Thực trạng và Phát triển Thị trường Ngoại hối Việt Nam

I.
Thực trạng thị trường ngoại hối Việt Nam
1. Cơ quan quản lý và hệ thống các quy định điều tiết a. Cơ quan quản lý:
Mục đích quản lý: Tại Việt Nam, các cơ quan quản lý của Nhà nước tham gia vào
thị trường ngoại hối với mục đích chính là quản lý hoạt động của thị trường, đảm
bảo tỷ giá, ổn định kinh tế.
Cơ quan quản lý: Trong lĩnh vực quản lý ngoại hối hiện nay, Chính phủ là cơ quan
hành pháp có thẩm quyền chung trong việc thực hiện vai trò thống nhất quản lý
nhà nước về ngoại hối và hoạt động ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam. Ngoài ra,
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là cơ quan chức năng của Chính phủ, được Chính
phủ trao quyền hạn trực tiếp tiến hành các hoạt động quản lý nhà nước về ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam.
Đối tượng quản lý: Những tổ chức, cá nhân tham gia vào hoạt động của thị trường
ngoại hối (chính là những chủ thể: các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, công ty đa
quốc gia, …; các nhà đầu cơ; các trung gian tài chính bao gồm NHTM và TCTD
được phép; và cả những đối tượng kinh doanh ngoại tệ trái phép một cách tự do
trên thị trường chợ đen.
Phương thức quản lý: Chủ yếu bằng luật pháp và quy định chi tiết
b. Hệ thống các quy định, chính sách:
Kể từ khi ra đời đến nay, hàng loạt các quy định về thị trường ngoại hối và hoạt
động kinh doanh ngoại hối tại Việt Nam đã được ban hành và sửa đổi, bổ sung
ngày một chi tiết và dường như chặt chẽ hơn. Một số điểm chính về quản lý thị
trường ngoại hối có thể kể đến như: 
Hạn chế sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam 
Công dân Việt Nam chỉ được mua, chuyển mang ngoại tệ ra nước ngoài theo
quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho một số mục đích như học
tập, đi công tác, đi du lịch, … với hạn mức quy định. 
Việc kinh doanh ngoại hối chỉ được thực hiện bởi các tổ chức tín dụng được
nhà nước cho phép hoạt động kinh doanh ngoại hối (bao gồm các ngân hàng,
tổ chức tín dụng phi ngân hàng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài được
kinh doanh, cung ứng dịch vụ ngoại hối.) 
Các loại hình giao dịch ngoại tệ của tổ chức tín dụng được phép bao gồm: Giao dịch Giao ngay Kỳ hạn Hoán đổi Quyền chọn Với tổ chức tín dụng x x x x Với tổ chức kinh tế x x x x Với người cư trú x x Với người không cư x bán ngoại trú tệ ⇒ Nhận xét:
Nhìn một cách tổng thể thì thị trường ngoại hối Việt Nam chịu sự giám sát và quản
lý khá chặt chẽ của pháp luật và Nhà nước. Tuy nhiên, chính sự giám sát và quản
lý quá chặt chẽ này cũng tạo ra những thách thức không hề nhỏ bởi: 
Quy định càng chặt chẽ thì mọi người sẽ càng cố tìm ra những khe hở, diễn
đạt các quy định theo nhiều nghĩa khác nhau để lách luật hay chuyển sang
tìm kiếm nhu cầu trên thị trường chợ đen thay vì giao dịch hợp pháp 
Các quy định và chính sách đối với thị trường ngoại hối cũng còn nhiều bất
cập với nhiều quy định chưa hoàn toàn hợp lý và phù hợp với thực tiễn tại
Việt Nam, điển hình là những quy định quá chặt chẽ về việc mua ngoại tệ,
mang tiền và chuyển tiền ra nước ngoài. Cụ thể, với hạn mức giới hạn, thủ
tục minh chứng phức tạp trong khi nhu cầu sử dụng cao thì việc người dân
chọn lách luật để có đủ lượng tiền cần là hoàn toàn không khó hiểu. Một ví
dụ khác về sự thiếu hợp lý trong quy định có thể kể đến là việc chính phủ
quy định quá chặt chẽ và cụ thể về ngoại hối: chỉ có một số đối tượng được
mua, chỉ có một số đối tượng được bán và những đối tượng còn lại là phạm
pháp. Đây là một điều vô cùng bất cập vì ai cũng có thể có nhu cầu về ngoại
tệ bất cứ lúc nào và nhu cầu về ngoại tệ của mọi người cũng vô cùng đa
dạng, không thể nào liệt kê toàn bộ vào luật pháp.
