-
Thông tin
-
Hỏi đáp
Tổng hợp bài tập tự luận môn Kinh tế chính trị có đáp án | Đại học Mỹ thuật Công nghiệp
Tổng hợp bài tập tự luận môn Kinh tế chính trị có đáp án | Đại học Mỹ thuật Công nghiệp. Tài liệu được biên soạn dưới dạng file PDF gồm 54 trang, giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao trong kì thi sắp tới. Mời bạn đọc đón xem!
Kinh tế chính trị (MT) 1 tài liệu
Đại học Mỹ thuật Công nghiệp 42 tài liệu
Tổng hợp bài tập tự luận môn Kinh tế chính trị có đáp án | Đại học Mỹ thuật Công nghiệp
Tổng hợp bài tập tự luận môn Kinh tế chính trị có đáp án | Đại học Mỹ thuật Công nghiệp. Tài liệu được biên soạn dưới dạng file PDF gồm 54 trang, giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao trong kì thi sắp tới. Mời bạn đọc đón xem!
Môn: Kinh tế chính trị (MT) 1 tài liệu
Trường: Đại học Mỹ thuật Công nghiệp 42 tài liệu
Thông tin:
Tác giả:
Preview text:
Câu 98. Vì sao có sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh
sang chủ nghĩa tư bản độc quyền? Các hình thức chủ yếu và bản
chất kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì?
Chủ nghĩa tư bản độc quyền là giai đoạn phát triển cao của chủ
nghĩa tư bản. Nó xuất hiện vào cuối thế kỷă XIX đầu thế kỷ XX, là
sự phát triển tất yếu từ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh. Đó là vì:
Một là, với sự phát triển của khoa học tự nhiên, những phát
minh kỹ thuật được áp dụng làm cho lực lượng sản xuất cuối thế
kỷ XIX có những bước nhảy vọt như phương pháp luyện kim mới,
máy cắt gọt kim loại, những động cơ đốt trong và những phương
tiện vận tải mới ra đời. Muốn sử dụng những thành tựu nói trên
của khoa học - kỹ thuật, cần có nguồn vốn lớn. Điều này đòi hỏi sự
tập trung tư bản và tập trung sản xuất.
Hai là, trong cuộc cạnh tranh khốc liệt, tư bản vừa và nhỏ bị
phá sản hàng loạt, còn các nhà tư bản lớn thì phát đạt, tư bản
được tập trung với quy mô ngày càng lớn.
Ba là, khủng hoảng kinh tế của thế giới tư bản chủ nghĩa, đặc
biệt là cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873, càng đẩy nhanh sự
tích tụ, tập trung tư bản và tập trung sản xuất.
Sự tập trung sản xuất được thực hiện bằng cách thôn tính lẫn
nhau giữa những xí nghiệp lớn và nhỏ và bằng cách tự nguyện
thỏa thuận giữa các nhà tư bản.
Tích tụ và tập trung sản xuất đến mức độ nào đó tất yếu dẫn
đến độc quyền, vì số ít các xí nghiệp lớn dễ thỏa hiệp thống nhất
với nhau hơn là nhiều xí nghiệp nhỏ. Mặt khác, sự cạnh tranh
giữa các xí nghiệp quy mô lớn sẽ gay gắt hơn, đề ra khuynh hướng
thỏa hiệp để nắm độc quyền.
Mới đầu, các tổ chức độc quyền phát triển trong một số ngành
nhất định; sau đó, theo mối liên hệ dây chuyền, nó được mở rộng
ra các ngành khác, với các hình thức chủ yếu:
+ Các-ten là loại liên minh độc quyền về giá cả, thị trường; các
thành viên trong tổ chức độc quyền này vẫn độc lập cả trong sản
+ Xanh-đi-ca là loại tổ chức độc quyền mà các thành viên độc lập
về mặt sản xuất; ban quản trị đảm nhiệm việc lưu thông.
+ Tờ-rớt là tổ chức độc quyền điều hành tập trung. Các hoạt
động sản xuất, tiêu thụ sản phẩm đều do một ban quản trị đảm
nhiệm. Các nhà tư bản tham gia tờ-rớt mất hết quyền độc lập cả
trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.
+ Công-xoóc-xi-om là tổ chớp độc quyền cao, hỗn hợp những nhà
tư bản lớn, những xanh-đi-ca, tờ-rớt... kể cả những ngành không
liên quan với nhau về kỹ thuật sản xuất. Tổ chức độc quyền này
thống nhất về mặt tài chính và phụ thuộc vào một nhóm tư bản kếch xù.
+ Công-gơ-lô-mê-rát là tổ chức lũng đoạn khổng lồ đặt dưới sự
kiểm soát về tài chính và quản lý chung của một nhóm tư bản độc
quyền lớn nhất. Quy mô và phạm vi của nó vượt ra cả ngoài biên giới quốc gia.
- Bản chất kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền:
Độc quyền ra đời từ tự do cạnh tranh, nó loại bỏ sự thống trị của
tự do cạnh tranh. Nhưng độc quyền không thủ tiêu được cạnh
tranh, mà ngược lại, cạnh tranh càng trở nên gay gắt. Bản chất
kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền vẫn dựa trên cơ sở chiếm
hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất. Quan hệ độc
quyền giữ vị trí thống trị trong nền kinh tế với sự độc chiếm các
nguồn nguyên liệu, phương tiện vận tải, thị trường vốn, nhân
công. Vẫn giá trị thặng dư là quy luật kinh tế cơ bản, song biểu
hiện bề ngoài của nó đã chuyển từ quy luật lợi nhuận thành quy
luật lợi nhuận độc quyền cao. Với sự thống trị của độc quyền, mâu
thuẫn vốn có của chủ nghĩa tư bản càng thêm sâu sắc.
Câu 99. Nguyên nhân của sự chuyển biến chủ nghĩa tư bản thành
chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước? Đặc trưng, những hình thức biểu
hiện và cơ chế điều tiết nền kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là hình thức phát triển cao của chủ nghĩa tư
bản độc quyền. Nó là sự kết hợp sức mạnh của các tổ chức độc quyền với sức mạnh nhà
nước thành một cơ chế thống nhất bảo vệ lợi ích của giai cấp tư bản độc quyền, duy trì và
củng cố chế độ tư bản chủ nghĩa. Tiền đề khách quan cho chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà
nước ra đời là tích tụ tư bản và tập trung sản xuất trong điều kiện thống trị của các tổ chức
độc quyền cùng với những nguyên nhân trực tiếp là hàng loạt mâu thuẫn bên trong và bên
ngoài của chủ nghĩa đế quốc, đặc biệt là mâu thuẫn sâu sắc giữa tính chất xã hội hóa của
sản xuất và sự chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất. Việc xã hội hóa
cao của lực lượng sản xuất do quá trình tập trung, chuyên môn hóa, tổ hợp liên hợp hóa
nềsản xuất xã hội cùng với những thành tựu mới của tiến bộ khoa học - kỹ thuật đã tạo
nên một cơ cấu kinh tế đồ sộ; nó đòi hỏi có sự điều tiết xã hội đối với quá trình sản xuất.
Mặt khác, cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật đẩy nhanh quá trình xã hội hóa lực lượng
sản xuất, biến đổi cơ cấu sản xuất. Điều đó đòi hỏi lượng tư bản lớn để cải tạo cơ cấu sản
xuất, đổi mới tư bản cố định, nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng thành tựu khoa học - kỹ
thuật, nhưng các tổ chức độc quyền không tự giải quyết nổi, cần có sự tham gia của nhà nước.
- Sự thu hẹp hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc cùng với sự ra đời của hệ
thống đối lập là các nước xã hội chủ nghĩa, buộc bọn tư bản độc quyền phải nắm lấy nhà
nước, biến nhà nước thành công cụ bảo vệ, phục vụ lợi ích của chủ nghĩa tư bản độc
quyền. Với sự cải biến nào đó về hình thức quan hệ sản xuất, nhưng chủ nghĩa tư bản độc
quyền nhà nước vẫn mang những đặc trưng cơ bản của phương thức sản xuất tư bản chủ
nghĩa; nó chỉ là sự phát triển ở mức độ cao của chủ nghĩa tư bản độc quyền với những đặc trưng sau:
+ Nhà nước thực hiện chức năng điều tiết kinh tế vĩ mô, lãnh đạo đời sống kinh tế từ một trung tâm.
+ Nhà nước phục vụ toàn diện nhu cầu của tư bản độc quyền; ngược lại, tư bản độc
quyền nắm và sử dụng sức mạnh bộ máy nhà nước bằng một hệ thống tác động qua lại
phức tạp giữa nhà nước và các tổ chức độc quyền.
+ Nhà nước tham gia có mức độ việc điều tiết, giới hạn sự tự do hoạt động của tư
bản, gắng điều hòa mâu thuẫn và hậu quả tiêu cực do thống trị của độc quyền sinh ra.
Những hình thức biểu hiện của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
+ Nhà nước là chủ kinh doanh, tức là hình thành, phát triển sở hữu nhà nước: sở
hữu của độc quyền nhà nước phục vụ lợi ích tư
bản độc quyền. Sở hữu nhà nước hình thành bằng cách quốc hữu
hóa tư bản chủ nghĩa, đầu tư xây dựng mới, góp cổ phần với tư bản
tư nhân... Nhà nước quốc hữu hóa để cứu tư bản tư nhân khỏi phá
sản; đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng ít lợi nhuận, vốn lớn; đầu tư
nghiên cứu, ứng dụng khoa học - kỹ thuật...
+ Nhà nước thực hiện chính sách thu nhập: phân phối lại thu
nhập của các xí nghiệp nhà nước có lợi cho tư bản độc quyền. Với
"hệ thống bảo hiểm xã hội" nhà nước điều tiết các quan hệ phân
phối, làm lợi cho các tổ chức độc quyền.
+ Nhà nước điều tiết nền kinh tế bằng việc sử dụng các hệ thống
tài chính, tín dụng, tạo thị trường, can thiệp vào quan hệ kinh tế quốc tế.
Với sự xuất hiện của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước, cơ
chế điều tiết nền sản xuất xã hội có bước ngoặt lớn. Đó là sự kết
hợp hữu cơ giữa sự điều tiết của quan hệ thị trường với sự điều tiết
tập trung của nhà nước. Các tổ chức độc quyền điều tiết vi mô
bằng các kế hoạch trên cơ sở nghiên cứu kỹ lưỡng thị trường. Nhà
nước giữ vai trò điều tiết vĩ mô bằng việc dự báo, dự đoán và định
hướng từng thời kỳ, với các công cụ chương trình hóa kinh tế chính
sách cơ cấu và các hệ thống tài chính tín dụng, chính sách đầu tư...
Như vậy, cơ chế điều tiết nền kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc
quyền nhà nước tạo ra sự phối hợp điều tiết hợp lý hơn tính tự
phát của cơ chế thị trường trong tự do cạnh tranh tư bản chủ nghĩa.
Câu 10. Phân tích nguyên nhân ra đời, bản chất Chủ nghĩa Tư bản độc quyền
nhà nước, và những biểu hiện chủ yếu.
1. Nguyên nhân hình thành và phát triển chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước
Đầu thế kỷ XX, V.I. Lênin đã chỉ rõ: Chủ nghĩa tư bản độc quyền chuyển thành
chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là khuynh hướng tất yếu. Nhưng chỉ đến những
năm 50 của thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước mới trở thành một thực thể
rõ ràng và là một đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa tư bản hiện đại.
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước ra đời do những nguyên nhân chủ yếu sau đây:
Một là: tích tụ và tập trung tư bản càng lớn thì tích tụ và tập trung sản xuất càng
cao, do đó đẻ ra những cơ cấu kinh tế to lớn đòi hỏi một sự điều tiết xã hội đối với sản
xuất và phân phối, một sự kế hoạch hoá tập trung từ một trung tâm. Nói cách khác, sự
phát triển hơn nữa của trình độ xã hội hoá lực lượng sản xuất đã dẫn đến yêu cầu khách
quan là nhà nước phải đại biểu cho toàn bộ xã hội quản lý nền sản xuất. Lực lượng sản
xuất xã hội hoá ngày càng cao càng mâu thuẫn gay gắt với hình thức chiếm hữu tư nhân
tư bản chủ nghĩa, do đó tất yếu đòi hỏi một hình thức mới của quan hệ sản xuất để lực
lượng sản xuất có thể tiếp tục phát triển trong điều kiện còn sự thống trị của chủ nghĩa tư
bản. Hình thức mới đó là chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.
Hai là, sự phát triển của phân công lao động xã hội đã làm xuất hiện một số ngành
mà các tổ chức độc quyền tư bản tư nhân không thể hoặc không muốn kinh doanh vì đầu
tư lớn, thu hồi vốn chậm và ít lợi nhuận, nhất là các ngành thuộc kết cấu hạ tầng như năng
lượng, giao thông vận tải, giáo dục, nghiên cứu khoa học cơ bản... Nhà nước tư sản trong
khi đảm nhiệm kinh doanh các ngành đó, tạo điều kiện cho các tổ chức độc quyền tư nhân
kinh doanh các ngành khác có lợi hơn.
Ba là, sự thống trị của độc quyền đã làm sâu sắc thêm sự đối kháng giữa giai cấp
tư sản với giai cấp vô sản và nhân dân lao động. Nhà nước phải có những chính sách để
xoa dịu những mâu thuẫn đó như trợ cấp thất nghiệp, điều tiết thu nhập quốc dân, phát
triển phúc lợi xã hội...
Bốn là, cùng với xu hướng quốc tế hoá đời sống kinh tế, sự bành trướng của các
liên minh độc quyền quốc tế vấp phải những hàng rào quốc gia dân tộc và xung đột lợi ích
với các đối thủ trên thị trường thế giới. Tình hình đó đòi hỏi phải có sự điều tiết các quan
hệ chính trị và kinh tế quốc tế, trong đó không thể thiếu vai trò của nhà nước.
