tài liệu tự luận môn triết học
Preview text:
lOMoARcPSD|60700014
Triết Đề cương - Đề cương ôn tập cuối kỳ môn triết học mác lê nin - thi tự luận
Triết 1 (Đại học Kinh tế Quốc dân) Scan to open on Studeersnel
Studocu is not sponsored or endorsed by any college or university
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014 Chương 2 I. Vật chất và ý thức
Phát biểu định nghĩa “vật chất”, “ý thức”. Theo định nghĩa của V.I. Lênin về vật chất
thì giữa vật chất và ý thức có sự phân biệt căn bản nào? Cho thí dụ. - Định nghĩa
Vật chất: Vật chất là một phạm trù triết học dùng để thực tại khách quan
được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta
chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác.
Ý thức: Ý thức là đời sống tinh thần của con người. Nó là sự phản ánh
năng động, sáng tạo của thế giới khách quan vào bộ não con người, là
hình ảnh chủ quan của thể giới khách quan
- Theo định nghĩa V.I Lênin về vật chất thì giữa vật chất và ý thức có sự phân biệt căn bản sau:
Vật chất: thuộc về cái có thật và dùng để chỉ thực tại khách quan, tồn tại
không phụ thuộc vào ý chí, quan niệm chủ quan, ý thức của con người.
Ý thức: thuộc vào cái ảo và là tinh thần, cảm giác, tồn tại chủ quan.
- VD: Hiện tượng sóng âm có cả 2 mặt khách quan và chủ quan.
Sóng: tồn tại khách quan, là hiện tượng tự nhiên, thuộc về vật chất
Âm: thuộc về cái chủ quan, cảm giác. Quá trình truyền âm thanh vòa
trong não bộ là vật chất, nhưng sự tồn tại của âm trong não bộ là cảm giác.
Vận động là gì? Thế giới vật chất có những hình thức vận động cơ bản nào?
- Vận động là một phàm trù của triết học Mác Leenin dùng để chỉ phương thức
tòn tại của vật chất. Theo quan điểm triết học Mác Leenin thì vận động không chỉ
là sự chuyển động, thay đổi vị trí trong không gian mà theo nghĩa chung nhất thì
nó là mọi sự biến đổi của vật thể trong không gian và tư duy. Ví dụ như việc cây
xanh hướng về phía có ánh sáng, sự gia tăng của cung - cầu hay việc từ không
hiểu bài thành nắm rõ bài đều là những ví dụ về sự vận động.
- Thế giới vật chất có những hình thức vận động cơ bản sau:
Vận động vật chất trong tự nhiên:
Vận động cơ: là quá trình biến đổi vị trí của các vật thể trong không gian. VD: quá bóng nảy lên
Vận động hóa: sự biến đổi các chất vô cơ, hữu cơ
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Vận động vật lý (tức sự vận động của các phân tử, các hạt cơ bản, vận
động điện tử, các quá trình nhiệt điện, v.v)
Vận động sinh vật: quá trình biến đổi của các cơ thể sống
Vận động xã hội: sự biến đổi của nhiều lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa. .
Nêu các đặc trưng cơ bản của ý thức. Đặc trưng nào là cơ bản nhất? Tại sao?
- Các đặc trưng cơ bản của ý thức là: tính phụ thuộc vào vật chất - tính chủ quan – sáng tạo - tính xã hội
- Trong đó, sáng tạo là đặc trưng cơ bản nhất vì đây là đặc tính căn bản để phân
biệt trình độ phản ánh ý thức giữa người và con vật. Ý thức là kết quả của quá
trình phản ánh có định hướng, có mục đích rõ ràng. Sự sáng tạo của con người
được thể hiện ở chỗ con người từ việc quan sát mà có thể suy ra bản chất. Nhà
khoa học từ quan sát các hiện tượng khách quan mà có thể lí giải được bản chất
và tạo ra các định lý, tri thức. Còn ở con vật thì chúng không có được sự sáng tạo
ấy, chỉ thấy được hiện tượng. Ngoài ra, đây là 1 đặc trưng cơ bản vì sự sáng tạo
sẽ giúp con người tạo ra “thiên nhiên thứ hai” in đậm dấu ấn con người. Dựa
trên thực tiễn khách quan và sự chủ quan, sáng tạo tạo ra những sản phẩm phục
vụ cho hoạt động thực tiễn và đời sống con người. Những công trình kiến trúc,
những mô hình kinh doanh.. đều là sản phẩm của sự sáng tạo dựa trên cái thực tại khách quan.
Phát biểu sau đây có phù hợp với quan điểm của Chủ nghĩa duy vật biện chứng
không? Giải thích ngắn gọn và cho 1 thí dụ.
“Trong việc giải quyết các vấn đề của thực tiễn cần phải phát huy các nhân tố chủ quan.”
- Phát biểu “Trong việc giải quyết các vấn đề của thức tiễn cần phải phát huy các
nhân tố chủ quan” là phù hợp nhưng phù hợp nhưng chưa đủ. Phát biểu đúng
phỉa là “Trong việc giải quyết các vấn đề của thức tiễn cần phải phát huy các
nhân tố chủ quan trên cơ sở cái khách quan”.
- Giải thích: Quan điểm trên có sự phù hợp là bởi vì để có thể đưa ra phương
hướng giái quyết cho những vấn đề trong thực tiễn, ta cần phải vận dụng đến
não bộ, đến ý thức, đến những tri thức và hiểu biết của mình để sáng tạo, xây
dựng cách thức giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, quan điểm này vấn chưa đủ vì sự
sáng tạo ấy, cái chủ quan ấy cần phải dựa trên cơ sở khách quan. Điều này là bởi
vì cái khách quan chính là cái vật chất và nó sẽ quyết định tới cái ý thức. Để có
thể tạo ra một phương hướng, một cách giải quyết cho vấn đề thực tiễn nào thì
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
ta phải dựa vào cái khách quan của nó để phân tích và hiểu dược thực tế những
gì đang diễn ra. Khi đó, ta mới hạn chế được những phán đoán sai lầm và có thể
đưa ra những giải pháp đúng đắn và chính xác nhất.
- VD: Khi xây dựng kế hoạch trang trí một con đường, nếu ta thỏa sức sáng tạo mà
không dựa vào cái thực tế khách quan là hình dạng con đường, vị trí con đường,
kết cấu con đường. . thì khi bắt tay vào việc trang trí có thể sẽ phát sinh ra những
vấn đề như lựa chọn phụ kiện không phù hợp với vị trí của con đường, có những
đồ trang trí có thể ảnh hưởng đến kết cấu con đường hay không khớp với hình dạng con đường. .
Phát biểu sau đây có đúng với quan điểm của Chủ nghĩa duy vật biện chứng không? Tại sao? Cho thí dụ.
“Trong nhận thức và thực tiễn cần phải xuất phát từ thực tế khách quan, tôn trọng và
hành động theo quy luật khách quan”.
- Phát biểu “trong nhận thức và thực tiễn cần phải xuất phát từ thực tế khách
quan, tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan” là đúng nhưng chưa đủ.
