngõ xóm mà đã lan tỏa khắp đất trời bao la.
- Đất trời sang thu còn được miêu tả qua hình ảnh đám mây:
“Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
+ Động từ “vắt” tạo nên hình ảnh thơ lạ, độc đáo thể hiện trí tưởng tượng, liên tưởng bất ngờ,
thú vị của nhà thơ. Hình ảnh đám mây mùa hạ như một tấm khăn voan mềm mại vắt giữa hai
mùa, nối hai bờ thời gian. Nhà thơ đã nhân hóa, khiến cho đám mây điệu đà, duyên dáng, thướt
tha ấy dường như cũng có nỗi niềm xao xuyến. Sang thu rồi mà vẫn còn nhớ hạ, hạ còn đó mà
lòng đã bâng khuâng chạm vào biên giới của mùa thu.
+ Mây mùa hạ thường chứa nhiều màu sắc, rất đẹp nhưng đầy giông bão, tựa hồ như những ước
mơ, khao khát của tuổi trẻ. Người lính cũng có những ước mơ, hoài bão đẹp nhưng có người đã
hi sinh ở ngưỡng đẹp nhất của cuộc đời khi chưa thực hiện được ước mơ.
=> Chốt ý: Vậy là cả không gian bao la, rộng lớn đang chuyển mình sang thu trong trạng thái
vận động của sự vật. Bằng những cảm nhận thật tinh tế, nhà thơ đã vẽ nên bức tranh thu êm ả,
thanh bình, tươi sáng. Cảnh thu đất Bắc thật đẹp đồng thời mang những tâm sự thời thế sâu lắng
của nhà thơ.
Luận điểm 2: Trước vẻ đẹp của đất trời sang thu, nhà thơ có những cảm xúc đắm say, náo
nức, rộn ràng, xao xuyến.
- Cảm xúc ấy trước hết được thể hiện gián tiếp qua từng tín hiệu mùa thu. Tâm hồn nhà thơ
đã cảm nhận được khoảnh khắc giao mùa được mở rộng trong không gian. Mùa thu không còn
bảng lảng, mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn ngõ, mà mùa thu đã hiện diện giữa đất trời
bao la. Sau phút giây sững sờ, ngỡ ngàng, nhà thơ mở rộng lòng mình đón thu sang. Nhà thơ
vui sướng, rộn ràng trước sự chuyển động của dòng sông, cánh chim. Trong giây phút chuyển
giao của đất trời, nhà thơ như nghe được sự chuyển động náo nức trong lòng tạo vật để làm nên
bản giao hưởng đầy gợi cảm của mùa thu đất trời. Nhà thơ còn xao xuyến, bâng bâng trước
hình ảnh “đám mây mùa hạ, vắt nửa mình sang thu”. Tâm hồn nhà thơ rung động mãnh liệt
trước không gian bao la của đất trời đang chuyển mình sang thu
- Cảm xúc ấy còn được thể hiện qua việc nhà thơ cảm nhận khoảnh khắc thu sang bằng
mọi giác quan. Thi nhân dùng thị giác để cảm nhận điệu chảy “dềnh dàng” của sông, nhịp gấp
gáp, “vội vã” của cánh chim. Dùng thị giác và cả giác quan tâm hồn để thấy được sự lưu luyến,
dùng dằng níu kéo của đám mây mùa hạ vắt nửa mình sang thu,… Nói cách khác, nhà thơ đã
đặt hồn mình vào tạo vật để cảm nhận khoảnh khắc đất trời chuyển giao từ hạ sang thu. Phải có
tâm hồn tinh tế, nhạy cảm cùng tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương, đất nước tha thiết thì
mới có thể cảm nhận và vẽ nên bức tranh giao mùa đẹp đến như vậy.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… đoạn thơ đã mang đến một bức tranh mùa thu đẹp, nhẹ nhàng, êm đềm,
trong sáng nơi làng quê Bắc Bộ. Đằng sau đó là cảm xúc vui sướng, đắm say, náo nức, rộn
ràng của nhà thơ khi nhận thấy những tín hiệu thu về nơi không gian đất trời . Những cảm
xúc đã cho ta thấy rõ một tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, yêu thiên nhiên, gắn bó với làng quê
rất tha thiết của nhà thơ.
KB:
*******
3. Phân tích/ cảm nhận khổ thơ 3:
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.”
ng vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đ
nhân hóa để ẩn dụ cho những con người từng trải, b
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Khổ thơ cuối để lại trong lòng người đọc bao ấn tượng khó
quên về những suy ngẫm đầy chất triết lí của nhà thơ trong phút sang thu.
TB:
Luận điểm 1: Trước hết, nhà thơ cảm nhận khoảnh khắc sang thu nhẹ nhàng, êm đềm qua
những tín hiệu thời tiết:
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ”
- Khổ thơ được bắt đầu với hình ảnh nắng, mưa quen thuộc của mùa hạ nhưng giờ chỉ là “vẫn
còn”, “vơi dần”. Một loạt các phó từ được sử dụng “vẫn”, “đã”, “cũng” diễn tả thiên nhiên mùa
hạ vẫn còn hiện hữu khi thu về. Đó là quy luật rất thú vị của tự nhiên. Phó từ vốn ít được sử
dụng trong thơ nhưng dưới ngòi bút tài hoa của Hữu Thỉnh, những từ ngữ đó đã diễn tả một
cách tinh tế sự gặp gỡ, giao thoa giữa các mùa trong năm thật thi vị. Biên giới của các mùa thật
mong manh.
- Cùng với các phó từ, nhà thơ còn sử dụng lượng từ “bao nhiêu”, “vơi”, “bớt” để thể hiện sự
cảm nhận tinh tế trong chiều sâu của sự vật. Tâm hồn nhà thơ như cân, đong, đo đếm được
lượng mưa nắng của đất trời. Sự chuyển động âm thầm của sự vật với những sắc độ khác nhau
khi đất trời chuyển giao. Nắng vẫn còn nhưng không gay gắt, oi nồng như trước. Những cơn
mưa vẫn còn nhưng không còn ào ạt, mãnh liệt trút xuống như khi đang ở mùa hạ. Sấm cũng
không còn ầm ĩ rền vang. Đó là một mùa thu êm đềm, dịu ngọt đang về trên đất Bắc yêu
thương- vùng đất luôn sở hữu một mùa thu cho riêng mình. Vậy là cảnh vật và thời tiết đều
thay đổi lúc sang thu. Tuy vẫn còn những dấu hiệu của mùa hạ nhưng đã giảm dần về mức
độ, cường độ.
Luận điểm 2: Không chỉ đất trời sang thu mà nhà thơ còn cảm nhận và suy ngẫm về phút
sang thu của đời người:
“Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi”
- Bài thơ khép lại với hình ảnh ẩn dụ và nhân hóa độc đáo, tiếp tục mở ra một tầng nghĩa mới.
Đằng sau một mùa thu dịu ngọt của đất trời là lồng lộng đời người sang thu.
+ Ở lớp nghĩa thực, sấm thường xuất hiện nhiều và bất ngờ với những cơn mưa mùa hạ. Sang
thu, sấm ít hơn, nhỏ hơn, không đột ngột và vang rền như khi còn mùa hạ nữa. Hàng cây cổ thụ
lúc vào thu không còn giật mình, bất ngờ bởi tiếng sấm mùa hạ.
+ Tuy nhiên, điều mà Hữu Thỉnh muốn gửi đến chúng ta đâu chỉ giản đơn như thế. Hai câu thơ
sử dụng cách nói ẩn dụ để gửi gắm những triết lí nhân sinh về đời người, về cuộc đời. Sấm
ở đây ẩn dụ cho nhữ ời. Còn hình ảnh “hàng
cây đứng tuổi được ản lĩnh, vững vàng. Họ
đã đi qua những khó khăn, thăng trầm, những biến động của cuộc đời để giờ đây bình tĩnh, vững
chãi, kiên cường, không ngả nghiêng trước sấm chớp, gió mưa của cuộc đời.
- Từ những thay đổi của đất trời lúc sang thu, nhà thơ có những suy ngẫm, chiêm nghiệm về
phút sang thu của đời người. Qua hình ảnh sấm và hàng cây đứng tuổi, nhà thơ kín đáo nói về
thế hệ mình và cả chính mình. Đó là những con người đã đi qua mùa hạ để đến với mùa thu
cuộc đời; được tôi luyện trong khói lửa chiến tranh để trở nên vững vàng, bản lĩnh hơn. Họ nhận
ra mình đã đi qua thời tuổi trẻ sôi nổi; đi qua những giông bão của cuộc đời để giờ đây bình
thản đón mùa thu đời người. Đó là thế hệ những người lính vừa đi qua cuộc chiến tranh để đón
một trong những mùa thu hòa bình đầu tiên. Bởi vậy, họ trân trọng và nâng niu vô cùng những
khoảnh khắc bình yên của cuộc đời, của mùa thu đất nước.
- Hơn thế, bài thơ còn gửi gắm những liên tưởng sâu xa về thế sự. Đất nước vừa đi qua lửa đạn
chiến tranh để bước vào cuộc sống hòa bình. Những năm tháng đau thương mà hào hùng của
chiến tranh được lắng lại, thay vào đó là nhịp sống mới. Lối sống của con người cũng có nhiều
thay đổi. Vậy là trời đất sang thu, đời người sang thu và đất nước cũng sang thu.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… in dấu trong lòng người đọc về một mùa thu đất Bắc nhẹ nhàng, trong sáng
và một mùa thu đời người thật sâu lắng. Thiên nhiên và con người cùng một nhịp “sang thu”.
Bài thơ thật giàu ý nghĩa với những thông điệp đa tầng:
+ Đừng vô tình trước những khoảnh khắc giao mùa tuyệt đẹp của thiên nhiên. Hãy trân trọng và
nâng niu cuộc sống bình dị xung quanh mình.
