Tổng hợp nội dung CHƯƠNG 2 - MÔN XÃ HỘI HỌC (XHH)

TỔNG HỢP NỘI DUNG CHƯƠNG 2 MÔN XÃ HỘI HỌC
1. Đối tượng nghiên cứu của xã hội học
1.1. Xã hội học là gì?
-XHH có thể được hiểu là hệ thống các hoạt động và quan hệ của con người, một
cộng đồng người cùng cư trú trên một lãnh thổ ở trong một giai đoạn phát triển
nhất định của lịch sử.( thuyết trình giới thiệu sơ lược)
-Khái niệm: XXH là một môn khoa học thuộc lĩnh vực khoa học xã hội, nghiên
cứu các tương tác xã hội, đặc biệt đi sâu nghiên cứu có hệ thống sự phát triển cấu
trúc, mối tương quan xã hội, hành vi xã hội được thể hiện trong quá trình hoạt
động của con người trong các nhóm, tổ chức. ( mang tính học thuật hơn)
1.2. Đối tượng nghiên cứu của xã hội học
Trước hết xã hội học nghiên cứu mặt xã hội của xã hội. Nhưng mặt xã hội đó
lại là đối tượng nghiên cứu chung của nhiều ngành khoa học khác nhau. Chẳng
hạn nó là đối tượng của khoa học kinh tế khi nghiên cứu về sản xuất, phân phối,
trao đổi, tiêu dùng vật chất, hoặc nó trở thành đối tượng của khoa học chính trị
khi nghiên cứu về quyền lực, nó là đối tượng của khảo cổ học khi nghiên cứu
những gì còn lại của những nền văn minh đã mất, . . Còn "xã hội học là khoa học
nghiên cứu chủ yếu về các khuôn mẫu của các tương tác con người trong xã hội (social interactions)"
Để nghiên cứu được những điều đó, xã hội học phải bắt đầu từ các sự kiện, hiện
tượng và quá trình xã hội. Như thế nếu xã hội học sử dụng kết quả của khảo cổ
học hay dân tộc học khi nghiên cứu quá khứ, thì cũng là để phục vụ cho việc
nắm bắt trạng thái xã hội đương đại. Tương tự như thế, xã hội học có thể liên kết
chặt chẽ với tâm lý xã hội, nhân chủng học, kinh tế học hay luật học thì mục tiêu
cuối cùng hướng đến cũng là đi tìm về một trang thái xã hội hiện thực nào đó.
Trong qua trinh nghiên cưu xa hôi hoc cân lưu y:
-Đòi hoi phải xác định được ro ̃ những phạm vi cụ thể của hành vi mang tính xã
hội mà Xã hội học quan tâm.
-Các hiện tượng xã hội là đối tượng của tất cả các ngành thuộc về khoa học xã
hội chứ không chi riêng ngành Xã hội học.
Xã hội học có bốn đối tượng nghiên cứu chính :
Thư ́ nhât, nghiên cứu về xã hội loài người, trong đó mối quan hệ xã hội,
các tương quan xã hội được biểu hiện thông qua các hanh vi xa ̃ hôi giữa
người với người, hay giữa các nhóm người trong hệ thống cấu trúc xã hội.
Từ đó tìm ra logic, cơ chế vận hành mang tính quy luật của các hình thái
vận động và phát triển của các quan hệ và quá trình xã hôi.
Thư ́ hai, nghiên cứu hệ thống cấu trúc xã hội, nghiên cứu mối quan
hệ tương tác giữa cá nhân trong các nhóm xã hội và với cộng đồng xã hộI.
Từ đó có thể thấy được sự tồn tại các liên hệ bên trong của cấu trúc xã hội
quy định sự hiện diện của các sự vật, hiện tượng.
Thư ́ ba, Xã hội học nghiên cứu hệ thống cấu trúc xã hội tổng thể nói
chung, trên cơ sở xác lập tính chất hệ giá trị chuân mực quy định hoạt động sống
của toàn hệ thống xã hội.
Thư ́ tư, nghiên cứu các nhóm cộng đồng xã hội, mối quan hệ giữa
nó với cá nhân và cộng đồng để phát hiện những bản sắc đặc thù trong hành vi
xã hội của cá nhân, của nhóm và cộng đồng trước quá trình giao lưu và chuyển biến xã hội.