Phát biểu đúng và đủ là “trong nhận thức và thực tiễn cần phải xuất phát từ thực
tế khách quan, tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan; đồng thời cũng
cần phát huy cái năng động chủ quan”
- Phát biểu trên là đúng vì trên cơ sở quan điểm về bản chất vật chất của thế giới
thì vật chất là cái có trước, ý thức là cái sau và vật chất và vật chất là nguồn gốc
của ý thức, là cái sinh ra ý thức. Do đó, cần phải nhìn thẳng vào cái khách quan,
phải nhận thức sự vật và hiện tượng một cách đúng đắn.
- Tuy nhiên, phát biểu trên là chưa đủ vì nó chưa nói tới cái chủ quan. Bên cạnh
việc tôn trọng khách quan thì đồng thời, ta cũng cần phải phát huy cái năng động
sáng tạo của ý thức. Điều này đòi hỏi ta phải coi trọng vai trò của tri thức và
không ngừng rèn luyện, học tập thêm nhiều kiến thức.
- VD: Các nhà toán học để có thể tạo ra những định lý toán học thì bên cạnh việc
dựa vào các yếu tố khách quan là các con số, các định lý có sẵn để nghiên cứu thì
họ cũng phải phát huy cái chủ quan sáng tạo của mình, sử dụng những tri thức
và hiểu biết của mình, không ngừng tiếp tục nghiên cứu và suy nghĩ. Nếu họ chỉ
dựa vào những cái khách quan có sẵn mà không tìm tòi, sáng tạo ra định lý mới
thì sẽ không bao giờ có thể giải quyết được vấn đề mới, những bài toán mới.
Theo quan niệm duy vật biện chứng, vật chất và ý thức có mối quan hệ với nhau như
thế nào? Từ đó rút ra ý nghĩa phương pháp luận gì? Cho thí dụ minh họa.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
- Theo quan niệm duy vật biện chứng, vật chất và ý thức có mối quan hệ biện
chứng, tác động qua lại với nhau thông qua thực tiễn. Vật chất quyết định ý thức
còn ý thức tác động trở lại vật chất. Trong đó, vật chất giữ vai trò quyết định và
sẽ quyết định nội dung, sự biến đổi và phát triển của ý thức, quyết định khả năng
và điều kiện sáng tạo và quyết định cả điều kiện thực hiện ý thức. Và ngược lại ý
thức cũng sẽ tác động lại vật chất. Nhờ ý thức mà con người có thể xác đinh
phương hướng thực tiễn, xây dựng phương pháp thực tiễn và là cơ sở để sáng
tạo ra “giới tự nhiên nhân tính hóa” - thế giới do con người tạo ra. Tuy nhiên, sự
tác động trở lại của ý thức cũng có mặt tích cực và mặt tiêu cực. Do đó, để ý thức
có tác động tích cực trở lại vật chất thì cần phải thỏa mãn 4 điều kiện. Thứ nhất,
ý thức phải phản ánh đúng thực tế khách quan. Thứ hai, ý thức cần phải có trình
độ sáng tạo, đặc biệt là không ngừng cải tiến trong thời đại mới. Thứ ba là ý thức
cũng cần phải có các điều kiện vật chất tương ứng và cuối cùng là phải vật chất
hóa ý thức trong thực tiễn.
- Từ mối quan hệ trên, ta rút ra được ý nghĩa phương pháp luận sau:
Trong việc giải quyết mọi vấn đề của nhận thức và thực tiễn
Cần phải tôn trọng thực tế khách quan, xuất phát từ cái khách quan mà suy nghĩ và hành động.
Đồng thời, ta cũng cần phát huy cái sáng tạo chủ quan.
- VD: Khi gặp một bài toán, đầu tiên ta cần phải đọc kĩ đề bài, phân tích từng ý của
đề bài, từng điều kiện mà đề bài đã cho. Đây chính là việc tôn trọng cái khách
quan và xuất phát từ cái khách quan mà suy nghĩ. Sau đó, ta sẽ sử dụng sự sáng
tạo chủ quan để đưa ra phương hướng giải cho bài toán. Sau khi đã hiểu rõ đề
bài, tiếp theo ta cần phải xem xét tât cả những công thức, những dạng bài mà ta
đã được học để, tìm trong phần kiến thức của mình xem công thức nào, cách
làm nào sẽ phù hợp để giải bài toán này.
Phát biểu sau đây có đúng với quan điểm của Chủ nghĩa duy vật biện chứng không? Tại sao? Cho thí dụ.
“Trong cuộc sống, chỉ cần con người có ý chí và nghị lực vượt khó thì nhất định mọi
việc sẽ thành công”.
- Phát biểu “Trong cuộc sống, chỉ cần con người có ý chí và nghị lực vượt khó thì
nhất định mọi việc sẽ thành công” là đúng nhưng chưa đủ.
- Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, để giải quyết mọi vấn đề trong thực tiễn thì
cần phải tôn trọng thực tế khách quan, xuất phát từ khách quan mà hành động
và suy nghĩa; đồng thời cũng phải phát huy cái sáng tạo chủ quan.
- Phát biểu trên đúng ở chỗ ý chí và nghị lực chính là 1 trong những nhân tố quyết
định đến sự thành công của con người. Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, khi
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
chúng ta đã rèn luyện được cái ý chí và nghị lực trong ta thì cũng có nghĩa là ta
đã phát huy được cái sáng tạo chủ quan trong ta. Đây sẽ là yếu tố tạo nên sức
mạnh tinh thần, tạo nên động lực cho con người khi đối mặt với thử thách.
- Tuy nhiên, chỉ sức mạnh chủ quan thôi là không đủ, và đó cũng là điểm còn thiếu
của phát biểu trên. Điều quan trọng là ta phải biết nhìn thẳng vào thực tiễn, tôn
trọng khách quan và từ cái khách quan ấy mà suy nghĩ. Trong nhiều trường hợp,
dù có sức mạnh chủ quan thì ta cũng không thể thành công vì hoàn cảnh khách
quan không cho phép. Nói cách khác, sẽ có những tình huống khi mà mọi việc
đều nằm ngoài khả năng của chúng ta, và chúng ta không đủ kiến thức và khả
năng để giải quyết vấn đề. Do đó, sự thành công của con người, bên cạnh sức
mạnh của ý chí thì nó cũng phụ thuộc ratas nhiều vào tình hình thực tế khách quan.
- VD: Van Gogh là một nhà hội họa thiên tài, để lại cho nền hội họa thế giới những
di sản đồ sộ và có sức ảnh hưởng tới thế hệ sau. Tuy nhiên, trong 10 năm miệt
sáng tác và cho ra đời hàng nghìn bức họa thì ông chỉ bán được duy nhất 1 bức
tranh trong suốt cả cuộc đời mình. Dù có ý chí và nghị lực, và thậm chí là cả tài
năng nhưng đương thời, ông lại không hề thành công về mặt thương mại. Điều
này một phần là vì ở thời điểm đó, không ai có thể cảm nhận được vẻ đẹp của
tranh Van Gogh, họ không hiểu được và không thấy được những gì đằng sau
những bức họa ấy. Và bởi yếu tố khách quan ấy, Van Gogh đã qua đời trong cảnh
nghèo khổ và trong sự không công nhận của người đời.
Ý thức là gì? Yếu tố (cấu trúc/nội dung của ý thức) nào là cơ bản nhất của ý thức? Tại sao?
- Ý thức là một phạm trù trong triết học, được đặt song song với phạm trù vật chất.
