Tổ chức và hoạt động của Cơ quan Bảo hiến tại Pháp & Đức môn Luật so sánh | Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 45734214
So sánh tổ chức, hoạt động của cơ quan bảo hiến của
Pháp và Đức - Kinh nghiệm cho Việt Nam. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
NỘI DUNG .......................................................................................................... 1
Khái niệm, vai trò, phân loại cơ quan bảo hiến ........................................... 1
2. Tổ chức, hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Pháp .................................... 2
2.1.Tổ chức của HĐBH ở Pháp ..................................................................... 2
2.2. Hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Pháp................................................. 2
3. Tổ chức, hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Đức ..................................... 2
3.1 . Tổ chức của cơ quan bảo hiến ở Đức .................................................... 2
3.2. Hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Đức .................................................. 2
4. Điểm tương đồng và khác biệt của cơ quan bảo hiến ở Pháp và Đức ... 2
4.1. Điểm tương đồng của cơ quan bảo hiến ở Pháp và Đức ........................ 2
4.2. Điểm khác biệt của cơ quan bảo hiến ở Pháp và Đức ............................ 3
5. Kinh nghiệm thực tiễn cho Việt Nam ........................................................ 4
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 5 MỞ ĐẦU
Hiện nay, các quốc gia trên thế giới xây dựng những mô hình bảo hiến
khác nhau. Hai quốc gia tiên phong Pháp và Đức là bức tranh điển hình cho
các mô hình tài phán Hiến pháp đặc thù được nhiều quốc gia lựa chọn áp dụng.
Nhằm tìm hiểu rõ hơn cơ quan bảo hiến tại hai quốc gia này, nhóm xin lựa chọn
chủ đề “Tổ chức, hoạt động của cơ quan bảo hiến tại Pháp và Đức. Liên hệ
kinh nghiệm thực tiễn cho Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của mình. NỘI DUNG
1. Khái niệm, vai trò, phân loại cơ quan bảo hiến.
Bảo hiến là bảo vệ tinh thần mà các nhà lập hiến đã truyền tải vào bản
Hiến pháp, bảo vệ mối liên hệ giữa lập pháp, hành pháp, tư pháp, kiểm soát sự
hợp hiến của các hành vi được thực hiện bởi Nhà nước.
Mô hình bảo hiến cơ bản đều được xây dựng với những mục tiêu cơ bản
như: kiểm soát quyền lực nhà nước, duy trì hiệu quả hoạt động bộ máy nhà
nước; hoàn chỉnh chức năng của từng cơ quan trong bộ máy nhà nước; bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và hoàn thiện hệ thống pháp luật. lOMoAR cPSD| 45734214
Nếu phân chia theo trình tự, thủ tục, thẩm quyền, trên thế giới có bốn mô
hình bảo hiến được áp dụng: Thứ nhất, mô hình bảo hiến bằng Tòa án Hiến
pháp (Áo, Đức). Thứ hai, mô hình bảo hiến bằng tòa án tư pháp (Hoa Kỳ). Thứ
ba, mô hình bảo hiến bằng hội đồng Hiến pháp (Pháp). Thứ tư, mô hình bảo hiến khác.
2. Tổ chức, hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Pháp
2.1. Tổ chức của HĐBH ở Pháp
Về cơ cấu, các thành viên của HĐBH bao gồm: (1) các cựu Tổng thống
của Pháp (thành viên đương nhiên); (2) các thành viên được bổ nhiệm gồm 9
người, trong đó 3 thành viên được Tổng thống bổ nhiệm, 3 thành viên do Chủ
tịch Hạ nghị viện bổ nhiệm và 3 thành viên do Chủ tịch TNV bổ nhiệm. Cứ 3
năm thì có 1/3 số thành viên sẽ được bổ nhiệm lại. Chủ tịch Hội đồng do Tổng
thống bổ nhiệm với nhiệm kỳ là 9 năm.
2.2. Hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Pháp
Thứ nhất, HĐBH có thẩm quyền giám sát chung như kiểm tra, giám sát
tính hợp hiến của các đạo luật, giám sát các thứ bậc của văn bản pháp luật...
Thứ hai, HĐBH Pháp có vai trò đảm bảo tính hợp hiến của các cuộc bầu cử
Tổng thống và bảo đảm tính hợp pháp của các cuộc trưng cầu ý dân. Cuối cùng,
HĐBH có thẩm quyền đưa ra ý kiến tư vấn trong trường hợp được đề nghị tư vấn bởi Tổng thống.