Ngoài ra, việc thi hành chủ nghĩa thực dân mới, cuộc đấu tranh với chủ nghĩa xã
hội hiện thực và tác động của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại cũng đòi
hỏi sự can thiệp trực tiếp của nhà nước vào đời sống kinh tế.
b) Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự kết hợp sức mạnh của các tổ chức độc
quyền tư nhân với sức mạnh của nhà nước tư sản thành một thiết chế và thể chế thống
nhất nhằm phục vụ lợi ích của các tổ chức độc quyền và cứu nguy cho chủ nghĩa tư bản.
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là nấc thang phát triển mới của chủ nghĩa tư
bản độc quyền (chủ nghĩa đế quốc). Nó là sự thống nhất của ba quá trình gắn bó chặt chẽ
với nhau: tăng sức mạnh của các tổ chức độc quyền, tăng vai trò can thiệp của nhà nước
vào kinh tế, kết hợp sức mạnh của độc quyền tư nhân với sức mạnh của nhà nước trong
một cơ chế thống nhất và bộ máy nhà nước phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền.
V.I. Lênin chỉ ra rằng: "Bọn đầu sỏ tài chính dùng một mạng lưới dày đặc những
quan hệ lệ thuộc để bao trùm hết thảy các thiết chế kinh tế và chính trị... đó là biểu hiện rõ
rệt nhất của sự độc quyền ấy"1. Trong cơ cấu của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước,
nhà nước đã trở thành một tập thể tư bản khổng lồ. Nó cũng là chủ sở hữu những xí
nghiệp, cũng tiến hành kinh doanh, bóc lột lao động làm thuê như một nhà tư bản thông
thường. Nhưng điểm khác biệt là ở chỗ: ngoài chức năng một nhà tư bản thông thường,
nhà nước còn có chức năng chính trị và các công cụ trấn áp xã hội như quân đội, cảnh sát,
nhà tù... Ph. Ăngghen cũng cho rằng nhà nước đó vẫn là nhà nước của các nhà tư bản, là
nhà tư bản tập thể lý tưởng và nhà nước ấy càng chuyển nhiều lực lượng sản xuất thành
tài sản của nó bao nhiêu thì nó lại càng biến thành nhà tư bản tập thể thực sự bấy nhiêu.
Như vậy, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là một quan hệ kinh tế, chính trị,
xã hội chứ không phải là một chính sách trong giai đoạn độc quyền của chủ nghĩa tư bản.
Bất cứ nhà nước nào cũng có vai trò kinh tế nhất định đối với xã hội mà nó thống
trị, song ở mỗi chế độ xã hội, vai trò kinh tế của nhà nước có sự biến đổi thích hợp đối với
xã hội đó. Các nhà nước trước chủ nghĩa tư bản chủ yếu can thiệp bằng bạo lực và theo
lối cưỡng bức siêu kinh tế. Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, nhà nước
tư sản ở bên trên, bên ngoài quá trình kinh tế, vai trò của nhà nước chỉ dừng lại ở việc
điều tiết bằng thuế và pháp luật. Ngày nay vai trò của nhà nước tư sản đã có sự biến đổi,
không chỉ can thiệp vào nền sản xuất xã hội bằng thuế, luật pháp mà còn có vai trò tổ
chức và quản lý các xí nghiệp thuộc khu vực kinh tế nhà nước, điều tiết bằng các biện
pháp đòn bẩy kinh tế vào tất cả các khâu của quá trình tái sản xuất: sản xuất, phân phối,
lưu thông, tiêu dùng. Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là hình thức vận động mới
của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa nhằm duy trì sự tồn tại của chủ nghĩa tư bản, làm
cho chủ nghĩa tư bản thích nghi với điều kiện lịch sử mới.
2. Những biểu hiện chủ yếu của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước
a) Sự kết hợp về nhân sự giữa tổ chức độc quyền và nhà nước
b) Sự hình thành và phát triển sở hữu nhà nước
c) Sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư sản .
Câu 27: So sánh giá trị thặng dư với lợi nhuận, tỷ suất giá trị thặng dư và tỷ
suất lợi nhuận. Tốc độ chu chuyển của tư bản có ảnh hưởng như thế nào tới nhu cầu
về tư bản, tỷ suất giá trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dư hằng năm?
1. Ta biết rằng, nhà tư bản bỏ ra tư bản bao gồm tư bản bất biến c và tư bản khả
biến v để sản xuất ra giá trị thặng dư m. Nhưng các nhà tư bản đã đưa ra một khái niệm
mới là chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa K– đó là phần giá trị bù lại giá cả của những tư
liệu sản xuất © và giá cả sức lao động (v) đã tiêu dùng để sản xuất ra hàng hoá cho nhà tư bản, nghĩa là K = c + v.
Khi c + v chuyển thành K như vậy thì số tiền nhà tư bản thu được trội hơn so với
chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa được gọi là lợi nhuận P. Như vậy, lợi luận thực chất là
giá trị thặng dư được quan niệm là kết quả của toàn bộ tư bản ứng trước. Khi đó, giá trị
hàng hoá G = c + v + m biến thành G = K + P.
Về bản chất thì P chính là m nhưng cái khác nhau ở chỗ, m hàm ý so sánh với v
còn P lại hàm ý so sánh nó với K = c + v. P và m thường không bằng nhau. P có thể cao
hơn hoặc thấp hơn m, phụ thuộc vào giá cả hàng hoá do quan hệ cung - cầu quy định.
Nhưng nếu xét trên phạm vi toàn XH, tổng lợi nhuận luôn bằng tổng giá trị thặng dư.
2. Khi giá trị thặng dư chuyển thành lợi nhuận thì tỷ suất giá trị thặng dư cũng
chuyển thành tỷ suất lợi nhuận.
Tỷ suất giá trị thặng dư m’ là tỷ lệ phần trăm giữa số lượng giá trị thặng dư m với
tư bản khả biến v: m’ = m/v . 100(%)
Tỷ suất lợi nhuận P’ là tỷ lệ phần trăm giữa tổng số giá trị thặng dư và toàn bộ tư
bản ứng trước: P’ = m/(c + v) . 100(%). Trong thực tế người ta thường tính P’ bằng tỷ lệ
phần trăm giữa lợi nhuân thu được P với tổng tư bản ứng trước K: P’ = P/K . 100(%).
Xét về lượng thì tỷ suất lợi nhuận P’ luôn nhỏ hơn tỷ suất giá trị thặng dư m’.
Về chất, tỷ suất giá trị thặng dư biểu hiện đúng mức độ bóc lột của nhà tư bản đối
với lao động còn tỷ suất lợi nhuận chỉ nói lên mức doanh lợi của việc đầu tư tư bản. P’ chỉ
cho nhà đầu tư tư bản biết đầu tư vào đâu là có lợi.
Tỷ suất lợi nhuận phụ thuộc vào tỷ suất thặng dư: tỷ suất thặng dư tăng thì tỷ suất
lợi nhuận tăng; tốc độ chu chuyển tư bản, cấu tạo hữu cơ của tư bản và tiết kiệm tư bản bất biến.
3. Chu chuyển tư bản là sự tuần hoàn của tư bản được lặp đi lặp lại định kỳ, đổi
mới không ngừng. Tốc độ chu chuyển tư bản là số vòng chu chuyển của tư bản trong một
năm. Tốc độ chu chuyển của tư bản có ảnh hưởng rất lớn tới nhu cầu về tư bản, tỷ suất giá
trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dư.
Tăng tốc độ chu chuyển của tư bản cố định làm tăng quỹ khấu hao tài sản cố định,
lượng tư bản sử dụng tăng lên và tránh được những thiệt hai do hao mòn hữu hình và vô
hình gây ra. Tăng tốc độ chu chuyển của tư bản lưu động sẽ làm tăng lượng tư bản lưu
động được sử dụng trong một năm, nhờ đó, sẽ tiết kiệm được tư bản ứng trước. Mặt khác,
do tăng tỷ suất của tư bản khả biến mà tỷ suất giá trị thặng dư trong năm sẽ tăng lên.
Tóm lại, tăng tốc đọ chu chuyển tư bản khả biến giúp cho các nhà tư bản tiết kiệm
được tư bản ứng trước, nâng cao tỷ suất và khối lượng giá trị thặng dư trong năm.
Câu 30: Trình bày các khái niệm chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa, lợi nhuận
và tỷ suất lợi nhuận. Các khái niệm trên đã che dấu quan hệ bóc lột tư bản chủ nghĩa như thế nào? Bài làm:
1. Chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa là phần giá trị bù lại giá cả của những tư liệu
sản xuất © và giá cả sức lao động (v) đã tiêu dùng để sản xuất ra hàng hoá cho nhà tư bản. Kí hiệu là K = c + v.
Chi phí tư bản XH chủ nghĩa khác với giá trị hàng hoá cả về chất lẫn về lượng. Về
chất, chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa chỉ là chi phí về tư bản còn giá trị hàng hoá là chi
phí thực tế, chi phí về lao động XH cần thiết để sản xuất ra hàng hoá. Về lượng, chi phí
sản xuất tư bản chủ nghĩa luôn nhỏ hơn giá trị hàng hoá vì (c + v) < (c + v + m).
2. Khi tổng tư bản bất biến và khả biến c + v chuyển thành chi phí sản xuất tư bản
chủ nghĩa K thì số tiền nhà tư bản thu được trội hơn so với chi phí sản xuất tư bản chủ
nghĩa gọi là lợi nhuận. Lợi nhuận chính là giá trị thặng dư được quan niệm là kết quả của
toàn bộ tư bản ứng trước. Nếu ký hiệu lợi nhuận là P thì giá trị hàng hoá lúc này là G = K + P.
3. Khi giá trị thặng dư chuyển thành lợi nhuận thì tỷ suất giá trị thặng dư chuyển
hoá thành tỷ suất lợi nhuận.
Tỷ suất lợi nhuận là tỷ lệ phần trăm giữa tổng số giá trị thặng dư và toàn bộ tư bản
ứng trước, ký hiệu là P’: P’ = m/(c + v) . 100%.
Trong thực tế, P’ hàng năm được tính bằng tỷ lệ phần trăm giữa tổng số lợi nhuận
thu được trong năm P và tổng số tư bản ứng trước K: P’ = P/K . 100%.
4. Đối với nhà tư bản, chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa là giới hạn hiệu quả sản
xuất kinh doanh của nhà tư bản. Sự xuất hiện khái niệm này đã xoá đi danh giới giữa tư
bản bất biến c và tư bản khả biến v, che dấu đi nguồn gốc của giá trị thặng dư (đó là tư bản khả biến v).
Khái niệm lợi nhuận thực chất cũng chỉ là biến tướng của giá trị thặng dư. Nó phản
ánh sai lệch bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản. Theo khái niệm này thì phần dôi ra đó
không phải là do giá trị sức lao động (v) của công nhân làm thuê tạo ra mà là do chi phí
sản xuất tư bản chủ nghĩa của nhà tư bản tạo ra.
Khái niệm tỷ suất lợi nhuận cũng vậy. Nó không biểu hiện đúng mức độ bóc lột
của nhà tư bản đối với lao động như tỷ suất giá trị thặng dư m’ (m’ càng tăng, chứng tỏ
nhà tư bản bóc lột càng nhiều). Tỷ suất lợi nhuận chỉ nói lên mức doanh lợi của việc đầu
tư tư bản. P’ càng tăng thì đầu tư càng có lợi.
Tóm lại, bằng việc đưa ra ba khái niệm trên, các nhà tư bản đã che dấu bản chất
bóc lột của mình, che dấu đi cái thực chất sinh ra giá trị thặng dư là lao động không công
của người công nhân làm thuê.
C©u 38: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm, néi dung vµ mèi quan hÖ
gi÷a gi¸ c¶ s¶n xuÊt, gi¸ c¶ thÞ trêng, gi¸ c¶ ®éc quyÒn víi gi¸ trÞ hµng ho¸ ?
Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng x· héi kÕt tinh trong hµng ho¸ hay lµ chi
phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸.
- Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸. Gi¸ trÞ lµ c¬ së
cña gi¸ c¶. Khi quan hÖ cung - cÇu c©n b»ng, gi¸ c¶ hµng ho¸ cao hay
thÊp lµ do gi¸ trÞ cña hµng ho¸ quyÕt ®Þnh.
Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸, gi¸ c¶ hµng ho¸ tù ph¸t lªn xuèng
xoay quanh gi¸ trÞ, tuú theo quan hÖ cung - cÇu, c¹nh tranh vµ søc
mua cña ®ång tiÒn... Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn ë sù
lªn xuèng cña gi¸ c¶ trªn thÞ trêng. Tuy vËy, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶
vÉn ph¶i cã c¬ së lµ gi¸ trÞ, mÆc dÇu nã thêng xuyªn t¸ch rêi gi¸ trÞ.
§iÒu ®ã cã thÓ hiÓu theo hai mÆt:
+ Kh«ng kÓ quan hÖ cung - cÇu nh thÕ nµo, gi¸ c¶ kh«ng t¸ch rêi gi¸ trÞ qu¸ xa.
+ NÕu nghiªn cøu sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ trong mét thêi gian dµi th×
thÊy tæng sè gi¸ c¶ b»ng tæng sè gi¸ trÞ v× bé phËn vît qu¸ gi¸ trÞ sÏ
bï vµo bé phËn gi¸ c¶ thÊp h¬n gi¸ trÞ (gi¸ c¶ ë ®©y lµ gi¸ c¶ thÞ tr-
êng. Gi¸ c¶ thÞ trêng lµ gi¸ c¶ gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n tho¶ thuËn víi nhau)
- Gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ h×nh th¸i biÕn tíng cña gi¸ trÞ, nã b»ng chi phÝ
s¶n xuÊt cña hµng ho¸ céng víi lîi nhuËn b×nh qu©n.