Hiểu theo rộng thì ý thức là toàn bộ đời sống tinh thần của con người. Nó
bao gồm 2 yếu tố là tri thức - những hiểu biết của con người, đời sống
tình cảm - những tình cảm, cảm xúc của con người như hỉ nộ ái ố, vui
buồn.. . Tất cả những gì thuộc về tinh thần, thuộc về bộ óc đều là ý thức
Theo nghĩa hẹp thì ý thức là sự phán ánh năng động sáng tạo thế giới
khách quan vào bộ óc con người.
Chủ nghĩa duy tâm đã cường điệu hóa vai trò của ý thức so với vật chất,
trừu tượng hóa nó tới mức thoát ly đời sống hiện thực. Còn chủ nghĩa
duy vật siêu hình lại tầm thường hóa ý thức, coi ý thúc chỉ là sự phản ánh
thụ động thế giới vật chất, tách rời thực tiễn xã hội phong phú, sống động.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Trong khi đó, chủ nghĩa duy vật biện chứng, trên cơ sở nhận thức đúng
đắn nguồn gốc ý thức cho rằng bản chất của ý thức là hình ảnh chủ quan
của thế giới khách quan, là quá trình phản ánh tích cực, sáng tạo hiện
thực khách quan của óc người. Thế giới khách quan là hình ảnh gốc, hình
ảnh nguyên bản còn ý thức chỉ là hình ảnh bản sao của nó. Ý thức là hình
ảnh chủ quan của thế giới khách quan, cái khách quan là nội dung phản
ánh của ý thức, còn hình thức phản ảnh là chủ quan.
- Yếu tố cơ bản nhất của ý thức là tri thứ. Điều đó là vì, nhờ có tri thức, con người
mới có có được sự hiểu biết sâu sắc về các sự vật, hiện tượng. Từ tri thức, con
người mới có thể không ngừng sáng tạo, tạo ra những sản phẩm mới lạ. Và cũng
nhờ tri thức, con người có khả năng cải tạo tự nhiên, cải tạo thế giới. Do đó, ý
thức mà không bao hàm tri thức thì nó chỉ là 1 sự trừu tượng trống rỗng, không
giúp ích được con người trong thực tiễn.
I . Phép biện chứng duy vật
Mối liên hệ là gì? Thế nào là mối liên hệ phổ biến? Cho thí dụ.
- Mối liên hệ là một phạm trù trong triết học, dùng để chỉ các mối quan hệ ràng
buộc tương hộ, quy định và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các yếu tố, bộ phận trong
một hiện tượng hoặc giữa các đối tượng với nhau, nghĩa là sự thay đổi của đối
tượng này sẽ làm đối tượng kia thay đổi. Tuy nhiên, không có đối tượng nào là
luôn liên hệ lẫn nhau. Chúng sẽ có những khía cạnh liên hệ nhau, và cũng sẽ có
những khía cạnh không tồn tại mối liên hệ.
- Mối liên hệ phổ biến là một nguyên lý của phép biện chứng duy vật, dùng để chỉ
những mối liên hệ chung, tồn tại ở nhiều sự vật, hiện tượng khác nhau. Nó
không chỉ nói đến mối quan hệ ràng buộc giữa những đối tượng vật chất mà còn
bao hàm cả mối liên hệ giữa các đối tượng tinh thần. Mối liên hệ phổ biến là vô
cùng quan trọng vì nắm được những cái chung nhất, phổ biến nhất sẽ là chìa
khóa, là tiền đề để chúng ta giải quyết những vấn đề sâu hơn. Do đó mối liên hệ
phổ biến được phép biện chứng nghiên cứu và làm cơ sở PPL chung cho nhận thức và thực tiễn.
- VD: Mối liên hệ giữa cung và cầu là mối liên hệ phổ biến. Cụ thể, khi cung giảm
thì cầu tăng và khi cung tăng thì cầu giảm. Cung và cầu quy định lẫn nhau, không
ngừng tác động và chuyển hóa lẫn nhau, từ đó, tạo nên quá trình vận động và
phát triển không ngừng của hàng hóa.
Nêu nội dung quan điểm toàn diện. Cho thí dụ.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
- Quan điểm toàn diện: Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, cần phải xem xét
các sự vật, hiện tượng trên nhiều mặt, nhiều mối quan hệ của nó. Cần phải tránh
tư duy phiến diện, siêu hình, một chiều để tạo ra khả năng nhận thức đúng sự
vật như nó vốn có và xử lý chính xác, hiệu quả các vấn đề trong thực tiễn.
- VD: khi đánh giá 1 ai đó, không nên có cái nhìn phiến diện, dùng ngoại hình để
đánh giá 1 con người. Thay vào đó, cần phải đánh giá họ qua cử chỉ, lời nói, hành
động, qua mối quan hệ giữa họ và những người khác, qua cách suy nghĩ và hành
động cũng như qua những sự việc trong quá khứ. Chỉ khi hiểu hết về người đó,
ta mới có thể đưa ra các nhận xét về họ.
Phát triển là gì? Tăng trưởng là gì? Giữa chúng có mối quan hệ thế nào? Cho 1 thí dụ.
- Phát triển là quá trình vận động từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn
thiện hơn, từ chất cũ đến chất mới ở trình độ cao hơn. Như vậy, phát triển là vận
động nhưng không phải mọi vận động đều là phát triển, mà phát triển dùng để
chỉ khuynh hướng vận động nào đó của sự vật theo chiều hướng biến đổi về chất
ở trình độ ngày càng cao hơn (đáp ứng tốt hơn đc các quy luật khách quan). Vận
động diễn ra trong không gian và thời gian, nếu thoát ly chúng thì không thể có
phát triển. Ví dụ, quá trình biến đổi của các giống loài từ bậc thấp lên bậc cao;
quá trình thay thế lẫn nhau của các thế hệ kỹ thuật theo hướng ngày càng hoàn thiện hơn…
- Tăng trưởng cũng là quá trình biến đổi theo chiều hướng tăng lên đơn thuần về
lượng của sự vật; nó không phản ánh quá trình biến đổi theo chiều hướng nâng
cao về chất của sự vật
- Mối liên hệ giữa phát triển và tăng trưởng là: tăng trưởng là điều kiện của sự
phát triển - phát triển là điều kiện tạo ra những sự tăng trưởng mới, nhưng ở
quy mô và tốc độ lớn hơn.
- VD: mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển giáo dục: tăng trưởng
kinh tế là điều kiện cần cho mọi sự phát triển,đặc biệt là phát triển giáo dục. Khi
con người và đất nước đã có đủ điều kiện vật chất thì mới tạo điều kiện cho việc
xây dựng các cơ sở học tập, nâng cao chất lượng giáo dục và con em mới có điều
kiện được học tập. Và ngược lại, sự phát triển giáo dục tạo ra một thế hệ có tri
thức và năng lực, tạo động lực đêt sự tăng trưởng kinh tế có thể đạt được sự
tăng trưởng bền vững và với một quy mô, tốc độ mới lớn hơn.
Từ một hiện tượng bất kỳ quan sát được trong thực tế có thể kết luận chính xác ở
mức độ đầy đủ, tuyệt đối bản chất của sự vật không? Tại sao? Cho thí dụ.