+ Hãy sống thật có ý nghĩa với những năm tháng của cuộc đời mình bởi tất cả rồi sẽ đi qua theo
quy luật không bao giờ trở lại.
KB: Đoạn thơ đã góp phần làm nên một khúc giao mùa “Sang thu” tuyệt đẹp, làm xuyến xao
lòng người. “Sang thu” của Hữu Thỉnh đã góp thêm một tiếng thơ đằm thắm cho thơ thu đất
Việt. Bức tranh chớm thu và những cảm xúc của nhà thơ luôn đọng mãi trong tâm hồn người
đọc bao thế hệ.
************
4. Cảm xúc của nhà thơ (nhân vật trữ tình) trước khoảnh khắc giao mùa.
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, ta lắng đọng tâm hồn trước những cảm xúc của
nhà thơ trước khoảnh khắc giao mùa từ hạ sang thu.
TB:
Luận điểm 1: Trước hết, ta bắt gặp những cảm xúc bất ngờ, ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao
xuyến của nhà thơ trước những tín hiệu mùa thu mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn
ngõ.
Luận cứ 1: Cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng xao xuyến ấy được thể hiện gián tiếp việc cảm
nhận những tín hiệu mơ hồ, bảng lảng của mùa thu nơi không gian vườn ngõ.
(xem luận điểm 1, đề 1)
“Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se”
- Nhà thơ cảm nhận mùa thu sang bắt đầu từ mùi hương ổi chín. Đây là một cảm nhận rất mới
lạ về mùa thu. Thường các thi nhân sẽ đón nhận mùa thu từ hương hoa sữa nồng nàn hay mùi
thơm cốm mới. Còn Hữu Thỉnh đón nhận mùa thu từ hương ổi chín. Hương ổi nồng nàn phả
vào trong gió, khác với hương chanh, hương bưởi dậy mùi thơm bình dị mà quyến rũ ta thường
bắt gặp trong thi ca. Hương ổi gợi nhớ đến tuổi ấu thơ, gợi nhớ đến những buổi chiều vàng với
một dòng sông thanh bình, một con đò lững lờ trôi, những đàn trâu bò no cỏ giỡn đùa nhau và
những đứa trẻ ẩn hiện trong triền ổi chín ven sông. Nó giống như mùi bờ bãi, mùi con trẻ.
Hương ổi tự nó xộc thẳng vào những miền thơ ấu thân thiết trong tâm hồn chúng ta. Hương ổi
trong buổi chớm thu ấy đã làm nên cái mới, cái đẹp, cái riêng của “Sang thu”.
- Tiếp đến, nhà thơ cảm nhận thu sang qua hình ảnh đặc trưng của mùa thu: gió se. “Gió se” là
cái chớm lạnh của cơn gió heo may đầu mùa, mang về cái hồn của mùa thu đất Bắc trong cái
bâng khuâng của lòng người. Động từ “phả” diễn tả sự chuyển động của làn hương ổi chín trong
gió se, làm cho làn hương vô hình bỗng trở nên hữu hình, ngỡ như người đọc tận mắt nhìn thấy
làn hương bay trong gió. Hương ổi phả thành từng luồng trong gió ướp ngọt cả không gian vườn
quê. Hương ổi ở độ đậm nhất, thơm nồng, hòa vào gió heo may mà lan tỏa khắp không gian.
Nhà thơ không tả mà chỉ gợi, đem đến cho người đọc những liên tưởng về màu vàng ươm, thơm
dịu dàng của ổi chín, về cơn gió heo may đầu mùa thu rất đặc trưng của làng quê Bắc Bộ.
- Thu còn đến trong sự vận động nhẹ nhàng của làn sương:
“Sương chùng chình qua ngõ”
Từ láy “chùng chình” gợi tả chính xác làn sương thu giăng mắc đầy vườn đầy ngõ. Sương thu
của Hữu Thỉnh thật lạ, không tan nhanh như sương mùa hạ, không dày đặc như sương mùa
đông mà huyền ảo, lung linh, điệu đà,quyến rũ. Với nghệ thuật nhân hóa, nhà thơ thổi hồn vào
làn sương thu khiến cho làn sương vô tri trở nên có linh hồn, cảm xúc với bước chân dùng dằng,
bâng khuâng, nửa muốn bước vào cửa ngõ mùa thu, nửa như còn luyến lưu với mùa hạ cũ. Làn
sương thu thật lạ và cũng đẹp biết bao.
Vậy là mùa thu đã về nơi vườn ngõ với những bước chân quá đỗi nhẹ nhàng, chạm khẽ
vào đất trời. Chỉ với vài nét vẽ với hương ổi chín, với gió se, với làn sương chùng chình trôi qua
ngõ mà Hữu Thỉnh đã mang đến một bức tranh mùa thu đồng bằng Bắc Bộ thật đẹp, gần gũi,
thân thương, trong sáng, yên bình đến nhường nào. Nhà thơ đã huy động mọi giác quan để
cảm nhận mùa thu: dùng khứu giác để nhận ra hương ổi, dùng xúc giác để cảm nhận gió se,
dùng thị giác để thấy sương chùng chình và hơn hết là dùng giác quan linh hồn để cảm nhận
bước chuyển thật khẽ, thật êm của mùa thu trong khoảnh khắc giao mùa. Nhà thơ đã đặt hồn
mình vào tạo vật để nắm bắt được cái hồn của mùa thu về trong gió, trong hương, trong sương,
…
Luận cứ 2: Cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến khi thu về của nhà thơ còn được
thể hiện trực tiếp qua từ ngữ.
(Xem luận cứ 2, luận điểm 2, đề 1)
+ Với từ “bỗng”, câu thơ diễn tả sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng của thi nhân trước khoảnh khắc thu
sang. Mùa thu về không hẹn trước khiến thi nhân phải ngỡ ngàng.
+ Dù cảm giác mách bảo thu đã về nhưng lòng vẫn nghi hoặc, thoáng chút mơ hồ qua tình thái
từ “hình như”. Nhà thơ tự hỏi mình để xác nhận sự hiện diện của mùa thu với bao cảm xúc
bâng khuâng, xao xuyến bởi bước chân mùa thu về quá nhẹ, quá khẽ, quá êm trong gió trong
hương, trong cõi vô hình. Từ “ hình như” còn cho ta cảm nhận được một tâm hồn vô cùng tinh
tế, nhạy cảm; một tấm lòng yêu thiết tha mùa thu.
-> Chốt ý: Từ chiến tranh trở về, được sống trong những giây phút quý giá của thời bình, chỉ có
tâm hồn ấy, tấm lòng ấy mới có thể cảm biết được mùa thu đã về dẫu rất mơ hồ và bảng lảng.
Luận điểm 2: Tiếp đến, ta còn bắt gặp cảm xúc đắm say, náo nức, rạo rực của nhà thơ khi
nhận thấy thu về với không gian đất trời bao la.
(Xem luận điểm 2, đề 2)
- Nhà thơ đắm say, náo nức, rạo rực khi đón thu về qua sự vận động của dòng sông và cánh
chim:
“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã”
+ Dòng sông không còn đục ngầu và cuồn cuộn chảy xiết mà lặng lẽ, phẳng lặng.Từ láy “dềnh
dàng” được dùng với nghĩa là chậm chạp, rề rà, không hề vội vàng gì,… làm cho con sông trở
nên duyên dáng, thướt tha, mềm mại, hiền hòa, trôi một cách nhà hạ, thanh thản. Phải chăng
sống còn lưu luyến mùa hạ mà dềnh dàng với mùa thu? Tất cả gợi lên vẻ đẹp êm dịu của bức
tranh mùa thu. “Dềnh dàng” không chỉ diễn tả dòng chảy chậm hơn mà nó còn ngầm tỏ thái độ
về cái điệu sống: hồi mùa hạ hăng hái, xông pha là thế mà giờ vào thu đã tự cho phép mình
được dềnh dàng, được chậm lại. Đây cũng chính là chất thế sự mà nhà thơ đã gửi gắm vào
trong hình ảnh thơ này.
+ Đối lập với hình ảnh sông “dềnh dàng” là hình ảnh cánh chim “vội vã”. Cánh chim chiều đập
nhanh hơn, gấp hơn bình thường vì sang thu ngày sẽ ngắn hơn, chiều sẽ đến sớm hơn. Đàn chim
như cảm biết được hơi lạnh của cơn gió heo may đầu mùa nên bắt đầu vội vã rủ nhau đi tránh
rét ở vùng đất phương Nam xa xôi. Chim bắt đầu vội vã không chỉ đơn thuần nói về các loài
chim lúc sang thu đang gấp gáp bay đi tránh rét mà còn muốn nói tới đối tượng sống tùy thời,
thức thời nào đó. Đây cũng là hình ảnh mang hơi thở của chất thế sự mà nhà thơ đã khéo léo gửi
gắm vào trong đó.
+ Hai câu thơ sử dụng hình ảnh đối lập: Sông dềnh dàng (chậm) - chim vội vã (nhanh) cho ta
thấy mùa thu không chỉ có biến thiên mà còn có thế quân bình tự tại. Mùa thu không phẳng lặng,
trôi xuôi, êm đềm như cách nhìn trước đây của các nhà thơ. Các từ “được lúc, bắt đầu” diễn tả
chính xác thời khắc đổi thay trong trạng thái sự vật khi mùa thu về. Từ láy “dềnh dàng”,
“vội vã” đã thổi hồn vào sự vật, khến dòng sông, cánh chim trở nên có linh hồn. Dường như
sông cố ý chảy chậm hơn để đón thu sang, chim cảm nhận được hơi thu nên bay vội vã hơn.
Vậy là mùa thu không còn mơ hồ, bảng lảng nơi vường quê ngõ xóm mà đã lan tỏa khắp đất
trời bao la.