2. Chức năng của xã hội học
2.1. Chức năng nhận thức
Xã hội học cũng giống như các môn khoa học khác là trang bị cho người nghiên
cứu môn học những tri thức khoa học mới nhờ đó mà chúng ta có được nhãn
quan mới mẻ hơn khi tiếp cận tới các hiện tượng xã hội, sự kiện xã hội và quá
trình xã hội vốn rất gần gũi rất quen thuộc quanh chúng ta và như thế xã hội hiện
ra dưới mắt chúng ta sáng ro hơn mà trước đó chúng ta chưa bao giờ được biết
đến hoăc biết đến rất ít.
-Là hệ thống tri thức trang bị cho con người những thông tin khoa học về
sự phát triển của xã hội cũng như quá trình vận động, và chi ̉ ra cơ chế của quá trình chuyển biến đó.
-Tiền đề phương pháp để nhận thức về những triển vọng để phát triển xã hội
-Xác định nhu cầu. Cụ thể là nhu cầu của xã hội, tầng lớp, nhóm, các cộng đồng xã hội
-Cung cấp những thông tin thể hiện tính khoa học ( tính xác thực, độ tin
cậy, tập trung và có chọn lọc)
Có thể thấy rằng trong các hầu như các hoạt động xã hội học, các chức
năng thực tiễn được đúc kết từ phương pháp luận nhận thức hay nói cách khác là
bắt nguồn từ nhận thức bằng việc xác lập đối tượng nghiên cứu. Vì thế chức
năng nhận thức của xã hội học cũng gắn liền với thực tiễn, nó cho phép khảo
nghiệm tính đúng đắn, xác thực mô hình, các chính sách . v. v.
Ví dụ: Ông chủ của một cửa hàng nhận thức được rằng xã hội ngày càng
phát triển, nhân viên của ông cần tiếp cận những máy móc hiện đại để tiết kiệm
sức lao động, và cũng như tăng năng suất. Từ đó ông nhận thức được tham vọng
kiếm tiền hơn, thế nên liền cho nhập các loại máy hiện đại để phục vụ cho cửa hàng của ông.
2.2. Chức năng thực tiễn
-Liên quan trực tiếp với chức năng nhận thức.
- Chức năng thực tiễn của xã hội học luôn luôn bắt nguồn từ bản chất khoa học
của các quá trình nhận thức.
- Nhận thức khoa học luôn luôn bao hàm yếu tố dự đoán khoa học.
Trên cơ sở phân tích thực trạng xã hội dựa trên những mối quan hệ tương tác
trong quá trình vận động phát triển xã hội sẽ làm sáng to triển vọng của sự vận
động và phát triển của xã hội trong tương lai gần cũng như tương lai xa.
( cải thiện xa hôi va cuôc sống con người từ việc thay đổi nhận thưc va cai nhin
- giải quyết đúng đắn những va kịp thời những vân đề nay sinh trong xa hôi để cai thiện xa hôi
- Dự bao những gi sẽ xảy ra va đề xuât kiến nghị giải phap, kiểm soat hoạt đông điều chỉnh xa hôi )
2. 3 Chức năng tư tưởng
- Thể hiện ở việc phục vụ cho việc giáo dục quần chúng theo định hướng giá trị xã hội.
-Trang bị tri thức về các quy luật khách quan của sự phát triển xã hội, giáo dục lý
tưởng xã hội. Thúc đây duy trì các quan hệ mang tính nhân văn sâu sâu.
-Lập trường của nhà xã hội học chân chính phải luôn luôn đảm bảo tính khách
quan, khoa học trong quá trình nghiên cứu.