- Từ 1 hiện tượng bất kỳ quan sát được trong thức tế, không thể kết luận chính
xác ở mức độ đầy đủ, tuyệt đối bản chất của sự vật.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
- Xét về mặt khách quan, qua 1 hiện tượng bất kỳ, ta có thể kết luận chính xác bản
chất của 1 sự việc. Điều này là bởi vì không có 1 hiện tượng nào chỉ đơn thuần là
1 hiện tượng mà nó đều sẽ phản ánh 1 bản chất. Tuy nhiên, xét về mặt chủ quan,
để có thể nhìn ra và phát hiện một cách chính xác và đầy đủ tuyệt đối bản chất
của sự vật thì nó còn phụ thuộc vào trình độ của mỗi người. Nếu trình độ chủ
quan không tương thích với cái khách quan thì bản chất mà ta nhìn ra được sẽ
không được đầy đủ, sâu sắc. Chỉ khi cái chủ quan tương thích với cái khách quan
thì con người mới có thể đưa ra được kết luận chính xác.
- VD: Từ hiện tượng giao thoa chỉ có thể kết luận chính xác thuộc tính bản chất
sóng của ánh sáng chứ không thể kết luận đầy đủ cả tính hạt của ánh sáng được
Từ lý luận về mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng để trả lời: Tại sao con người có
thể và cần phải tổng kết kinh nghiệm.
- Lý luận: kinh nghiệm là những gì con người tổng kết lên từ sự trải nghiệm của 1
cá nhân hoặc của 1 cộng động người. Con người cứ làm đi làm lại 1 việc, mỗi lần
như vậy lại thử những cách khác nhau, từ đó họ sẽ rút ra được làm như thế nào
là hiệu quả nhất, làn như này thì ít hiệu quả hơn….và từ đó, kinh nghiệm hình
thành. Do đó, kinh nghiệm là cái chung so với mỗi 1 tình huống, còn các tình
huống nó là những cái riêng
- Con người có thể tổng kết kinh nghiệm vì: cái chung tồn tại trong cái riêng. Mỗi
một lần trải nghiệm là mỗi cái riêng, còn kinh nghiệm là cái chung tồn tại trong
những trải nghiệm đó. Do đó, khi con người trải nghiệm không ngừng, sau nhiều
cái riêng thì sẽ tạo ra được cái chung hay cũng chính là đúc kết được các kinh nghiệm.
- Con người cần phải tổng kết kinh nghiệm vì kinh nghiệm, hay cái chung, sẽ là tiền
đề để ta sử dụng nó và tiếp tục giải quyết các tình huống riêng trong tương lai
mà nó có tính tương tự. Khi giải quyết vấn đề, chúng ta cần phải có tiền đề là cái
chung. Nếu không có cái chung thì sẽ dễ gặp nhiều vấn đề và sai lầm trong tư duy và hành động.
Khi xây dựng các dự báo cho hoạt động thực tiễn, cần phải căn cứ vào cái tất nhiên
hay ngẫu nhiên? Tại sao? Cho thí dụ.
- Khi xây dựng các dự báo cho hoạt động thực tiễn, cần phải căn cứ vào cả cái tất nhiên và cái ngẫu nhiên.
- Dự báo là việc chúng ta dự đoán cái xảy ra trong tương lai, dự đoán trạng thái
của sự vật trong tương lai. Điều này nghĩa là ta phải xét nó trong quá trình vận
động, mà quá trình vận động luôn chịu chi phối bởi 2 phương diện là quy luật
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
khách quan và sự tương tác với môi trường. Trong đó, cái khách quan nó có bao
gồm cả cái tất nhiên và cái ngẫu nhiên, do vậy việc dự báo sẽ phải căn cứ vào cả 2 yếu tố trên.
- VD: khi thực hiện dự báo thời tiết, đầu tiên phải căn cứ vào cái tất nhiên đó là
mùa, các kiểu thời tiết phổ biến, loại gió đang hoạt động… tuy nhiên, để dự báo
có tính chính xác, ta cũng cần phải căn cứ vào cái ngẫu nhiên, đó là hướng gió, sự
chuyển động của các khối khí….
Từ nội dung quy luật về phương thức cơ bản của sự phát triển để trả lời: Có phải mọi
sự thay đổi về lượng đều dẫn tới sự thay đổi về chất của sự vật hay không? Tại sao? Cho 1 thí dụ.
- Mọi sự thay đổi về lượng đều có thể dẫn tới sự thay đổi về chất của sự vật, tuy
nhiên, để điều này có thể xảy ra thì nó phải có những điều kiện.
- Bất cứ 1 sự vật nào thì đều tồn tại 2 mặt lượng và chất. 2 mặt này quy định lẫn
nhau, vì vậy, những thay đổi về lượng nhất định sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất
và ngược lại, khi chất thay đổi thì nó ảnh hưởng trở lại, tạo ra sự thay đổi về
lượng. Do đó, xét về mặt khả năng thì những thay đổi về lượng tất yếu sẽ dẫn
đễn những thay đổi về chất. Tuy nhiên, để từ khả năng biến thành hiện thực thì
nó cần phải có những điều kiện. Khi những điều kiện này được đáp ứng thì tất
yếu khả năng sẽ diễn ra. Điều kiện thứ nhất đó chính là lượng phải thay đổi tới
giới hạn điểm nút. Khi lượng thay đổi và đạt được tới giới hạn đó thì ngay lập tức
chất sẽ thay đổi theo. Điều kiện thứ 2 là phải có sự biến đổi về cấu trúc của vật.
Cùng với sự thay đổi về lượng, sự tích lũy dần về lượng, nó tạo ra tiền đề để phá
vỡ cấu trúc, cơ chế cũ của sự vật. Từ đó, cấu trúc thay đổi dẫn đến sự thay đổi
của thuộc tính căn bản của sự vật, dẫn đến sự thay đổi về chất. Và điều kiện cuối
cùng là sự biến đổi của lượng và chất phải tương ứng, phù hợp. Tương ứng với
loại lượng này sẽ quy định loại chất khác, do đó khi lượng thay đổi sẽ dẫn đến
loại chất tương ứng thay đổi.
- VD: Nước sẽ chuyển từ trạng thái lỏng sang trạng thái rắn khi nhiệt độ đạt từ 0
độ C trở xuống. Khi đạt đến điểm giới hạn là 0 độ C, cấu trúc phân tử cũ của
nước bị phá hủy và hình thành cấu trúc phân tử mới để chuyển sang dạng rắn.
Và đây là sự biến đổi tương ứng giữa lượng là nhiệt độ và chất là trạng thái của nước.
Theo phép biện chứng duy vật, “mâu thuẫn” là gì? Để tạo động lực cho sự phát triển
kinh tế thì cần phải xóa bỏ các mâu thuẫn trong nền kinh tế hay sử dụng mâu thuẫn
để tạo động lực cho sự phát triển kinh tế?
