Phong CÁCH NGHỆ THUẬT: Khái Niệm và Đặc Trưng Nhà Văn

TÀI LIỆU GIVE AWAY BACK TO SCHOOL
PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT I.
Khái niệm phong cách nghệ thuật (Phong cách văn học)
- Phong cách nghệ thuật (văn học) là khái niệm để chỉ tính độc đáo, có ý
nghĩa thẩm mĩ của một hiện tượng văn học. Hiện tượng văn học ở đây bao
gồm phạm vị rất rộng: Phong cách của một nền văn học, thời đại, trào lưu,
trường phái, nhà văn, thậm chí là tác phẩm văn học. Bên cạnh đó, nó còn là
những nét riêng biệt độc đáo của một tác giả trong quá trình nhận thức và
phản ánh cuộc sống, thể hiện trong tất cả các yếu tố nội dung và hình thức.
- Hay nói cách khác, phong cách văn học là sự thể hiện tài nghệ của người
nghệ sĩ trong đến đưa đến cho độc giả cái nhìn mới mẻ về cuộc đời thông
qua những phương thức, phương tiện nghệ thuật, mang đậm dấu ấn cá
nhân của người sáng tác. II.
Đặc trưng cơ bản của phong cách nghệ thuật nhà văn.
1. Nét riêng, vẻ độc đáo, đặc sắc của các yếu tố thuộc nội dung và nghệ
thuật trong các tác phẩm.
- Người ta đã ví phong cách cá nhân của nhà văn giống như mỗi thứ hoa
trong thế giới của các loài hoa, mỗi bông, mỗi loài đều có hình dáng, màu
sắc và hương thơm riêng. Ví phong cách cá nhân của mỗi nhà văn như một
thứ chim trong cách loài chim, mỗi loại chim có hình dạng, có lông cánh,
màu sắc khác nhau, và giọng hót cũng khác nhau. Ví phong cách cá nhân
của người nghệ sĩ như một loại nhạc cụ trong dàn nhạc, mỗi cây đàn đều
có âm thanh riêng phân biệt nó với các loại đàn khác.
- Chế Lan Viin có lần ví phong cách cá nhân của nhà thơ như những dòng sông:
“Nhà thơ sông Hồng nguy nga sắc đỏ
Nhà thơ sông Thương lấy bi thương làm bản ngã Nhà thơ sông Mã
Mà dòng sông là sức ngựa tung hoành…” (Ví với dòng sông) Trang 1
TÀI LIỆU GIVE AWAY BACK TO SCHOOL
- Trong giai đoạn “Thơ mới”, Hoài Thanh gọi đó là một thời đại trong
thi ca, một thời đại mà mỗi vần thơ vang lên chứa đựng nhiều nỗi
niềm khắc khoải, những âm thanh không thể nào xóa nhòa:
“Chưa bao giờ ta thấy xuất hiện cùng một lần một hồn thơ rộng mở
như Thế Lữ, mơ màng như Lưu Trọng Lư, hùng tráng như Huy
Thông, trong sáng như Nguyễn Nhược Pháp, ảo não như Huy Cận,
quê mùa như Nguyễn Bính, kì dị như Chế Lan Viên và thiết tha, rạo rực,
băn khoăn như Xuân Diệu”
2. Sự thống nhất và ổn định (trong cách nhìn, trong hệ thống hình tượng,
trong cách phương tiện biểu hiện nghệ thuật…)
- Phong cách đòi hỏi thống nhất trong sự đa dạng; thống nhất mà vẫn cần
phải bổ sung, phát triển.
- Phong cách nghệ thuật của nhà văn, vì vậy mà không thể đơn điệu, không
phải là cái gì nhất thành bất biến mà cần phải được bổ sung những nét
mới, tự làm mới mình, trong từng thời kì, qua mỗi tác phẩm. Nhà văn có
phong cách không được lặp lại người và cũng không được lặp lại chính mình.
3. Phẩm chất thẩm mĩ và tính nghệ thuật cao, phải hay và hấp dẫn.
- Phong cách cá nhân của nhà văn, dẫu có độc đáo, có sáng tạo, có đổi mới
thế nào cũng không thể ra ngoài quy luật cơ bản của “cái đẹp”, “cái chân”,
“cái thiện”, dẫu quan niệm và “cái chân”, “cái thiện”, “cái mỹ” cũng thay đổi, mỗi thời mỗi khác.
4. Mang dấu ấn của dân tộc và thời đại.
- Phong cách nghệ thuật là căn cước công dân của người nghệ sĩ.
Nhà văn Pháp Voltaire từng nói: “ Cũng giống như từ gương mặt, ngôn ngữ,
hành động cụ thể có thể nhận ta quốc tịch của con người, thì cũng có thể
từ phong cách sáng tác có thể nhận ra một số là người Ý, người Pháp,
người Anh hay người Tây Ban Nha một cách dễ dàng.”
