Soạn bài Ôn tập học kì 1 | Ngữ văn 8 Bài 5: Nghị
luận xã hội sách Cánh Diều
1. Đọc hiểu văn bản
Câu 1 (trang 132, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Các thể loại và kiểu văn bản đã học trong sách Ngữ văn 8, tập một là những thể loại
và kiểu văn bản nào? Nêu một số tên văn bản cụ thể của mỗi thể loại và kiểu văn bản đó. Hướng dẫn trả lời: - Văn bản văn học:
+ Truyện ngắn: Tôi đi học, Gió lạnh đầu mùa, Người mẹ vườn cau
+ Thơ: Nắng mới, Nếu mai em về Chiêm Hóa, Đường về quê mẹ
+ Hài kịch và truyện cười: Đổi tên cho xã, Cái kính, Ông Giuốc - đanh mặc lễ phục, Thi nói khoác
- Văn bản nghị luận:
+ Hịch: Hịch tướng sĩ
+ Cáo: Nước Đại Việt ta
+ Báo chí: Nước Việt Nam ta nhỏ hay không nhỏ?
- Văn bản thông tin: Văn bản giải thích một hiện tượng tự nhiên: Sao Băng, Nước
biển dâng: bài toán khó cần giải trong thế kỉ XXI, Lũ lụt là gì? Nguyên nhân và tác hại
Câu 2 (trang 132, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nội dung khái quát bao trùm toàn bộ các văn bản truyện ở Bài 1 trong sách Ngữ văn
8, tập một là gì? Nêu nhận xét về đặc điểm hình thức thể loại nổi bật của các văn
bản đó và những điểm cần lưu ý về cách đọc hiểu. Hướng dẫn trả lời:
- Nội dung khái quát bao trùm toàn bộ các văn bản truyện ở Bài 1: viết về câu
chuyện giản dị, đời thường, giàu tính triết lí.
- Nhận xét về đặc điểm hình thức thể loại nổi bật của các văn bản đó và những điểm
cần lưu ý về cách đọc hiểu:
+ Truyện ngắn là thể loại cỡ nhỏ của tác phẩm văn xuôi hư cấu, thường phản ánh
một “khoảnh khắc”, một tình huống độc đáo, một sự kiện gây ấn tượng mạnh, có ý
nghĩa nhất trong cuộc đời nhân vật. Kết cấu truyện ngắn không chia thành nhiều
tuyến. Bút pháp trần thuật thường là chấm phá. Yếu tố quan trọng nhất của truyện
ngắn là những chi tiết cô đúc, lối hành văn mang nhiều hàm ý. Có truyện ngắn khai
thác cốt truyện kì lạ, lại có truyện ngắn viết về câu chuyện giản dị, đời thường; có
truyện ngắn giàu tính triết lí, trào phúng, châm biếm, hài hước, lại có truyện ngắn rất giàu chất thơ.
+ Khi đọc văn bản, độc giả phải tưởng tượng để cảm nhận được tất cả những hình
ảnh, màu sắc, âm thanh, hình khối,... của một sự vật, sự việc, con người, cảnh
sắc,... được tác giả miêu tả trong tác phẩm một cách chân thật.
Câu 3 (trang 132, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nhận xét về nội dung (đề tài, chủ đề, cảm xúc,...) của các văn bản thơ (sáu chữ, bảy
chữ) trong Bài 2 và nêu một số điểm cần lưu ý về cách đọc thể thơ này. Hướng dẫn trả lời:
- Nhận xét về nội dung (đề tài, chủ đề, cảm xúc,...) của các văn bản thơ (sáu chữ,
bảy chữ) trong Bài 2: Các văn bản là những dòng thơ hoài niệm về quá khứ về quê
hương, gia đình qua đó thể hiện nỗi nhớ quê hương, gia đình của tác giả.
- Nêu một số điểm cần lưu ý về cách đọc thể thơ:
+ Thơ sáu chữ là thể thơ mỗi dòng có sáu chữ. Các dòng thơ trong bài thường ngắt
nhịp 2/2/2, 2/4 hoặc 4/2, có khi ngắt nhịp 3/3
+ Thơ bảy chữ là thể thơ mỗi dòng có bảy chữ. Các dòng trong bài thơ thường ngắt
nhịp 4/3, cũng có khi ngắt nhịp 3/4. Cách ngắt nhịp còn phụ thuộc vào nghĩa của câu thơ, dòng thơ.