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
- Mẫu thuẫn là khái niệm dùng để chỉ mối liên hệ thống nhất, đấu tranh và chuyển
hóa của các mặt đối lập. Trong mỗi mâu thuẫn, các mặt đối lập vừa thống nhất
với nhau, vừa đấu tranh lẫn nhau tạo nên trạng thái ổn định tương đối của sự
vật, hiện tượng. Trong đó, các mặt đối lập là những xu hướng, tính chất vận
động trái ngược nhau. Thống nhất giữa các mặt đối lập là sự nương tựa lẫn
nhau, quy định lẫn nhau, tương đồng với nhau. Còn đấu tranh giữa các mặt đối
lập là sự tác động qua lại theo hướng bài trừ, phủ định lẫn nhau giữa chúng và
sự tác động đó cũng không tách rời sự khác nhau, thống nhất, đồng nhất giữa
chúng trong một mâu thuẫn. Sự vận động của mâu thuẫn dẫn đến nguồn gốc,
làm phát sinh, ra đời sự vật, hiện tượng, quá trình mới. Đồng thời cũng là động
lực thúc đẩy sự vận động, phát triển. Tuy nhiên, mọi mâu thuẫn đều là động lực
cho sự vận động nhưng không phải mâu thuẫn nào cũng là động lực cho sự phát
triển mà chỉ có những mâu thuẫn theo nghĩa biện chứng thì mới là nguồn gốc và
động lực của mọi sự phát triển.
- Để tạo động lực cho sự phát triển, cần phải sử dụng mâu thuẫn thay vì xóa bỏ các mâu thuẫn
Mâu thuẫn là sự tồn tại khách quan và tất yếu trong mỗi sự vật và hiện
tượng, không thể nào xóa bỏ hay phủ nhận sự tồn tại của nó.
Trong khi đó, nguồn gốc của sự vận động và phát triển là sự tác động lẫn
nhau của các sự vật, hiện tượng; đặc biệt là sự tác động lẫn nhau giữa các
mặt đối lập mới làm cho sự vật và hiện tượng phát triển.
Do đó, cần phải sử dụng mâu thuẫn để tạo ra động lực từ bên trong, thúc
đẩy sự vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng. I I. Lý luận nhận thức
Phát biểu định nghĩa về “thực tiễn”,“nhận thức”. Thực tiễn có những vai trò gì với
nhận thức? Nêu 1 thí dụ. - Định nghĩa:
Thực tiễn: là toàn bộ những hoạt động vật chất - cảm tính, có tính lịch sử
- xã hội của con người nhằm cải tạo tự nhiên và xã hội phục vụ nhân loại tiến bộ
Nhận thức: quá trình phản ảnh hiện thực khách quan vào bộ óc người; là
quá trình tạo thành tri thức về thế giới khách quan trong bộ óc con người
- Vai trò của thực tiễn với nhận thức:
Thực tiễn là cơ sở của nhận thức.
Thực tiễn là mục đích của nhận thức.
Thực tiễn là 1 trong những động lực cơ bản của nhận thức.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Thực tiễn là tiêu chuẩn để kiểm tra, chứng minh chân lý
- VD: Thực tiễn là cơ sở của nhận thức – do chế độ phong kiến đương thời ở Pháp
ngày càng thối nát, suy tàn mà trào lưu triết học ánh sáng ra đời.
Một tư tưởng (quan niệm, quan điểm, chính sách,…) nào đó khi chưa được thực tiễn
chứng minh là đúng thì có thể kết luận nó là sai lầm được hay không? Tại sao?
- Một tư tưởng (quan niệm, quan điểm, chính sách.. ) nào đó khi chưa được thực
tiễn chứng minh là đúng thì không thể kết luận nó là sai lầm. Để khẳng định tư
tưởng ấy là chân lý thì ta cần phải có thực tiễn chứng minh, và tương tự như vậy,
để phủ định tư tưởng đó thì ta cũng phải đưa ra được bằng chứng thực tiễn. Khi
chưa đủ điều kiện thực tiễn khách quan để nghiên cứu tư tưởng đó thì xét về
khả năng, tư tưởng đó có thể là một chân lý hoặc cũng có thể là một sai lầm. Vì
vậy, khong nên kết luận vội vàng khi chưa có đủ điều kiện xác thực. VD như khi
tìm hiểu về sự hình thành của sự sống trên Trái Đất, các nhà khoa học đã đưa ra
rất nhiều giả thuyết như học thuyết tế bào, thuyết Thế giới RNA. . dù chưa được
thực tiễn chứng minh nhưng những học thuyết ấy cũng không bị phủ định, bác bỏ. Chương 3
Nêu định nghĩa “Sản xuất vật chất” và phân tích vai trò của nó.
- Đinh nghĩa Sản xuất vật chất: Là quá trình mà trong đó con người sử dụng công
cụ lao động tác động trực tiếp hoặc gián tiếp vào tự nhiên, cải biến các dạng vật
chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải xã hội, nhằm thoả mãn nhu cầu tồn tại và
phát triển của con người. - Vai trò:
Sản xuất vật chất là tiền đề trực tiếp tạo ra “ tư liệu sinh hoạt của con
người “ nhằm duy trì sự tồn tại và phát triển của con người nói chúng
cũng như từng cá thể nói riêng.
Sản xuất vật chất là tiền đề của mọi hoạt động lịch sử của con người .
Hoạt động sản xuất vật chất là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế- vật
chất giữa người với người, từ đó hình thành nên các quan hệ xã hội khác.
Sản xuất vật chất đã tạo ra các điều kiện , phương tiện bảo đảm cho hoạt
động tinh thần của con người và duy trì, phát triển phương thức sản xuất
tinh thần của xã hội . Nhờ sự sản xuất ra của cải vật chất để duy trì sự tồn
tại và phát triển của mình, con người đồng thời sáng tạo ra toàn bộ đời
sống vật chất và đời sống tinh thần của xã hội với tất cả sự phong phú, phức tạp của nó.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Sản xuất vật chất là điều kiện chủ yếu sáng tạo ra bản thân con người .
Nhờ hoạt động sản xuất vật chất mà con người hình thành nên ngôn ngữ,
nhận thức , tư duy , tình cảm , đạo đức… Sản xuất vật chất là điều kiện cơ
bản , quyết định nhất đối với sự hình thành, phát triển phẩm chất xã hội
của con người. Nhờ lao động sản xuất mà con người vừa tách khỏi tự
nhiên, vừa hòa nhập với tự nhiên, cải tạo tự nhiên, sáng tạo ra mọi giá trị
vật chất và tinh thần , đồng thời sáng tạo ra chính bản thân mọi người.
Phương thức sản xuất là gì? Nó có vai trò gì đối với sự phát triển của xã hội? Cho 1 thí dụ.
- Phương thức sản xuất là cách thức con người tiến hành quá trình sản xuất vật
chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người. Phương thức sản
xuất là sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất với một trình độ nhất định và quan
hệ sản xuất tương ứng. Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là các khái niệm
chỉ hai mối quan hệ “song trùng” của nền sản xuất vật chất xã hội, đó là quan hệ
giữa con người với tự nhiên và quan hệ giữa người với người trong quá trình sản
xuất vật chất. “Người ta không thể sản xuất được nếu không kết hợp với nhau
theo một cách nào đó để hoạt động chung và để trao đổi hoạt động với nhau.
Muốn sản xuất được, người ta phải có những mối liên hệ và quan hệ nhất định
với nhau; và quan hệ của họ với giới tự nhiên, tức là việc sản xuất”. Do vậy,
phương thức sản xuất là cách thức con người thực hiện đồng thời sự tác động
giữa con người với tự nhiên và sự tác động giữa người với người để sáng tạo ra
của cải vật chất phục vụ nhu cầu con người và xã hội ở những giai đoạn lịch sử nhất định.
