Chùm ca dao về quê hương đất nước Tri thức Ngữ văn Thơ lục bát ⚫
Thơ lục bát (6 - 8) là thể thơ mà các dòng thơ được sắp xếp thành từng cặp,
một dòng sấu tiếng và một dòng tám tiếng. ⚫
Vần trong thơ lục bát: Tiếng cuối của dòng sáu vần với tiếng sáu của dòng
tám, tiếng cuối của dòng tám lại vần với tiếng cuối của dòng sau tiếp theo. ⚫
Thanh điệu trong thơ lục bát: Trong dòng sáu và dòng tám, các tiếng thứ
sáu, thứ tám là thanh bằng còn tiếng thứ tư là thanh trắc. Riêng trong dòng
tám, mặc dù tiếng thứ sáu và thứ tám đều là thanh bằng nhưng nếu tiếng thứ
sáu là thanh huyền thì tiếng thứ tám là thanh ngang và ngược lại. ⚫
Nhịp thơ lục bát: Thơ lục bát thường ngắt nhịp chẵn (2/2/2, 2/4, 4/4…)
Lục bát biến thể
Lục bát biến thể không hoàn toàn tuân theo luật thơ của lục bát thông thường,
có sự biến đổi số tiếng trong các dòng, biến đổi cách gieo vần, cách phối thanh, cách ngắt nhịp.
Từ đồng âm và từ đa nghĩa ⚫
Từ đồng âm là những từ có âm giống nhau nhưng nghĩa khác nhau, không
có mối liên hệ nào với nhau. ⚫
Từ đa nghĩa là từ có hai hoặc nhiều hơn hai nghĩa, các nghĩa này có liên quan với nhau. Hoán dụ
Hoán dụ là biện pháp tu từ dùng từ ngữ vốn chỉ sự vật, hiện tượng này để gọi
tên sự vật, hiện tượng khác có mối quan hệ tương cận (gần nhau) nhằm tăng khả
năng gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt.
Soạn bài Chùm ca dao về quê hương đất nước Trước khi đọc
1. Với em, quê hương yêu dấu là nơi em sinh ra và lớn lên. Những ấn tượng đẹp
đẽ và sâu sắc nhất về quê hương: phong cách trữ tình, con người thân thiện, hiểu khách.
2. Bài thơ thích nhất về quê hương: Quê hương (Đỗ Trung Quân) Đọc văn bản 1. Bài 1
Gió đưa cành trúc la đà,
Tiếng chuông Trấn Võ canh gà Thọ Xương.
Mịt mờ khói toả ngàn sương,
Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ.
- Nội dung: Vẻ đẹp của mảnh đất Thăng Long thuở xưa
- Những nét đẹp tiêu biểu: tiếng chuông Trấn Võ, canh gà Thọ Xương, nhịp
chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ. 2. Bài 2
Ðường lên xứ Lạng bao xa?
Cách ba quả núi với ba quãng đồng.
Ai ơi đứng lại mà trông,
Kìa núi thành Lạng kìa sông Tam Cờ.
- Nội dung: Vẻ đẹp của mảnh đất xứ Lạng.
- Lời nhắn nhủ phải ghi nhớ quê hương, nguồn cội. 3. Bài 3
Đò từ Đông Ba, đò qua Đập Đá,
Đò về Vĩ Dạ, thẳng ngã ba Sình.
Lờ đờ bóng ngả trăng chênh,
Tiếng hò xa vọng, nặng tình nước non.
- Nội dung: Vẻ đẹp của mảnh đất xứ Huế.
- Những địa danh tiêu biểu: Đông Ba, Đập Đá. Vĩ Dạ, ngã ba Sình.
- Nét đẹp của xứ Huế mộng mơ, êm đềm. Sau khi đọc
Trả lời câu hỏi
Câu 1. Đọc các bài ca dao 1,2 và cho biết: Mỗi bài ca dao có mấy dòng? Cách
phân bổ số tiếng trong mỗi dòng cho thấy đặc điểm gì của thơ lục bát?
- Mỗi bài ca dao có 4 dòng.
- Cách phân bổ số tiếng ở mỗi dòng: dòng 1 và dòng 3 có 6 tiếng, dòng 2 và dòng 4 có 8 tiếng.
- Cách phân bổ số tiếng này cho thấy các câu thơ lục bát bao gồm các cặp câu tạo thành một bài.
Câu 2. Đối chiếu với những điều được nêu trong mục Tri thức ngữ văn ở đầu
bài học, hãy xác định cách gieo vần, ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu trong các bài ca dao 1, 2. - Bài ca dao 1: ⚫
Cách gieo vần: đà - gà, Xương - gương. ⚫
Thanh điệu: tiếng đà, Xương, sương, Hồ là thanh bằng; tiếng trúc, Võ, tỏa, Thái là thanh trắc. ⚫ Nhịp thơ: 2/2/2 - Bài ca dao 2: ⚫
Cách gieo vần: xa - ba, đồng - trông ⚫
Thanh điệu: tiếng xa, đồng, trông, Cờ là thanh bằng; tiếng Lạng, núi, lại là thanh trắc. ⚫ Nhịp thơ: 4/4.
Câu 3. So với hai bài ca dao đầu, bài ca dao 3 là bài lục bát biến thể. Hãy chỉ ra
tính chất biến thể của thơ lục bát trong bài ca dao này trên các phương diện: số
tiếng trong mỗi dòng, cách gieo vần, cách phối hợp thanh điệu…
- Số tiếng mỗi dòng: Câu 1, 2 và 4 là 8 tiếng, câu 3 là 6 tiếng.