- Nhà thơ còn bộc lộ sự đắm say, rạo rực, náo nức qua hình ảnh đám mây nhẹ nhàng:
“Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
+ Động từ “vắt” tạo nên hình ảnh thơ lạ, độc đáo thể hiện trí tưởng tượng, liên tưởng bất ngờ,
thú vị của nhà thơ. Hình ảnh đám mây mùa hạ như một tấm khăn voan mềm mại vắt hai mùa
thu hạ, nối hai bờ thời gian. Đám mây như tấm voan mỏng vắt ngang bầu trời, nối hai bờ thời
gian (mùa hạ - mùa thu) bằng vẻ đẹp mềm mại, trữ tình.
+ Nhà thơ đã nhân hóa, thổi hồn vào sự vật khiến cho đám mây điệu đà, duyên dáng,thướt tha
ấy dường như cũng có nỗi niềm xao xuyến. Sang thu rồi mà vẫn còn nhớ hạ, hạ còn đó mà lòng
đã bâng khuâng chạm vào biên giới của mùa thu. Hình ảnh đám mây mùa hạ đã làm nên một nét
thu mong manh, quyến rũ mà nhà thơ yêu lắm.
+ Mây mùa hạ thường chứa nhiều màu sắc, rất đẹp nhưng đầy giông bão, tựa hồ như những ước
mơ, khao khát của tuổi trẻ. Người lính cũng có những ước mơ, hoài bão đẹp nhưng có người đã
hi sinh ở ngưỡng đẹp nhất của cuộc đời khi chưa thực hiện được ước mơ. Thêm một lần nữa,
Hữu Thỉnh khéo léo cài cắm chất thế sự trong hình ảnh thơ, như một lời tâm tình sâu lắng.
=> Chốt ý: Vậy là cả không gian bao la, rộng lớn đang chuyển mình sang thu trong trạng thái
vận động của sự vật. Cái độc đáo của bức tranh thu ấy là ở chỗ nhà thơ nắm bắt được cái hồn
của tạo vật: những xôn xao, náo nức của dòng sông, cánh chim, đám mây trong thời khắc giao
mùa. Bằng những cảm nhận thật tinh tế, nhà thơ đã vẽ nên bức tranh thu êm ả, thanh bình, tươi
sáng. Cảnh th đất Bắc thật đẹp đồng thời mang những tâm sự thời thế sâu lắng của nhà thơ.
Luận điểm 3: Đặc biệt, ta còn được lắng lòng mình lại trước những suy ngẫm, chiêm
nghiệm sâu sắc cua nhà thơ trong phút sang thu của đất nước và của đời người.
(Xem luận điểm 2, đề 3)
-Nhà thơ đã khéo léo gửi gắm những suy ngẫm, chiêm nghiệm về phút sang thu của đời
sống, của đất nước. Đó là đời sống của đất nước ta sau khi kết thúc cuộc chiến tranh kéo dài,
đang bắt đầu đón những mùa thu đầu tiên của cuộc sống hòa bình (1977). Đó cũng là một trong
những mùa thu đầu tiên mà những người lính trở về sau cuộc chiến như Hữu Thỉnh được đón
nhận. Bởi vậy, khi đất nước đã thống nhất, tiếng súng không còn rền vang, những đám mây
thanh thản bay trên bầu trời cao rộng thay cho những chiếc máy bay quần phá của địch quả là
một điều quý gia vô ngần. Đất trời sang thu và đời sống con người cũng sang thu – bình yên,
tươi sáng, thư thái, nhẹ nhàng như dòng sông dềnh dàng, như đám mây vắt nửa mình sang thu…
- Hơn thế, nhà thơ còn gửi gắm những suy ngẫm, triết lí sâu sắc về phút sang thu của đời
người. Bài thơ khép lại với hình ảnh ẩn dụ và nhân hóa độc đáo, tiếp tục mở ra một tầng nghĩa
mới. Đằng sau một mùa thu dịu ngọt của đất trời là lồng lộng đời người sang thu.
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ”
+ Vẫn là hình ảnh nắng, mưa quen thuộc của mùa hạ nhưng giờ chỉ là “vẫn còn”, “vơi dần”.
Một loạt các phó từ được sử dụng “vẫn”, “đã”, “cũng” diễn tả thiên nhiên mùa hạ vẫn còn hiện
hữu khi thu về. Đó là quy luật rất thú vị của tự nhiên: Khi xuân về vẫn còn giá lạnh, khi đông
sang vẫn có chút nắng vàng, khi thu đến vẫn còn sấm, chớp, nắng, mưa,… Phó từ vốn ít được sử
dụng trong thơ nhưng dưới ngòi bút tài hoa của Hữu Thỉnh, những từ ngữ đó đã diễn tả một
cách tinh tế sự gặp gỡ, giao thoa giữa các mùa trong năm thật thi vị. Biên giới của các mùa thật
mong manh.
+ Nhà thơ còn sử dụng lượng từ “bao nhiêu”, “vơi”, “bớt” để thể hiện sự cảm nhận vô cùng tinh
tế trong chiều sâu của sự vật. Tâm hồn nhà thơ như cân, đong, đo đếm được lượng mưa nắng
của đất trời. Sự chuyển động âm thầm của sự vật với những sắc độ khác nhau khi đất trời
chuyển giao. Nắng vẫn còn nhưng không gay gắt, oi nồng như trước. Những cơn mưa vẫn còn
nhưng không còn ào ạt, mãnh liệt trút xuống như khi đang ở mùa hạ. Sấm cũng không còn ẫm ĩ
rền vang. Đó chính là một mùa thu êm đềm, dịu ngọt đang về trên đất Bắc yêu thương- vùng đất
luôn sở hữu một mùa thu cho riêng mình.
+ Hai câu thơ sử dụng cách nói ẩn dụ để gửi gắm những triết lí nhân sinh về đờ người, về cuộc
đời. Sấm ở đây ẩn dụ cho những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. Còn hình
ảnh “hàng cây đứng tuổi được nhân hóa để ẩn dụ cho những con người từng trải, bản lĩnh, vững
vàng. Họ đã đi qua những khó khăn, thăng trầm, những biến động của cuộc đời để giờ đây bình
tĩnh, vững chãi, kiên cường, không ngả nghiêng trước sấm chớp, gió mưa của cuộc đời. Những
con người từng trải ấy sẽ vững vàng hơn trước thử thách, gian lao, trước những tác động của
ngoại cảnh. Qua hình ảnh sấm và hàng cây đứng tuổi, nhà thơ kín đáo nói về thế hệ mình và cả
chính mình. Đó là những con người đã đi qua mùa hạ để đến với mùa thu của cuộc đời; đi qua
cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, được tôi luyện trong khói lửa chiến tranh và những thăng
trầm của cuộc đời để trở nên vững vàng, bản lĩnh hơn. Cũng như tự nhiên, đến một lúc nào đó,
con người sẽ chợt nhận ra mùa thu của cuộc đời mình đã đến. Họ nhận ra mình đã đi qua thời
tuổi trẻ sôi nổi, đắm say; đi qua những giông bão của cuộc đời để giờ đây bình thản đón mùa
thu đời người.
+ Từ h/a hàng cây đứng tuổi ở cuối bài thơ, ta nhận ra không phải đến đây bài thơ mới gửi gắm
những triết lí về đời người. Thực ra, đằng sau mỗi câu thơ tả thiên nhiên đều có bóng dáng con
người: Đang mê mải với dòng đời bận rộn, bỗng một hôm nào đó chợt nhận ra tuổi trẻ đã đi qua
để rồi xúc động, ngỡ ngàng, luyến tiếc, bâng khuâng. Điểm lại đời mình để thấy có những việc
đã làm được để có thể bằng lòng dừng lại nghỉ ngơi; có những việc chưa làm được thì cần vội
vã, khẩn trương vì thời gian không chờ đợi. Xúc động, luyến tiếc thời tuổi trẻ đã đi qua, không
thể nào níu giữ lại. Nhưng dù thế vẫn bình thản, vững vàng, tự tin đón nhận tất cả những gi cuộc
đời đưa đến. Tâm sự ấy trước hết là của nhà thơ và cũng là của rất nhiều người.
lại với hình ảnh ẩn dụ và nhân hóa độc đáo, tiếp tục
mùa thu dịu ngọt của đất trời là lồng lộng đời người s
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… bài thơ đã mang đến một bức tranh chớm thu thật đẹp. Lồng trong bức tranh
thu ấy là những xúc cảm ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến, đắm say, rạo rực,… cùng những
suy ngẫm, triết lí sâu sắc của nhà thơ về đời sống, về đời người.
5. Những cảm nhận tinh tế của nhà thơ trong khoảnh khắc giao mùa
(Triển khai như đề 4)
6. Bức tranh mùa thu qua cảm nhận của nhà thơ Hữu Thỉnh trong bài thơ “Sang thu”.
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, ta xao xuyến tâm hồn trước bức tranh chớm thu
đẹp, nhẹ nhàng, nên thơ, trong sáng, yên bình,… qua cảm nhận của nhà thơ Hữu Thỉnh.
TB:
Luận điểm 1: Trước hết, hiện lên trong bài thơ là bức tranh mùa thu nhẹ nhàng, êm đềm,
trong sáng, yên bình với những tín hiệu mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn ngõ.
(Triển khai như luận điểm 1, đề 1)
Luận điểm 2: Tiếp đến, bài thơ mang đến bức tranh mùa thu nhẹ nhàng, êm đềm, trong
sáng, yên bình giữa không gian đất trời bao la.
(Triển khai như luận điểm 1, đề 2)
Luận điểm 3: Không những thế, hiện lên trong bài thơ còn là bức tranh mùa thu nhẹ
nhàng, êm đềm, trong sáng, yên bình qua những tín hiệu thời tiết.
(Triển khai như luận điểm 1, đề 3)
Luận điểm 4: Đặc biệt, ta được lắng sâu lòng mình trước bức tranh mùa thu đời sống,
mùa thu đất nước và mùa thu đời người qua những suy ngẫm, chiêm nghiệm của nhà thơ.