- Vai trò đối với sự phát triển của xã hội:
Quyết định trình độ phát triển của nền sản xuất vật chất, trước hết và cơ
bản là trình độ phát triển của kĩ thuật.
PTSX quyết định trình độ phát triển xã hội và sự vận động phát triển của
xã hội. Trong thực tiễn, muốn phát triển kinh tế phải bắt đầu từ phát
triển lực lượng sản xuất, trước hết là phát triển lực lượng lao động và
công cụ lao động. Muốn xoá bỏ một quan hệ sản xuất cũ, thiết lập một
quan hệ sản xuất mới phải căn cứ từ trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
- VD: Ở mỗi nhà nước trong quá khứ lại có phương thức sản xuất riêng như công
xã nguyên thủy thì có phương thức sx công xã nguyên thủy, nhà nước chiếm hữu
nô lệ thì có phương thức sx chiếm hữu nô lệ…
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Lực lượng sản xuất là gì? Yếu tố nào là cơ bản nhất trong lực lượng sản xuất? Tại sao?
- Lực lượng sản xuất là là sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản chất của
giới tự nhiên theo nhu cầu nhất định của con người và xã hội. Về cấu trúc, lực
lượng sản xuất được xem xét trên cả hai mặt, đó là mặt kinh tế - kỹ thuật (tư liệu
sản xuất) và mặt kinh tế - xã hội (người lao động). Lực lượng sản xuất chính là sự
kết hợp giữa “lao động sống” với “lao động vật hóa” tạo ra sức sản xuất, là toàn
bộ những năng lực thực tiễn dùng trong sản xuất của xã hội ở các thời kỳ nhất
định. Như vậy, lực lượng sản xuất là một hệ thống gồm các yếu tố (người lao
động và tư liệu sản xuất) cùng mối quan hệ (phương thức kết hợp), tạo ra thuộc
tính đặc biệt (sức sản xuất) để cải biến giới tự nhiên, sáng tạo ra của cải vật chất
theo mục đích của con người. Đây là sự thể hiện năng lực thực tiễn cơ bản nhất -
năng lực hoạt động sản xuất vật chất của con người.
- Yếu tố cơ bản nhất là con người vì con người là chủ thể sáng tạo, đồng thời là
chủ thể tiêu dùng mọi của cải vật chất xã hội. Con người có tri thức, kinh nghiệm,
kỹ năng lao động và năng lực sáng tạo nhất định trong quá trình sản xuất của xã
hội. Đây là nguồn lực cơ bản, vô tận và đặc biệt của sản xuất. Suy đến cùng, các
tư liệu sản xuất chỉ là sản phẩm lao động của con người, đồng thời giá trị và hiệu
quả thực tế của các tư liệu sản xuất phụ thuộc vào trình độ sử dụng của người
lao động. Hơn nữa, trong quá trình sản xuất, nếu như công cụ lao động bị hao
phí và di chuyển dần giá trị vào sản phẩm, thì người lao động do bản chất sáng
tạo của mình, trong quá trình lao động họ không chỉ sáng tạo ra giá trị đủ bù đắp
hao phí lao động, mà còn sáng tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị bỏ ra ban đầu.
Người lao động là nguồn gốc của mọi sáng tạo trong sản xuất vật chất, nguồn
gốc của sự phát triển sản xuất.
Nêu khái niệm quan hệ sản xuất. Ở Việt Nam hiện nay có những loại hình quan hệ sở
hữu nào về tư liệu sản xuất?
- Khái niệm Quan hệ sản xuất: là tổng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa
người với người trong quá trình sản xuất vật chất. Đây chính là một quan hệ vật
chất quan trọng nhất - quan hệ kinh tế, trong các mối quan hệ vật chất giữa
người với người. Quá trình sản xuất vật chất chính là tổng thể các yếu tố trong
một quá trình thống nhất, gồm sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu dùng của cải
vật chất. Quan hệ sản xuất bao gồm quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất,
quan hệ trong tổ chức quản lý và trao đổi hoạt động với nhau, quan hệ về phân
phối sản phẩm lao động.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
- Những loại hình quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất hiện có ở Việt Nam:
Sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất: Tồn tại dưới hình thức sở hữu nhà
nước, do nhà nước thống nhất quản lý, đại diện cho nhân dân sử dụng tài
sản vào lợi ích chung của quốc gia, dân tộc.
Sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất: gồm hai hình thức: sở hữu tư nhân
TBCN (dùng quyền sở hữu TLSX làm phương tiện bóc lột lao động làm
thuê) và sở hữu tư nhân của những người sản xuất nhỏ(dùng quyền sở
hữu TLSX làm phương tiện kiếm sống cho bản thân chủ sở hữu). Gồm tư
nhân trong nước, tư nhân nước ngoài, tư nhân nhỏ, tư nhân lớn
Sở hữu tập thể: TLSX thuộc quyền sở hữu tập thể của các thành viên,
gồm các TLSX được tạo ra bằng nguồn vốn tích lũy của mỗi đơn vị kinh tế tập thể.
Quan hệ sản xuất có vai trò tích cực hay tiêu cực đối với sự phát triển của lực lượng
sản xuất? Cho thí dụ.
- Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai 2 mặt của 1 phương thức sản xuất
có tác động biện chứng, tức là chúng tồn tại trong mối quan hệ thống nhất, ràng
buộc lẫn nhau trong quá trình sản xuất xã hội. Trong đó, lực lượng sản xuất
quyết định quan hệ sản xuất, còn quan hệ sản xuất tác động trở lại to lớn đối với
lực lượng sản xuất. Quá trình tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với lực
lượng sản xuất có thể diễn ra với hai khả năng: tác động tích cực hoặc tiêu cực.
Nếu quan hệ sản xuất phù hơp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất thì
thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, ngược lại, nếu không phù hợp sẽ kìm
hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là đòi hỏi khách quan của nền sản
xuất. Đó là một trạng thái trong đó quan hệ sản xuất là “hình thức phát triển”
của lực lượng sản xuất và tạo điều kiện tối ưu cho lực lượng sản xuất phát triển.
- VD: trong thời bao cấp, nhà nước đã thực hiện xóa bỏ hình thức sở hữu tư
nhân, chuyển sang sở hữu toàn dân và tập thể trong khi nền kinh tế còn kém
phât triển, lực lượng sản xuất còn lạc hậu, trình độ thấp. Sự không phù hợp này
về trình độ giữa QHSX và LLSX đã kìm hãm sự phát triển của đất nước.
Nhiệm vụ trọng tâm của thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là nhiệm vụ nào? Tại sao?