3. Tổ chức, hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Đức
3.1. Tổ chức của cơ quan bảo hiến ở Đức
TAHPLB gồm 2 hội đồng phán quyết có quyền hạn như nhau và độc lập
với nhau. Thẩm phán do Hạ viện Liên bang và Thượng viện LB bầu với đa số.
Trong 8 thẩm phán ở mỗi hội đồng, có 3 thẩm phán được bầu từ các thẩm phán
của các TALB khác và các thẩm phán này phải làm việc 3 năm cho các TALB.
Nhiệm kỳ của các thẩm phán là 12 năm và không được tái nhiệm.
3.2.Hoạt động của cơ quan bảo hiến ở Đức
Hội đồng phán quyết thứ nhất có thẩm quyền xét xử các khiếu kiện tư
pháp liên quan đến mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân. Trong khi hội
đồng phán quyết thứ hai có thẩm quyền xét xử các khiếu kiện phát sinh giữa
các bộ phận và các nhánh quyền lực trong bộ máy nhà nước.
Đặc trưng của TAHPLB là chỉ họp khi có đơn khiếu nại. Khiếu nại đó
không thể giải quyết được thông qua Toà án các cấp. Phán quyết của tòa án này
có giá trị bắt buộc đối với tất cả các tòa án nào cũng như các cơ quan nhà nước khác.
4. Điểm tương đồng và khác biệt của cơ quan bảo hiến ở Pháp và Đức
4.1. Điểm tương đồng của cơ quan bảo hiến ở Pháp và Đức
Thứ nhất, vai trò chính của cơ quan bảo hiến là bảo đảm sự ổn định, tối
cao của hiến pháp, sự tuân thủ mối quan hệ giữa cơ quan quản lý nhà nước,
bảo vệ quyền và tự do của con người. Thứ hai, đều là mô hình bảo hiến tập lOMoAR cPSD| 45734214
trung, tức là chức năng bảo hiến thuộc về một cơ quan nhất định. Thứ ba, tầm
quan trọng của việc bảo vệ hiến pháp đều được hai nước đề cao và trở thành
bước ngoặt quan trọng trong tiến trình dân chủ của mỗi quốc gia.
4.2. Điểm khác biệt của cơ quan bảo hiến ở Pháp và Đức Tiêu chí Pháp Đức Chủ thể
HĐHP – Conseil Constitutionmel Tòa án Hiến pháp có thẩm quyền
Cơ sở ra Quy định về giám sát HP được ghi Điều khoản vĩnh cửu (Điều 79 khoản 3 đời
nhận trong HP năm 1799 và HP năm của Luật cơ bản) là đảm bảo pháp lý 1852.
trước tiên cho một cơ chế bảo hiến.
Năm 1946, Uỷ ban giám sát HP được Năm 1951, Luật tòa án HPLB ra đời. hình thành
Năm 1969, chế định khiếu kiện HP của
Đến năm 1958, cùng với sự ra đời của công dân được bổ sung, nhằm cụ thể
HP năm 1958, HĐBH được thành lập. hóa con đường tố tụng HP. Trực Không thuộc nhánh nào
Trực thuộc nhánh tư pháp thuộc
Cách thức Có thành viên đương nhiên do tổng 8 thẩm phán do Hạ viện liên bang bầu,
tổ chức thống bầu và chín thành viên do Tổng 8 thẩm phán do Thượng viện liên bang
thống bổ nhiệm 1/3, Chủ tịch Thượng bầu
Viện bổ nhiệm 1/3, Chủ tịch Hạ Viện Bổ nhiệm 1/3
Chức HĐBH chủ yếu kiểm tra các luật trước TAHP có thể tuyên bố luật vi hiến, bảo
năng khi ban hành, có thể từ chối luật nếu vi vệ quyền cá nhân và giải quyết tranh
phạm hiến pháp, nhưng không thể giải chấp giữa các cơ quan nhà nước.
quyết các tranh chấp pháp lý như tòa án. lOMoAR cPSD| 45734214
Thẩm HĐBH chịu trách nhiệm thẩm tra tính Toà án BHLB vừa là cơ quan HP cao
quyền hợp pháp của hoạt động ban hành pháp nhất của Liên bang, vừa là toà án xem
luật của các cơ quan nhà nước; ...
xét các vấn đề liên quan đến áp dụng
Hội đồng đã phát triển một hệ thống HP
án lệ cho phép bảo vệ các quyền và tự Toà án BHLB là cơ quan có thẩm quyền do cá nhân.
phán quyết tính hợp hiến hay vi hiến.