(Xem luận điểm 2, đề 3)
- Nhà thơ đã khéo léo gửi gắm những suy ngẫm, chiêm nghiệm về phút sang thu của đời
sống, của đất nước. Đó là đời sống của đất nước ta sau khi kết thúc cuộc chiến tranh kéo dài,
đang bắt đầu đón những mùa thu đầu tiên của cuộc sống hòa bình (1977). Đó cũng là một trong
những mùa thu đầu tiên mà những người lính trở về sau cuộc chiến như Hữu Thỉnh được đón
nhận. Bởi vậy, khi đất nước đã thống nhất, tiếng súng không còn rền vang, những đám mây
thanh thản bay trên bầu trời cao rộng thay cho những chiếc máy bay quần phá của địch quả là
một điều quý gia vô ngần. Đất trời sang thu và đời sống con người cũng sang thu – bình yên,
tươi sáng, thư thái, nhẹ nhàng như dòng sông dềnh dàng, như đám mây vắt nửa mình sang thu…
- Hơn thế, nhà thơ còn gửi gắm những suy ngẫm, triết lí sâu sắc về phút sang thu của đời
người. Bài thơ khép mở ra một tầng nghĩa
mới. Đằng sau một ang thu.
+ Ở lớp nghĩa thực, sấm thường xuất hiện nhiều và bất ngờ với những cơn mưa mùa hạ. Sang
thu, sấm ít hơn, nhỏ hơn, không đột ngột và vang rền như khi còn mùa hạ nữa. Hàng cây cổ thụ
lúc vào thu không còn giật mình, bất ngờ bởi tiếng sấm mùa hạ. Hàng cây lớn tuổi ấy đã được
tôi luyện trong bao trận gió mưa, sấm chớp, bao biến động dữ dội của thiên nhiên để vững vàng
hơn theo năm tháng.
+ Tuy nhiên, điều mà Hữu Thỉnh muốn gửi đến chúng ta đâu chỉ giản đơn như thế. Ha câu thơ
sử dụng cách nói ẩn dụ để gửi gắm những triết lí nhân sinh về đờ người, về cuộc đời. Sấm ở đây
ẩn dụ cho những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. Còn hình ảnh “hàng cây
đứng tuổi được nhân hóa để ẩn dụ cho những con người từng trải, bản lĩnh, vững vàng. Họ đã đi
qua những khó khăn, thăng trầm, những biến động của cuộc đời để giờ đây bình tĩnh, vững chái,
kiên cường, không ngả nghiêng trước sấm chớp, gió mưa của cuộc đời. Những con người từng
trải ấy sẽ vững vàng hơn trước thử thách, gian lao, trước những tác động của ngoại cảnh.
- Từ những thay đổi của đất trời lúc sang thu, nhà thơ có những suy ngẫm, chiêm nghiệm về
phút sang thu của đời người. Qua hình ảnh sấm và hàng cây đứng tuổi, nhà thơ kín đáo nói về
thế hệ mình và cả chính mình. Đó là những con người đã đi qua mùa hạ để đến với mùa thu của
cuộc đời; đi qua cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, được tôi luyện trong khói lửa chiến tranh
và những thăng trầm của cuộc đời để trở nên vững vàng, bản lĩnh hơn. Cũng như tự nhiên, đến
một lúc nào đó, con người sẽ chợt nhận ra mùa thu của cuộc đời mình đã đến. Họ nhận ra mình
đã đi qua thời tuổi trẻ sôi nổi, đắm say; đi qua những giông bão của cuộc đời để giờ đây bình
thản đón mùa thu đời người. Thế hệ của nhà thơ là thế hệ những người lính vừa đi qua cuộc
chiến tranh khói lửa (1975) để đón một trong những mùa thu hòa bình đầu tiên (1977). Bởi vậy,
họ trân trọng và nâng niu vô cùng những khoảnh khắc bình yên của cuộc đời, của mùa thu đất
nước.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… bài thơ đã mang đến một bức tranh chớm thu thật đẹp. Lồng trong bức
tranh thu ấy là những xúc cảm ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến, đắm say, rạo rực,… cùng
những suy ngẫm, triết lí sâu sắc của nhà thơ về đời sống, về đời người. Bởi vậy, bài thơ đã in
dấu trong lòng người đọc về một mùa thu đất Bắc nhẹ nhàng, trong sáng, yên bình và một mùa
thu đời người thật sâu lắng. Đằng sau bài thơ là con người nhà thơ mang tâm hồn tinh tế, nhạy
cảm; yêu thiết tha mùa thu và yêu quê hương, đát nước. Đó còn là con người đầy bản lĩnh, sống
vững vàng, dám đương đầu với mọi khó khăn, thử thách trong đời.
KB:

Tài liệu khác của Ngữ Văn 12

Preview text:

SANG THU (Hữu Thỉnh)
1. Phân tích/ cảm nhận khổ thơ đầu:
“Bỗng nhận ra hương ổi Phả vào trong gió se Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về”.
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang
thu” là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc
trong phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, người đọc đọng lại bao ấn tượng khó quên
trước cảm xúc của nhà thơ khi thu về nơi không gian vườn ngõ. TB:
Luận điểm 1: Trước hết, ta bắt gặp những tín hiệu mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn
quê ngõ xóm lúc sang thu.
“Bỗng nhận ra hương ổi Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ”
- Nhà thơ cảm nhận thu sang bắt đầu từ mùi hương ổi chín. Đây là một cảm nhận rất mới lạ về
mùa thu. Thường các thi nhân sẽ đón nhận mùa thu từ hương hoa sữa nồng nàn hay mùi thơm
cốm mới. Còn Hữu Thỉnh đón nhận mùa thu từ hương ổi chín. Hương ổi gợi nhớ đến tuổi ấu thơ.
Hương ổi tự nó xộc thẳng vào những miền thơ ấu thân thiết trong tâm hồn chúng ta. Hương ổi
trong buổi chớm thu ấy đã làm nên cái mới, cái đẹp, cái riêng của “Sang thu”.
- Tiếp đến, nhà thơ cảm nhận thu sang qua hình ảnh đặc trưng của mùa thu: gió se. “Gió se” là
cái chớm lạnh của cơn gió heo may đầu mùa. Động từ “phả” diễn tả sự chuyển động của làn
hương ổi chín trong gió se. Hương ổi phả thành từng luồng trong gió, lan tỏa khắp không gian.
- Thu còn đến trong sự vận động nhẹ nhàng của làn sương. Từ láy “chùng chình” gợi tả làn
sương thu giăng mắc đầy vườn đầy ngõ. Với nghệ thuật nhân hóa, nhà thơ thổi hồn vào làn
sương thu khiến cho làn sương vô tri trở nên có linh hồn, cảm xúc với bước chân dùng dằng,
bâng khuâng, nửa muốn bước vào cửa ngõ mùa thu, nửa như còn luyến lưu với mùa hạ cũ. Làn
sương thu thật lạ và cũng đẹp biết bao.
=> Chốt ý: Vậy là mùa thu đã về nơi vườn ngõ với những bước chân thật khẽ, thật êm. Chỉ với
vài nét vẽ mà Hữu Thỉnh đã mang đến một bức tranh mùa thu đồng bằng Bắc Bộ thật đẹp,
gần gũi, thân thương, trong sáng, yên bình đến nhường nào.
Luận điểm 2: Trước vẻ đẹp của mùa thu nơi không gian ngõ xóm, nhà thơ có những cảm
xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến.
- Cảm xúc ấy được thể hiện gián tiếp qua việc đón nhận từng tín hiệu của mùa thu. Nhà
thơ đã huy động mọi giác quan để cảm nhận mùa thu: dùng khứu giác để nhận ra hương ổi,
dùng xúc giác để cảm nhận gió se, dùng thị giác để thấy sương chùng chình và hơn hết là dùng
giác quan linh hồn để cảm nhận bước chuyển thật khẽ, thật êm của mùa thu trong khoảnh khắc
giao mùa. Nhà thơ đã đặt hồn mình vào tạo vật để nắm bắt được cái hồn của mùa thu về trong
gió, trong hương, trong sương,. .
- Cảm xúc ấy còn được thể hiện trực tiếp qua từ ngữ. Với từ “bỗng”, câu thơ diễn tả sự
ngạc nhiên, ngỡ ngàng của thi nhân trước khoảnh khắc thu sang. Mùa thu về không hẹn trước
khiến thi nhân phải ngỡ ngàng. Dù cảm giác mách bảo thu đã về nhưng lòng vẫn nghi hoặc,
thoáng chút mơ hồ qua tình thái từ “hình như”. Nhà thơ tự hỏi mình để xác nhận sự hiện
diện của mùa thu với bao cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến bởi bước chân mùa thu về quá nhẹ,
quá khẽ, quá êm trong gió, trong hương. Từ “hình như” còn cho ta cảm nhận được một tâm hồn
vô cùng tinh tế, nhạy cảm; một tấm lòng yêu thiết tha mùa thu của nhà thơ.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… đoạn thơ đã mang đến một bức tranh đẹp, bình dị của làng quê lúc chớm
thu. Đằng sau đó là cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến của nhà thơ khi nhận
thấy những tín hiệu thu về nơi không gian ngõ xóm. Từ đó, cho ta thấy rõ một tâm hồn nhạy
cảm, tinh tế, yêu thiên nhiên, gắn bó với làng quê rất tha thiết của nhà thơ.
KB: Khổ thơ đã góp phần làm nên sức sống lâu dài cho bài thơ. Bài thơ khép lại nhưng dư âm
về bức tranh chớm thu và những cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến của nhà thơ trong khoảnh
khắc giao mùa vẫn còn ngân vang trong lòng người đọc.
2. Phân tích/ cảm nhận khổ thơ 2:
“Sông được lúc dềnh dàng Chim bắt đầu vội vã Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, người đọc không thể nào quên những cảm xúc
rạo rực, say đắm của nhà thơ khi nhận ra thu về giữa không gian đất trời ở khổ thơ thứ 2
“Sông được lúc dềnh dàng Chim bắt đầu vội vã Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
Luận điểm 1: Trước hết, ta ấn tượng với tín hiệu thu về nhẹ nhàng, bình yên, trong sáng
giữa không gian đất trời.