- Nhiệm vụ trọng tâm của thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam bao gồm hai nhiệm vụ chính:
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Thứ nhất là xây dựng nền tảng vật chất và kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội,
xây dựng các tiền đề kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng cho chủ nghĩa xã hội
Thứ hai là cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, kết hợp cải tạo và xây
dựng, trong đó lấy xây dựng làm trọng tâm làm nội dung cốt yếu nhất, chủ chốt, lâu dài
- Bởi vì theo CT Hồ Chí Minh, thực chất của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
nước ta là quá trình cải biến nền sản xuất lạc hậu thành nền sản xuất tiên tiến,
hiện đại. Thực chất của quá trình cải tạo và phát triển nền kinh tế quốc dân cũng
là cuộc đấu tranh giai cấp gay go, phức tạp trong điều kiện mới, khi mà nhân dân
ta hoàn thành cơ bản cách mạng dân tộc dân chủ, so sánh lực lượng trong nước
và quốc tế đã có những biến đổi. Điều này đòi hỏi phải áp dụng toàn diện các
hình thức đấu tranh cả về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội nhằm chống lại các
thế lực đi ngược lại con đường xã hội chủ nghĩa.
Ở Việt Nam hiện nay có những loại hình quan hệ sản xuất nào?
- Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là quan hệ giữa các tập đoàn người trong
việc chiếm hữu, sử dụng các tư liệu sản xuất xã hội. Đây là quan hệ quy định địa
vị kinh tế - xã hội của các tập đoàn ngưòi trong sản xuất, từ đó quy định quan hệ
quản lý và phân phối. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là quan hệ xuất phát,
cơ bản, trung tâm của quan hệ sản xuất, luôn có vai trò quyết định các quan hệ
khác. Bởi vì, lực lượng xã hội nào nắm phương tiện vật chất chủ yếu của quá
trình sản xuất thì sẽ quyết định việc quản lý quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm.
- Quan hệ về tổ chức quản lý sản xuất là quan hệ giữa các tập đoàn người trong
việc tổ chức sản xuất và phân công lao động. Quan hệ này có vai trò quyết định
trực tiếp đến quy mô, tốc độ, hiệu quả của nền sản xuất; có khả năng đẩy nhanh
hoặc kìm hãm sự phát triển của nền sản xuất xã hội. Ngày nay, khoa học tổ chức
quản lý sản xuất hiện đại có tầm quan trọng đặc biệt trong nâng cao hiệu quả quá trình sản xuất.
- Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động là quan hệ giữa các tập đoàn người
trong việc phân phối sản phẩm lao động xã hội, nói lên cách thức và quy mô của
cải vật chất mà các tập đoàn người được hưởng. Quan hệ này có vai trò đặc biệt
quan trọng, kích thích trực tiếp lợi ích con người; là “chất xúc tác” kinh tế thúc
đẩy tốc độ, nhịp điệu sản xuất, làm năng động hoá toàn bộ đời sống kinh tế xẩ
hội. Hoặc ngược lại, nó có thể làm trì trệ, kìm hãm quá trình sản xuất.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Nền kinh tế Việt Nam hiện nay có những thành phần kinh tế cơ bản nào?
- Nền kinh tế Việt Nam hiện nay có 5 thành phần kinh tế cơ bản gồm: kinh tế nhà
nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước và kinh tế có
vốn đầu tư nước ngoài .
Kinh tế nhà nước: Là thành phần kinh tế dựa trên chế độ sở hữu toàn dân về
tư liệu sản xuất. Nó bao gồm: các doanh nghiệp nhà nước, ngân hàng nhà
nước, ngân sách nhà nước, các công ty và tài sản thuộc sự sở hữu và quản lý
của nhà nước. Kinh tế nhà nước có vai trò chủ đạo trong việc định hướng và
điều tiết nền kinh tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát triển.
Kinh tế tập thể: Là thành phần kinh tế dựa trên sở hữu tập thể về tư liệu sản
xuất. Nó bao gồm: nhiều hình thức hợp tác đa dạng mà hợp tác xã là nòng
cốt. Thành phần kinh tế tập thể đóng vai trò quan trọng; cùng với thành phần
kinh tế nhà nước trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế đất nước.
Kinh tế tập thể có đoàn kết, vững mạnh sẽ góp phần thúc đẩy kinh tế chung của đất nước
Kinh tế tư nhân: là thành phần kinh tế dựa trên hình thức sở hữu tư nhân về
tư liệu sản xuất, có vai trò quan trọng, là một trong những động lực của nền kinh tế.
Kinh tế tư bản nhà nước: là thành phần kinh tế dựa trên hình thức sở hữu
hỗn hợp về vốn giữa kinh tế nhà nước với tư bản tư nhân trong nước hoặc
với tư bản nước ngoài, thông qua các hình thức hợp tác như: hợp đồng hợp
tác kinh doanh, liên doanh,… Nó bao gồm những doanh nghiệp liên doanh
(giữa nhà nước với tư bản trong và ngoài nước…)
Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài : Là thành phần kinh tế dựa trên hình thức
sở hữu vốn của nước ngoài. Nó bao gồm: Các doanh nghiệp, công ty liên
doanh, Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Thành phần kinh tế có
vốn đầu tư nước ngoài đã thúc đẩy nền kinh tế nước ta tăng cường và phát
triển, nó bổ sung nguồn vốn quan trọng cho đầu tư phát triển, tạo thế và lực
mới cho nền kinh tế nước ta, góp phần quan trọng vào chuyển dịch cơ cấu
kinh tế, nâng cao trình độ công nghệ, trình độ quản lý nền kinh tế nước ta,
góp phần mở rộng quan hệ đối ngoại.
Giai cấp là gì? Đấu giai cấp có vai trò gì đối với sự tiến bộ và phát triển của xã hội?
- Giai cấp là những tập đoàn người có địa kinh tế - xã hội khác nhau trong một hệ
thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch sử. Mỗi cá nhân khi sinh ra không tự
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
lựa chọn cho mình địa vị kinh tế - xã hội được. Địa vị của các giai cấp là do
phương thức sản xuất nhất định sinh ra và qui định. Địa vị của mỗi giai cấp trong
một hệ thống sản xuất xã hội nhất định, nói lên giai cấp đó là giai cấp thống trị
hay giai cấp bị thống trị. Giai cấp thống trị và giai câp bị trị trong xấ hội chiếm
hữu nô lệ là chủ nô và nô lệ; trong xã hội phong kiến là địa chủ và nông dân;
trong xã hội tư bản chủ nghĩa là tư sản và vô sản. Đó là những giai cấp đại diện
cho bản chất của phương thức sản xuất thống trị ở từng giai đoạn lịch sử. Sự vận
động, phát triển của các phương thức sản xuất có thể làm cho địa vị kinh tế - xã
hội của mỗi giai cấp cũng biến đổi theo sự biến đổi của vai trò các phương thức
sản xuất trong xã hội. Ví dụ như khi hệ thống sản xuất tư bản chủ nghĩa trong
một xã hội đã phát triển thì giai cấp địa chủ đại diện cho phưong thức sản xuất
phong kiến sẽ không còn là giai cấp thống trị nữa.
- Đấu tranh giai cấp giữ vai trò là một trong những phương thức, động lực của sự
tiến bộ, phát triển xã hội trong điều kiện xã hội có sự phân hóa thành đối kháng
giai cấp. Sự phát triển của xã hội là kết quả của sự tác động biện chứng giữa lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Khi lực lượng sản xuất có sự phát triển cả
tính chất và trình độ, mâu thuẫn với quan hệ sản xuất đã lỗi thời, lạc hậu, đòi hỏi
phải phá bỏ quan hệ sản xuất cũ. Quan hệ sản xuất lỗi thời khi trở thành xiềng
xích trói buộc sự phát triển của lực lượng sản xuất không tự động mất đi, nó
được các giai cấp thống trị, phản động ra sức bảo vệ bằng bạo lực, bằng kiến trúc
thượng tầng chính trị, bằng pháp luật và tư tưởng.v.v. . Trong các giai cấp bị bóc
lột, bị thống trị tất yếu có một giai cấp đại biểu cho lực lượng sản xuat phát triển.