Người phân định ranh giới giữa hoạt Toà án BHLB có 13 thẩm quyền khác.
động lập pháp với lập quy.
Xem xét tính hợp hiến của các đạo luật
trước khi nó được Tổng thống công bố.
Hoạt động HĐHP hoạt động chủ yếu theo yêu cầu Tòa án tiếp nhận đơn kiện từ cá nhân và
từ chính phủ và có khả năng tự đưa ra tổ chức về việc vi phạm quyền hiến
các vấn đề về tính hợp hiến của luật. pháp, có quy trình rõ ràng và công khai trong việc xét xử.
5. Kinh nghiệm thực tiễn cho Việt Nam
Thứ nhất, cần tạo ra sự tương thích của cơ chế bảo hiến với nguyên tắc
thống nhất quyền lực ở Việt Nam. Khi Hiến pháp đã ở vị trí tối thượng thì tất
cả chế định quyền lực đều dưới Hiến pháp, kể cả Quốc hội. Trong khi đó, vấn
đề thống nhất quyền lực chỉ cần là không tạo ra một cơ chế mâu thuẫn, đối
trọng giữa Quốc hội và Chính phủ. Nếu không nhận thức như vậy về thống
nhất quyền lực, tài phán Hiến pháp sẽ mâu thuẫn với nguyên tắc căn bản của
tổ chức quyền lực nhà nước ở Việt Nam.1
Thứ hai, vấn đề liên quan đến năng lực để thực hiện cơ chế bảo hiến.
Khi trao quyền bảo hiến cho hệ thống tòa án thường, các thẩm phán phải có
trình độ chuyên môn nghiệp vụ và pháp lý rất cao, nhất là trình độ về lĩnh vực
luật Hiến pháp2. Hiện nay, tại Việt Nam, tiêu chí chuyên môn đôi khi nhường
chỗ cho yếu tố chính trị, làm ảnh hưởng đến công tác bảo hiến. Do đó, Việt
Nam có thể học hỏi điều kiện tiêu chuẩn của các thẩm phán Tòa án Hiến pháp
Liên bang để nâng cao năng lực thực hiện cơ chế bảo hiến.
Thứ ba, tiếp tục nghiên cứu, cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013
về nội dung, phương thức bảo vệ Hiến pháp. Quy định rõ ràng, cụ thể nội dung
giám sát Hiến pháp của Quốc hội là các VBQPPL có giá trị thấp hơn Hiến pháp.
Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 cần bổ sung quy
định về quy trình xử lý quy định trong các đạo luật, nghị quyết của Quốc hội
có dấu hiệu vi hiến hoặc quy trình xử lý tình huống cơ quan, tổ chức, cá nhân
1 Lê Văn Quyền, “Các mô hình bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật trên thế giới”, Tạp chí Quản lí nhà nước,
2021. 2 Bùi Bách Thành, GS.TS.Thái Vĩnh Thắng, Nghiên cứu so sánh các mô hình cơ quan bảo hiến trên
thế giới, xây dựng luận cứ khoa học cho việc thiết lập cơ quan bảo hiến ở Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, tr.67,68. lOMoAR cPSD| 45734214
có thẩm quyền có đề nghị với Quốc hội xem xét tính hợp hiến của quy định
trong đạo luật hoặc nghị quyết của Quốc hội có dấu hiệu vi hiến2. KẾT LUẬN
Từ việc nghiên cứu đánh giá về hai mô hình Tòa án Hiến pháp tại Pháp
và Đức, từ đó đưa ra một số đề xuất về mô hình bảo hiến hiệu quả cho Việt
Nam. Hiện nay, Việt Nam đang trong giai đoạn hội nhập và phát triển, cần thiết
phải lựa chọn một mô hình bảo hiến phù hợp với tình hình đất nước. Nhóm hy
vọng kết quả từ sự nghiên cứu của mình sẽ mang lại những lợi ích và đóng góp nhất định.
2 TS.Nguyễn Thị Dung, “Tăng cường cơ chế bảo vệ Hiến pháp trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Việt Nam”, Tạp chí Thanh tra Việt Nam: https://thanhtravietnam.vn/nghien-cuu-trao-doi/tang-cuong-co-
chebao-ve-hien-phap-trong-nha-nuoc-phap-quyen-xa-hoi-chu-nghia-viet-nam-200801.html, truy cập ngày 4/10/2024.