Trong giai ®o¹n T b¶n tù do c¹nh tranh, do h×nh thµnh tû suÊt lîi
nhuËn b×nh qu©n, nªn hµng ho¸ kh«ng b¸n theo gi¸ trÞ mµ b¸n theo gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
Gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ phñ nhËn
quy luËt gi¸ trÞ mµ chØ lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña quy luËt gi¸ trÞ trong
giai ®o¹n t b¶n tù do c¹nh tranh. Qua hai ®iÓm díi ®©y sÏ thÊy râ ®iÒu ®ã:
1- Tuy gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña hµng ho¸ thuéc ngµnh c¸ biÖt cã thÓ cao
h¬n hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ, nhng tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña toµn bé
hµng ho¸ cña tÊt c¶ c¸c ngµnh trong toµn x· héi ®Òu b»ng tæng sè gi¸
trÞ cña nã. Tæng sè lîi nhuËn mµ tÊt c¶ c¸c nhµ T b¶n thu ®îc còng
b»ng tæng sè gi¸ trÞ thÆng d do giai cÊp c«ng nh©n s¸ng t¹o ra.
2- Gi¸ c¶ s¶n xuÊt lÖ thuéc trùc tiÕp vµo gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ hµng ho¸ gi¶m
xuèng, gi¸ c¶ s¶n xuÊt gi¶m theo, gi¸ trÞ s¶n xuÊt t¨ng lªn kÐo theo gi¸ c¶ s¶n xuÊt t¨ng lªn. - Gi¸ c¶ ®éc quyÒn
Trong giai ®o¹n T b¶n ®éc quyÒn, tæ chøc ®éc quyÒn ®· n©ng gi¸
c¶ hµng ho¸ lªn trªn gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ ®éc quyÒn b»ng
chi phÝ s¶n xuÊt céng víi lîi nhuËn ®éc quyÒn. Lîi nhuËn ®éc quyÒn vît qu¸ lîi nhuËn b×nh qu©n.
Khi nãi gi¸ c¶ ®éc quyÒn th× thêng hiÓu lµ gi¸ c¶ b¸n ra cao h¬n gi¸
c¶ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ, ®ång thêi còng cÇn hiÓu cßn cã gi¸ c¶ thu mua
rÎ mµ T b¶n ®éc quyÒn mua cña ngêi s¶n xuÊt nhá, T b¶n võa vµ nhá ngoµi ®éc quyÒn.
Gi¸ c¶ ®éc quyÒn kh«ng xo¸ bá giíi h¹n cña gi¸ trÞ hµng ho¸, nghÜa lµ
gi¸ c¶ ®éc quyÒn kh«ng thÓ t¨ng thªm hoÆc gi¶m bít gi¸ trÞ vµ tæng
gi¸ trÞ thÆng d do x· héi s¶n xuÊt ra: phÇn gi¸ c¶ ®éc quyÒn vît qu¸
gi¸ trÞ chÝnh lµ phÇn gi¸ trÞ mµ nh÷ng ngêi b¸n (c«ng nh©n, ngêi s¶n
xuÊt nhá, T b¶n võa vµ nhá...) mÊt ®i. Nh×n vµo ph¹m vi toµn x· héi,
toµn bé gi¸ c¶ ®éc quyÒn céng víi gi¸ c¶ kh«ng ®éc quyÒn vÒ ®¹i thÓ b»ng toµn bé gi¸ trÞ.
C©u 39: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm t¸i s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n,
t¸i s¶n xuÊt më réng, t¸i s¶n xuÊt x· héi vµ néi dung cña nã ?
S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ho¹ ®éng c¬ b¶n cña loµi ngêi. Nã
kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng nhÊt thêi mµ lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc lÆp l¹i
thêng xuyªn vµ phôc håi kh«ng ngõng tøc lµ t¸i s¶n xuÊt.
XÐt vÒ quy m« ngêi ta chia t¸i s¶n xuÊt thµnh hai lo¹i: t¸i s¶n xuÊt
gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më réng:
- T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc lÆp ®i lÆp l¹i víi
quy m« nh cò. Lo¹i h×nh t¸i s¶n xuÊt nµy thêng g¾n víi s¶n xuÊt nhá
vµ lµ ®Æc trng chñ yÕu cña s¶n xuÊt nhá v× cha cã s¶n phÈm thÆng
d hoÆc nÕu cã th× tiªu dïng cho c¸ nh©n hÕt.
T¸i s¶n xuÊt më réng lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ quy m« s¶n xuÊt
n¨m sau lín h¬n n¨m tríc. Lo¹i s¶n xuÊt nµy thêng g¾n víi nÒn s¶n xuÊt
lín vµ lµ ®Æc trng chñ yÕu cña nÒn s¶n xuÊt lín cã nhiÒu s¶n phÈm
thÆng d. Nguån gèc cña t¸i s¶n xuÊt më réng lµ s¶n phÈm thÆng d.
T¸i s¶n xuÊt më réng cã thÓ thùc hiÖn theo hai m« h×nh sau:
a- T¸i s¶n xuÊt ph¸t triÓn theo chiÒu réng: biÓu hiÖn ë chç s¶n phÈm
s¶n xuÊt ra t¨ng lªn nhng kh«ng ph¶i do n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn,
mµ lµ do vèn s¶n xuÊt vµ khèi lîng lao ®éng t¨ng lªn.
b- T¸i s¶n xuÊt ph¸t triÓn theo chiÒu s©u: biÓu hiÖn ë chç s¶n phÈm
s¶n xuÊt ra t¨ng lªn do n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn.
T¸i s¶n xuÊt x· héi. Trong t¸i s¶n xuÊt cã thÓ xÐt trong tõng doanh
nghiÖp c¸ biÖt vµ cã thÓ xem xÐt trong ph¹m vi x· héi.
T¸i s¶n xuÊt x· héi lµ tæng thÓ nh÷ng t¸i s¶n xuÊt c¸ biÖt trong mèi liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau.
- Néi dung cña t¸i s¶n xuÊt x· héi: BÊt kú x· héi nµo, t¸i s¶n xuÊt còng bao gåm nh÷ng néi dung sau:
a- T¸i s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt: Cña c¶i vËt chÊt s¶n xuÊt ra bao gåm
t liÖu s¶n xuÊt vµ t liÖu tiªu dïng.
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ t¸i s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lµ tæng s¶n phÈm x· héi.
Trªn thÕ giíi hiÖn nay thêng theo c¸ch tÝnh qua hai chØ tiªu tæng s¶n
phÈm quèc gia (GNP = Gross National Product) vµ tæng s¶n phÈm
quèc néi (GDP = Gross Domestic Product).
Sù kh¸c nhau gi÷a GNP vµ GDP ë chç: GNP ®îc tÝnh c¶ phÇn gi¸ trÞ
trong níc vµ gi¸ trÞ phÇn ®Çu t ë níc ngoµi ®em l¹i, cßn GDP chØ tÝnh phÇn gi¸ trÞ trong níc.
Sù t¨ng lªn cña tæng s¶n phÈm x· héi hay GDP vµ GNP phô thuéc vµo
c¸c nh©n tè t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng khèi lîng lao ®éng, trong
®ã t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ nh©n tè v« h¹n.
b- T¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng: Søc lao ®éng lµ yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸
tr×nh s¶n xuÊt vµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nã bÞ hao mßn. Do ®ã nã
ph¶i ®îc s¶n xuÊt ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tiÕp theo: T¸i s¶n
xuÊt søc lao ®éng cßn bao hµm viÖc ®µo t¹o, ®æi míi thÕ hÖ lao
®éng cò b»ng thÕ hÖ lao ®éng míi cã chÊt lîng cao h¬n phï hîp víi
tr×nh ®é míi cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i.
c- T¸i s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt: T¸i s¶n xuÊt diÔn ra trong nh÷ng
quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. V× vËy, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn, hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt, lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt
thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
d- T¸i s¶n xuÊt m«i trêng: Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi
®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ m«i trêng sèng cña sinh vËt vµ con ngêi.
Ngµy nay, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp, hËu qu¶ cña chiÕn
tranh, ch¹y ®ua s¶n xuÊt vµ thö nghiÖm vò khÝ ®· lµm m«i trêng sinh
th¸i mÊt c©n b»ng. Do ®ã, t¸i s¶n xuÊt m«i trêng sinh th¸i ph¶i trë
thµnh néi dung cña s¶n xuÊt, ph¶i n»m trong c¬ cÊu ®Çu t vèn cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt.
C©u 40: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm t¨ng trëng, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ
c¸c cØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a t¨ng
trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ?
a- T¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ
- T¨ng trëng kinh tÕ lµ sù t¨ng lªn vÒ sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm x·
héi vµ c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra nã.
NhÞp ®é t¨ng trëng kinh tÕ thÓ hiÖn ë nhÞp ®é t¨ng trëng GNP vµ
GDP. T¨ng trëng kinh tÕ cã thÓ theo chiÒu réng vµ chiÒu s©u. T¨ng tr-
ëng kinh tÕ theo chiÒu réng lµ t¨ng sè lîng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, kü
thuËt s¶n xuÊt kh«ng thay ®æi. T¨ng trëng kinh tÕ theo chiÒu s©u lµ
sù ph¸t triÓn kinh tÕ trªn c¬ së hoµn thiÖn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ: Sù t¨ng trëng kinh tÕ nÕu ®îc kÕt hîp víi sù biÕn
®æi vµ ph¸t triÓn cña c¬ cÊu kinh tÕ vµ sù tiÕn bé x· héi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
b- C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qña s¶n xuÊt x· héi
KÕt qu¶ cña t¸i s¶n xuÊt më réng, cña t¨ng trëng kinh tÕ biÓu hiÖn
tËp trung ë hiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi.
T¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi lµ t¨ng kÕt qu¶ s¶n xuÊt x· héi cao nhÊt
víi chi phÝ lao ®éng x· héi Ýt nhÊt.
HiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi ®îc biÓu hiÖn b»ng quan hÖ tû lÖ gi÷a kÕt
qu¶ s¶n xuÊt x· héi víi chi phÝ lao ®éng x· héi. KÕt qu¶ s¶n xuÊt x· héi
HiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi = -------------------------------------- Chi phÝ lao ®éng x· héi
HiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi ®îc tÝnh to¸n qua c¸c chØ tiªu sau: hiÖu qu¶
sö dông vèn, hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, hiÖu qu¶ sö dông vËt t, n¨ng suÊt lao ®éng.
c- Mèi quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi
HiÖu qu¶ cña t¸i s¶n xuÊt x· héi ®îc xem xÐt díi hai khÝa c¹nh: kinh tÕ
- kü thuËt vµ kinh tÕ - x· héi. MÆt kinh tÕ - kü thuËt (hÖ thèng c¸c chØ
tiªu nãi trªn) dïng cho mäi x· héi v× nã phô thuéc vµo tr×nh ®é kü
thuËt cña nÒn s¶n xuÊt, th× mÆt kinh tÕ - x· héi do quan hÖ s¶n xuÊt
quyÕt ®Þnh. §iÒu nµy cã nghÜa lµ t¨ng trëng kinh tÕ nhng kh«ng ph¶i
bÊt kú x· héi nµo còng ®îc ph©n phèi c«ng b»ng mµ chØ cã trong Chñ
nghÜa X· héi, vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi míi ®îc gi¶i quyÕt tèt nhÊt.
T¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi
nhau. T¨ng trëng kinh tÕ, s¶n phÈm x· héi nhiÒu h¬n sÏ t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho ph©n phèi c«ng b»ng, ngîc l¹i ph©n phèi c«ng b»ng sÏ
thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ. Do ®ã, môc tiªu cña §¶ng ta lµ phÊn ®Êu
cho d©n giÇu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh.
C©u 41: Tr×nh bÇy c«ng thøc chung cña T b¶n vµ m©u
thuÉn cña nã. Ph©n biÖt tiÒn víi t c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi t c¸ch lµ T b¶n ?
a. C«ng thøc chung cña t b¶n: T b¶n bao giê còng b¾t ®Çu b»ng mét
sè tiÒn nhng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t b¶n. Nã chØ trë thµnh t
b¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.
C«ng thøc chung cña t b¶n lµ T - H - T' (1) vµ c«ng thøc lu th«ng
hµng ho¸ ®¬n gi¶n H - T - H (2). C«ng thøc (1) kh¸c víi c«ng thøc (2) ë b¾t
®Çu b»ng mua sau ®ã míi b¸n. §iÓm kÕt thóc vµ më ®Çu ®Òu lµ
tiÒn, hµng ho¸ chØ lµ trung gian trao ®æi, ë ®©y tiÒn ®îc øng tríc
®Ó thu vÒ víi sè lîng lín h¬n T'>T hay T'=T + T. Lîng tiÒn d«i ra (T)
®îc M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d, ký hiÖu lµ m. Sè tiÒn øng ra ban ®Çu
(T) víi môc ®Ých thu ®îc gi¸ trÞ thÆng d ®· trë thµnh T b¶n. Nh vËy
tiÒn tÖ chØ biÕn thµnh t b¶n khi ®îc dïng ®Ó ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d
cho nhµ t b¶n. T b¶n cho vay vµ t b¶n Ng©n hµng vËn ®éng theo c«ng
thøc T - T'. Nh×n h×nh thøc ta tëng lu th«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d.
Kh«ng ph¶i nh vËy mµ vay tiÒn vÒ còng ph¶i mua hµng ®Ó s¶n xuÊt
míi t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d ®Ó tr¶ lîi nhuËn vµ lîi tøc cho t b¶n Ng©n
hµng vµ t b¶n cho vay. Do ®ã míi nãi T - H - T' lµ c«ng thøc chung cña t b¶n.
b- M©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t b¶n
Lý luËn gi¸ trÞ kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng x· héi kÕt
tinh trong hµng ho¸, nghÜa lµ nã chØ ®îc t¹o ra trong s¶n xuÊt. Nhng
míi tho¹t nh×n vµo c«ng thøc (1) ta ®· cã c¶m gi¸c gi¸ trÞ thÆng d ®îc
t¹o ra trong lu th«ng. Cã ph¶i lu th«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d kh«ng? Ta
biÕt, mÆc dï lu th«ng thuÇn tuý cã diÔn ra díi h×nh thøc nµo: mua rÎ,
b¸n ®¾t, lõa läc... xÐt trªn ph¹m vi x· héi còng kh«ng hÒ lµm t¨ng gi¸
trÞ mµ chØ lµ ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ mµ th«i. Nhng nÕu tiÒn tÖ n»m
ngoµi lu th«ng còng kh«ng thÓ lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ.