Lợi ích căn bản của họ đòi hỏi phải xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, xây dựng quan
hệ sản xuất mới, “tạo địa bàn phát triển” cho lực lượng sản xuất. Đấu tranh giai
cấp đạt tới đỉnh cao thường dẫn đến cách mạng xã hội. Thông qua cách mạng xã
hội mà quan hệ sản xuất cũ được xoá bỏ, quan hệ sản xuất mới phù họp với trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất được xác lập.
Tồn tại xã hội là gì? Ý thức xã hội là gì? Cho thí dụ.
- Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội.
Tồn tại xã hội của con người là thực tại xã hội khách quan, là một kiểu vật
chất xã hội, là các quan hệ xã hội vật chất được ý thức xã hội phản ánh.
Trong các quan hệ xã hội vật chất ấy thì quan hệ giữa con người với giới
tự nhiên và quan hệ giữa con người với con người là những quan hệ cơ bản nhất.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
Tồn tại xã hội bao gồm các yếu tố cơ bản là phương thức sản xuất vật
chất, điều kiện tự nhiên, hoàn cảnh địa lý, dân số và mật độ dân số, v.v.,
trong đó phương thức sản xuất vật chất là yếu tố cơ bản nhất
Tồn tại xã hội không chỉ quyết định sự hình thành của ý thức xã hội mà
còn quyết định cả nội dung và hình thức biểu hiện của nó. Mỗi yếu tố của
tồn tại xã hội có thể được các hình thái ý thức xã hội khác nhau phản ánh
từ các góc độ khác nhau theo những cách thức khác nhau. Tuy nhiên, đến
lượt mình, các hình thái ý thức này cũng sẽ tác động, ảnh hưởng ngược
trở lại tồn tại xã hội. Đó chính là tính độc lập tương đối của ý thức xã hội
VD: Do điều kiện tự nhiên, khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiều sông ngòi. .
nên VN đã hình thành nền nông nghiệp lúa nước
- Phạm trù ý thức xã hội là phạm trù của chủ nghĩa duy vật lịch sử được vận dụng
để giải quyết vấn đề cơ bản của triết học trong lĩnh vực xã hội.
Ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã hội, là bộ phận hợp thành
của văn hóa tinh thần của xã hội. Văn hóa tinh thần của xã hội mang nặng
dấu ấn đặc trưng cửa hỉnh thái kinh tế - xã hội, của cấc giai cấp đã tạo ra nó.
Ý thức xã hội bao gồm tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội. Trong hệ tư
tưởng xã hội thì quan trọng nhất là các quan điểm, các học thuyết và các
tư tưởng. Trong tâm lý xã hội có tình cảm, tâm trạng, truyền thống, v.v.
nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn tại xã hội ở những giai đoạn phát triển nhất định.
Vd: Dân tộc Việt Nam có truyền thống yêu nước
Nêu quan niệm của triết học Mác – Lênin về con người và bản chất của con người.
- Con người là thực thể sinh học - xã hội
Về phương diện sinh học, con người là một thực thể sinh vật, là sản phẩm
của giới tự nhiên, là một động vật xã hội. Con người cũng như mọi động
vật khác phải tìm kiếm thức ăn, nước uống, phải “đấu tranh sinh tồn” để
ăn uổng, sinh đẻ con cái, tồn tại và phát triển. Nhưng không được tuyệt
đối hóa điều đó. Khi xem xét con người, theo quan điểm của chủ nghĩa
Mác - Lênin, không thể tách rời hai phương diện sinh học và xã hội của
con người thành những phương diện biệt lập, duy nhất, quyết định phương diện kia.
Không chỉ là một thực thể sinh học, mà con người cũng còn là một bộ
phận của giới tự nhiên. Con người là một bộ phận đặc biệt, quan trọng
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com) lOMoARcPSD|60700014
của giới tự nhiên, nhưng lại có thể biến đổi giới tự nhiên và chính bản
thân mình, dựa trên các quy luật khách quan. Bằng hoạt động thực tiễn
con người trở thành một bộ phận của giới tự nhiên có quan hệ với giới tự
nhiên, thống nhất với giới tự nhiên.
Con người còn là một thực thể xã hội có các hoạt động xã hội. Hoạt động
xã hội quan trọng nhất của con người là lao động sản xuất. Nếu con vật
phải sống dựa hoàn toàn vào các sản phẩm của tự nhiên, dựa vào bản
năng thì con người lại sống bằng lao động sản xuất, bằng việc cải tạo tự
nhiên, sáng tạo ra các vật phẩm để thỏa mãn nhu cầu của mình. Lao động
đã góp phần cải tạo bản năng sinh học của con người, làm cho con người
trở thành con người đúng nghĩa của nó. Hoạt động và giao tiếp của con
người đã sinh ra ý thức người. Cũng nhờ có lao động và giao tiếp xã hội
mà ngôn ngữ xuất hiện và phát triển. Ngôn ngữ và tư duy của con người
thể hiện tập trung và nổi trội tính xã hội của con người, là một trong
những biểu hiện rõ nhất phương diện con người là một thực thể xã hội.
- Con người là sản phẩm của lịch sử và của chính bản thân con người
Con người vừa là sản phẩm của sự phát triển lâu dài của giới tự nhiên,
vừa là sản phẩm của lịch sử xã hội loài người và của chính bản thân con người.
Con người hiện thực đang hoạt động, lao động sản xuất và làm ra lịch sử
của chính mình, làm cho họ trở thành những con người như đang tồn tại.
- Con người vừa là chủ thể của lịch sử, vừa là sản phẩm của lịch sử
Con người vừa là sản phẩm của lịch sử tự nhiên và lịch sử xã hội, nhưng
đồng thời, lại là chủ thể của lịch sử bởi lao động và sáng tạo là thuộc tính
xã hội tối cao của con người.
Con người và động vật đều có lịch sử của mình, nhưng lịch sử con người
khác với lịch sử động vật. Lịch sử của động vật không phải do chúng làm
ra, không phải do ý muốn của chúng.
Ngược lại, con người lại tự mình làm ra lịch sử của mình một cách có ý
thức. Nhờ chế tạo công cụ lao động mà con người tách khỏi loài vật, tách
khỏi tự nhiên trở thành chủ thể hoạt động thực tiễn xã hội. Chính ở thời
điểm đó con người bắt đầu làm ra lịch sử của mình
- Bản chất con ngưòi là tổng hòa các quan hệ xã hội
Các quan hệ xã hội tạo nên bản chất của con người, nhung không phải là
sự kết hợp giản đơn hoặc là tổng cộng chúng lại với nhau mả lâ sự tổng
hòa chúng; mỗi quan hệ xã hội có vị trí, vai trò khác nhau, có tác động
qua lại, không tách rời nhau.
Downloaded by Nguy?n Tr?n Minh Ph??ng (ntranminhphuong33@gmail.com)