+ Bài thơ 6 chữ hoặc 7 chữ thường có nhiều vần. Vần thường là vần chân hoặc vần cách.
Câu 4 (trang 132, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Đề tài và chủ đề chung của các văn bản thông tin ở Bài 3 có gì đặc sắc? Nêu ý
nghĩa của các văn bản này. Cần lưu ý những gì về cách đọc các văn bản thông tin trong Bài 3? Hướng dẫn trả lời:
Đề tài và chủ đề chung của các văn bản thông tin ở Bài 3 là giải thích một hiện
tượng tự nhiên. Văn bản trả lời các câu hỏi: Hiện tượng đó là gì? Tại sao có hiện
tượng đó? Chúng có lợi hay có hại như thế nào? Cần làm gì để tận dụng lợi ích và
khắc phục ảnh hưởng xấu của chúng?... Văn bản tập trung nêu lên và trả lời các
câu hỏi ấy bằng những kiến thức có cơ sở khoa học là văn bản giải thích một hiện tượng tự nhiên.
Khi các văn bản thông tin, cần chú ý nội dung ý tưởng và hướng triển khai thông tin
theo một cách hoặc kết hợp những cách khác nhau như: trình bày theo trật tự thời
gian, quan hệ nguyên nhân – kết quả, mức độ quan trọng hay phân loại đối tượng.
Câu 5 (trang 132, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nêu nội dung chính của các văn bản hài kịch và truyện cười trong Bài 4, từ đó nhận
xét và phân tích ý nghĩa tiếng cười được thể hiện trong các văn bản này. Hướng dẫn trả lời:
Nội dung chính của các văn bản hài kịch và truyện cười trong Bài 4 xoay quanh
những xung đột giữa cái xấu (cái thấp hèn) với cái tốt (cái đẹp, cái cao cả). xung đột
trong vở hài kịch Bệnh sĩ của Lưu Quang Vũ là mâu thuẫn giữa sự chân thực, thật
thà với bệnh giả dối, ảo tưởng. Nhưng cũng có khi xung đột là mâu thuẫn giữa cái
xấu với cái xấu, ví dụ: mâu thuẫn giữa sự dốt nát của ông Giuốc-đanh (Jourdain) và
sự mưu mô lừa lọc của gã phó may trong vở Trưởng giả học làm sang của Mô-li-e.
Tiếng cười trong các văn bản là tiếng cười để châm biếm, đả kích, phê phán những
thói hư tật xấu, cái lố bịch, lỗi thời, trong đời sống. Tiếng cười đó được tạo ra bởi
các mâu thuẫn (xung đột), nhân vật, hành động, lời thoại,... và một số thủ pháp trào
phúng tiêu biểu. Hài kịch thường phân biệt với bi kịch.
Câu 6 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Các văn bản trong Bài 5 có chung nội dung gì? Cần lưu ý những gì về cách đọc các văn bản này? Hướng dẫn trả lời:
Các văn bản trong Bài 5 có chung nội dung chung là văn bản nghị luận xã hội thời kì
trung đại. Khi đọc các văn bản nghị luận cần xác định được các luận đề bao trùm bài
viết, các luận điểm, luận cứ, ý kiến đánh giá của người viết cùng các dẫn chứng chứng minh.
Câu 7 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nhìn chung, tất cả các văn bản trong sách Ngữ văn 8, tập một đều có nội dung gần
gũi, sâu sắc và thiết thực đối với đời sống hiện nay. Em hãy phân tích và làm sáng
tỏ nhận xét đó thông qua một số ví dụ cụ thể. Hướng dẫn trả lời:
Sách Ngữ Văn 8 tập một giúp cho chúng ta hiểu và cảm nhận được tình cảm gia
đình, quê hương ấm áp qua những câu chuyện đời thường gần gũi thân quen. Ở bài
một là vườn cau của mẹ kể lại những kỉ niệm của nhân vật tôi về người bà. Bài hai
là các bài thơ như Đường về quê mẹ với kí ức của người còn về người mẹ và
những lần cùng mẹ về quê nhận họ. Bên cạnh đó cuốn sách còn cũng cấp cho
chúng ta kho tàng kiến thức về các hiện tượng tự nhiên, các vấn đề xã hội thông
qua các bài thuyết minh và nghị luận. Ví dụ như văn bản Sao băng cung cấp cho
học sinh những thông tin về hiện tượng Sao băng, văn bản Hịch tướng sĩ nghị luận
về vấn đề đề xã hội thời trung đại. Nhìn chung, tất cả các văn bản trong sách Ngữ
văn 8, tập một đều có nội dung gần gũi, sâu sắc và thiết thực đối với đời sống hiện nay. 2. Viết
Câu 8 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Các dạng văn bản cụ thể được luyện viết trong sách Ngữ văn 8, tập một thuộc
những kiểu văn bản nào? Chỉ ra mối quan hệ giữa phần viết và phần đọc hiểu của mỗi bài học.