Nh vËy, m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña T b¶n biÓu hiÖn ë chç:
gi¸ trÞ thÆng d võa kh«ng ®îc t¹o ra trong lu th«ng võa ®îc t¹o ra
trong lu th«ng. §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy ph¶i t×m trong lu th«ng
(trong thÞ trêng) mét hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng t¹o ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸
trÞ b¶n th©n nã. §ã lµ hµng ho¸ søc lao ®éng.
c- Ph©n biÖt tiÒn víi t c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi t c¸ch lµ t b¶n
B¶n chÊt cña tiÒn tÖ: TiÒn tÖ lµ mét hµng ho¸ ®Æc biÖt ®îc dïng lµm
vËt ngang gi¸ chung cho c¸c hµng ho¸ kh¸c vµ b¶n chÊt cña nã thÓ
hiÖn ë 5 chøc n¨ng thíc ®o gi¸ trÞ, ph¬ng tiÖn lu th«ng, ph¬ng tiÖn
cÊt tr÷, ph¬ng tiÖn thanh to¸n, tiÒn tÖ thÕ giíi. §ã lµ tiÒn víi t c¸ch lµ
tiÒn mµ tiÒn kh«ng ph¶i lµ t b¶n.
TiÒn sÏ víi t c¸ch lµ t b¶n. Trong x· héi cã giai cÊp, tiÒn tÖ lµ c«ng cô
cña ngêi giÇu ®Ó bãc lét ngêi nghÌo. Nh díi chÕ ®é T b¶n, tiÒn tÖ trë
thµnh t b¶n ®Ó bãc lét lao ®éng lµm thuª. §ång thêi trong x· héi T b¶n,
tiÒn tÖ cã quyÒn lùc rÊt lín, nã cã thÓ mua ®îc hÕt th¶y, thËm chÝ cã
thÓ mua ®îc c¶ danh dù vµ l¬ng t©m con ngêi.
C©u 43: Tr×nh bÇy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ ph©n
tÝch hai ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d. Nªu ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ?
a- Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt TBCN lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt gi¸ trÞ sö dông víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d. VÝ dô nhµ
T b¶n s¶n xuÊt sîi ph¶i mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh sau:
- Mua 20kg b«ng hÕt 20 ®«la
- Mua søc lao ®éng mét ngµy 8 giê hÕt 3 ®«la
- Hao mßn m¸y mãc ®Ó kÐo 20kg b«ng thµnh sîi hÕt 1 ®«la
Gi¶ sö 4 giê lao ®éng ®Çu
- Lao ®éng cô thÓ kÐo 10kg b«ng thµnh sîi: 10 ®«la
- Hao mßn m¸y mãc: 0,5 ®«la
- Lao ®éng trõu tîng t¹o ra gi¸ trÞ míi 3 ®«la (b»ng gi¸ trÞ søc lao ------------ ®éng)
- Gi¸ trÞ cña sîi lµ: 13,5 ®«la 4 giê lao ®éng sau:
- Lao ®éng cô thÓ kÐo 10 kg b«ng thµnh sîi: 10 ®«la
- Hao mßn m¸y mãc 0,5 ®«la
- Lao ®éng trõu tîng t¹o ra gi¸ trÞ míi: 3 ®«la ----------
Gi¸ trÞ cña sîi lµ 13,5 ®«la
Nhµ T b¶n b¸n sîi ®óng gi¸ trÞ 27 ®«la, nhng chØ bá ra 24 ®«la. Nhµ
T b¶n thu ®îc 3 ®«la d«i ra. §ã lµ gi¸ trÞ thÆng d.
VËy gi¸ trÞ thÆng d lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra ngoµi gi¸ trÞ hµng ho¸ søc
lao ®éng do c«ng nh©n lµm ra vµ bÞ nhµ T b¶n chiÕm kh«ng
b- Hai ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d
Cã 2 ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p s¶n
xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi vµ ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi.
- Gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc do kÐo dµi ngµy
lao ®éng qu¸ giíi h¹n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt. Ngµy lao ®éng kÐo
dµi khi thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi sÏ lµm t¨ng thêi gian
lao ®éng thÆng d. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông chñ yÕu ë giai ®o¹n
®Çu cña CNTB khi c«ng cô lao ®éng thñ c«ng thèng trÞ, n¨ng suÊt lao ®éng cßn thÊp.
- Gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc do rót ng¾n thêi
gian lao ®éng cÇn thiÕt trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. §é
dµi ngµy lao ®éng kh«ng ®æi, thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt gi¶m sÏ
lµm t¨ng thêi gian lao ®éng thÆng d ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d t- ¬ng ®èi.
Do ch¹y theo gi¸ trÞ thÆng d vµ c¹nh tranh, c¸c nhµ T b¶n lu«n t×m
c¸ch c¶i tiÕn kü thuËt, c¶i tiÕn qu¶n lý s¶n xuÊt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao
®éng, lµm cho gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi. Nhµ
T b¶n nµo lµm ®îc ®iÒu ®ã sÏ thu ®îc phÇn gi¸ trÞ thÆng d tréi h¬n
gi¸ trÞ b×nh thêng cña x· héi gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch.
c- ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy
NÕu g¹t bá môc ®Ých vµ tÝnh chÊt TBCN th× c¸c ph¬ng ph¸p s¶n
xuÊt gi¸ trÞ thÆng d, nhÊt lµ ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t-
¬ng ®èi vµ gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch cã t¸c dông m¹nh mÏ, kÝch thÝch
c¸c c¸ nh©n vµ tËp thÓ ngêi lao ®éng ra søc c¶i tiÕn kü thuËt, c¶i tiÕn
qu¶n lý s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh.
C©u 44: Ph©n tÝch néi dung, vai trß quy luËt gi¸ trÞ thÆng d vµ
sù biÓu hiÖn cña nã trong giai ®o¹n CNTB tù do c¹nh tranh vµ CNTB ®éc quyÒn ?
a- Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d
S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt TBCN. Ph¬ng
tiÖn ®Ó ®¹t môc ®Ých lµ t¨ng cêng ph¸t triÓn kü thuËt, t¨ng n¨ng
suÊt lao ®éng, t¨ng cêng ®é lao ®éng ®Ó bãc lét søc lao ®éng cña c«ng nh©n.
Trong bÊt kú x· héi nµo cã s¶n xuÊt hµng ho¸ s¶n phÈm thÆng d ®em
b¸n trªn thÞ trêng ®Òu cã gi¸ trÞ nhng chØ trong CNTB th× gi¸ trÞ cña
s¶n phÈm thÆng d míi lµ gi¸ trÞ thÆng d. V× vËy s¶n xuÊt gi¸ trÞ
thÆng d lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña CNTB.
Néi dung cña quy luËt nµy lµ t¹o ra ngµy cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d
cho nhµ T b¶n b»ng c¸ch t¨ng cêng c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt vµ qu¶n lý
®Ó bãc lét ngµy cµng nhiÒu lao ®éng lµm thuª.
b- Vai trß cña quy luËt: Quy luËt gi¸ trÞ thÆng d cã t¸c dông m¹nh
mÏ trong ®êi sèng x· héi T b¶n. Mét mÆt nã thóc ®Èy c¶i tiÕn kü
thuËt, c¶i tiÕn qu¶n lý s¶n xuÊt, lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt, n¨ng suÊt
lao ®éng cã bíc thay ®æi vÒ chÊt vµ cã nÒn s¶n xuÊt ®îc x· héi ho¸
cao. MÆt kh¸c, nã lµm cho c¸c m©u thuÉn vèn cã cña CNTB tríc hÕt lµ
m©u thuÉn c¬ b¶n (m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt víi
quan hÖ chiÕm h÷u t nh©n TBCN) ngµy cµng gay g¾t, quy ®Þnh xu
híng vËn ®éng tÊt yÕu cña CNTB lµ ®i lªn x· héi míi v¨n minh h¬n ®ã lµ Chñ nghÜa X· héi.
c- BiÓu hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d trong giai ®o¹n
CNTB tù do c¹nh tranh vµ CNTB ®éc quyÒn
- Trong giai ®o¹n CNTB tù do c¹nh tranh quy luËt gi¸ trÞ thÆng d biÓu
hiÖn thµnh quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. Lîi nhuËn b×nh
qu©n lµ cïng mét T b¶n b»ng nhau ®Çu t vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c
nhau ®Òu thu ®îc lîi nhuËn b»ng nhau. Tæng gi¸ trÞ thÆng d cña tÊt
c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong x· héi b»ng tæng lîi nhuËn b×nh qu©n cña
c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong x· héi.
- Trong giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒn quy luËt gi¸ trÞ thÆng d biÓu hiÖn
thµnh quy luËt lîi nhuËn ®éc quyÒn bao gåm lîi nhuËn b×nh qu©n
céng víi mét sè lîi nhuËn kh¸c do ®éc quyÒn ®em l¹i (mua rÎ, b¸n
®¾t). Lîi nhuËn ®éc quyÒn còng cã c¬ së lµ gi¸ trÞ thÆng d nªn tæng
gi¸ trÞ thÆng d cña tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong x· héi còng b»ng
tæng lîi nhuËn ®éc quyÒn.
C©u 49: ThÕ nµo lµ lîi nhuËn, tû suÊt lîi nhuËn. Ph©n tÝch sù
h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ ý nghÜa cña nã ? a- Lîi nhuËn
Hao phÝ lao ®éng thùc tÕ cña x· héi lµ c + v + m. NÕu gäi G lµ gi¸
trÞ hµng ho¸ th× G = c + v + m.
Chi phÝ s¶n xuÊt T b¶n chñ nghÜa lµ c + v. NÕu ký hiÖu chi phÝ s¶n
xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ K th× K = c + v G = K + m. Khi c+v chuyÓn
thµnh K th× sè tiÒn nhµ T b¶n thu ®îc tréi h¬n so víi chi phÝ s¶n xuÊt
T b¶n chñ nghÜa. Sè tiÒn tréi h¬n ®ã ®îc quan niÖm lµ do toµn bé T
b¶n øng tríc (K) t¹o ra vµ gäi lµ lîi nhuËn, ký hiÖu lµ P. Ta cã G = K + P
Thùc ra lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÕn tíng cña gi¸ trÞ thÆng d, lµ h×nh
thøc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña gi¸ trÞ thÆng d.
Nh×n bÒ ngoµi th× P = m, c¸i kh¸c nhau ë chç khi nãi (m) lµ bao hµm
so s¸nh nã víi (v), cßn nãi (P) l¹i bao hµm so s¸nh víi (c+v). P vµ m th-
êng kh«ng b»ng nhau. P cã thÓ lín h¬n hoÆc bÐ h¬n m phô thuéc vµo
quan hÖ cung - cÇu vÒ hµng ho¸ trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh. b- Tû suÊt lîi nhuËn
Tû suÊt lîi nhuËn tû lÖ phÇn tr¨m gi¸ trÞ thÆng d vµ toµn bé t b¶n øng tríc, ký hiÖu lµ P' m P' = ---------- x 100% c + v
- Tû suÊt lîi nhuËn (P') kh¸c víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d (m')
+ NÕu xÐt vÒ lîng P' lu«n nhá h¬n m'
+ NÕu xÐt vÒ chÊt P' nãi lªn cho nhµ t b¶n biÕt kinh doanh vµ ngµnh
nµo cã lîi h¬n, cßn m' nãi lªn tr×nh ®é bãc lét cña t b¶n víi c«ng nh©n lµm thuª.
c- Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ ý nghÜa cña nã
Trong nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, cã hai h×nh thøc c¹nh tranh chñ
yÕu lµ c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh.
C¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp cïng
s¶n xuÊt mét lo¹i hµng ho¸ nh»m thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. C¹nh
tranh trong néi bé ngµnh buéc c¸c xÝ nghiÖp ph¶i t×m c¸ch gi¶m gi¸
trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó giµnh th¾ng lîi
trong c¹nh tranh. KÕt qu¶ lµ lµm cho ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh
trong mét ngµnh thay ®æi, gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ gi¶m xuèng.
C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t b¶n ë c¸c
ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau nh»m t×m n¬i ®Çu t cã lîi h¬n. ë c¸c ngµnh
s¶n xuÊt kh¸c nhau, cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, do ®ã tû suÊt lîi
nhuËn còng kh¸c nhau. C¸c nhµ t b¶n chän ngµnh cã tû suÊt lîi nhuËn
cao ®Ó ®Çu t. VÝ dô: Ngµnh A cã P' = 20%, ngµnh B cã P' = 30%,
ngµnh C cã P' = 10%. Mét sè nhµ t b¶n ë ngµnh C sÏ chuyÓn sang kinh
doanh ngµnh B lµm cho cung hµng ho¸ nµy t¨ng lªn dÉn tíi P' dÇn dÇn
gi¶m xuèng tõ 30% xuèng 20%, ngµnh C do gi¶m ngêi s¶n xuÊt nªn
cung Ýt ®i lµm cho P tõ 10% dÇn dÇn lªn ®Õn 20%. KÕt qu¶ lµ h×nh
thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n (tû suÊt lîi nhuËn ë c¸c ngµnh kh¸c
nhau ®Òu b»ng nhau). Cßn lîi nhuËn mµ c¸c xÝ nghiÖp thu ®îc th×
b»ng tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n (ký hiÖu lµ P') nh©n víi t b¶n øng tr- íc (K) = K x P'
Lîi nhuËn b×nh qu©n (ký hiÖu lµ P') lµ cã cïng t b¶n b»ng nhau ®Çu t
cho c¸c ngµnh kh¸c nhau vÉn thu ®îc sè lîi nhuËn b»ng nhau.
Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy cã ý nghÜa quan träng lµ Nhµ níc cÇn cã
chÝnh s¸ch, luËt ph¸p khuyÕn khÝch c¹nh tranh lµnh m¹nh sÏ cã t¸c
dông c¶i tiÕn kü thuËt, c¶i tiÕn qu¶n lý s¶n xuÊt, n¨ng suÊt lao ®éng
n©ng cao, chÊt lîng hµng ho¸ tèt h¬n, gi¸ c¶ gi¶m.
C©u 50: Ph©n tÝch nguån gèc cña lîi nhuËn th¬ng nghiÖp,
lîi tøc Ng©n hµng vµ lîi nhuËn Ng©n hµng ?
a. Nguån gèc cña lîi nhuËn th¬ng nghiÖp
Nh×n bÒ ngoµi th× h×nh nh lîi nhuËn th¬ng nghiÖp thuÇn tuý do lu
th«ng sinh ra. VÝ dô: Mét th¬ng nh©n mua hµng ho¸ gi¸ 100 ®«la, b¸n
ra theo 110 ®«la, nh thÕ hä ®· thu ®îc 10 ®«la lîi nhuËn. Thùc tÕ th×
10 ®«la lîi nhuËn ®ã kh«ng ph¶i do lu th«ng sinh ra, v× trong qu¸
tr×nh lu th«ng, hµng ho¸ chØ thay ®æi h×nh thøc gi¸ trÞ (tøc chuyÓn
tõ h×nh thøc hµng ho¸ sang h×nh thøc tiÒn tÖ) chø kh«ng t¹o ra mét
chót gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d nµo.
ThËt ra, lîi nhuËn th¬ng nghiÖp ®îc s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n
xuÊt. Trong Chñ nghÜa t b¶n, nã lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ thÆng d do
c«ng nh©n c«ng nghiÖp s¸ng t¹o ra. Nhµ t b¶n c«ng nghiÖp ph¶i nhîng
mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp, v× nhµ t b¶n
th¬ng nghiÖp b¸n hµng cho nhµ t b¶n c«ng nghiÖp. PhÇn gi¸ trÞ
thÆng d ®em nhêng Êy lµ lîi nhuËn th¬ng nghiÖp.
ViÖc ph©n phèi lîi nhuËn gi÷a t b¶n c«ng nghiÖp vµ t b¶n th¬ng
nghiÖp diÔn ra theo quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n th«ng qua c¹nh tranh.
b- Lîi tøc Ng©n hµng vµ lîi nhuËn Ng©n hµng
Lîi nhuËn Ng©n hµng lµ thu nhËp cña nhµ t b¶n Ng©n hµng khi kinh
doanh nghiÖp vô Ng©n hµng. Trong CNTB, lîi nhuËn Ng©n hµng lµ
h×nh th¸i biÕn tíng riªng biÖt cña gi¸ trÞ thÆng d.
NghiÖp vô chÝnh cña Ng©n hµng lµ thu nhËn tiÒn göi vµ cho vay tiÒn.
Lîi tøc cho vay cña Ng©n hµng cao h¬n lîi tøc tiÒn göi, con sè chªnh
lÖch Êy lµ nguån gèc cña lîi nhuËn Ng©n hµng. Tuy vËy, kh«ng ph¶i
toµn bé con sè chªnh lÖch Êy ®Òu lµ lîi nhuËn Ng©n hµng, mµ lîi
nhuËn Ng©n hµng chØ lµ con sè cßn l¹i sau khi ®· trõ mét phÇn ®Ó bï
vµo chi phÝ nghiÖp vô Ng©n hµng (l¬ng nh©n viªn, sæ s¸ch, khÊu hao tµi s¶n kh¸c...)
Ng©n hµng cho c¸c nhµ trùc tiÕp kinh doanh vay. Nhµ t b¶n lÊy sè
tiÒn Êy ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d (t b¶n c«ng nghiÖp) hoÆc thùc
hiÖn gi¸ trÞ thÆng d (t b¶n th¬ng nghiÖp), sau ®ã ®em mét phÇn gi¸
trÞ thÆng d thu ®îc lµm thµnh lîi tøc tr¶ cho Ng©n hµng. Do ®ã, lîi
nhuËn Ng©n hµng còng lµ gi¸ trÞ thÆng d.
Sù c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh trong x· héi t b¶n còng lµ cho lîi nhuËn
Ng©n hµng b»ng lîi nhuËn b×nh qu©n, nÕu kh«ng chñ Ng©n hµng sÏ
chuyÓn vèn sang kinh doanh ngµnh kh¸c.
C©u 51: Tr×nh bµy nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ sù h×nh thµnh
c«ng ty cæ phÇn vµ thÞ trêng chøng kho¸n ?
a- C«ng ty cæ phÇn: Muèn më réng s¶n xuÊt, x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp
lín ph¶i hîp nhÊt nhiÒu t b¶n c¸ nh©n l¹i thµnh nh÷ng c«ng ty cæ phÇn.
C«ng ty cæ phÇn lµ nh÷ng xÝ nghiÖp mµ vèn cña nã lµ do nh÷ng ng-
êi tham gia gäi lµ cæ ®«ng ®ãng gãp vµo.
+ Cæ ®«ng lµ ngêi mua cæ phiÕu, c¨n cø vµo sè tiÒn ghi trªn cæ
phiÕu, cæ ®«ng sÏ ®îc lÜnh mét phÇn thu nhËp cña xÝ nghiÖp gäi lµ lîi
tøc cæ phÇn. Lîi tøc cæ phÇn kh«ng cè ®Þnh mµ phô thuéc vµo t×nh
h×nh kinh doanh cña c«ng ty.
+ Cæ phiÕu ®îc mua b¸n trªn thÞ trêng gäi lµ thÞ gi¸ cæ phiÕu. ThÞ
gi¸ cæ phiÕu kh«ng ph¶i lµ sè tiÒn ghi trªn mÆt phiÕu, mµ lµ mét sè
tiÒn nÕu ®em göi Ng©n hµng sÏ thu ®îc sè lîi tøc b»ng lîi tøc cæ phÇn.
VÝ dô: Mét cæ phiÕu lµ 100 ®«la, mçi n¨m thu ®îc 12 ®«la lîi tøc cæ
phÇn vµ lîi tøc göi Ng©n hµng lµ 3% th× thÞ gi¸ cæ phiÕu lµ 12/3 x 100 = 400 ®«la.
+ Cæ ®«ng cã quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®«ng ®Ó bÇu Ban Qu¶n
trÞ c«ng ty vµ th«ng qua c¸c nghÞ quyÕt cña c«ng ty. ChØ cÇn n¾m
®îc mét sè lîng cæ phiÕu ®¸ng kÓ lµ cã thÓ thao tóng, khèng chÕ c¶ c«ng ty.
+ C«ng ty cæ phÇn ngoµi ph¸t hµnh cæ phiÕu cßn ph¸t hµnh tr¸i
kho¸n. Ngêi mua tr¸i kho¸n ®îc nhËn lîi tøc cè ®Þnh nhng kh«ng ®îc dù ®¹i héi cæ ®«ng. b- ThÞ trêng chøng kho¸n
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i giao dÞch, mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n
nh cæ phiÕu, tr¸i kho¸n, c«ng tr¸i, kú phiÕu...
- ThÞ trêng chøng kho¸n lµ lo¹i thÞ trêng rÊt nh¹y víi c¸c biÕn ®éng
kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù. Gi¸ c¶ chøng kho¸n cao biÓu hiÖn nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn, ngîc l¹i biÓu hiÖn nÒn kinh tÕ khñng ho¶ng.
Liªn hÖ vËn dông vµo nÒn kinh tÕ ViÖt Nam
C«ng ty cæ phÇn vµ thÞ trêng chøng kho¸n cã vai trß rÊt quan träng
®èi víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Nã kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm riªng cña
Chñ nghÜa T b¶n. Víi níc ta, viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ®Ó sö dông
mét c¸ch phï hîp lµ cÇn thiÕt. Nã cã t¸c dông lµ ®ßn bÈy m¹nh mÏ ®Ó
tËp trung c¸c nguån vèn cha sö dông n»m r¶i r¸c trong nh©n d©n, tËp
thÓ, kiÒu bµo ë níc ngoµi. Nã t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn quyÒn tù chñ
kinh doanh, g¾n liÒn vµ kÕt hîp c¸c lo¹i lîi Ých kinh tÕ, lµ h×nh thøc x·
héi ho¸ s¶n xuÊt, kÕt hîp chÕ ®é c«ng h÷u víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c.
C©u 52: Ph©n tÝch b¶n chÊt ®Þa t« vµ c¸c h×nh thøc ®Þa t« ? a- B¶n chÊt ®Þa t«
- Chñ nghÜa T b¶n tuy thñ tiªu lèi kinh doanh phong kiÕn nhng vÉn
kh«ng d¸m thñ tiªu chÕ ®é t h÷u vÒ ruéng ®Êt. PhÇn lín ruéng ®Êt lµ
thuéc quyÒn së h÷u cña ®¹i ®Þa chñ. Do ®ã trong n«ng nghiÖp TBCN
cã 3 giai cÊp: giai cÊp ®Þa chñ, giai cÊp t s¶n kinh doanh n«ng nghiÖp
vµ giai cÊp c«ng nh©n n«ng nghiÖp.
- Nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp ph¶i thuª ruéng ®Êt vµ thuª c«ng
nh©n ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt. Do ®ã t b¶n ph¶i trÝch ra mét phÇn gi¸
trÞ thÆng d do c«ng nh©n t¹o ra ®Ó tr¶ cho ®Þa chñ díi h×nh thøc ®Þa t«.
- §Þa t« TBCN lµ phÇn gi¸ trÞ thÆng d cßn l¹i sau khi ®· trõ ®i phÇn lîi
nhuËn b×nh qu©n cña nhµ t b¶n kinh doanh ruéng ®Êt. §Þa t« = m - P b- C¸c h×nh thøc ®Þa t«
- §Þa t« chªnh lÖch lµ phÇn phô thªm ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n thu
nhËp trªn ruéng ®Êt cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt thuËn lîi h¬n (®é mÉu mì
vµ vÞ trÝ ®Þa lý). Nã lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung
quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt c¸ biÖt trªn ruéng ®Êt lo¹i tèt vµ trung b×nh.
M¸c chia ®Þa t« chªnh lÖch thµnh hai lo¹i lµ ®Þa t« chªnh lÖch I vµ ®Þa t« chªnh lÖch II.
+ §Þa t« chªnh lÖch I g¾n liÒn víi ®é mÇu mì tù nhiªn vµ vÞ trÝ thuËn lîi
+ §Þa t« chªnh lÖch II g¾n liÒn víi th©m canh, lµ kÕt qu¶ cña t b¶n
®Çu t thªm trªn cïng mét ®¬n vÞ diÖn tÝch.
- §Þa t« tuyÖt ®èi. Ngêi chñ ruéng ®Êt (dï ®Êt xÊu tèt, xa gÇn) khi ®·
cho thuª ®Òu nhËn ®îc ®Þa t«. Sè ®Þa t« nhÊt thiÕt ph¶i nhËn ®îc Êy
gäi lµ ®Þa t« tuyÖt ®èi.
C¬ së cña ®Þa t« tuyÖt ®èi lµ do cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n trong
n«ng nghiÖp thÊp h¬n trong c«ng nghiÖp. Cßn nguyªn nh©n tån t¹i
®Þa t« tuyÖt ®èi lµ do chÕ ®é ®éc quyÒn ruéng ®Êt ®· ng¨n c¶n
n«ng nghiÖp tham gia c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh ®Ó thµnh lîi nhuËn b×nh qu©n.
- §Þa t« ®éc quyÒn: §Þa t« ®éc quyÒn cã thÓ tån t¹i trong n«ng
nghiÖp, c«ng nghiÖp khai th¸c vµ c¸c khu ®Êt trong thµnh phè.
+ Trong n«ng nghiÖp, ®Þa t« ®éc quyÒn cã ë c¸c khu ®Êt cã tÝnh
chÊt ®Æc biÖt cho phÐp s¶n xuÊt c¸c c©y trång quý, hiÕm (do ®ã b¸n ®îc gi¸ c¶ cao)
+ Trong c«ng nghiÖp khai th¸c, ®Þa t« ®éc quyÒn cã ë c¸c vïng khai
th¸c c¸c kim lo¹i hay kho¸ng chÊt quý hiÕm, hoÆc nh÷ng kho¸ng s¶n
mµ kh¶ n¨ng khai th¸c cßn thÊp so víi nhu cÇu.
+ Trong c¸c thµnh phè ®Þa t« ®éc quyÒn thu ®îc á c¸c khu ®Êt cã
vÞ trÝ thuËn lîi cho phÐp x©y dùng c¸c trung t©m c«ng nghiÖp, th¬ng
m¹i, dÞch vô nhµ cho thuª cã kh¶ n¨ng thu lîi nhuËn nhiÒu.
Lý luËn ®Þa t« TBCN cña M¸c kh«ng chØ v¹ch râ quan hÖ s¶n xuÊt
TBCN trong n«ng nghiÖp mµ cßn lµ c¬ së lý luËn ®Ó Nhµ níc x©y
dùng c¸c chÝnh s¸ch thuÕ víi n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh kh¸c cã liªn
quan mét c¸ch hîp lý, kÝch thÝch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh
kh¸c trong nÒn kinh tÕ (Nhµ níc ta hiÖn nay kh«ng ®¸nh thuÕ vµo ®Þa
t« chªnh lÖch II ®Ó khuyÕn khÝch n«ng d©n yªn t©m ®Çu t th©m canh t¨ng n¨ng suÊt).
