Phương pháp phân tích một bài thơ, đoạn thơ để đạt điểm cao
1. Những lưu ý khi phân tích thơ
Phân tích thơ là phân tích những từ ngữ, hình ảnh, nhịp điệu, giọng điệu, biện pháp tu từ... được
sử dụng trong bài thơ để từ đó làm nổi bật những tư tưởng, tình cảm mà tác giả muốn gửi gắm qua tác phẩm.
Phương pháp phân tích hoặc cảm nhận giúp cho người đọc nhận ra cái hay, cái đẹp, cái đặc sắc
về nội dung, nghệ thuật của bài thơ đó. Đồng thời thấy được tài năng, sự sáng tạo, độc đáo của
tác giả trong việc lựa chọn những hình ảnh, từ ngữ có thể miêu tả một cách chính xác và sâu sắc
những tư tưởng, tình cảm mà họ muốn gửi gắm.
Vì vậy việc phân tích thơ cần lưu ý một số điều: - Cuộc đời tác giả
- Hoàn cảnh ra đời của bài thơ: sáng tác năm nào, gắn với sự kiện lịch sử gì nổi bật
- Thể thơ: lục bát, thất ngôn bát cú, tự do, thơ 5 chữ,...
- Hình ảnh thơ: Ví dụ như hình ảnh người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp – Mĩ trong
“Đồng chí”, “Bài thơ về tiểu đội xe không kính, hình ảnh người bà trong “Bếp lửa”. - Chi tiết thơ
- Giọng điệu: gồm có giọng hào hùng, nhẹ nhàng, xót thương, bi lụy, triết lý… - Vần (nhịp) thơ.
- Ngôn ngữ thơ: gồm có ngôn ngữ bình dân, ngôn ngữ bác học, ngôn ngữ được sử dụng trong bài
thơ (từ láy, câu đặc biệt, thành ngữ, tục ngữ, dấu ?, dấu !... => tất cả đều có dụng ý của tác giả).
- Bố cục: Đây là phần quan trọng nhất để các em tìm ý cho bài cảm nhận của mình. Có thể chia
theo khổ, chia theo đoạn, câu...
Tất cả các đặc điểm trên ở tác phẩm nào cũng có những mức độ đậm nhạt của các đặc điểm này
trong mỗi tác phẩm là khác nhau. Thêm vào đó, các em cần chú ý dựa vào đề bài yêu cầu gì để
lựa chọn các đặc điểm trên cho phù hợp theo sở trường và khả năng của mình.
2. Kiến thức cần có trước khi làm bài
- Kiến thức về tác giả
 Tên, bút danh, năm sinh, năm mất, gia đinh,...
 Xã hội mà tác giả sống và sáng tác
 Khuynh hướng sáng tác, chủ đề sáng tác
 Các tác phẩm tiêu biểu
- Nắm chắc bài thơ (ghi nhớ thơ giúp việc phân tích thơ dễ dàng hơn)
- Nội dung chính của tác phẩm
- Nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm
- Một số tác giả, tác phẩm cùng chủ đề để so sánh đối chiếu (nếu có)
=> Tất cả các kiến thức này các em đã được trang bị ở trường thông qua tiết học dưới sự dẫn dắt
của giáo viên. Lưu ý các em một điều lượng kiến thức này rất quan trọng, mỗi giáo viên sẽ hệ
thống kiến thức bài học theo một cách riêng nhưng nhìn chung kiến thức là giống nhau ở mỗi tác phẩm.
3. Phương pháp phân tích thơ
3.1. Bước 1: Tìm hiểu đề bài (Xác định yêu cầu đề bài)
- Xác định yêu cầu đề bài là bước đầu tiên cũng là bước quan trọng không thể bỏ qua khi làm bài
phân tích bài thơ, đoạn thơ cũng như với tất cả các dạng bài tập làm văn khác.
- Khi phân tích bài thơ, đoạn thơ các em cần đọc kĩ để xác định yêu cầu của đề bài (Bài thơ ấy là
bài thơ nào? Tác giả, hoàn cảnh sáng tác bài thơ, Đối tượng cần phân tích). Khi đã xác định được
yêu cầu của đề bài, việc phân tích, triển khai nội dung bài viết của các em cũng được tập trung,
bám sát đề và dễ "ăn" điểm hơn. Ví dụ:
Đề bài: Phân tích vẻ đẹp thiên nhiên trong bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu
- Qua tìm hiểu đề bài ta có thể xác định:
+ Bài thơ cần phân tích: Vội vàng + Tác giả: Xuân Diệu
+ Đối tượng cần phân tích: Vẻ đẹp thiên nhiên trong bài thơ
3.2. Bước 2: Lập dàn ý cho bài phân tích
Việc lập dàn ý cho bài phân tích không chỉ giúp các em ghi lại những ý tưởng, nội dung cho bài
phân tích mà còn hỗ trợ trực tiếp cho quá trình viết bài. Dựa vào dàn ý đã xây dựng, các em có
thể triển khai bài phân tích theo đúng dự kiến/ý tưởng ban đầu; Đảm bảo tính mạch lạc, thống
nhất của bài viết, tránh bỏ sót những nội dung quan trọng.
- Các em có thể xây dựng dàn ý dựa trên cấu trúc 3 phần:
+ Mở bài: Giới thiệu về đối tượng cần phân tích (Có thể giới thiệu trực tiếp hoặc gián tiếp).
+ Thân bài: Triển khai nội dung bài phân tích.