- Phong cách không chỉ có tính dân tộc mà còn có tính thời đại nữa. Bởi vì
tác phẩm văn học, xét đến cùng là con đẻ của thời đại. Không có nhà văn
nào hoàn toàn thoát ly được thời đại mình đang sống. Như Tô Hoài từng
tâm niệm: “Mỗi trang văn đều soi bóng thời đại mà nó ra đời.”
Nguyễn Minh Châu quan niệm: “ Nhà văn phải là một thứ côn trùng lấy cái
râu mà thăm dò không khí thời đại. Nhưng nhà văn muốn có tầm cỡ thời
đại thì phải ngụp sâu vào dân tộc mình, nhân dân mình.” Trang 2
TÀI LIỆU GIVE AWAY BACK TO SCHOOL
5. Được thể hiện ở nhiều phương diện, nhiều yếu tố từ nội dung đến hình
thức của toàn bộ sáng tác.
- Yếu tố nội dung: lựa chọn đề tài, xác định chủ đề, thể hiện hình ảnh, xây
dựng nhân vật, cốt truyện,…
+, Cách lựa chọn đề tài đã cho thấy cái nét riêng của người nghệ sĩ. Mỗi
nhà văn có một sự kết dính riêng với một vùng đề tài nào đó. ●
Vũ Trọng Phụng ném niềm căm uất khôn nguôi vào xã hội thượng
lưu “chó đểu” khốn nạn. ●
Nam Cao trăn trở với mảng đề tài về người nông dân, người tri thức
trong hoàn cảnh sống phi nhân tính. ●
Xuân Diệu tha thiết với tình yiu bởi “tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại” ●
Chế Lan Viin chọn một cỗ xe du hành vào quá khứ. ●
Tô Hoài lại viết rất giỏi về phong tục của người dân lao động miền núi. ●
Thạch Lam thường viết về những người phụ nữ bình dân xuất hiện
với những vẻ đẹp tâm hồn, lối sống nên có của một người phụ nữ:
yêu thương, giàu đức hi sinh, tần tảo, chịu thương chịu khó.
+, Cách xử lý đề tài: Càng cày xới trên một mảnh đất hiện thực; mỗi nhà
văn đem tới cách nhìn riêng, cách cảm thụ, khám phá riêng
VD: Cùng viết về đề tài “miếng ăn” ●
Nguyễn Tuân: nâng lên tầm văn hóa. ●
Ngô Tất Tố: tiếng kêu cứu đói. ●
Nam Cao: tiếng kiu cứu lấy nhân cách, nhân phẩm con người.
- Phương thức biểu hiện: sử dụng ngôn từ, tổ chức kết cấu, thể loại, cách
kể chuyện, miiu tả ngoại hình, bộc lộ nội tâm,…
+, Phương thức biểu hiện độc đáo, mới mẻ giúp phân biệt giữa nhà văn này
với nhà văn khác đó chính là giọng điệu. Giọng điệu là thái độ, tình cảm,
lập trường tư tưởng đạo đức của nhà văn đối với hiện tượng được miêu tả
thể hiện trong lời văn quy định cách xưng hô, gọi tên, dùng từ, sắc điệu
tình cảm, cách cảm thụ xa gần, thành kính ruỗng rã, thân sơ,. .
+, Giọng điệu thể hiện lập trường xã hội, thái độ thị hiếu thẩm mỹ về thế
giới chủ quan qua hệ thống lời văn nghệ thuật. Đồng thời, giọng điếu gắn
liền với tình điệu, với hơi văn, với mạch văn, giọng văn, cái giai điệu, cái
“hồn” chi phối toàn bộ tác phẩm và đây chính là yếu tố phân biệt rõ ràng giữa các nhà văn. Trang 3
TÀI LIỆU GIVE AWAY BACK TO SCHOOL VD: ●
Nam Cao: trăn trở, dằn vặt. ●
Nguyin Hồng: cảm thông, sẻ chia thống thiết. ●
Xuân Diệu: nồng nàn đắm say, lo âu, buồn chán ●
Nguyễn Bính: qui mùa, ảo não và bi phẫn ●
Vũ Trọng Phụng: trào phúng, chua cay
=> Các phương tiện, biểu hiện trên không tồn tại một cách độc lập mà xuyên thấm vào nhau
→ Có bao nhiêu yếu tố trong tác phẩm, từ nội dung đến hình thức, thì có
bấy nhiêu yếu tố, phương diện biểu hiện phong cách nghệ thuật của nhà
văn. Chúng được tồn tại như một chỉnh thể, có tính hệ thống.