C©u 53: Ph©n tÝch nguyªn nh©n h×nh thµnh, c¸c h×nh thøc
cña ®éc quyÒn, b¶n chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn ?
a- Nguyªn nh©n h×nh thµnh chñ nghÜa T b¶n ®éc quyÒn
CNTB ph¸t triÓn qua hai giai ®o¹n lµ CNTB tù do c¹nh tranh vµ CNTB
®éc quyÒn hay chñ nghÜa ®Õ quèc.
CNTB ®éc quyÒn xuÊt hiÖn vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX lµ do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu:
- Sù t¸c ®éng cña c¹nh tranh, muèn th¾ng nhµ t b¶n ph¶i tÝch tô, tËp trung s¶n xuÊt.
- Sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt (ph¬ng ph¸p luyÖn kim míi,
®éng c¬ ®èt trong, ph¬ng tiÖn vËn t¶i míi...). §Ó ¸p dông nh÷ng
thµnh tùu ®ã vµo s¶n xuÊt cÇn cã nguån vèn lín. §iÒu nµy yªu cÇu
ph¶i tÝch tô t b¶n vµ tËp trung s¶n xuÊt.
- Do cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ cña thÕ giíi t b¶n, ®Æc biÖt lµ cuéc
khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 1873 cµng ®Èy m¹nh tÝch tô t b¶n vµ tËp trung s¶n xuÊt.
TÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt ®Õn møc ®é nµo ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn
®éc quyÒn, v× sè Ýt c¸c xÝ nghiÖp lín dÔ tho¶ hiÖp víi nhau h¬n lµ
nhiÒu xÝ nghiÖp nhá. MÆt kh¸c, c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp lín sÏ
gay g¾t h¬n, ®Î ra khuynh híng tho¶ hiÖp ®Ó n¾m ®éc quyÒn.
- §éc quyÒn lµ sù liªn minh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp lín n¾m trong tay
phÇn lín nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt lín hoÆc tiªu thô mét hoÆc mét sè lín
lo¹i hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ c¹nh tranh, ®Þnh gi¸ c¶ ®éc quyÒn
vµ thu ®îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao.
b- C¸c h×nh thøc cña ®éc quyÒn
- C¸c - ten lµ lo¹i liªn minh ®éc quyÒn vÒ gi¸ c¶, thÞ trêng, c¸c thµnh
viªn trong ®éc quyÒn nµy vÉn ®éc lËp c¶ trong s¶n xuÊt lÉn trong lu th«ng.
- Xanh - ®i - en lµ lo¹i tæ chøc ®éc quyÒn mµ c¸c thµnh viªn ®éc lËp
vÒ mÆt s¶n xuÊt, ban qu¶n trÞ ®¶m nhiÖm viÖc lu th«ng.
- Tê - rít lµ tæ chøc ®éc quyÒn mµ viÖc ®iÒu hµnh s¶n xuÊt vµ tiªu
thô s¶n phÈm do mét Ban qu¶n trÞ ®¶m nhiÖm. C¸c nhµ T b¶n trë
thµnh cæ ®«ng vµ hëng lîi nhuËn theo tû lÖ cæ phÇn ®· gãp.
- C«ng-xooc-xi-om lµ tæ chøc ®éc quyÒn cña nhiÒu ngµnh c«ng
nghiÖp, nhiÒu h·ng bu«n, Ng©n hµng, c«ng ty b¶o hiÓm... trªn c¬ së
phô thuéc vÒ tµi chÝnh vµo mét tËp ®oµn nhµ t b¶n nµo ®ã.
- C«ng-gê-l«-mª-rat lµ tæ chøc ®éc quyÒn khæng lå ®Æt díi sù kiÓm
so¸t vÒ tµi chÝnh vµ qu¶n lý chung cña mét nhãm t b¶n ®éc quyÒn lín
nhÊt. Quy m« vµ ph¹m vi cña nã vît ra khái biªn giíi quèc gia.
c- B¶n chÊt kinh tÕ cña CNTB ®éc quyÒn
§éc quyÒn ra ®êi tõ tù do c¹nh tranh, nã lo¹i bá sù thèng trÞ cña tù do
c¹nh tranh nhng kh«ng thñ tiªu ®îc c¹nh tranh mµ c¹nh tranh cµng trë
nªn gay g¾t. C¹nh tranh dÉn ®Õn ®éc quyÒn, ®éc quyÒn còng ®Ó
c¹nh tranh tèt h¬n. B¶n chÊt kinh tÕ cña CNTB ®éc quyÒn vÉn dùa
trªn c¬ së chiÕm h÷u t nh©n TBCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt. §éc quyÒn
chiÕm gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ, thÓ hiÖn ë sù ®éc
chiÕm c¸c nguån nguyªn liÖu, ph¬ng tiÖn vËn t¶i, thÞ trêng vèn, nh©n
c«ng, quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n vÉn lµ quy luËt gi¸ trÞ thÆng d, song
biÓu hiÖn ra bªn ngoµi lµ quy luËt lîi nhuËn ®éc quyÒn cao.
C©u 54: Ph©n tÝch nguyªn nh©n h×nh thµnh CNTB ®éc quyÒn
Nhµ níc vµ vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc trong CNTB hiÖn ®¹i
a- Nguyªn nh©n h×nh thµnh CNTB ®éc quyÒn Nhµ níc
C¬ së nÒn t¶ng cña sù chuyÓn tõ CNTB ®éc quyÒn sang CNTB ®éc
quyÒn Nhµ níc lµ m©u thuÉn s©u s¾c gi÷a tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña
s¶n xuÊt vµ sù chiÕm h÷u t nh©n TBCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Sù x· héi
ho¸ cao ®ã cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ßi hái cã sù ®iÒu tiÕt x· héi ®èi víi
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tõ mét trung t©m (®ã lµ Nhµ níc), nÕu kh«ng nÒn
kinh tÕ sÏ bÞ khñng ho¶ng d÷ déi.
Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i nh
ho¸ dÇu, hµng kh«ng, nguyªn tö, tªn löa, vò trô... ®Ó øng dông nh÷ng
thµnh tùu ®ã vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng th× kh«ng mét c«ng ty ®éc
quyÒn khæng lå nµo ®ñ vèn ®Ó lµm, chØ cã Nhµ níc míi cã ®ñ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt.
- Do cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña nh©n d©n thÕ giíi v× ®éc lËp
d©n téc, tiÕn bé x· héi, ®Æc biÖt c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa X·
héi ë c¸c níc X· héi chñ nghÜa buéc CNTB ph¶i ®èi phã. Do ®ã, t b¶n
®éc quyÒn ph¶i n¾m lÊy bé m¸y nhµ níc ®Ó ®èi phã víi c¸c cuéc ®Êu tranh trªn.
VËy Chñ nghÜa T b¶n ®éc quyÒn nhµ níc lµ sù kÕt hîp søc m¹nh cña
T b¶n ®éc quyÒn víi søc m¹nh cña nhµ níc vµo mét bé m¸y duy nhÊt,
nh»m sö dông bé m¸y nhµ níc nh mét trung t©m cña toµn bé ®êi sèng
kinh tÕ, ®iÒu tiÕt cã môc ®Ých c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, b¶o ®¶m lîi
nhuËn ®éc quyÒn cao cho c¸c tæ chøc ®éc quyÒn vµ b¶o vÖ, ph¸t
triÓn quan hÖ s¶n xuÊt T b¶n chñ nghÜa.
b- Vai trß kinh tÕ cña nhµ níc trong CNTB hiÖn ®¹i
C¬ chÕ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ trong CNTB tù do c¹nh tranh vµ CNTB
®éc quyÒn lµ c¬ chÕ thÞ trêng.
Trong CNTB ®éc quyÒn nhµ níc, c¬ chÕ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ lµ kÕt
hîp gi÷a c¬ chÕ thÞ trêng vµ sù t¸c ®éng tËp trung cña Nhµ níc, t¹o ra
mét hÖ thèng thèng nhÊt cña sù ®iÒu tiÕt ®éc quyÒn nhµ níc.
Nhµ níc gi÷a vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« b»ng c¸c c«ng cô cã hiÖu qu¶
nh hÖ thèng tµi chÝnh nhµ níc, ®iÒu tiÕt hÖ thèng tiÒn tÖ, tÝn dông,
c¸c chÝnh s¸ch c¬ cÊu vµ ch¬ng tr×nh ho¸ kinh tÕ.
- Nhµ níc ®iÒu tiÕt c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Þnh híng môc tiªu ph¸t
triÓn kinh tÕ tõng thêi kú.
TÝnh tù ph¸t cña thÞ trêng bÞ giíi h¹n bëi sù t¸c ®éng cña c¸c c¬ quan
Nhµ níc, lµm cho nÒn kinh tÕ cã tÝnh chÊt tæ chøc h¬n, c©n ®èi h¬n
nªn ®· chèng ®îc c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ d÷ déi, lµm kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh h¬n tríc.
Câu 59. Phân biệt giá trị thặng dư tuyệt đối, giá trị thặng dư tương đối và giá
trị thặng dư siêu ngạch. Tại sao sản xuất giá trị thặng dư được coi là quy luật kinh tế
tuyệt đối của chủ nghĩa tư bản?
1.Phân biệt giá trị thặng dư tuyệt đối, giá trị thặng dư tương đối và giá trị
thặng dư siêu ngạch
a. Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối
- Là phương pháp SX giá trị thặng dư thu được do kéo dài thời gian lao động vượt
quá thời gian lao động cần thiết, trong khi năng suất lao động, giá trị sức lao động và thời
gian lao động cần thiết không thay đổi.
- Như vậy, khi kéo dài tuyệt đối ngày lao động trong điều kiện thời gian lao động
tất yếu không thay đổi, thì thời gian lao động thặng dư tăng lên, nên tỷ suất giá trị thặng dư tăng lên.
- Phương pháp nâng cao trình độ bóc lột bằng cách kéo dài toàn bộ ngày lao động
một cách tuyệt đối gọi là phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối.
- Bóc lột giá trị thặng dư tuyệt đối gặp phải giới hạn về thể chất và tinh thần, đồng
thời vấp phải sức đấu tranh ngày càng mạnh mẽ của công nhân nên với độ dài ngày lao
động không thay đổi, nhà tư bản sẽ nâng cao trình độ bóc lột bằng việc tăng cường độ lao
động. Thực chất tăng cường độ lao động cũng giống như kéo dài ngày lao động.
=> KL: kéo dài thời gian lao động cũng như tăng cường độ lao động là để sản xuất
ra giá trị thặng dư tuyệt đối.
b. Sản xuất giá trị thặng dư tương đối
- Là giá trị thặng dư thu được do rút ngắn thời gian lao động tất yếu trong điều kiện
độ dài của ngày lao động không đổi, nhờ đó tăng thời gian lao động thặng dư.
- SX m tương đối là phương pháp nâng cao trình độ bóc lột bằng cách rút ngắn thời
gian lao động cần thiết để kéo dài thời gian lao động thặng dư trong điều kiện độ dài của
ngày lao động vẫn như cũ gọi là phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối
- Muốn rút ngắn thời gian lao động tất yếu thì phải hạ thấp gía trị sức lao động,
bằng cách giảm giá trị tư liệu sinh hoạt và dịch vụ cần thiết cho người CN. Do đó phải
tăng năng suất lao động xã hội trong các ngành sản xuất tư liệu sinh hoạt, các ngành SX
TLSX để trang bị cho ngành sản xuất ra các tư liệu tiêu dùng.
C. Sản xuất giá trị thặng dư siêu ngạch
- Là phần giá trị thặng dư thu được do áp dụng công nghệ mới sớm hơn các xí
nghiệp khác làm cho giá trị cá biệt của hàng hoá thấp hơn giá trị thị trường của nó. Khi số
đông các xí nghiệp đều đổi mới kỹ thuật và công nghệ một cách phổ biến thì giá trị thặng
dư siêu ngạch của doanh nghiệp đó sẽ không còn nữa.
- Giá trị thặng dư siêu ngạch là phần giá trị thặng dư phụ thêm xuất hiện khi doanh
nghiệp áp dụng công nghệ mới sớm hơn các doanh nghiệp khác làm cho giá trị cá biệt của
hàng hoá thấp hơn giá trị xã hội.
- Giá trị thặng dư siêu ngạch là hiện tượng tạm thời trong từng doanh nghiệp,
nhưng trong phạm vi xã hội nó thường xuyên tồn tại. Theo đuổi giá trị thặng dư siêu
ngạch là khát vọng của nhà tư bản và là động lực mạnh nhất thúc đẩy các nhà tư bản cải
tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất, tăng năng suất lao động, làm cho năng suất lao động tăng lên nhanh chóng.
* So sánh giá trị thặng dư siêu ngạch và giá trị thặng dư tương đối
- Điểm giống nhau: Giá trị thặng dư siêu ngạch và giá trị thặng dư tương đối có
một cơ sở chung là chúng đều dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động. - Điểm khác nhau: GTTD tương đối GTTD siêu ngạch - Do tăng NSLĐ XH
- Do tăng năng suất lao động cá biệt. - Toàn bộ các nhà TB thu - Từng nhà Tb thu - Biểu MQH giữa CN với
- Biểu hiện MQH giữa CN với nhà TB nhà TB
và giữa các nhà TB với nhau
2. Sản xuất giá trị thặng dư – quy luật kinh tế tuyệt đối của CNTB
- Mục đích của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa là giá trị thặng dư ngày càng nhiều.
- Phương tiện và thủ đoạn để có nhiều giá trị thặng dư là tăng cường các phương
tiện kỹ thuật và quản lý (thể hiện ở hai phương pháp sản xuất giá trị thặng dư )
- Mỗi phương thức sản xuất bao giờ cũng tồn tại một quy luật kinh tế phản ánh
MQH bản chất nhất của phương thức sản xuất theo Các Mác, chế tạo ra trị thặng dư đó là
quy luật kinh tế tuyệt đối của phương thức sản xuất TBCN
- Giá trị thặng dư là phần giá trị dôi ra ngoài giá trị sức lao động do CN làm thuê
tạo ra và bị nhà TB chiếm không, phản ánh MQH kinh tế bản chất nhất của CNTB – quan
hệ bóc lột lao động làm thuê. Giá trị thặng dư do lao động không công của CN tạo ra là
nguồn gốc làm giàu của các nhà TB.