+ Kết bài: Đánh giá bài thơ, đoạn thơ hoặc trình bày khái quát cảm nhận về bài thơ, đoạn thơ ấy.
3.3. Bước 3: Bắt tay vào quá trình phân tích bài thơ, đoạn thơ
- Đọc lại bài thơ, đoạn thơ:
Đọc lại bài thơ, đoạn thơ để tái hiện kiến thức, khơi dậy cảm hứng cho bài phân tích. Những cảm
nhận về hình ảnh, chi tiết đặc sắc trong bài thơ sẽ là tư liệu, nguồn cảm hứng quan trọng cho các em khi phân tích.
Ví dụ: Phân tích vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên trong bài thơ Vội vàng, các em có thể tái hiện kiến
thức, khơi dậy cảm nhận về bức tranh sự sống dạt dào, đẹp đẽ qua khổ thơ:
"Của ong bướm này đây tuần tháng mật
Này đây hoa của đồng nội xanh rì;
Này đây lá của cành tơ phơ phất;
Của yến anh này đây khúc tình si.
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi;
Mỗi sáng sớm, thần vui hằng gõ cửa;
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần"
- Phân tích chi tiết từng câu thơ, ý thơ:
Đi sâu phân tích từng câu thơ, ý thơ, tìm ra nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trong câu thơ
ấy giúp cho bài phân tích được chi tiết, sâu sắc hơn. Khi phân tích một bài thơ dài, các em có thể
phân tích theo khổ thơ, sau khi khái quát nội dung của khổ thơ ấy, các em có thể lựa chọn một
vài câu thơ đặc sắc hoặc ấn tượng nhất trong cảm nhận của mình để phân tích. Đối với đoạn thơ,
các em có thể chia tách thành từng ý nhỏ, có thể theo câu thơ hoặc theo nội dung của đoạn thơ.
Phân tích bài thơ các em cũng có thể dựa vào cấu trúc của thể thơ. Chẳng hạn thơ tứ tuyệt có cấu
trúc: Khai-thừa-chuyển-hợp; thể thơ thất ngôn bát cú có thể phân tích theo 2 cặp câu.
- Đưa ra nhận định, đánh giá bài thơ:
Nhận định, đánh giá ý chính của bài thơ cũng là một bước quan trọng giúp cho bài viết được chặt
chẽ, logic, mạch lạc hơn. Chẳng hạn trước khi chuyển sang phân tích hai câu thơ cuối, các em
cần chốt lại nội dung, ý chinh của 2 câu thơ đầu.
Các em có thể thực hiện đánh giá theo 3 bước sau:
+ B1: Đánh giá đoạn thơ ấy hay hoặc dở ở chỗ nào(nếu hay thì nó xúc động ở tình cảm, tư tưởng gì?)
+ B2: Vì sao (Cái hay, cái độc đáo được toát nên bởi nội dung như thế nào, nhờ những phương diện nghệ thuật nào?)
+ B3: Tác dụng: Khẳng định vai trò đóng góp của đoạn thơ đối với sự thành công của tác phẩm,
tác giả, đối với nền văn học dân tộc, đối với cuộc sống... (Tùy từng trường hợp cụ thể)
4. Các bước phân tích một bài thơ, đoạn thơ, câu thơ 4.1. Mở bài
Trong phần mở bài cần đề cập:
- Giới thiệu qua về tác giả.
- Giới thiệu nội dung chính của tác phẩm.
- Nội dung ý nghĩa của đoạn, câu thơ các em chuẩn bị phân tích (nếu đề cho ra đoạn, câu thơ)
- Bắt vào phần đề bài yêu cầu.
Lưu ý: Phần mở bài cần tự nhiên, đủ nội dung và sáng tạo, có thể trích dẫn những thơ, câu văn
nghị luận phù hợp để dẫn dắt tốt hơn. 4.2. Thân bài
Để khắc phục việc "diễn xuôi" thơ trong phần này, có thể lập dàn ý theo cách:
- Đoạn đầu tiên của thân bài các em nên trình bày khái quát nội dung nghệ thuật của cả tác phẩm,
đặc biệt là các đề chỉ yêu cầu phân tích đoạn, câu thơ.
- Đưa các nội dung chính của bài thơ, đoạn thơ thành các luận điểm lớn, nếu đề yêu cầu cảm
nhận đoạn thơ, câu thơ, thì các em chia nhỏ các nội dung có trong đoạn, trong câu, biến chúng
thành các luận điểm lớn đề đi sâu cảm nhận.
- Mỗi đoạn văn các em nên viết theo cách diễn dịch hoặc quy nạp, nhớ trình bày rõ câu chốt, câu
diễn giải, câu dẫn chứng, câu khái quát nội dung đoạn các em vừa phải khái quát được nội dung
đoạn mình vừa viết, vừa phải liên hệ được với nội dung mà đề yêu cầu, mỗi khi chuyển đoạn mới
phải có liên kết đoạn.
- Phần thân bài các em cần triển khai khoảng bốn đến 5 đoạn, dựa vào khả năng viết của mình,
nhào nặn những nội dung cơ bản trong mỗi đoạn thành sản phẩm mang đậm cái tôi của chính mình trong bài viết. 4.3. Kết bài
- Khái quát được nội dung đề yêu cầu.
- Từ những gì đã cảm nhận em rút ra được bài học rút ra cho bản thân hoặc liên hệ với cuộc sống.