Chúng ta cũng có đầy đủ các công cụ phục vụ cho việc quản lý về luật pháp nhưng
khả năng điều hành vẫn còn khá hạn chế. Dường như những quy định quá chặt chẽ
của chính phủ và NHNN chính là biểu hiện cho điều này (bởi không thể quản lý và
điều hành một cách hiệu quả nên mới cần đến sự trợ giúp của các loại luật, quy
định phức tạp, khác nhau và sửa đổi thường xuyên.
Ngoài ra, đối với thị trường chợ đen, thị trường mà tưởng như là hoàn toàn tự do,
không chịu sự điều chỉnh của bất cứ quy định nào thì thực tế vẫn có Nhà nước can
dự vào và quản lý một cách thời điểm - chỉ xử phạt một số trường hợp kinh doanh
ngoại tệ trái phép vào một số đợt nhất định (ví dụ như vụ việc hai lần bắt
Eximbank vì tội tổ chức nơi giao dịch giữa những người mua và người bán trực tiếp với nhau).
2. Hoạt động của thị trường
a. Hoạt động của thị trường chính thức
Thị trường chính thức chính là các sàn giao dịch chịu sự quản lý hoàn toàn, chặt
chẽ của nhà nước. Vào 1991, hai trung tâm giao dịch ngoại tệ tại Hà Nội và Thành
phố Hồ Chí Minh ra đời, đánh dấu sự hình thành nền móng một thị trường ngoại
hối có tổ chức ở Việt Nam. Tuy nhiên hai trung tâm này chỉ hoạt động trong thời
gian rất ngắn (khoảng 3 năm) sau đó chấm dứt hoạt động vào 1/12/1994. Hiện nay,
Việt Nam không có sàn giao dịch ngoại hối nào đang hoạt động.
Hoạt động trên thị trường chính thức hầu hết là diễn ra giữa các ngân hàng thương
mại, ngân hàng trung ương, các quỹ phòng hộ,… Hiện nay, tại Việt Nam, mỗi cá
nhân chỉ được phép mua, bán ngoại hối đối với một số trường hợp như học tập,
chữa bệnh ở nước ngoài; đi công tác, dụ lịch, thăm viếng ở nước ngoài và một số
mục đích hợp pháp khác được pháp luật quy định. Ngoài các mục đích này ra, việc
kinh doanh ngoại hối đối với cá nhân là bất hợp pháp
b. Hoạt động của thị trường liên ngân hàng
Những năm vừa qua hệ thống NHTM Việt Nam tăng trưởng khá tốt, đồng thời số
lượng dịch vụ cũng ngày một đa dạng: từ giao dịch giao ngay tới các giao dịch
phái sinh. Đồng thời, việc kinh doanh, mua bán ngoại tệ không chỉ bị giới hạn thực
hiện ở một số ngân hàng lớn và chuyên về giao dịch quốc tế như Ngân hàng Ngoại
thương Việt Nam (VCB), Ngân hàng Công thương Việt Nam (VietinBank), Ngân
hàng TMCP xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank), … mà hầu hết các ngân hàng
đều có thể thực hiện các giao dịch này.
Tuy có lượng lớn các loại dịch vụ nhưng khách hàng của các ngân hàng vẫn còn
chưa thực sự là nhiều mà chủ yếu là doanh nghiệp kinh doanh quốc tế.
⇒ Nhận xét: Nhìn chung quy mô thị trường liên ngân hàng Việt Nam vẫn là khá
nhỏ so với khu vực và quốc tế. Nhưng quy mô này không phải quy mô thực của thị
trường mà là bởi nó bị giới hạn bởi quá nhiều quy định của chính phủ về việc
những ai được làm gì. Vì vậy, nếu để thị trường ngoại hối tự mình vận động thì có
thể quy mô thị trường sẽ mở rộng ra hơn nữa.