- Theo đuổi giá trị thặng dư tối đa là mục đích và động cơ thúc đẩy sự hoạt động
của mỗi nhà TB cũng như toàn bộ XH TB. Nhà TB cố gắng SX ra hàng hóa với chất
lượng tốt cũng là để thu được nhiều giá trị thặng dư.
- SX giá trị thặng dư tối đa không chỉ phản ánh mục đích của nền SX hàng hóa
TBCN mà còn vạch rõ phương tiện, thủ đoạn sử dụng để đạt được mục đích như tăng
cường bóc lột CN làm thuê bằng cách tăng cường độ lao động và kéo dài thời gian lao
động, tăng năng suất lao động và mở rộng SX.
=> Như vậy sản xuất ra giá trị thặng dư là quy luật kinh tế tuyệt đối của CNTB là
cơ sở của sự tồn tại và phát triển TBCN. Nội dung của nó là SX ra giá trị thặng dư tối đa
bằng cách tăng cường bóc lột CN lao động làm thuê. Quy luật giá trị thặng dư ra đời và
tồn tại cùng với sự ra đời và tồn tại của CNTB . Nó là động lực vận động, phát triển của
chủ nghĩa tư bản, đồng thời nó cũng làm cho mọi mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản ngày
càng sâu sắc, đưa đến sự thay thế tất yếu chủ nghĩa tư bản bằng một xã hội cao hơn.
Câu 60. So sánh để chỉ ra điểm giống và khác nhau giữa giá trị thặng dư và lợi
nhuận. Phân biệt giữa lợi nhuận thương nghiệp, lợi tức cho vay, lợi nhuận ngân
hàng và địa tô TBCN. Tại sao nói đó là các hình thái biến tướng của giá trị thặng dư?
1. So sánh giá trị thặng dư và lợi nhuận
a. Khái niệm giá trị thặng dư: Giá trị thặng dư là phần giá trị mới dôi ra ngoài
giá trị sức lao động do CN tạo ra bị nhà TB chiếm không (ký hiệu là m)
b. Khái niệm lợi nhuận: Lợi nhuận là số tiền lời mà nhà tư bản thu được do có sự
chênh lệch giữa giá trị hàng hoá và chi phí tư bản. (ký hiệu là p)
(Hay lợi nhuận chính là giá trị thặng dư được so với toàn bộ tư bản ứng trước,
được quan niệm là con đẻ của toàn bộ tư bản ứng trước)
c. So sánh giá trị thặng dư và lợi nhuận
+ Về mặt lượng: lợi nhuận và giá trị thặng dư thường không bằng nhau,lợi nhuận
có thể cao hơn hoặc thấp hơn giá trị thặng dư tuỳ thuộc vào giá cả hàng hoá do quan hệ
cung - cầu quy định. Nhưng xét trên phạm vi toàn xã hội, tổng số lợi nhuận luôn ngang
bằng tổng số giá trị thặng dư
+ Về mặt chất: Thực chất lợi nhuận và giá trị thặng dư đều là một, lợi nhuận chẳng
qua chỉ là một hình thái thần bí hoá của giá trị thặng dư. Phạm trù lợi nhuận phản ánh sai
lệch bản chất quan hệ sản xuất giữa nhà tư bản và lao động làm thuê, vì nó làm cho người
ta tưởng rằng giá trị thặng dư không phải chỉ do lao động làm thuê tạo ra mà là do toàn bộ Tb ứng trước sinh ra.
2. Phân biệt giữa lợi nhuận thương nghiệp, lợi tức cho vay, lợi nhuận ngân
hàng và địa tô TBCN
a. TB thương nghiệp và lợi nhuận thương nghiệp
- Trong CNTB, TB thương nghiệp là một bộ phận của TB công nghiệp được tách
rời ra để phục vụ quá trình lưu thông hàng hóa của TB công nghiệp.
- Việc tạo ra giá trị thặng dư và phân chia giá trị thặng dư là hai vấn đề khác nhau.
Lĩnh vực lưu thông cũng như hoạt động của các nhà TB thương nghiệp tuy không tạo ra
giá trị thặng dư nhưng di vị trí, tầm quan trọng của lưu thông đối với sự phát triển của SX
và tái SX nên các nhà TB vẫn được tham gia vào việc phân chia giá trị thặng dư cùng với
các nhà TBCN, và phần giá trị mà các nhà TB thương nghiệp được chia chính là lợi nhuận thương nghiệp.
=> Vì vậy, thực chất thì lợi nhuận thương nghiệp là một phần giá trị thặng dư
được sáng tạo ra trong lĩnh vực sản xuất mà nhà tư bản công nghiệp nhường cho nhà tư
bản thương nghiệp để tư bản thương nghiệp bán hàng hoá cho mình.
b. TB cho vay và lợi tức cho vay
- TB cho vay là TB tiền tệ tạm thời nhàn rỗi mà người chủ sở hữu nó cho người
khác sử dụng trong một thời gian nhằm nhận được số tiền lời nhất định. Số tiền đó được gọi là lợi tức.
-Do có TB tiền tệ để nhàn rỗi nên nhà TB cho vay đã chuyển tiền của mình cho nhà TB đi
vay sử dụng. tiền nhàn rỗi khi vào tay nhà TB đi vay sẽ trở thành TB lưu động. Trong quá trình vận
động nhà TB sẽ thu được lợi nhận bình quân nhưng nhà TB đi vay không được hưởng toàn bộ số lợi
nhuận bình quân đó mà phải trích ra một phần trả cho nhà TB cho vay dưới hình thức lợi tức
- Như vậy, lợi tức chính là một phần lợi nhuận bình quân mà nhà tư bản đi vay
phải trả cho nhà tư bản cho vay về quyền sở hữu tư bản để được quyền sử dụng tư bản
trong một thời gian nhất định. Lợi tức ký hiệu là z
- Nguồn gốc của lợi tức cũng là một phần giá trị thặng dư do công nhân sáng tạo ra
trong lĩnh vực sản xuất.
c. Ngân hàng và lợi nhuận ngân hàng
- Ngân hàng trong CNTB là xí nghiệp kinh doanh tiền tệ, làm môi giới giữa người
đi vay và người cho vay. Ngân hàng có hai nghiệp vụ : nhận gửi và cho vay. Về nguyên
tắc lợi tức cho vay phải cao hơn lợi tức nhận gửi.
- Sự chênh lệch giữa lợi tức cho vay và lợi tức nhận gửi sau khi trừ đi những chi
phí về nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng cộng với các thu nhập khác về kinh doanh tư bản
tiền tệ hình thành nên lợi nhuận ngân hàng.
- Nguồn gốc của lợi nhuận ngân hàng là một phần giá trị thặng dư do công nhân
sáng tạo ra trong lĩnh vực sản xuất.
d. QHSX TBCN trong nông nghiệp và địa tô TBCN.
- Cũng như các nhà tư bản kinh doanh trong công nghiệp, các nhà tư bản kinh
doanh trong nông nghiệp cũng phải thu được lợi nhuận bình quân. Nhưng muốn kinh
doanh trong nông nghiệp thì họ phải thuê ruộng đất của địa chủ. Vì vậy, ngoài lợi nhuận
bình quân ra nhà tư bản kinh doanh nông nghiệp phải thu thêm được một phần lợi nhuận
siêu ngạch. Lợi nhuận siêu ngạch này tương đối ổn định và lâu dài và nhà tư bản kinh
doanh nông nghiệp dùng để trả cho người sở hữu ruộng dưới hình thái địa tô tư bản chủ nghĩa.
- Như vậy,địa tô tư bản chủ nghĩa là phần lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình quân
của tư bản đầu tư trong nông nghiệp do công nhân nông nghiệp tạo ra mà các nhà tư bản
kinh doanh nông nghiệp phải nộp cho địa chủ.
- Nguồn gốc của địa tô tư bản chủ nghĩa là là một phần giá trị thặng dư do công
nhân nông nghiệp sáng tạo ra trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp.
KL: lợi nhuận thương nghiệp, lợi tức cho vay, lợi nhuận ngân hàng và địa tô
TBCN đều là các hình thái biến tướng của giá trị thặng dư do công sáng tạo ra trong lĩnh
vực sản xuất công nghiệp, nông nghiệp.
Câu 97. Thế nào là công ty cổ phần và thị trường chứng khoán? Vai trò của
chúng trong nền kinh tế hàng hóa?
Công ty cổ phần ra đời do lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ, đó là hình thức tập
trung vốn để mở rộng sản xuất, giành lợi thế trong cạnh tranh.
- Công ty cổ phần là loại xí nghiệp lớn mà tư bản của nó được
hình thành từ sự liên kết nhiều tư bản cá biệt và tiết kiệm của các
cá nhân bằng việc mua cổ phiếu.
+ Cổ phiếu là một thứ chứng khoán có giá ghi nhận quyền sở
hữu và quyền hưởng một phần thu nhập của công ty dưới hình
thức lợi tức cổ phần. Lợi tức cổ phần phụ thuộc mức doanh lợi của
công ty cổ phần. Cổ phiếu mất giá trị khi công ty bị phá sản.
+ Cổ đông là những người mua cổ phiếu. Cổ đông được tham gia
đại hội cổ đông, bầu cử ban quản trị và thông qua các quyết định của công ty.
Trong chủ nghĩa tư bản, chỉ cần nắm được một số cổ phiếu đáng
kể là đã khống chế, thao túng cả công ty.
+ Trái khoán là hình thức vay tiền do công ty phát hành. Người
mua trái khoán hưởng lợi tức cố định và được hoàn trả.
- Thị trường theo nghĩa thông thường là tổng hợp các điều kiện
thực hiện hàng hóa; là tổng hợp các mối quan hệ lưu thông hàng
hóa và lưu thông tiền tệ.
Thị trường chứng khoán hình thành trong nền kinh tế thị
trường hay trong nền kinh tế hàng hóa đã phát triển cao. Thị
trường chứng khoán là nơi giao dịch mua bán các loại chứng
khoán (cổ phiếu, trái khoán, kỳ phiếu, văn tự cầm cố và công trái).
Thị trường chứng khoán nhạy bén nhanh với các biến động
trong đời sống, là "phong vũ biểu" của nền kinh tế. Bởi vì, thị giá
cổ phiếu, giá cả các chứng khoán liên quan đến tình hình kinh
doanh của các công ty, đến tỷ suất lợi tức ngân hàng mà các chứng
khoán mang lại thu nhập cho người sở hữu nó. Giá cả chứng
khoán tăng lên là biểu hiện của nền kinh tế đang phát triển; nếu
ngược lại, là biểu hiện sự sa sút hay khủng hoảng của nền kinh tế.
Trong chủ nghĩa tư bản, thị trường chứng khoán trở thành lĩnh
vực đầu cơ làm giàu của những nhà tư bản lớn.
Đối với nước ta, với chủ trương đẩy mạnh nền kinh tế hàng hóa
nhiều thành phần, việc nghiên cứu và sử dụng công ty cổ phần và
thị trường chứng khoán có vai trò rất quan trọng. Chúng có tác dụng:
- Là đòn bẩy để tập trung các nguồn vốn nhàn rỗi trong mọi
tầng lớp nhân dân, trong các đơn vị tập thể trong nước cũng như ngoài nước.
- Kết hợp chặt chẽ các lợi ích kinh tế.
- Gắn vấn đề sở hữu với quyền sử dụng.
- Kết hợp sức mạnh của các hình thức sở hữu, các thành phần kinh tế.
- Tạo các mối liên kết và đa dạng hóa các hình thức kinh tế.
- Huy động vốn đồng thời tăng tốc độ chu chuyển đồng vốn và
giảm tiền mặt trong lưu thông.
Câu 96. Các hình thức địa tô chủ yếu và bản chất của địa tô tư bản chủ
nghĩa (R) là gì? Ý nghĩa của việc nghiên cứu địa tô đối với việc giải
quyết các vấn đề ruộng đất?
Đặc điểm nổi bật của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa trong
nông nghiệp là chế độ độc quyền ruộng đất. Các yếu tố cần thiết
cho sản xuất nông nghiệp tư bản chủ nghĩa thuộc ba chủ sở hữu
khác nhau (địa chủ độc quyền ruộng đất, tư bản nông nghiệp sở
hữu các tư liệu sản xuất khác, như máy móc..., còn công nhân
nông nghiệp sở hữu sức lao động).
Quan hệ xã hội đối với ruộng đất cũng bao gồm ba giai cấp đó.
Tư bản kinh doanh nông nghiệp phải thuê ruộng đất; thuê công
nhân để sản xuất, do đó, phải trích một phần giá trị thặng dư cho
địa chủ dưới dạng địa tô. Bản chất của địa tô tư bản chủ nghĩa khác
với địa tô phong kiến. Địa tô tư bản chủ nghĩa là hình thức biến
tướng của giá trị thặng dư, là một phần giá trị thặng dư do công
nhân nông nghiệp tạo ra mà nhà tư bản kinh doanh nông nghiệp
phải trả cho địa chủ. Do sự tách rời quyền sở hữu với quyền sử
dụng ruộng đất, giai cấp địa chủ, với tư cách là người sở hữu, thu
địa tô, nhà tư bản là người kinh doanh ruộng đất - người sử dụng
đất đai, thu được lợi nhuận.
Địa tô tư bản chủ nghĩa là bộ phận lợi nhuận siêu ngạch ngoài số
lợi nhuận bình quân (P) của tư bản đầu tư trong nông nghiệp do
công nhân nông nghiệp tạo ra và nộp cho địa chủ. Có các hình thứ
- Địa tô chênh lệch (Rcl) là phần lợi nhuận phụ thêm, ngoài lợi
nhuận bình quân, thu được trên ruộng đất có điều kiện sản xuất
thuận lợi hơn (về độ màu mỡ và vị trí thuận lợi). Đó chính là số
chênh lệch giữa giá cả sản xuất chung của nông phẩm sản xuất
trên ruộng đất xấu nhất và giá cả sản xuất cá biệt của nông phẩm
trên ruộng đất tốt và trung bình.