Hướng dẫn trả lời:
- Các dạng văn bản cụ thể được luyện viết trong sách Ngữ văn 8, tập một thuộc những kiểu văn bản
+ Bài 1: Kể lại một chuyến đi hoặc một hoạt động xã hội
+ Bài 2: Viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ sau khi đọc một bài thơ sáu chữ, bảy chữ
+ Bài 3: Viết văn bản thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên
+ Bài 4: Nghị luận về một vấn đề của đời sống
+ Bài 5: Nghị luận về một vấn đề của đời sống
- Giữa phần viết và phần đọc hiểu của mỗi bài học có quan hệ mật thiết với nhau.
Mỗi bài viết đều có cùng chủ đề hoặc cùng kiểu văn bản với các văn bản đọc hiểu.
Câu 9 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nêu yêu cầu và tác dụng của việc tập làm thơ sáu chữ, bảy chữ. Hướng dẫn trả lời:
Yêu cầu của việc tập làm thơ sáu chữ, bảy chữ: Khi tập làm thơ, cần chú ý xác định
rõ đề tài (viết về ai, về điều gì) và cảm xúc, suy nghĩ,... của bản thân về điều mình
định viết; chú ý đảm bảo số chữ trong mỗi dòng thơ và cách gieo vần của bài thơ đã
nêu trong phần Kiến thức ngữ văn.
Tác dụng của việc tập làm thơ sáu chữ, bảy chữ là giúp học sinh hiểu hơn và nắm
bắt được các bước cơ bản làm thơ.
Câu 10 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập một hướng dẫn em rèn luyện những kĩ năng viết
nào? Phân tích ý nghĩa và tác dụng của các kĩ năng ấy. Hướng dẫn trả lời:
Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập một hướng dẫn em rèn luyện những kĩ năng viết:
Viết văn ghi lại kỉ niệm, cảm nhận về một bài thơ, thuyết minh về một hiện tượng tự
nhiên, nghị luận về một vấn đề trong xã hội.
=> Các kỹ năng ấy giúp học sinh biết cách làm văn khi gặp các dạng đề bài này. Biết
cách nhìn nhận và phân tích vấn đề theo các hướng khác nhau.
Câu 11 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Các nội dung và yêu cầu của phần viết trong sách Ngữ văn 8, tập một có gì mới so với sách Ngữ văn 7? Hướng dẫn trả lời:
- Trong sách Ngữ văn 7 rèn luyện cho các em viết các kiểu văn bản:
+ Tự sự: Kể lại sự việc có thật liên quan đến nhân vật hoặc sự kiện lịch sử, có sử
dụng các yếu tố miêu tả.
+ Biểu cảm: Bước đầu biết làm thơ bốn chữ, năm chữ; viết đoạn văn ghi lại cảm xúc
sau khi đọc một bài thơ. Biểu cảm về con người hoặc sự việc.
+ Nghị luận: Nghị luận về một vấn đề trong đời sống (nghị luận xã hội) và phân tích
đặc điểm nhân vật (nghị luận văn học)
+ Thuyết minh: Thuyết minh về quy tắc, luật lệ trong một hoạt động hay trò chơi.
+ Nhật dụng: Viết bản tường trình.
- Sách Ngữ văn 8 rèn luyện cho các em viết các kiểu văn bản:
Kiểu văn Nội dung cụ thể bản Tự sự
Kể lại một chuyến đi hay một hoạt động xã hội, có dùng yếu tố miêu tả, biểu cảm. Biểu cảm
Bước đầu biết làm một bài thơ sáu chữ, bảy chữ. Viết đoạn văn ghi
lại cảm nghĩ về một bài thơ sáu chữ, bảy chữ.