6. Phụ thuộc vào sự tiếp nhận, “tầm đón đợi” của mỗi thời đại, của từng
chủ thể tiếp nhận.
- “Một nghìn bạn đọc, thì có một nghìn Hamlet.”
- Nguyễn Du chỉ sáng tác nên một Thuý Kiều, nhưng lại có hàng nghìn,
hàng vạn nàng Kiều lung linh những vẻ đẹp khác nhau trong tâm hồn mỗi người. III.
Cội nguồn phong cách nghệ thuật nhà văn.
1. Tuổi thơ, thời kì niên thiếu - Học vấn, tâm hồn
- Gia đình, quê hương: Đó là những miền đất hứa mà nhà văn đã từng lớn lên,
trưởng thành, sinh sống, lập nghiệp. Có thể nói, quê hương góp phần quan
trọng trong việc hình thành nên một cá tính, gieo mầm một phong cách
cầm bút của người nghệ sĩ, nó là cái bình chứa đựng những kỉ niệm, vốn
sống, vốn văn hóa, truyền thống, bản sắc cội nguồn, những gì là thân thuộc,
gốc gác dường như cũng đều bắt nguồn từ con sông quê hương của nhà văn mà ra.
- Nguyễn Công Hoan viết trong “Đời viết văn của tôi”: “Nếu tờ giấy trắng
được nhuộm màu nào đầu tiên thì cái màu ấy là nền, nó rõ mãi và bền mãi.
Thì trong đời người ta, những điều mắt thấy tai nghe được nhớ lâu nhất,
ảnh hưởng sâu nhất, tạo cho người một nền tảng về tư tưởng đối với sự
việc, một khả năng làm cái gì sau này, cũng là ở trong thời kỳ niên thiếu, óc
còn ngây thơ, trong trắng… Óc thiếu niên vẫn được ví như tờ giấy trắng…” Trang 4
TÀI LIỆU GIVE AWAY BACK TO SCHOOL
VD: Nhà thơ Tố Hữu: Vốn là người con của xứ Huế mộng mơ, mảnh “Đất
Thần Kinh” chuộng thơ ca, lưu giữ những nét văn hóa cổ truyền của dân
tộc Việt Nam đã bồi dưỡng nên một tâm hồn thơ ca Việt Nam đầy tài năng.
Cha ông là một nhà nho nghèo, không đỗ đạt và phải kiếm sống rất chật
vật nhưng lại thích thơ, thích sưu tập ca dao tục ngữ. Ông đã dạy Tố Hữu
làm thơ cổ. Mẹ ông cũng là con của một nhà nho nghèo nhưng thuộc
nhiều ca dao dân ca Huế và rất yêu thương con. Cha mẹ đã góp phần nuôi
dưỡng tâm hồn thơ Tố Hữu.
+, Là nhà thơ chính trị hàng đầu của nền thơ ca Cách Mạng Việt Nam
+, Là nhà thơ của lẽ sống, tình cảm, niềm vui lớn của con người cách mạng Việt Nam +, Đậm đà chất sử thi
+, Giọng điệu ngọt ngào, đằm thắm
+, Đậm đà tính dân tộc trong hình thức thể hiện 2. Cá tính
- Phong cách là vấn đề của cá tính, của “sáng kiến cá nhân, sở thích cá
nhân”. Cá tính sáng tạo là sự hợp thành của các yếu tố: thế giới quan, tâm
lí, khí chất, cá tính sinh hoạt,. . của nhà văn đó. Như Lênin đã nói: “Phong
cách chính là con người” hay Hàn Mặc Tử cũng từng viết: “Người thơ phong vận như thơ ấy:
- Cần phân biệt cá tính con người nhà văn ở ngoài đời với cá tính của ông
ta được thể hiện trong các sáng tác văn học; cá tính của nhà văn ở ngoài
đời chỉ là cơ sở, là tiền đề tạo nên phong cách cá nhân của ông ta mà thôi.
3. Điểm nhìn nghệ thuật
- Phong cách chính là vấn đề cái nhìn:
+ Cái nhìn là quan niệm, nguyên cắt nghĩa về thế giới và con người thể
hiện góc nhìn riêng, tầm nhìn của nhà văn về chiều sâu triết lý của
tác phẩm. Cái nhìn là hình thức bên trong của tác phẩm văn học, là
“hệ quy chiếu ẩn chìm” của hình thức nghệ thuật trong sáng tác của
những người nghệ sĩ thực thụ.
+ Cái nhìn của nhà văn bao giờ cũng mang tính độc đáo, mới mẻ mà
người bình thường không thể khám phá, nhìn nhận ra được.