c. Hoạt động của thị trường chợ đen
Thực tế cho thấy thị trường chợ đen ở Việt Nam hoạt động một cách “công khai”
trên các con phố, điển hình nhất phải kể đến “phố đổi tiền” Hà Trung. Thậm chí,
thanh tìm kiếm từ khóa “phố Hà Trung” trên google thì còn nhận được những gợi ý
có liên quan như “phố Hà Trung đổi tiền” hay “Tỷ giá USD Hà Trung”, “Tỷ giá
Euro Hà Trung”. Hơn thế, một số cửa hàng còn to như một ngân hàng thực sự và
không chỉ dừng lại ở một nghiệp vụ giao ngay mà còn nhận thực hiện thủ tục khác
như chuyển tiền ra nước ngoài, …
Nguyên nhân dẫn tới thực trạng này có thể kể đến như:
 Người dân không thể thỏa mãn nhu cầu từ thị trường liên ngân hàng nên tìm
kiếm đến thị trường chợ đen bởi họ không còn cách nào khác khi Nhà nước
có những quy định quá chặt chẽ về mua bán trao đổi ngoại tệ.
 Giao dịch đơn giản, thuận tiện, không có các ràng buộc pháp lý: Các cá nhân
có thể trực tiếp mua, bán trao tay ngoại tệ mà không cần thông qua thủ tục
hay minh chứng nào (ngược lại: khi cá nhân mua ngoại tệ ở NHTM sẽ cần
chứng minh mục đích sử dụng ngoại tệ phù hợp với pháp luật Việt Nam quy định).
 Không bị giới hạn bởi bất cứ quy định, luật lệ nào
Ví dụ: Cần một khoản tiền ngoại tệ, một lượng không nhiều nhưng cần ngay lập
tức trong khi hồ sơ, thủ tục giấy tờ giải trình khi ra ngân hàng quá rườm rà thì
người ta sẽ chọn đến các tiệm vàng đổi tiền luôn. Hay đôi khi số tiền cần vượt quá
mức quy định bởi NHNN thì mọi người cũng sẽ chọn cách đến thị trường chợ đen để trao đổi. II.
Ủng hộ việc phát triển thị trường chính thức
1. Kiểm soát các giao dịch ngoại hối.
Hiện nay, thị trường chợ đen phát triển tại Việt Nam là do thị trường chính thức và
bán chính thức chưa đáp ứng được toàn bộ nhu cầu mọi người trong nền kinh tế.
Trước hết, các thủ tục giao dịch tại thị trường chính thức của Việt Nam đang quá
rườm rà, tốn thời gian và công sức. Nếu một cá nhân cần gấp một khoản tiền
không lớn thì việc phải đi đến ngân hàng, điền các giấy tờ kê khai, chứng minh là
quá tốn thời gian và công sức so với việc đi ra một cửa hàng vàng để đổi. Nếu Nhà
nước có thể thay đổi điều này thì các cá nhân sẽ tham gia vào thị trường chính thức nhiều hơn.
Tại thị trường chính thức, các giao dịch đều được kiểm soát và ghi lại, khác với
việc không bị luật lệ kiểm soát như chợ đen. Nếu số lượng người thay vì thị trường
chợ đen mà chọn thị trường chính thức tăng lên thì Nhà nước cũng sẽ dễ dàng kiểm
soát được lượng tiền, nguồn gốc lượng tiền giao dịch,… trên thị trường ngoại hối.
Chính việc này sẽ giúp giảm thiểu tình trạng lừa đảo, kinh doanh tiền không rõ
nguồn gốc,. trên thị trường Việt Nam.
2. Phát triển thị trường chính thức có thể dần dần xóa bỏ thị trường chợ đen
Thị trường chợ đen phát triển là do thị trường chính thức và bán chính thức chưa
đáp ứng được toàn bộ nhu cầu mọi người trong nền kinh tế. Vì vậy cách tốt nhất để
hạn chế thị trường chợ đen là phát triển thị trường chính thức và bán chính thức đủ
để thỏa mãn nhu cầu của toàn thể mọi người thay vì cấm cản và loại trừ hoàn toàn
thị trường này. Có như vậy thì thị trường chợ đen mới có thể từng bước bị xóa bỏ
và Nhà nước có thể duy trì sự cân bằng giữa việc thực hiện các mục tiêu của mình
và phát triển thị trường ngoại hối.
Người dân Việt Nam vốn chỉ chọn thị trường chợ đen vì sự tiện lợi, nhanh chóng
của nó. Nếu thị trường chính thức – một thị trường an toàn, đảm bảo hơn có thể
đảm bào được các yếu tố này thì người dân sẽ tự nguyện chọn thị trường chính thức.