Địa tô chênh lệch Rcl được chia thành hai loại:
+ Rcl I: là địa tô thu được trên ruộng đất có độ màu mỡ tự nhiên
và vị trí thuận lợi hơn.
+ Rcl II: là địa tô thu được gắn liền với đầu tư thêm tư bản cho
việc thâm canh tăng năng suất để thu lợi nhuận siêu ngạch. Trong
thời gian hợp đồng thuê đất, Rcl II thuộc nhà tư bản.
- Địa tô tuyệt đối là lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình
quân () hình thành do cấu tạo hữu cơ () của tư bản trong nông
nghiệp thấp hơn trong công nghiệp Psn = (c+v+m) - (c+v+)... Địa
tô tuyệt đối gắn liền với sở hữu ruộng đất nhất thiết phải nộp cho
địa chủ, dù ruộng đất đó thuộc loại xấu nhất.
- Địa tô độc quyền thu được trên những khu đất trồng được các
cây quý hiếm, hoặc có vị trí đặc biệt về công nghiệp, thương mại, dịch vụ.
Nghiên cứu địa tô tư bản chủ nghĩa, ngoài mục đích vạch rõ quan
hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa trong nông nghiệp, chúng ta còn rút ra
cơ sở lý luận để đề ra các đường lối, chính sách đối với nông nghiệp
nhằm kích thích nông nghiệp phát triển, kết hợp hài hòa các lợi ích
trong nông nghiệp cũng như giữa nông nghiệp với các ngành khác.
Thí dụ, xây dựng chính sách thuế nông nghiệp đúng đắn hợp lý
nhằm khai thác được mọi tiềm năng ở nông thôn; tránh độc quyền
trong phân phối ruộng đất, tạo điều kiện cho cạnh tranh trong nông
nghiệp và giữa nông nghiệp với các ngành sản xuất khác; vận dụng
lý luận về địa tô chênh lệch để khuyến khích mọi ruộng đất được
khai thác bảo đảm công bằng xã hội (Rcl I); đề ra chính sách giao
quyền sử dụng ruộng đất lâu dài để khuyến khích người nông dân
đầu tư thâm canh, cải tạo đất đai (Rcl II)...
Câu 94. Thế nào là lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận? Chúng có quan hệ gì với
giá trị thặng dư và tỷ suất giá trị thặng dư?
1. Lợi nhuận và quan hệ giữa lợi nhuận với giá trị thặng dư.
- Lợi nhuận: Hao phí lao động thực tế của xã hội để sản xuất hàng hóa là c +v + m. Nếu
gọi G là giá trị hàng hóa thì: G = c+v+m.
Chi phí sản xuất tư bân chủ nghĩa là c+v. Nếu ký hiệu chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa là
K thì: Khi c +v chuyển thành K thì số tiền nhà tư bản thu được trội hơn so với chi phí sản
xuất tư bản chủ nghĩa. Số tiền trội hơn đó được quan niệm là sự tăng lên của toàn bộ tư
bản ứng trước và gọi là lợi nhuận, ký hiệu là P.
Nếu hàng hóa bán đúng giá trị thì G = K+m sẽ chuyển hóa thành G = K+P. Nhìn bề
ngoài, tưởng như với lượng tư bản ứng trước (c+v), nhà tư bản thu được lợi nhuận, tức
lợi nhuận là do toàn bộ tư bản ứng trước tạo ra.
- Mới nhìn thì P=m, có khác nhau thì chỉ là ở chỗ khi nói giá trị
thặng dư là hàm ý so sánh với tư bản khả biến (v); còn khi nói lợi
nhuận lại hàm ý so sánh với tư bản ứng trước (c+v).
Về thực chất, lợi nhuận là hình thức biến tướng của giá trị
thặng dư. Lợi nhuận che dấu bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư
bản. Nguồn gốc của lợi nhuận chính là giá trị thặng dư do lao động
sống của công nhân làm thuê tạo ra; lợi nhuận là hình thức biểu
hiện của giá trị thặng dư.
Trong thực tế, nhiều trường hợp cụ thể, lợi nhuận và giá trị
thặng dư có thể không trùng khớp với nhau. Lợi nhuận có thể lớn
hơn hoặc nhỏ hơn giá trị thặng dư, do nó phụ thuộc vào giá bán
của hàng hoá cao hoặc thấp do quan hệ cung — cầu quy định.
Nhưng, xét trên phạm vi toàn xã hội, tổng số lợi nhuận bằng tổng số giá trị thặng dư.
2. Tỷ suất lợi nhuận và quan hệ giữa nó với tỷ suất giá trị thặng dư.
Tỷ suất lợi nhuận là tỷ lệ phần trăm giữa giá trị thặng dư và
toàn bộ tư bản ứng trước, ký hiệu bằng p' được xác định bằng công thức:
+ Nếu xét về chất, p' nói lên mức độ doanh lợi của tư bản đầu tư
và chỉ ra cho các nhà tư bản thấy đầu tư vào ngành nào có lợi hơn.
Còn m' biểu hiện mức độ bóc lột của tư bản đối với lao động làm thuê.
Câu 95. Tư bản thương nghiệp và tư bản cho vay được hình thành như
thế nào? Bản chất của lợi nhuận thương nghiệp và lợi tức là gì?
- Tư bản thương nghiệp là một bộ phận tư bản được tách ra khỏi
tư bản công nghiệp, hoạt động trong lĩnh vực lưu thông hàng hóa.
Nó là cầu nối liền sản xuất và tiêu dùng, phục vụ cho quá trình
thực hiện hàng hóa của tư bản công nghiệp và có vai trò quan
trọng trong tái sản xuất tư bản xã hội nói chung và tư bản công
nghiệp nói riêng. Tư bản thương nghiệp ứng thêm tư bản giúp nhà
tư bản công nghiệp hoạt động trong khâu thực hiện giá trị thặng
dư, do đó, tư bản công nghiệp không phải đầu tư bổ sung tư bản,
hoặc giảm quy mô sản xuất để hoạt động lưu thông mà có điều
kiện tập trung tư bản, chuyên môn hóa, mở rộng sản xuất. Đó là
nguyên nhân khiến tư bản công nghiệp phải "nhường" một bộ
phận giá trị thặng dư cho tư bản thương nghiệp. Tư bản thương
nghiệp không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư, nhưng vẫn thu được
giá trị thặng dư dưới hình thức lợi nhuận thương nghiệp.
Tư bản công nghiệp "nhường" một phần giá trị thặng dư cho tư
bản thương nghiệp theo tỷ suất lợi nhuận bình quân (p) và được
thực hiện bằng thu chênh lệch giữa giá mua và giá bán. Vậy bản
chất lợi nhuận thương nghiệp là một phần giá trị thặng dư do công
nhân tạo ra trong quá trình sản xuất.
Nhưng hình thức lợi nhuận thương nghiệp làm cho người ta dễ
tin tưởng lưu thông sinh ra lợi nhuận và nguồn gốc giá trị thặng
dư càng bị che dấu. Ngoài một phần giá trị thặng dư do nhà tư bản
công nghiệp nhường cho, tư bản thương nghiệp còn thu được một
phần thu nhập của người tiêu dùng bằng cách mua rẻ bán đắt và bóc
lột lao động thặng dư của nhân viên thương nghiệp.
- Tư bản cho vay là một bộ phận của tư bản công nghiệp tách ra
hoạt động trong lĩnh vực lưu thông tiền tệ. Sự hình thành tư bản
cho vay là kết quả của sự phát triển quan hệ hàng hóa - tiền tệ đạt
đến trình độ xuất hiện tư bản tiền tệ tạm thời nhàn rỗi (các loại
quỹ khấu hao, quỹ mua nguyên vật liệu chưa dùng đến, quỹ lương
chưa đến kỳ trả, tiết kiệm...) trong khi lại có những người cần tư
bản để mở rộng sản xuất hoặc thiếu tư bản lưu động... Tư bản cho
vay thực hiện vai trò môi giới giữa người cho vay và người đi vay,
là nơi tập trung, điều hòa, sử dụng hợp lý, có kết quả các nguồn
vốn tiền tệ của xã hội, thúc đẩy quá trình tái sản xuất và quá trình xã hội hóa.
Phải chú ý những đặc điểm đặc biệt của tư bản cho vay: - quyền
sở hữu tách rời quyền sử dụng; người bán không mất quyền sở hữu;
giá cả do giá trị sử dụng quyết định; quan hệ bóc lột tư bản chủ nghĩa bị che dấu.
Nếu không phải đi vay, tư bản công nghiệp độc chiếm giá trị
thặng dư; nhưng do vay vốn nên nó phải nhường một phần giá trị
thặng dư cho nhà tư bản cho vay vì đã sử dụng tư bản của họ. Như
vậy, hoạt động trong lĩnh vực lưu thông tiền tệ, tư bản cho vay
không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư, nhưng nó được phân phối
giá trị thặng dư dưới hình thức lợi tức cho vay (Z). Vậy lợi tức
chính là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư, nguồn gốc của
nó là giá trị thặng dư do lao động làm thuê tạo ra trong quá trình
sản xuất. Thực chất lợi tức cho vay biểu hiện quan hệ bóc lột tư
bản chủ nghĩa mở rộng ra trong lĩnh vực phân phối.
Xét về mặt lượng, lợi tức nói chung phải nhỏ hơn lợi nhuận bình
quân (P) và lớn hơn 0: 0 < Z
cầu trong lĩnh vực này ở từng thời kỳ.
Document Outline
- Câu 98. Vì sao có sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh
- sang chủ nghĩa tư bản độc quyền? Các hình thức chủ yếu và bản
- chất kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì?
- Câu 99. Nguyên nhân của sự chuyển biến chủ nghĩa tư bản thành chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước? Đặc trưng, những hình thức biểu hiện và cơ chế điều tiết nền kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền
- Câu 10. Phân tích nguyên nhân ra đời, bản chất Chủ nghĩa Tư bản độc quyền nhà nước, và những biểu hiện chủ yếu.
- Câu 27: So sánh giá trị thặng dư với lợi nhuận, tỷ suất giá trị thặng dư và tỷ suất lợi nhuận. Tốc độ chu chuyển của tư bản có ảnh hưởng như thế nào tới nhu cầu về tư bản, tỷ suất giá trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dư hằng năm?
- Câu 30: Trình bày các khái niệm chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa, lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận. Các khái niệm trên đã che dấu quan hệ bóc lột tư bản chủ nghĩa như thế nào?
- C©u 38: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm, néi dung vµ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ c¶ s¶n xuÊt, gi¸ c¶ thÞ trêng, gi¸ c¶ ®éc quyÒn víi gi¸ trÞ hµng ho¸ ?
- C©u 39: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm t¸i s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, t¸i s¶n xuÊt më réng, t¸i s¶n xuÊt x· héi vµ néi dung cña nã ?
- C©u 40: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm t¨ng trëng, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¸c cØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ?
- C©u 41: Tr×nh bÇy c«ng thøc chung cña T b¶n vµ m©u thuÉn cña nã. Ph©n biÖt tiÒn víi t c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi t c¸ch lµ T b¶n ?
- C©u 43: Tr×nh bÇy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ ph©n tÝch hai ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d. Nªu ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ?
- C©u 44: Ph©n tÝch néi dung, vai trß quy luËt gi¸ trÞ thÆng d vµ sù biÓu hiÖn cña nã trong giai ®o¹n CNTB tù do c¹nh tranh vµ CNTB ®éc quyÒn ?
- C©u 49: ThÕ nµo lµ lîi nhuËn, tû suÊt lîi nhuËn. Ph©n tÝch sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ ý nghÜa cña nã ?
- C©u 50: Ph©n tÝch nguån gèc cña lîi nhuËn th¬ng nghiÖp, lîi tøc Ng©n hµng vµ lîi nhuËn Ng©n hµng ?
- C©u 51: Tr×nh bµy nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ sù h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ thÞ trêng chøng kho¸n ?
- C©u 52: Ph©n tÝch b¶n chÊt ®Þa t« vµ c¸c h×nh thøc ®Þa t« ?
- C©u 53: Ph©n tÝch nguyªn nh©n h×nh thµnh, c¸c h×nh thøc cña ®éc quyÒn, b¶n chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn ?
- C©u 54: Ph©n tÝch nguyªn nh©n h×nh thµnh CNTB ®éc quyÒn Nhµ níc vµ vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc trong CNTB hiÖn ®¹i
- Câu 59. Phân biệt giá trị thặng dư tuyệt đối, giá trị thặng dư tương đối và giá trị thặng dư siêu ngạch. Tại sao sản xuất giá trị thặng dư được coi là quy luật kinh tế tuyệt đối của chủ nghĩa tư bản?
- Câu 60. So sánh để chỉ ra điểm giống và khác nhau giữa giá trị thặng dư và lợi nhuận. Phân biệt giữa lợi nhuận thương nghiệp, lợi tức cho vay, lợi nhuận ngân hàng và địa tô TBCN. Tại sao nói đó là các hình thái biến tướng của giá trị thặng dư?
- Câu 97. Thế nào là công ty cổ phần và thị trường chứng khoán? Vai trò của chúng trong nền kinh tế hàng hóa?
- Câu 96. Các hình thức địa tô chủ yếu và bản chất của địa tô tư bản chủ
- nghĩa (R) là gì? Ý nghĩa của việc nghiên cứu địa tô đối với việc giải
- quyết các vấn đề ruộng đất?
- Câu 94. Thế nào là lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận? Chúng có quan hệ gì với giá trị thặng dư và tỷ suất giá trị thặng dư?
- Câu 95. Tư bản thương nghiệp và tư bản cho vay được hình thành như
- thế nào? Bản chất của lợi nhuận thương nghiệp và lợi tức là gì?