- Cách gieo vần: Không tuân theo quy tắc
Câu 4. Trong cụm từ mặt gương Tây Hồ, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ
nào? Hãy nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó.
- Biện pháp tu từ: ẩn dụ
- Tác dụng: Cho thấy vẻ đẹp của mặt nước Tây Hồ trong xanh, tĩnh lặng.
Câu 5. Nêu cảm nhận của em về tình cảm tác giả dân gian gửi gắm trong lời
nhắn gửi: “Ai ơi đứng lại mà trông”. Hãy tìm một số câu ca dao, tục ngữ có sử
dụng từ ai hoặc có lời nhắn ai ơi.
- Tình cảm mà tác giả dân gian muốn gửi gắm: lời nhắc nhở phải ghi nhớ quê
hương, cội nguồn dân tộc.
- Một số bài ca dao, tục ngữ:
Ai ơi đứng lại mà trông,
Kìa vạc nấu đó, kìa sông đãi bìa *
Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu *
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần
Câu 6. Bài ca dao 3 đã sử dụng những từ ngữ, hình ảnh để miêu tả thiên nhiên
xứ Huế? Những từ ngữ, hình ảnh đó giúp em hình dung như thế nào về cảnh sông nước nơi đây.
- Bài ca dao 3 đã sử dụng từ ngữ, hình ảnh: Đông Ba, Đập Đá, Vĩ Dạ, ngã ba
Sình, bóng trăng, tiếng hò.
- Cảnh sông nước xứ Huế: thơ mộng, êm đềm.
Câu 7. Các bài ca dao trữ tình thường bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc của
con người. Qua chùm ca dao trên, em cảm nhận được gì về tình cảm của tác giả
nhân dân đối với quê hương đất nước. ⚫
Tình yêu quê hương đất nước. ⚫
Lòng tự hào trước vẻ đẹp của quê hương.
Viết kết nối với đọc
Viết đoạn văn (khoảng 5-7 câu) nêu cảm nghĩ của em về một danh lam thắng
cảnh của quê hương đất nước. Gợi ý: Mẫu 1
Hà Nội - thủ đô của nước Việt Nam là quê hương của em. Đó là một thành phố
rất rộng lớn và sôi động. Nơi đây có rất nhiều tòa nhà cao tầng mọc lên san sát
nhau. Hai bên đường là các cửa hàng, quán ăn luôn tấp nập người mua bán. Ở
Hà Nội có nhiều điểm tham quan rất nổi tiếng như hồ Gươm, tháp Rùa, đền
Ngọc Sơn, chùa Một Cột, Văn miếu Quốc Tử Giám, Hoàng Thành Thăng
Long… thu hút nhiều khách du lịch. Con người Hà Nội rất thanh lịch, hiếu
khách. Mỗi mùa, Hà Nội lại mang một nét đẹp riêng. Hà Nội không chỉ hiện đại
mà còn cổ kính. Mỗi nét đẹp đều khiến con người say mê. Em yêu tất cả mọi
thứ thuộc về thành phố này. Mẫu 2
Chùa Hương là một danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử văn hóa và tín ngưỡng
của Việt Nam. Vẻ đẹp của chùa Hương mang một dấu ấn rất riêng, đưa ta đi từ
bất ngờ này đến bất ngờ khác. Em đã có dịp đến thăm chùa Hương cùng với gia
đình vào dịp Tết. Nơi đây khiến em cảm thấy vô cùng yêu mến, tự hào. Vẻ đẹp
của chùa Hương nằm ở kiến trúc, khung cảnh thiên nhiên xung quanh chùa.
Không chỉ vậy, chùa Hương có chứa đựng những giá trị sâu sắc về văn hóa tâm
linh, lịch sử dân tộc. Khi đặt chân đến chùa Hương, con người sẽ cảm nhận
được sự thanh thản, nhẹ nhõm trong tâm hồn, cũng như buông bỏ mọi áp lực,
căng thẳng trong cuộc sống bộn bề ngoài kia. Có thể khẳng định rằng, chùa
Hương chính là một danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử văn hóa và tín ngưỡng
nổi tiếng của thủ đô Hà Nội. Mẫu 3
Đất nước Việt Nam xinh đẹp có rất nhiều danh lam thắng cảnh nối tiếng. Trong
đó, bãi biển Mỹ Khê khiến tôi cảm thấy vô cùng ấn tượng. Bãi biển này nằm
dọc theo cung đường Võ Nguyên Giáp, thuộc phường Phước Mỹ, quận Sơn Trà,
Đà Nẵng. Vẻ đẹp của biển Mỹ Khê nằm ở bãi cát mịn trải dài. Nước biển trong
xanh, mát lạnh. Sóng biển ôn hòa quanh năm. Tiếng sóng vỗ êm đềm, nghe thật
vui tai. Những hàng dừa cao, xanh tốt quanh năm. Phía xa xa, dãy núi Ngũ
Hành Sơn thật hùng vĩ. Tuyệt vời nhất là ngắm nhìn bình minh và hoàng hôn
thơ mộng, yên bình. Gần bờ biển, nhiều nhà hàng hay khách sạn hiện đại được
xây dựng. Rất nhiều khách du lịch đã đến trải nghiệm. Tôi cảm thấy vô cùng
yêu thích bãi biển Mỹ Khê.