+ Cái nhìn thể hiện thái độ của nhà văn, thái độ ấy biểu hiện một cách
sâu sắc, mạnh mẽ: yêu, ghét, vui, buồn, căm giận, trách móc,.. Trang 5
TÀI LIỆU GIVE AWAY BACK TO SCHOOL
- Một nhà văn chân chính luôn phải đối thoại với điểm nhìn của mình, anh
ta phải không ngừng trả lời câu hỏi: Điểm nhìn đó mang lại những vấn đề
gì? Điểm nhìn đó thể hiện bản chất gì của đời sống? Điểm nhìn đó mang lại
những cách nghĩ mới nào?
VD: Với Lỗ Tấn trước kia ông quan niệm rằng mình cần phải trở thành một
bác sĩ để cứu giúp nhân dân nhưng sau khi làm bác sĩ thì ông lại nhận ra
nếu chỉ cứu chữa họ về thể xác mà đời sống tâm hồn mục nát, thối rữa thì
chẳng có ý nghĩa gì cả, vì vậy ông quyết định cầm bút trở thành một nhà văn.
=> Cái nhìn nghệ thuật về thế giới quan và con người là yếu tố hạt nhân,
cốt lõi, bản chất, then chốt và cốt tử của phong cách nghệ thuật của nhà văn.
- Quan niệm về thế giới và con người qua “điểm nhìn nghệ thuật” của nhà
văn chi phối cảm hứng sáng tác và hệ thống nhân vật trong tác phẩm.
VD: Nhà văn Vũ Trọng Phụng nhìn đời qua con mắt được đeo bởi một “cặp
kính râm” vì vậy, ông nhìn cuộc đời với toàn điều “vô nghĩa lý”, “khốn nạn”,
“chó đểu”, nhiều lúc lại rất đỗi “dâm tục” -> cảm hứng sáng tác thường là
tiếng nói phê phán mãnh liệt, căm phẫn khôn nguôi -> nhân vật xây dựng:
thường là nhân vật phản diện, nhân vật tha hóa, nhân vật đám đông.
- Cá tính sáng tạo của nhà văn trong nghệ thuật biểu hiện tập trung ở cái
nhìn nghệ thuật độc đáo, ở cách cảm nghĩ riêng của nhà văn, có khả năng
đề xuất những nguyên tắc, biện pháp nghệ thuật cũng như tạo nên ngôn
ngữ nghệ thuật riêng, mới mẻ trong việc biểu hiện tư tưởng riêng và nội
dung mới của đời sống.
Nam Cao: “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo
một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào
sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo những cái gì chưa có.”
Xuân Diệu: “Anh phải tìm ra những khía cạnh mà chưa ai thấy được. Anh
phải tìm ra những cách rất mới để diễn tả những cái thông thường mà mọi
người đã thấy. Nghệ sĩ phải diễn đạt thực tại thế nào để cho chân tướng nó lồ lộ, trẻ mãi.” IV.
Những nhận định về phong cách văn học.
“Thế giới được tạo lập không phải một lần, mà mỗi lần người nghệ sĩ độc
đáo xuất hiện thì lại một lần thế giới được tạo lập.” (Maxen Prut) Trang 6
TÀI LIỆU GIVE AWAY BACK TO SCHOOL
“Mỗi công dân đều có một dạng vân tay
Mỗi nhà thơ thứ thiệt có một dạng vân chữ Không trộn lẫn”
(Lê Đạt - “Vân chữ”)
“Mỗi tác phẩm nghệ thuật phải là một phát minh về hình thức và khám phá
mới về nội dung.” (Li ô nít Li ô nốp)
“Trong sáng tạo nghệ thuật, anh sẽ chìm nổi vô tăm tích nếu không chắp
lấy cho mình một ngọn đèn riêng.” (Chu Văn Sơn)
“Mỗi chữ phải là hạt ngọc buông xuống trang bản thảo. Hạt ngọc mới nhất
của mình tìm được do phong cách riêng của mình mà có.” (Tô Hoài)
“Nghệ thuật là lĩnh vực của cái độc đáo vì vậy nó đòi hỏi người sáng tác
phải có phong cách nổi bật, tức là có một nét gì đó rất riêng, mới lạ thể
hiện trong tác phẩm của mình” (SGK Ngữ Văn 12)
“Tôi quan niệm đã viết văn phải cố viết cho hay và viết đúng cái tạng riêng
của mình. Văn chương cần có sự độc đáo hơn bất kỳ lĩnh vực nào khác” Trang 7
Document Outline

• I.Khái niệm phong cách nghệ thuật (Phong cách văn họ
• II.Đặc trưng cơ bản của phong cách nghệ thuật nhà văn
• III.Cội nguồn phong cách nghệ thuật nhà văn.
• IV.Những nhận định về phong cách văn học.