- Cảnh đất trời sang thu được cảm nhận thật tinh tế qua hình ảnh dòng sông và cánh chim:
“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã”
+ Dòng sông không còn đục ngầu và cuồn cuộn chảy xiết mà lặng lẽ, phẳng lặng.Từ láy “dềnh
dàng” được dùng với nghĩa là chậm chạp, rề rà, không hề vội vàng gì,… làm cho con sông trở
nên duyên dáng, thướt tha, mềm mại, hiền hòa, trôi một cách nhàn hạ, thanh thản. Phải chăng
sông còn lưu luyến mùa hạ mà dềnh dàng với mùa thu? “Dềnh dàng” không chỉ diễn tả dòng
chảy chậm hơn mà nó còn ngầm tỏ thái độ về cái điệu sống: hồi mùa hạ hăng hái, xông pha là
thế mà giờ vào thu đã tự cho phép mình được chậm lại. Đây cũng chính là chất thế sự mà nhà
thơ đã gửi gắm vào hình ảnh thơ này.
+ Đối lập với hình ảnh sông “dềnh dàng” là hình ảnh cánh chim “vội vã”. Cánh chim chiều đập
nhanh hơn, gấp hơn vì sang thu ngày sẽ ngắn hơn. Đàn chim như cảm biết được hơi lạnh của
cơn gió heo may đầu mùa nên bắt đầu vội vã rủ nhau đi tránh rét. Chim vội vã không chỉ đơn
thuần nói về các loài chim đang gấp gáp bay đi tránh rét mà còn muốn nói tới đối tượng con
người sống tùy thời, thức thời nào đó. Đây cũng là hình ảnh mang hơi thở của chất thế sự mà
nhà thơ đã khéo léo gửi gắm vào trong đó.
+ Các từ “được lúc”, “bắt đầu” diễn tả chính xác thời khắc đổi thay trong trạng thái sự vật khi
mùa thu về. Từ láy “dềnh dàng”, “vội vã” kết hợp nhân hóa đã thổi hồn vào sự vật, khiến dòng
sông, cánh chim trở nên có linh hồn. Dường như sông cố ý chảy chậm hơn để đón thu sang,
chim cảm nhận được hơi thu nên bay vội vã hơn. Vậy là mùa thu không còn mơ hồ, bảng lảng
nơi vườn quê ngõ xóm mà đã lan tỏa khắp đất trời bao la.
- Đất trời sang thu còn được miêu tả qua hình ảnh đám mây: “Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
+ Động từ “vắt” tạo nên hình ảnh thơ lạ, độc đáo thể hiện trí tưởng tượng, liên tưởng bất ngờ,
thú vị của nhà thơ. Hình ảnh đám mây mùa hạ như một tấm khăn voan mềm mại vắt giữa hai
mùa, nối hai bờ thời gian. Nhà thơ đã nhân hóa, khiến cho đám mây điệu đà, duyên dáng, thướt
tha ấy dường như cũng có nỗi niềm xao xuyến. Sang thu rồi mà vẫn còn nhớ hạ, hạ còn đó mà
lòng đã bâng khuâng chạm vào biên giới của mùa thu.
+ Mây mùa hạ thường chứa nhiều màu sắc, rất đẹp nhưng đầy giông bão, tựa hồ như những ước
mơ, khao khát của tuổi trẻ. Người lính cũng có những ước mơ, hoài bão đẹp nhưng có người đã
hi sinh ở ngưỡng đẹp nhất của cuộc đời khi chưa thực hiện được ước mơ.
=> Chốt ý: Vậy là cả không gian bao la, rộng lớn đang chuyển mình sang thu trong trạng thái
vận động của sự vật. Bằng những cảm nhận thật tinh tế, nhà thơ đã vẽ nên bức tranh thu êm ả,
thanh bình, tươi sáng. Cảnh thu đất Bắc thật đẹp đồng thời mang những tâm sự thời thế sâu lắng của nhà thơ.
Luận điểm 2: Trước vẻ đẹp của đất trời sang thu, nhà thơ có những cảm xúc đắm say, náo
nức, rộn ràng, xao xuyến.
- Cảm xúc ấy trước hết được thể hiện gián tiếp qua từng tín hiệu mùa thu. Tâm hồn nhà thơ
đã cảm nhận được khoảnh khắc giao mùa được mở rộng trong không gian. Mùa thu không còn
bảng lảng, mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn ngõ, mà mùa thu đã hiện diện giữa đất trời
bao la. Sau phút giây sững sờ, ngỡ ngàng, nhà thơ mở rộng lòng mình đón thu sang. Nhà thơ
vui sướng, rộn ràng trước sự chuyển động của dòng sông, cánh chim. Trong giây phút chuyển
giao của đất trời, nhà thơ như nghe được sự chuyển động náo nức trong lòng tạo vật để làm nên
bản giao hưởng đầy gợi cảm của mùa thu đất trời. Nhà thơ còn xao xuyến, bâng bâng trước
hình ảnh “đám mây mùa hạ, vắt nửa mình sang thu”. Tâm hồn nhà thơ rung động mãnh liệt
trước không gian bao la của đất trời đang chuyển mình sang thu
- Cảm xúc ấy còn được thể hiện qua việc nhà thơ cảm nhận khoảnh khắc thu sang bằng
mọi giác quan. Thi nhân dùng thị giác để cảm nhận điệu chảy “dềnh dàng” của sông, nhịp gấp
gáp, “vội vã” của cánh chim. Dùng thị giác và cả giác quan tâm hồn để thấy được sự lưu luyến,
dùng dằng níu kéo của đám mây mùa hạ vắt nửa mình sang thu,… Nói cách khác, nhà thơ đã
đặt hồn mình vào tạo vật để cảm nhận khoảnh khắc đất trời chuyển giao từ hạ sang thu. Phải có
tâm hồn tinh tế, nhạy cảm cùng tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương, đất nước tha thiết thì
mới có thể cảm nhận và vẽ nên bức tranh giao mùa đẹp đến như vậy.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… đoạn thơ đã mang đến một bức tranh mùa thu đẹp, nhẹ nhàng, êm đềm,
trong sáng nơi làng quê Bắc Bộ. Đằng sau đó là cảm xúc vui sướng, đắm say, náo nức, rộn
ràng của nhà thơ khi nhận thấy những tín hiệu thu về nơi không gian đất trời . Những cảm
xúc đã cho ta thấy rõ một tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, yêu thiên nhiên, gắn bó với làng quê
rất tha thiết của nhà thơ. KB: *******
3. Phân tích/ cảm nhận khổ thơ 3:
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.”
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Khổ thơ cuối để lại trong lòng người đọc bao ấn tượng khó
quên về những suy ngẫm đầy chất triết lí của nhà thơ trong phút sang thu. TB:
Luận điểm 1: Trước hết, nhà thơ cảm nhận khoảnh khắc sang thu nhẹ nhàng, êm đềm qua
những tín hiệu thời tiết:
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ”
- Khổ thơ được bắt đầu với hình ảnh nắng, mưa quen thuộc của mùa hạ nhưng giờ chỉ là “vẫn
còn”, “vơi dần”. Một loạt các phó từ được sử dụng “vẫn”, “đã”, “cũng” diễn tả thiên nhiên mùa
hạ vẫn còn hiện hữu khi thu về. Đó là quy luật rất thú vị của tự nhiên. Phó từ vốn ít được sử
dụng trong thơ nhưng dưới ngòi bút tài hoa của Hữu Thỉnh, những từ ngữ đó đã diễn tả một
cách tinh tế sự gặp gỡ, giao thoa giữa các mùa trong năm thật thi vị. Biên giới của các mùa thật mong manh.
- Cùng với các phó từ, nhà thơ còn sử dụng lượng từ “bao nhiêu”, “vơi”, “bớt” để thể hiện sự
cảm nhận tinh tế trong chiều sâu của sự vật. Tâm hồn nhà thơ như cân, đong, đo đếm được
lượng mưa nắng của đất trời. Sự chuyển động âm thầm của sự vật với những sắc độ khác nhau
khi đất trời chuyển giao. Nắng vẫn còn nhưng không gay gắt, oi nồng như trước. Những cơn
mưa vẫn còn nhưng không còn ào ạt, mãnh liệt trút xuống như khi đang ở mùa hạ. Sấm cũng
không còn ầm ĩ rền vang. Đó là một mùa thu êm đềm, dịu ngọt đang về trên đất Bắc yêu
thương- vùng đất luôn sở hữu một mùa thu cho riêng mình. Vậy là cảnh vật và thời tiết đều
thay đổi lúc sang thu. Tuy vẫn còn những dấu hiệu của mùa hạ nhưng đã giảm dần về mức độ, cường độ.
Luận điểm 2: Không chỉ đất trời sang thu mà nhà thơ còn cảm nhận và suy ngẫm về phút
sang thu của đời người:
“Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi”
- Bài thơ khép lại với hình ảnh ẩn dụ và nhân hóa độc đáo, tiếp tục mở ra một tầng nghĩa mới.
Đằng sau một mùa thu dịu ngọt của đất trời là lồng lộng đời người sang thu.
+ Ở lớp nghĩa thực, sấm thường xuất hiện nhiều và bất ngờ với những cơn mưa mùa hạ. Sang
thu, sấm ít hơn, nhỏ hơn, không đột ngột và vang rền như khi còn mùa hạ nữa. Hàng cây cổ thụ
lúc vào thu không còn giật mình, bất ngờ bởi tiếng sấm mùa hạ.