Nghị luận Viết bài nghị luận về một vấn đề của đời sống (nghị luận xã hội) và
bài phân tích một tác phẩm văn học (nghị luận văn học). Thuyết
Giải thích một hiện tượng tự nhiên hoặc giới thiệu một cuốn sách. minh
Nhật dụng Kiến nghị về một vấn đề đời sống. 3. Nói và nghe
Câu 12 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nêu những nội dung chính được rèn luyện về kỹ năng nói và nghe trong sách Ngữ
văn 8, tập một. Xác định trọng tâm phần nói và nghe của mỗi bài học. Hướng dẫn trả lời:
- Những nội dung chính được rèn luyện về kỹ năng nói và nghe trong sách Ngữ văn 8, tập một:
+ Trình bày ý kiến về một vấn đề xã hội.
+ Thảo luận ý kiến về một vấn đề trong đời sống
+ Tóm tắt nội dung thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên
+ Thảo luận ý kiến về một hiện tượng trong đời sống
+ Nghe và tóm tắt nội dung thuyết trình về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm văn học.
- Trọng tâm phần nói và nghe: Thực hành, chú ý 3 yếu tố: nội dung, kĩ năng và thái
độ, tình cảm khi nói – nghe.
Câu 13 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nội dung rèn luyện kĩ năng nói và nghe liên quan với nội dung đọc hiểu và viết trong
mỗi bài học như thế nào? Phân tích một số ví dụ ở các bài học trong sách Ngữ văn
8, tập một để làm sáng tỏ điều ấy. Hướng dẫn trả lời:
- Nội dung rèn luyện kĩ năng nói và nghe có liên quan mật thiết với nội dung đọc
hiểu và viết trong mỗi bài học.
Nội dung rèn luyện kĩ năng nói và nghe có cùng chủ đề hoặc cùng kiểu văn bản với
các văn bản đọc hiểu và viết trong mỗi bài học.
* Ví dụ ở bài 5 nội dung phần rèn luyện kỹ năng nghe và nói là "Nghe và tóm tắt lại
nội dung chính của một bài thuyết trình về một vấn đề của đời sống" thì các văn bản
đọc hiểu là nghị luận về một vấn đề xã hội, bài viết cũng là nghị luận về một vấn đề của đời sống. 4. Tiếng Việt
Câu 14 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nếu những nội dung chính của phần tiếng Việt trong sách Ngữ văn 8, tập một. Các
nội dung này có mối quan hệ như thế nào với phần đọc hiểu, viết, nói và nghe? Hướng dẫn trả lời:
Bốn nội dung lớn về tiếng Việt trong sách Ngữ văn 8 là: Từ ngữ, ngữ pháp, hoạt
động giao tiếp, sự phát triển của ngôn ngữ. Trong đó có các nội dung chính như:
- Bài 1 với các bài luyện tập trợ từ và thán từ
- Bài 2 với các bài tập từ đồng nghĩa, trái nghĩa, sắc thái nghĩa của từ.
- Bài 3 với các cách trình bày đoạn văn, phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ.
- Bài 4 với các bài về nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn
- Bài 5 với các bài tập về từ ghép Hán Việt, thành ngữ, tục ngữ.
Các nội dung này là những vấn đề được sử dụng nhiều trong các văn bản của phần
đọc hiểu và được áp dụng trong quá trình viết bài, quá trình rèn luyện kỹ năng nói và nghe.
Câu 15 (trang 133, SGK Ngữ văn 8, tập 1)
Nêu một số biện pháp tu từ có trong các văn bản thơ đã học ở Bài 2 và phân tích tác
dụng của một biện pháp mà em thích. Hướng dẫn trả lời:
*Văn bản “Nếu mai em về Chiêm Hoá” Khổ 2:
- Đá - ngồi, trông nhau. - Non Thần - trẻ lại.
=> Tác dụng: Làm cho sự vật có hồn, bức tranh thiên nhiên mùa xuân trở nên sống động. Khổ 4:
Mùa xuân - lạc đường.
=> Tác dụng: Gợi vẻ đẹp của các cô gái bản Tày, vẻ đẹp khiến cho mùa xuân mải
mê say đắm đến mức lạc đường.
*Văn bản “Nắng mới”:
- Biện pháp nghệ thuật: nhân hóa (nắng mới reo ngoài nội).
=> Tác dụng: khiến bài thơ chợt chùng hẳn xuống, nặng trĩu một nỗi buồn, một nỗi
buồn dịu nhẹ, một tâm trạng quạnh hiu xa vắng, gợi nỗi nhớ về người mẹ đã đi xa
-----------------------------------------------------------------------------------