( Xa hôi hoc góp phân bồi dưỡng tinh thân yêu nước Đôc lập dân tôc va Ý thưc
về vai trò trach nhiệm của mỗi người trong sự phat triển xa hôiTheo phương
châm dân giau nước mạnh xa hôi công bằng văn minh
- Hinh thanh va phat triển phương phap tư duy nghiên cưu khoa hoc va khả năng suy xét phê phan
- Chưc năng tư tưởng của xa hôi hoc đóng vai trò la kim chỉ namĐịnh hướng
nhận thưc cho hoạt đông thực tiễn va nghiên cưu khoa hoc)
VD: vào thế ki XVIII- XIX Các biến động to lớn trong đời sống kinh tế Chính trị
xã hội từ đó thành lập Lại một trật tự xã hội. ( có thời gian có thể phân tích thêm
ví dụ . Tại thời điểm này sẽ có nhiều tố chức với nhiều hệ tư tưởng khác nhau
hành động nhằm hình thành nên một trật tự xã hội mới với hy vọng có thể đem
lại sự phát triển theo chiều hướng tích cực hơn)
3. Nhiệm vụ của xã hội học
Xã hội học có 3 nhiệm vụ chính: nghiên cứu lí luận, nghiên cứu thực nghiệm và
nghiên cứu ứng dụng. Các nhiệm vụ này đều nhằm thực hiện những chức năng
cơ bản trên của Xã hội học.
(bước vao phân tích cụ thể ba nhiệm vụ của xa hôi hoc)
-Nhiệm vụ nghiên cứu lí luận:
+ Nhiệm vụ hàng đầu của Xã hội học là xây dựng và phát triển hệ thống các khái
niệm, phạm trù, lý thuyết khoa học riêng mang tính đặc thù của nó.
+ Xã hội học có nhiệm vụ hình thành và phát triển công tác nghiên cứu lý luận
để vừa củng cố bộ máy khái niệm vừa tìm tòi và tích lũy tri thức tiến đến phát
triển nhảy vọt về chất trong lý luận và phương pháp nghiên cứu trong hệ thống
khái niệm và tri thức khoa học.
Nhiệm vụ nghiên cứu của Xã hội học hướng đến hình thành và phát triển hệ
thống lý luận, phương pháp nghiên cứu và tổ chức nghiên cứu một cách cơ bản,
hệ thống về những vấn đề lý luận và thực tiễn nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển
KT – XH của đất nước ta.
-Nhiệm vụ Nghiên cứu thực nghiệm: XHH tiến hành nghiên cứu thực nghiệm để:
+ Kiểm nghiệm, chứng minh các giả thuyết khoa học trong nghiên cứu.
+ Phát hiện, xây dựng những bằng chứng làm cơ sở cho việc sửa đổi, hoàn thiện
các khái niệm, lí thuyết và phương pháp luận nghiên cứu, kích thích hình thành
và phát triển tư duy khoa học mới;
+ Kích thích và hình thành tư duy thực nghiệm.
+ Hướng đến vạch ra cơ chế, điều kiện hoạt động và hình thức biểu hiện của các
quy luật Xã hội học làm cơ sở cho việc đưa tri thức vào cuộc sống.
Nghiên cứu thực nghiệm được xem là chiếc cầu nối giữa lý luận và thực tiễn.
Khi thực hiện nhiệm vụ này, trình độ lý luận và kỹ năng nghiên cứu của các nhà
Xã hội học cũng được nâng lên.
-Nhiệm vụ Nghiên cứu ứng dụng:
+ Xã hội học quan tâm đặc biệt đến những nghiên cứu ứng dụng liên quan đến
những vấn đề lí luận và thực tiễn của Chủ nghĩa xã hội: bình đẳng và tiến bộ xã
hội, tăng cường hợp tác và hội nhập quốc tế…
+ Nghiên cứu ứng dụng trong Xã hội học hướng đến việc đề ra các giải pháp vận
dụng những phát hiện của nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực nghiệm vào
thực tiễn nhằm giải quyết những vấn đề xã hội mới
Cần đây mạnh nghiên cứu ứng dụng để nhanh chóng rút ngắn khoảng cách giữa
tri thức lý luận, tri thức thực nghiệm với hoạt động thực tiễn và đời sống xã hội.
Cùng với sự phát triển KT-XH nước ta, Xã hội học đã và đang tích cực nghiên
cứu làm sáng to những vấn đề nảy sinh và góp phần đề ra các biện pháp thực tiễn có tính khả thi cao.