+ Tuy nhiên, điều mà Hữu Thỉnh muốn gửi đến chúng ta đâu chỉ giản đơn như thế. Hai câu thơ
sử dụng cách nói ẩn dụ để gửi gắm những triết lí nhân sinh về đời người, về cuộc đời. Sấm
ở đây ẩn dụ cho những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đ ời. Còn hình ảnh “hàng
cây đứng tuổi được nhân hóa để ẩn dụ cho những con người từng trải, bản lĩnh, vững vàng. Họ
đã đi qua những khó khăn, thăng trầm, những biến động của cuộc đời để giờ đây bình tĩnh, vững
chãi, kiên cường, không ngả nghiêng trước sấm chớp, gió mưa của cuộc đời.
- Từ những thay đổi của đất trời lúc sang thu, nhà thơ có những suy ngẫm, chiêm nghiệm về
phút sang thu của đời người. Qua hình ảnh sấm và hàng cây đứng tuổi, nhà thơ kín đáo nói về
thế hệ mình và cả chính mình. Đó là những con người đã đi qua mùa hạ để đến với mùa thu
cuộc đời; được tôi luyện trong khói lửa chiến tranh để trở nên vững vàng, bản lĩnh hơn. Họ nhận
ra mình đã đi qua thời tuổi trẻ sôi nổi; đi qua những giông bão của cuộc đời để giờ đây bình
thản đón mùa thu đời người. Đó là thế hệ những người lính vừa đi qua cuộc chiến tranh để đón
một trong những mùa thu hòa bình đầu tiên. Bởi vậy, họ trân trọng và nâng niu vô cùng những
khoảnh khắc bình yên của cuộc đời, của mùa thu đất nước.
- Hơn thế, bài thơ còn gửi gắm những liên tưởng sâu xa về thế sự. Đất nước vừa đi qua lửa đạn
chiến tranh để bước vào cuộc sống hòa bình. Những năm tháng đau thương mà hào hùng của
chiến tranh được lắng lại, thay vào đó là nhịp sống mới. Lối sống của con người cũng có nhiều
thay đổi. Vậy là trời đất sang thu, đời người sang thu và đất nước cũng sang thu.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… in dấu trong lòng người đọc về một mùa thu đất Bắc nhẹ nhàng, trong sáng
và một mùa thu đời người thật sâu lắng. Thiên nhiên và con người cùng một nhịp “sang thu”.
Bài thơ thật giàu ý nghĩa với những thông điệp đa tầng:
+ Đừng vô tình trước những khoảnh khắc giao mùa tuyệt đẹp của thiên nhiên. Hãy trân trọng và
nâng niu cuộc sống bình dị xung quanh mình.
+ Hãy sống thật có ý nghĩa với những năm tháng của cuộc đời mình bởi tất cả rồi sẽ đi qua theo
quy luật không bao giờ trở lại.
KB: Đoạn thơ đã góp phần làm nên một khúc giao mùa “Sang thu” tuyệt đẹp, làm xuyến xao
lòng người. “Sang thu” của Hữu Thỉnh đã góp thêm một tiếng thơ đằm thắm cho thơ thu đất
Việt. Bức tranh chớm thu và những cảm xúc của nhà thơ luôn đọng mãi trong tâm hồn người đọc bao thế hệ. ************
4. Cảm xúc của nhà thơ (nhân vật trữ tình) trước khoảnh khắc giao mùa.
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, ta lắng đọng tâm hồn trước những cảm xúc của
nhà thơ trước khoảnh khắc giao mùa từ hạ sang thu. TB:
Luận điểm 1: Trước hết, ta bắt gặp những cảm xúc bất ngờ, ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao
xuyến của nhà thơ trước những tín hiệu mùa thu mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn ngõ.
Luận cứ 1: Cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng xao xuyến ấy được thể hiện gián tiếp việc cảm
nhận những tín hiệu mơ hồ, bảng lảng của mùa thu nơi không gian vườn ngõ.
(xem luận điểm 1, đề 1)
“Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se”
- Nhà thơ cảm nhận mùa thu sang bắt đầu từ mùi hương ổi chín. Đây là một cảm nhận rất mới
lạ về mùa thu. Thường các thi nhân sẽ đón nhận mùa thu từ hương hoa sữa nồng nàn hay mùi
thơm cốm mới. Còn Hữu Thỉnh đón nhận mùa thu từ hương ổi chín. Hương ổi nồng nàn phả
vào trong gió, khác với hương chanh, hương bưởi dậy mùi thơm bình dị mà quyến rũ ta thường
bắt gặp trong thi ca. Hương ổi gợi nhớ đến tuổi ấu thơ, gợi nhớ đến những buổi chiều vàng với
một dòng sông thanh bình, một con đò lững lờ trôi, những đàn trâu bò no cỏ giỡn đùa nhau và
những đứa trẻ ẩn hiện trong triền ổi chín ven sông. Nó giống như mùi bờ bãi, mùi con trẻ.
Hương ổi tự nó xộc thẳng vào những miền thơ ấu thân thiết trong tâm hồn chúng ta. Hương ổi
trong buổi chớm thu ấy đã làm nên cái mới, cái đẹp, cái riêng của “Sang thu”.
- Tiếp đến, nhà thơ cảm nhận thu sang qua hình ảnh đặc trưng của mùa thu: gió se. “Gió se” là
cái chớm lạnh của cơn gió heo may đầu mùa, mang về cái hồn của mùa thu đất Bắc trong cái
bâng khuâng của lòng người. Động từ “phả” diễn tả sự chuyển động của làn hương ổi chín trong
gió se, làm cho làn hương vô hình bỗng trở nên hữu hình, ngỡ như người đọc tận mắt nhìn thấy
làn hương bay trong gió. Hương ổi phả thành từng luồng trong gió ướp ngọt cả không gian vườn
quê. Hương ổi ở độ đậm nhất, thơm nồng, hòa vào gió heo may mà lan tỏa khắp không gian.
Nhà thơ không tả mà chỉ gợi, đem đến cho người đọc những liên tưởng về màu vàng ươm, thơm
dịu dàng của ổi chín, về cơn gió heo may đầu mùa thu rất đặc trưng của làng quê Bắc Bộ.
- Thu còn đến trong sự vận động nhẹ nhàng của làn sương:
“Sương chùng chình qua ngõ”
Từ láy “chùng chình” gợi tả chính xác làn sương thu giăng mắc đầy vườn đầy ngõ. Sương thu
của Hữu Thỉnh thật lạ, không tan nhanh như sương mùa hạ, không dày đặc như sương mùa
đông mà huyền ảo, lung linh, điệu đà,quyến rũ. Với nghệ thuật nhân hóa, nhà thơ thổi hồn vào
làn sương thu khiến cho làn sương vô tri trở nên có linh hồn, cảm xúc với bước chân dùng dằng,
bâng khuâng, nửa muốn bước vào cửa ngõ mùa thu, nửa như còn luyến lưu với mùa hạ cũ. Làn
sương thu thật lạ và cũng đẹp biết bao.
Vậy là mùa thu đã về nơi vườn ngõ với những bước chân quá đỗi nhẹ nhàng, chạm khẽ
vào đất trời. Chỉ với vài nét vẽ với hương ổi chín, với gió se, với làn sương chùng chình trôi qua
ngõ mà Hữu Thỉnh đã mang đến một bức tranh mùa thu đồng bằng Bắc Bộ thật đẹp, gần gũi,
thân thương, trong sáng, yên bình đến nhường nào. Nhà thơ đã huy động mọi giác quan để
cảm nhận mùa thu: dùng khứu giác để nhận ra hương ổi, dùng xúc giác để cảm nhận gió se,
dùng thị giác để thấy sương chùng chình và hơn hết là dùng giác quan linh hồn để cảm nhận
bước chuyển thật khẽ, thật êm của mùa thu trong khoảnh khắc giao mùa. Nhà thơ đã đặt hồn
mình vào tạo vật để nắm bắt được cái hồn của mùa thu về trong gió, trong hương, trong sương, …
Luận cứ 2: Cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến khi thu về của nhà thơ còn được
thể hiện trực tiếp qua từ ngữ.
(Xem luận cứ 2, luận điểm 2, đề 1)
+ Với từ “bỗng”, câu thơ diễn tả sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng của thi nhân trước khoảnh khắc thu
sang. Mùa thu về không hẹn trước khiến thi nhân phải ngỡ ngàng.
+ Dù cảm giác mách bảo thu đã về nhưng lòng vẫn nghi hoặc, thoáng chút mơ hồ qua tình thái
từ “hình như”. Nhà thơ tự hỏi mình để xác nhận sự hiện diện của mùa thu với bao cảm xúc
bâng khuâng, xao xuyến bởi bước chân mùa thu về quá nhẹ, quá khẽ, quá êm trong gió trong
hương, trong cõi vô hình. Từ “ hình như” còn cho ta cảm nhận được một tâm hồn vô cùng tinh
tế, nhạy cảm; một tấm lòng yêu thiết tha mùa thu.
-> Chốt ý: Từ chiến tranh trở về, được sống trong những giây phút quý giá của thời bình, chỉ có
tâm hồn ấy, tấm lòng ấy mới có thể cảm biết được mùa thu đã về dẫu rất mơ hồ và bảng lảng.
Luận điểm 2: Tiếp đến, ta còn bắt gặp cảm xúc đắm say, náo nức, rạo rực của nhà thơ khi
nhận thấy thu về với không gian đất trời bao la.
(Xem luận điểm 2, đề 2)
- Nhà thơ đắm say, náo nức, rạo rực khi đón thu về qua sự vận động của dòng sông và cánh chim:
“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã”
+ Dòng sông không còn đục ngầu và cuồn cuộn chảy xiết mà lặng lẽ, phẳng lặng.Từ láy “dềnh
dàng” được dùng với nghĩa là chậm chạp, rề rà, không hề vội vàng gì,… làm cho con sông trở
nên duyên dáng, thướt tha, mềm mại, hiền hòa, trôi một cách nhà hạ, thanh thản. Phải chăng
sống còn lưu luyến mùa hạ mà dềnh dàng với mùa thu? Tất cả gợi lên vẻ đẹp êm dịu của bức
tranh mùa thu. “Dềnh dàng” không chỉ diễn tả dòng chảy chậm hơn mà nó còn ngầm tỏ thái độ
về cái điệu sống: hồi mùa hạ hăng hái, xông pha là thế mà giờ vào thu đã tự cho phép mình
được dềnh dàng, được chậm lại. Đây cũng chính là chất thế sự mà nhà thơ đã gửi gắm vào trong hình ảnh thơ này.
+ Đối lập với hình ảnh sông “dềnh dàng” là hình ảnh cánh chim “vội vã”. Cánh chim chiều đập
nhanh hơn, gấp hơn bình thường vì sang thu ngày sẽ ngắn hơn, chiều sẽ đến sớm hơn. Đàn chim
như cảm biết được hơi lạnh của cơn gió heo may đầu mùa nên bắt đầu vội vã rủ nhau đi tránh
rét ở vùng đất phương Nam xa xôi. Chim bắt đầu vội vã không chỉ đơn thuần nói về các loài
chim lúc sang thu đang gấp gáp bay đi tránh rét mà còn muốn nói tới đối tượng sống tùy thời,
thức thời nào đó. Đây cũng là hình ảnh mang hơi thở của chất thế sự mà nhà thơ đã khéo léo gửi gắm vào trong đó.
+ Hai câu thơ sử dụng hình ảnh đối lập: Sông dềnh dàng (chậm) - chim vội vã (nhanh) cho ta
thấy mùa thu không chỉ có biến thiên mà còn có thế quân bình tự tại. Mùa thu không phẳng lặng,
trôi xuôi, êm đềm như cách nhìn trước đây của các nhà thơ. Các từ “được lúc, bắt đầu” diễn tả
chính xác thời khắc đổi thay trong trạng thái sự vật khi mùa thu về. Từ láy “dềnh dàng”,
“vội vã” đã thổi hồn vào sự vật, khến dòng sông, cánh chim trở nên có linh hồn. Dường như
sông cố ý chảy chậm hơn để đón thu sang, chim cảm nhận được hơi thu nên bay vội vã hơn.
Vậy là mùa thu không còn mơ hồ, bảng lảng nơi vường quê ngõ xóm mà đã lan tỏa khắp đất trời bao la.
- Nhà thơ còn bộc lộ sự đắm say, rạo rực, náo nức qua hình ảnh đám mây nhẹ nhàng: “Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.”
+ Động từ “vắt” tạo nên hình ảnh thơ lạ, độc đáo thể hiện trí tưởng tượng, liên tưởng bất ngờ,
thú vị của nhà thơ. Hình ảnh đám mây mùa hạ như một tấm khăn voan mềm mại vắt hai mùa
thu hạ, nối hai bờ thời gian. Đám mây như tấm voan mỏng vắt ngang bầu trời, nối hai bờ thời
gian (mùa hạ - mùa thu) bằng vẻ đẹp mềm mại, trữ tình.
+ Nhà thơ đã nhân hóa, thổi hồn vào sự vật khiến cho đám mây điệu đà, duyên dáng,thướt tha
ấy dường như cũng có nỗi niềm xao xuyến. Sang thu rồi mà vẫn còn nhớ hạ, hạ còn đó mà lòng
đã bâng khuâng chạm vào biên giới của mùa thu. Hình ảnh đám mây mùa hạ đã làm nên một nét
thu mong manh, quyến rũ mà nhà thơ yêu lắm.
+ Mây mùa hạ thường chứa nhiều màu sắc, rất đẹp nhưng đầy giông bão, tựa hồ như những ước
mơ, khao khát của tuổi trẻ. Người lính cũng có những ước mơ, hoài bão đẹp nhưng có người đã
hi sinh ở ngưỡng đẹp nhất của cuộc đời khi chưa thực hiện được ước mơ. Thêm một lần nữa,
Hữu Thỉnh khéo léo cài cắm chất thế sự trong hình ảnh thơ, như một lời tâm tình sâu lắng.
=> Chốt ý: Vậy là cả không gian bao la, rộng lớn đang chuyển mình sang thu trong trạng thái
vận động của sự vật. Cái độc đáo của bức tranh thu ấy là ở chỗ nhà thơ nắm bắt được cái hồn
của tạo vật: những xôn xao, náo nức của dòng sông, cánh chim, đám mây trong thời khắc giao
mùa. Bằng những cảm nhận thật tinh tế, nhà thơ đã vẽ nên bức tranh thu êm ả, thanh bình, tươi
sáng. Cảnh th đất Bắc thật đẹp đồng thời mang những tâm sự thời thế sâu lắng của nhà thơ.
Luận điểm 3: Đặc biệt, ta còn được lắng lòng mình lại trước những suy ngẫm, chiêm
nghiệm sâu sắc cua nhà thơ trong phút sang thu của đất nước và của đời người.
(Xem luận điểm 2, đề 3)
-Nhà thơ đã khéo léo gửi gắm những suy ngẫm, chiêm nghiệm về phút sang thu của đời
sống, của đất nước. Đó là đời sống của đất nước ta sau khi kết thúc cuộc chiến tranh kéo dài,
đang bắt đầu đón những mùa thu đầu tiên của cuộc sống hòa bình (1977). Đó cũng là một trong
những mùa thu đầu tiên mà những người lính trở về sau cuộc chiến như Hữu Thỉnh được đón
nhận. Bởi vậy, khi đất nước đã thống nhất, tiếng súng không còn rền vang, những đám mây
thanh thản bay trên bầu trời cao rộng thay cho những chiếc máy bay quần phá của địch quả là
một điều quý gia vô ngần. Đất trời sang thu và đời sống con người cũng sang thu – bình yên,
tươi sáng, thư thái, nhẹ nhàng như dòng sông dềnh dàng, như đám mây vắt nửa mình sang thu…
- Hơn thế, nhà thơ còn gửi gắm những suy ngẫm, triết lí sâu sắc về phút sang thu của đời
người. Bài thơ khép lại với hình ảnh ẩn dụ và nhân hóa độc đáo, tiếp tục mở ra một tầng nghĩa
mới. Đằng sau một mùa thu dịu ngọt của đất trời là lồng lộng đời người sang thu.
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ”
+ Vẫn là hình ảnh nắng, mưa quen thuộc của mùa hạ nhưng giờ chỉ là “vẫn còn”, “vơi dần”.
Một loạt các phó từ được sử dụng “vẫn”, “đã”, “cũng” diễn tả thiên nhiên mùa hạ vẫn còn hiện
hữu khi thu về. Đó là quy luật rất thú vị của tự nhiên: Khi xuân về vẫn còn giá lạnh, khi đông
sang vẫn có chút nắng vàng, khi thu đến vẫn còn sấm, chớp, nắng, mưa,… Phó từ vốn ít được sử
dụng trong thơ nhưng dưới ngòi bút tài hoa của Hữu Thỉnh, những từ ngữ đó đã diễn tả một
cách tinh tế sự gặp gỡ, giao thoa giữa các mùa trong năm thật thi vị. Biên giới của các mùa thật mong manh.
+ Nhà thơ còn sử dụng lượng từ “bao nhiêu”, “vơi”, “bớt” để thể hiện sự cảm nhận vô cùng tinh
tế trong chiều sâu của sự vật. Tâm hồn nhà thơ như cân, đong, đo đếm được lượng mưa nắng
của đất trời. Sự chuyển động âm thầm của sự vật với những sắc độ khác nhau khi đất trời
chuyển giao. Nắng vẫn còn nhưng không gay gắt, oi nồng như trước. Những cơn mưa vẫn còn
nhưng không còn ào ạt, mãnh liệt trút xuống như khi đang ở mùa hạ. Sấm cũng không còn ẫm ĩ
rền vang. Đó chính là một mùa thu êm đềm, dịu ngọt đang về trên đất Bắc yêu thương- vùng đất
luôn sở hữu một mùa thu cho riêng mình.
+ Hai câu thơ sử dụng cách nói ẩn dụ để gửi gắm những triết lí nhân sinh về đờ người, về cuộc
đời. Sấm ở đây ẩn dụ cho những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. Còn hình
ảnh “hàng cây đứng tuổi được nhân hóa để ẩn dụ cho những con người từng trải, bản lĩnh, vững
vàng. Họ đã đi qua những khó khăn, thăng trầm, những biến động của cuộc đời để giờ đây bình
tĩnh, vững chãi, kiên cường, không ngả nghiêng trước sấm chớp, gió mưa của cuộc đời. Những
con người từng trải ấy sẽ vững vàng hơn trước thử thách, gian lao, trước những tác động của
ngoại cảnh. Qua hình ảnh sấm và hàng cây đứng tuổi, nhà thơ kín đáo nói về thế hệ mình và cả
chính mình. Đó là những con người đã đi qua mùa hạ để đến với mùa thu của cuộc đời; đi qua
cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, được tôi luyện trong khói lửa chiến tranh và những thăng
trầm của cuộc đời để trở nên vững vàng, bản lĩnh hơn. Cũng như tự nhiên, đến một lúc nào đó,
con người sẽ chợt nhận ra mùa thu của cuộc đời mình đã đến. Họ nhận ra mình đã đi qua thời
tuổi trẻ sôi nổi, đắm say; đi qua những giông bão của cuộc đời để giờ đây bình thản đón mùa thu đời người.