Liên hệ với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, XHH có nhiệm vụ nghiên cứu các vấn đề:
+ Chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam;
+ Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước;
+ Các chính sách đảm bảo tiến bộ xã hội và công bằng xã hội;
+ Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc;
+ Tăng cường vai trò lãnh đạo và chiến đấu của Đảng;
+ Xây dựng nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân;
+ Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị
trường, có sự quản lý của nhà nước, theo con đường XHCN…
——>Có thể khẳng định, sức sống mãnh liệt của Xã hội học với tư cách là
một khoa học, một ngành đào tạo thể hiện rõ trong việc thực hiện các nhiệm
vụ nghiên cứu lý luận, thực nghiệm và ứng dụng để giải quyết các vấn đề của cuộc sống.
4. Quan hệ giữa xã hội học với các khoa học khác
4.1. Quan hệ giữa xã hội học với triết học
(Quan hệ giữa triết học và xã hội học là quan hệ giữa Khoa học cụ thể với
thế giới quan khoa học .)
-Trước khi xã hội học trở thành một khoa học độc lập thì nó đã tồn tại và gắn liền với triết học.
Các nhà xã hội học mácxít vận dụng chủ nghĩa duy vật lịch sử và phép biện
chứng duy vật làm công cụ lý luận sắc bén để nghiên cứu và cải thiện mối quan
hệ giữa con người và xã hội.
-Trong quan hệ với triết học, các nhà Xã hội học tránh hai quan niệm cản trở sự
phát triển của Xã hội học.
-Quan niệm thứ nhất: Cho rằng xã hội học là một bộ phận của triết học,( quan
niệm này đã đồng nhất việc nghiên cứu lý luận xã hội học với chủ nghĩa duy vật
lịch sử trong việc giải thích đời sống xã hội.)
-Quan niệm thứ hai: Cho rằng xã hội học biệt lập hay đối lập với triết học.( xã
hội học ra đời với tư cách là một khoa học cụ thể, đối lập với triết học tư biện,
kinh viện, giáo điều, bất lực trước các vấn đề mới mẻ nảy sinh từ đời sống kinh
tế, chính trị, xã hội châu Au thế ki XIX)=> Gần như xã hội học và triết học
không có liên quan gì đáng kể.
(Triển khai ý cho quan niệm thứ hai)
+ cố tình là mờ nhạt đi hoặc không nhìn thấy một thực tế là xã hội học bao giờ
cũng có tính triết học và tính tư tưởng. ( triết học của xã hội học thể hiện ở chổ
xã hội học tìm hiểu bản chất của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và xã hội
và nhận thức qui luật chung của sự vận động và phát triển của con người và xã hội.)
+ Trong xã hội học, tính triết học là xã hội học gắn liền với thế giới quan, hệ tư
tưởng và tính giai cấp. ( dựa theo lập trường chủ nghĩa duy vật biện chứng về
lịch sử, xã hội và con người và luôn coi triết học Mác-Lênin là thế giới quan,
phương pháp luận và vũ khí tư tưởng của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội công bằng, văn minh).
(Triết học cung cấp cho xã hội học phương pháp luận khoa học khi xem xét các
sự kiện xã hội, còn xã hội học đặt trọng tâm vào việc nghiên cứu sự tương tác
của con người trong xã hội, đặc biệt là nó chú trọng nghiên cứu sự hình thành và
kết cấu trong xã hội, các phong tục, tập quán, các giá trị) => có mối quan hệ mật
thiết với nhau cùng bổ trợ cho nhau tồn tại và phát triển song song
4.2. Quan hệ giữa xã hội học với tâm lý học
Tâm lý học và xã hội học là hai lĩnh vực khác nhau. Theo một số cách, hai lĩnh
vực này song hành với nhau để khám phá sự thật khoa học về con người. Tuy
nhiên, do cách phát âm hơi giống nhau và tương đồng trong mục tiêu của họ,
một số người nhầm lẫn liệu hai môn học này có cùng một ý nghĩa hay không.
Chúng ta có thể khó phân biệt ranh giới giữa tâm lý học và xã hội học, chúng
đều nghiên cứu về con người (đặc biệt khó phân biệt giữa tâm lý học xã hội và xã hội học).
* Tâm lí học là gì: Tâm lý học là ngành khoa học nghiên cứu về tâm trí và hành
vi, tìm hiểu về các hiện tượng ý thức và vô thức, cũng như cảm xúc và tư duy.
Đây là một bộ môn học thuật với quy mô nghiên cứu rất sâu rộng.
Ở giai đọan đầu phát triển, xã hội học châu Âu không chấp nhận vai trò của tâm
lý học trong việc giải quyết các vấn đề xã hội học. Trong khi đó ( đoạn này
thuyết trình cố gắng dẫn dắt vào để tránh chèn quá nhiều vào slide) ở xã hội học
Mỹ, một số tác giả như G.Homans cho rằng cần sử dụng tâm lý học để giải thích
các hiện tượng xã hội học, bởi hành động con người, tương tác giữa các cá nhân
là nền tảng của các quá trình xã hội, cơ cấu xã hội. Mà hành động cá nhân được
coi là kết quả của tâm lý cá nhân. Do vậy, các qui luật tâm lý cá nhân phải là
những nguyên lý nghiên cứu cơ bản của xã hội học. George Caspar Homans
(August 11, 1910 – May 29, 1989)
Tuy nhiên, giữa xã hội học và tâm lý học có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
Chẳng hạn, các nhà xã hội học có thể vận dụng cách tiếp cận của tâm lý học để
xem xét hành động xã hội với tư cách là họat động cảm tính, có đối tượng, có
mục đích. Như vậy, xã hội học không bị tâm lý học lấn át vì xã hội học không
tập trung nghiên cứu về cá nhân, về hành vi xã hội, về họat động tâm lý của con
người. Xã hội học cũng không phải là “khoa học nửa nọ nửa kia” vì không
nghiên cứu theo kiểu “ mỗi thứ một tí”, tức là vừa nghiên cứu con người vừa
nghiên cứu xã hội một cách biệt lập với nhau.
Như vậy, xã hội học có thể vận dụng cách tiếp cận tâm lý học để xem xét hành
động xã hội với tư cách là hoạt động cảm tính, có đối tượng, mục đích.
4.3. Quan hệ giữa xã hội học với kinh tế học
-XHH và kinh tế có mối quan hệ gắn kết với nhau.
-Kinh tế học nghiên cứu quá trình sản xuất, lưu thông, phân phối và tiêu dùng
của cải vật chất xã hội, bên cạnh đó còn nghiên cứu về vấn đề việc làm, nghề
nghiệp, marketing…Trong khi đó, xã hội học nghiên cứu về tương tác giữa con
người với con người trong kinh tế, nghiên cứu những mô hình tương tác trong quan hệ kinh tế.
-Một số khái niệm và lý thuyết kinh tế học đã được vận dụng để nghiên cứu về
xã hội học và ngược lại thì có một số khái niệm, phương pháp và thành tựu
nghiên cứu xã hội học được các nhà kinh tế học hết sức quan tâm.
-> Nhờ đó mà ra đời ngành Kinh tế học xã hộ
4.4. Quan hệ giữa xã hội học với nhân chủng học
Xã hội học với nhân chủng học đều được coi là khoa học xã hội nghiên cứu các
khía cạnh khác nhau của con người, chúng đều nghiên cứu về con người, hành
vi, văn hóa và sự tương tác với xã hội.
Sự khác biệt giữa xã hội học với nhân chủng học:
Nhân chủng học là nghiên cứu về con người và tổ tiên của họ qua thời gian về
các đặc điểm vật lý, quan hệ môi trường và xã hội và văn hóa. Nhân chủng học
bao gồm tất cả các đặc điểm của nhân loại, bao gồm sinh lý và nguồn gốc tiến
hóa. Nhân chủng học thường có đối tượng nghiên cứu các xã hội, dân tộc phát triển chậm.
Xã hội học là nghiên cứu về xã hội loài người trong một thời kỳ nhất định. Xã
hội học tập trung vào các mối quan hệ, thường định hướng vào các xã hội hiện
đại, các xã hội phát triển, các xã hội công nghiệp.
Document Outline

• 1.2.Đối tượng nghiên cứu của xã hội học
• 2.Chức năng của xã hội học
• 2.2.Chức năng thực tiễn
• 2.3 Chức năng tư tưởng
• 3.Nhiệm vụ của xã hội học
• -Nhiệm vụ nghiên cứu lí luận:
• -Nhiệm vụ Nghiên cứu thực nghiệm: XHH tiến hành ng
• -Nhiệm vụ Nghiên cứu ứng dụng:
• 4.Quan hệ giữa xã hội học với các khoa học khác