+ Từ h/a hàng cây đứng tuổi ở cuối bài thơ, ta nhận ra không phải đến đây bài thơ mới gửi gắm
những triết lí về đời người. Thực ra, đằng sau mỗi câu thơ tả thiên nhiên đều có bóng dáng con
người: Đang mê mải với dòng đời bận rộn, bỗng một hôm nào đó chợt nhận ra tuổi trẻ đã đi qua
để rồi xúc động, ngỡ ngàng, luyến tiếc, bâng khuâng. Điểm lại đời mình để thấy có những việc
đã làm được để có thể bằng lòng dừng lại nghỉ ngơi; có những việc chưa làm được thì cần vội
vã, khẩn trương vì thời gian không chờ đợi. Xúc động, luyến tiếc thời tuổi trẻ đã đi qua, không
thể nào níu giữ lại. Nhưng dù thế vẫn bình thản, vững vàng, tự tin đón nhận tất cả những gi cuộc
đời đưa đến. Tâm sự ấy trước hết là của nhà thơ và cũng là của rất nhiều người.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… bài thơ đã mang đến một bức tranh chớm thu thật đẹp. Lồng trong bức tranh
thu ấy là những xúc cảm ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến, đắm say, rạo rực,… cùng những
suy ngẫm, triết lí sâu sắc của nhà thơ về đời sống, về đời người.
5. Những cảm nhận tinh tế của nhà thơ trong khoảnh khắc giao mùa
(Triển khai như đề 4)
6. Bức tranh mùa thu qua cảm nhận của nhà thơ Hữu Thỉnh trong bài thơ “Sang thu”.
MB: Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ của
ông giản dị, trong sáng, nhẹ nhàng mà sâu lắng, giàu chất suy tưởng, triết lí sâu sắc. “Sang thu”
là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông. Bài thơ là những cảm xúc tinh tế, sâu sắc trong
phút giao mùa từ hạ sang thu. Đọc bài thơ, ta xao xuyến tâm hồn trước bức tranh chớm thu
đẹp, nhẹ nhàng, nên thơ, trong sáng, yên bình,… qua cảm nhận của nhà thơ Hữu Thỉnh. TB:
Luận điểm 1: Trước hết, hiện lên trong bài thơ là bức tranh mùa thu nhẹ nhàng, êm đềm,
trong sáng, yên bình với những tín hiệu mơ hồ, bảng lảng nơi không gian vườn ngõ.
(Triển khai như luận điểm 1, đề 1)
Luận điểm 2: Tiếp đến, bài thơ mang đến bức tranh mùa thu nhẹ nhàng, êm đềm, trong
sáng, yên bình giữa không gian đất trời bao la.
(Triển khai như luận điểm 1, đề 2)
Luận điểm 3: Không những thế, hiện lên trong bài thơ còn là bức tranh mùa thu nhẹ
nhàng, êm đềm, trong sáng, yên bình qua những tín hiệu thời tiết.
(Triển khai như luận điểm 1, đề 3)
Luận điểm 4: Đặc biệt, ta được lắng sâu lòng mình trước bức tranh mùa thu đời sống,
mùa thu đất nước và mùa thu đời người qua những suy ngẫm, chiêm nghiệm của nhà thơ.
(Xem luận điểm 2, đề 3)
- Nhà thơ đã khéo léo gửi gắm những suy ngẫm, chiêm nghiệm về phút sang thu của đời
sống, của đất nước. Đó là đời sống của đất nước ta sau khi kết thúc cuộc chiến tranh kéo dài,
đang bắt đầu đón những mùa thu đầu tiên của cuộc sống hòa bình (1977). Đó cũng là một trong
những mùa thu đầu tiên mà những người lính trở về sau cuộc chiến như Hữu Thỉnh được đón
nhận. Bởi vậy, khi đất nước đã thống nhất, tiếng súng không còn rền vang, những đám mây
thanh thản bay trên bầu trời cao rộng thay cho những chiếc máy bay quần phá của địch quả là
một điều quý gia vô ngần. Đất trời sang thu và đời sống con người cũng sang thu – bình yên,
tươi sáng, thư thái, nhẹ nhàng như dòng sông dềnh dàng, như đám mây vắt nửa mình sang thu…
- Hơn thế, nhà thơ còn gửi gắm những suy ngẫm, triết lí sâu sắc về phút sang thu của đời
người. Bài thơ khép lại với hình ảnh ẩn dụ và nhân hóa độc đáo, tiếp tục mở ra một tầng nghĩa
mới. Đằng sau một mùa thu dịu ngọt của đất trời là lồng lộng đời người sang thu.
+ Ở lớp nghĩa thực, sấm thường xuất hiện nhiều và bất ngờ với những cơn mưa mùa hạ. Sang
thu, sấm ít hơn, nhỏ hơn, không đột ngột và vang rền như khi còn mùa hạ nữa. Hàng cây cổ thụ
lúc vào thu không còn giật mình, bất ngờ bởi tiếng sấm mùa hạ. Hàng cây lớn tuổi ấy đã được
tôi luyện trong bao trận gió mưa, sấm chớp, bao biến động dữ dội của thiên nhiên để vững vàng hơn theo năm tháng.
+ Tuy nhiên, điều mà Hữu Thỉnh muốn gửi đến chúng ta đâu chỉ giản đơn như thế. Ha câu thơ
sử dụng cách nói ẩn dụ để gửi gắm những triết lí nhân sinh về đờ người, về cuộc đời. Sấm ở đây
ẩn dụ cho những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. Còn hình ảnh “hàng cây
đứng tuổi được nhân hóa để ẩn dụ cho những con người từng trải, bản lĩnh, vững vàng. Họ đã đi
qua những khó khăn, thăng trầm, những biến động của cuộc đời để giờ đây bình tĩnh, vững chái,
kiên cường, không ngả nghiêng trước sấm chớp, gió mưa của cuộc đời. Những con người từng
trải ấy sẽ vững vàng hơn trước thử thách, gian lao, trước những tác động của ngoại cảnh.
- Từ những thay đổi của đất trời lúc sang thu, nhà thơ có những suy ngẫm, chiêm nghiệm về
phút sang thu của đời người. Qua hình ảnh sấm và hàng cây đứng tuổi, nhà thơ kín đáo nói về
thế hệ mình và cả chính mình. Đó là những con người đã đi qua mùa hạ để đến với mùa thu của
cuộc đời; đi qua cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, được tôi luyện trong khói lửa chiến tranh
và những thăng trầm của cuộc đời để trở nên vững vàng, bản lĩnh hơn. Cũng như tự nhiên, đến
một lúc nào đó, con người sẽ chợt nhận ra mùa thu của cuộc đời mình đã đến. Họ nhận ra mình
đã đi qua thời tuổi trẻ sôi nổi, đắm say; đi qua những giông bão của cuộc đời để giờ đây bình
thản đón mùa thu đời người. Thế hệ của nhà thơ là thế hệ những người lính vừa đi qua cuộc
chiến tranh khói lửa (1975) để đón một trong những mùa thu hòa bình đầu tiên (1977). Bởi vậy,
họ trân trọng và nâng niu vô cùng những khoảnh khắc bình yên của cuộc đời, của mùa thu đất nước.
=> Đánh giá: Bằng thể thơ 5 chữ; giọng thơ tha thiết, say mê; bằng hình ảnh bình dị, thân
thương mà giàu sức gợi; bằng ngôn ngữ gợi hình gợi cảm và các biện pháp tu từ đặc sắc như
nhân hóa, ẩn dụ,… bài thơ đã mang đến một bức tranh chớm thu thật đẹp. Lồng trong bức
tranh thu ấy là những xúc cảm ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuyến, đắm say, rạo rực,… cùng
những suy ngẫm, triết lí sâu sắc của nhà thơ về đời sống, về đời người. Bởi vậy, bài thơ đã in
dấu trong lòng người đọc về một mùa thu đất Bắc nhẹ nhàng, trong sáng, yên bình và một mùa
thu đời người thật sâu lắng. Đằng sau bài thơ là con người nhà thơ mang tâm hồn tinh tế, nhạy
cảm; yêu thiết tha mùa thu và yêu quê hương, đát nước. Đó còn là con người đầy bản lĩnh, sống
vững vàng, dám đương đầu với mọi khó khăn, thử thách trong đời. KB:
Document Outline

  • SANG THU (Hữu Thỉnh)
  • TB:
    • Luận điểm 1: Trước hết, ta bắt gặp những tín hiệu
    • Luận điểm 2: Trước vẻ đẹp của mùa thu nơi không gi
    • 2.Phân tích/ cảm nhận khổ thơ 2:
    • Luận điểm 1: Trước hết, ta ấn tượng với tín hiệu t
      • - Cảnh đất trời sang thu được cảm nhận thật tinh t
      • - Đất trời sang thu còn được miêu tả qua hình ảnh
    • Luận điểm 2: Trước vẻ đẹp của đất trời sang thu, n
    • 3.Phân tích/ cảm nhận khổ thơ 3:
  • TB:
    • Luận điểm 1: Trước hết, nhà thơ cảm nhận khoảnh kh
    • Luận điểm 2: Không chỉ đất trời sang thu mà nhà th
    • 4.Cảm xúc của nhà thơ (nhân vật trữ tình) trước khoả
  • TB:
    • Luận điểm 1: Trước hết, ta bắt gặp những cảm xúc b
      • Luận cứ 1: Cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng xao xuyế
      • Luận cứ 2: Cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng, xao xuy
    • Luận điểm 2: Tiếp đến, ta còn bắt gặp cảm xúc đắm
      • -Nhà thơ đắm say, náo nức, rạo rực khi đón thu về q
      • -Nhà thơ còn bộc lộ sự đắm say, rạo rực, náo nức qu
    • Luận điểm 3: Đặc biệt, ta còn được lắng lòng mình
      • (Xem luận điểm 2, đề 3)
    • 5.Những cảm nhận tinh tế của nhà thơ trong khoảnh kh
    • 6.Bức tranh mùa thu qua cảm nhận của nhà thơ Hữu Thỉ
  • TB:
    • Luận điểm 1: Trước hết, hiện lên trong bài thơ là
    • Luận điểm 2: Tiếp đến, bài thơ mang đến bức tranh
    • Luận điểm 3: Không những thế, hiện lên trong bài t
    • Luận điểm 4: Đặc biệt, ta được lắng sâu lòng mình
      • (Xem luận điểm 2, đề 3)

Tài liệu liên quan: