Tư Tưởng Hồ Chí Minh Về Văn Hóa | Môn Tư tưởng Hồ Chí Minh - Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 61591627
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA
Định nghĩa Văn hóa:
Văn hóa là bao gồm tất cả những sản phẩm của con người. Như vậy văn hóa sẽ bao gồm 2 khía cạnh: ●
Khía cạnh Phi vật chất của xã hội: ngôn ngữ, tư tưởng, giá trị,.. ●
Khía cạnh vật chất: nhà cửa, quần áo, các phương tiện,...
Cả 2 khía cạnh cần thiết để làm ra sản phẩm và đó là một phần của văn hóa.
Hồ Chí Minh được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO)
ghi nhận là Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn hóa kiệt xuất Việt Nam trong Nghị quyết
24C/18.6.5 của Khóa họp 24 Đại Hội đồng UNESCO từ ngày 20/10 đến ngày 20/11/1987.
Nghị quyết khẳng định: ●
Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại một dấu ấn trong quá trình phát triển của nhân loại
vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội; ●
Người có sự đóng góp quan trọng về nhiều mặt trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, nghệ thuật. ●
Tư tưởng của Người là sự kết tinh truyền thống văn hóa hàng ngàn năm của dân
tộc Việt Nam và hiện thân cho khát vọng của các dân tộc trong việc khẳng định
bản sắc dân tộc mình và tiêu biểu cho việc thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau. ❖
Ngoài ra cống hiến của Nhà văn hóa kiệt xuất Hồ Chí Minh còn thể hiện ở việc
sáng tạo văn hóa, văn nghệ, xác lập hệ thống quan điểm về văn hóa và xây dựng
nền văn hóa mới Việt Nam. ❖
Cả cuộc đời Người chú trọng chống giặc dốt, phát triển văn hóa, nâng cao dân trí. ❖
Hồ Chí Minh chủ trương kết hợp những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc
để có được nền văn hóa phát triển và nâng cao với tinh hoa văn hóa của nhân loại,
thấm nhuần sâu sắc chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa quốc tế chân chính. ❖ Người cho rằng: ●
phải làm cho nền văn hóa đi sâu vào tâm lý quốc dân, đi vào cuộc sống mới. ●
Văn hóa phải sửa đổi tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ. ●
Văn hóa phải làm thế nào cho mọi người dân Việt Nam, từ già đến trẻ, cả đàn ông
và đàn bà, ai cũng hiểu nhiệm vụ của mình và biết hưởng hạnh phúc mà mình nên được hưởng. 1.
Một số nhận thức chung về văn hoá và quan hệ giữa văn hoá với các lĩnh
vựckhác a) Quan niệm của HCM về văn hoá
- 4 cách chủ yếu tiếp cận về văn hoá của HCM:
+ Tiếp cận theo nghĩa rộng, tổng hợp mọi phương thức sinh hoạt của con người; lOMoAR cPSD| 61591627
+ Tiếp cận theo nghĩa hẹp, đó là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng;
+ Tiếp cận theo nghĩa hẹp hơn, cũng chính là bàn đến các trường học, số người được đi
học, xoá nạn mù chữ, biết đọc, biết viết;
+ Tiếp cận theo “phương thức sử dụng công cụ sinh hoạt”.
- “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minhra
ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những
công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ
những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương
thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng
những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.” _ Hồ Chí Minh (8/1943) -> Quan
niệm văn hoá duy nhất theo nghĩa rộng.
b) Quan điểm của HCM về quan hệ giữa văn hoá với các lĩnh vực khác
+ Quan hệ giữa văn hoá với chính trị
Chính trị - kinh tế - văn hoá - xã hội được xem là 4 vấn đề quan trọng ngang bằng và luôn tác động lẫn nhau.
Khi Việt Nam còn là thuộc địa, trước hết phải tiến hành cách mạng giải phóng dân tộc,
giành độc lập dân tộc, thiết lập nhà nước của dân, do dân, vì dân -> Là sự giải phóng chính
trị, mở đường cho phát triển văn hoá.
Tuy vậy, văn hoá phục vụ nhiệm vụ chính trị; đồng thời mọi hoạt động của tổ chức và nhà
chính trị phải chứa đựng hàm lượng văn hoá.
+ Quan hệ giữa văn hoá với kinh tế
Văn hoá thuộc kiến trúc thượng tầng. Chỉ khi cơ sở hạ tầng của xã hội có kiến thiết, thì văn
hoá mới kiến thiết được và đủ điều kiện phát triển; có nghĩa là sự phát triển của kinh tế, xã
hội sẽ thúc đẩy văn hoá.
Tuy nhiên, văn hoá phải đứng trong kinh tế, sự khai sáng của văn hoá tác động tích cực trở lại kinh tế.
+ Quan hệ giữa văn hoá với xã hội Xã
hội thế nào văn hoá thế ấy.
Ví dụ, văn hoá, nghệ thuật của VN dẫu có phong phú thì cũng sẽ không phát triển được
dưới ách nô lệ áp bức.
Bởi lẽ, phải làm cách mạng giải phóng dân tộc, giải phóng chính trị đồng nghĩa giải phóng
xã hội, từ đó văn hoá mới có điều kiện phát triển.
- Về giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, tiếp thu văn hoá nhân loại
Bản sắc văn hoá dân tộc là những giá trị văn hoá bền vững của cộng đồng các dân tộc
VN; là thành quả của quá trình lao động, sản xuất, chiến đấu và giao lưu của con người VN. lOMoAR cPSD| 61591627
Ta có thể nhìn nhận bản sắc vhdt qua 2 lớp quan hệ:
+ Về nội dung, là lòng yêu nước, thương nòi; tinh thần độc lập, tự cường, tự tôn dân tộc….
+ Về hình thức, cốt cách vhdt là ngôn ngữ, phong tục, tập quán, lễ hội, truyền thống, cách cảm và nghĩ…
Bản sắc vhdt mang giá trị lớn và vô cùng quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ
TQ: phản ánh nét độc đáo, đặc tính dân tộc; là ngọn nguồn đi tới CNMLN.
Ví dụ: Âm nhạc dân tộc ta độc đáo; và với âm nhạc cổ điển cũng rất được cộng sản quý
trọng, có nhiều dòng suối tiến bộ chảy từ ngọn nguồn cổ điển ấy.
-> Dân tộc VN có trách nhiệm trân trọng, khai thác, giữ gìn, phát huy, phát triển những giá
trị văn hoá dân tộc; đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng từng giai đoạn lịch sử; triệt để
mọi di hại thuộc địa và ảnh hưởng nô dịch văn hoá đế quốc; tôn trọng phong tục tập quán,
văn hoá dân tộc ít người.
Tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại khi giữ gìn bản sắc vhdt. Tiếp biến văn hoá là quy luật
của văn hoá. -> “…Nghĩa là lấy kinh nghiệm tốt của văn hoá xưa và văn hoá nay, trau dồi
cho văn hoá VN thật có tinh thần thuần tuý VN để hợp với tinh thần dân chủ”. _ HCM
Chú trọng chắt lọc tinh hoa văn hoá nhân loại. -> “…Văn hóa của các dân tộc khác cần
phải được nghiên cứu toàn diện, chỉ có trong trường hợp đó mới có thể được nhiều hơn
cho văn hoá của chính mình”.
Mục đích của việc tiếp thu văn hoá nhân loại ở mọi mặt nhằm làm giàu văn hoá VN, xây
dựng phù hợp tinh thần dân chủ. Có cái gì hay, cái gì tốt là ta học lấy.
-> “Dân ta phải biết sử ta. Cho tường gốc tích nước nhà VN”.
-> Mối quan hệ giữa giữ gìn cốt cách văn hoá dân tộc và tiếp thu văn hoá nhân loại là lấy
văn hoá dân tộc làm gốc, là điều kiện, cơ sở tiếp thu văn hoá nhân loại.
2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của văn hóa a.
Văn hóa là mục tiêu, động lực của sự nghiệp cách mạng ●
Văn hóa là mục tiêu
Mục tiêu của cách mạng Việt Nam là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, độc lập dân tộc
gắn liền với chủ nghĩa xã hội.
➔ Vì vậy, cùng mới chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa nằm trong mục tiêu chung của toàn
bộ tiến trình cách mạng
Theo quan điểm Hồ Chí Minh, văn hóa là mục tiêu- nhìn một cách tổng quát:
+Là quyền sống, quyền tự do, mưu cầu hạnh phúc.
+ Là khát vọng của nhân dân về các giá trị chân, thiện, mỹ.
+ Là một xã hội dân chủ- dân là chủ và dân làm chủ- công bằng văn minh, ai cũng có cơm
ăn, áo mặc, ai cũng được học hành,... lOMoAR cPSD| 61591627
+ Là một xã hội mà đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân luôn được quan tâm và
không ngừng nâng cao, con người có điều kiện phát triển toàn diện.
HCM đã đặt cơ sở cho một xã hội phát triển bền vững với 3 trụ cột: +Bền vững kinh tế +Bền vững xã hội +Bền vững môi trường ●
Văn hóa là động lực
*Động lực là cái thúc đẩy cho sự phát triển
-Di sản HCM cho thấy động lực phát triển đất nước gồm:
+Động lực vật chất và tinh thần
+Động lực cộng đồng và cá nhân
+Nội lực và ngoại lực
-Trong tư tưởng HCM, động lực có thể nhận thức ở các phương diện sau:
+Văn hóa chính trị -> soi đường cho quốc dân đi
+Văn hóa văn nghệ ->nâng cao lòng yêu nước, lý tưởng, tình cảm,...
+ Văn hóa giáo dục ->diệt giặc dốt, xóa mù chữ,...
+Văn hóa đạo đức, lối sống -> nâng cao phẩm giá, phong cách lành mạnh cho con người,..
➔ Một động lực lớn thúc đẩy cách mạng phát triển vì đạo đức là gốc của người cách mạng,
mọi việc thành hay bại, là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách mạng hay không.
+Văn hóa pháp luật -> bảo đảm dân chủ, trật tự, kỉ cương, phép nước.
★ Từ đó ta thấy, con người vừa có đạo đức, trí tuệ, văn hóa, sức khỏe vừa là động lực xây
dựng CNXH, vừa là mục tiêu của sự nghiệp Cách mạng. HCM dạy: “ Vì lợi ích mười năm
thì phải trồng cây. Vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người” “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng
cho đời sau là một việc rất quan trọng và cần thiết”.
b. Văn hóa là một mặt trận
*Văn hóa được HCM đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội, tạo thành 4 vấn đề chủ
yếu của đời sống xã hội và các vấn đề này có quan hệ mật thiết với nhau. Bởi theo HCM,
chính trị, xã hội có được giải phóng thì văn hóa mới được giải phóng. Chính trị giải phóng
rồi sẽ mở đường cho văn hóa phát triển. Còn trong quan hệ với kinh tế, phát triển kinh tế
sẽ tạo tiền đề, điều kiện cho văn hóa phát triển thuận lợi.
Tư tưởng về mặt trận văn hoá và chiến sĩ văn hoá ở Hồ Chí Minh được hình thành từ những
năm 20 của thế kỷ XX tiếp tục phát triển qua các giai đoạn cách mạng. lOMoAR cPSD| 61591627
Nói đến mặt trận văn hóa là nói đến lĩnh vực hoạt động có tính độc lập, có mối quan hệ
mật thiết với các lĩnh vực khác, phản ánh tính chất cam go, quyết liệt của hoạt động văn hóa.
Nội dung mặt trận văn hóa phong phú:
+Đấu tranh trên các lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống,..
+Định hướng giá trị chân, thiện, mỹ của văn hóa nghệ thuật.
*MTVH là cuộc chiến đấu trên lĩnh vực văn hóa -> anh chị em văn nghệ sĩ là chiến sĩ-> có
nhiệm vụ phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.
*Yêu cầu của người “ chiến sĩ nghệ thuật”:
+Phải có lập trường tư tưởng vững vàng
+ Ngòi bút là vũ khí sắc bén trong sự nghiệp “phò chính trừ tà”
+Bám sát cuộc sống thực tiễn
+Phê bình nghiêm khắc thói xấu như tham ô, lười biếng, lãng phí, quan liêu,..
+Ca tụng chân thật người tốt việc tốt để làm gương cho chúng ta ngày nay và con cháu đời sau.
➔ Đó chính là “chất thép” của văn nghệ theo tinh thần “kháng chiến văn hóa, văn hóa kháng chiến”. vd:
*HCM tự nhận là “một người yêu chuộng văn nghệ chứ không phải là một nhà văn nghệ”.
Tuy nhiên, Người nhận xét về vai trò của văn nghệ thật sâu sắc. Người đã phát biểu cảm
tưởng bằng thơ khi đọc tập thơ chọn lọc Đường, Tống của “nghìn nhà thơ”.
“Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp,
Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông;
Nay ở trong thơ nên có thép
Nhà thơ cũng phải biết xung phong”.
*Ngày 3-2-1962 (tối 29 tết âm lịch), trong buổi chúc tết các nhà khoa học - kỹ thuật, văn
nghệ sĩ, Anh hùng lao động, Anh hùng quân đội, nhân sĩ..., Người “ra câu đối để các cụ,
các đồng chí đối lại:
Muốn cho xã hội đều xuân
Nhân sĩ phải là chiến sĩ”(17).
Đó chính là tinh thần của “kháng chiến văn hoá và văn hoá kháng chiến” c.
Văn hóa phục vụ quần chúng nhân dân
Tư tưởng HCM phản ánh khát vọng hạnh phúc của nhân dân -> Tư tưởng văn hóa của
Người cũng vì dân, phục vụ nhân dân. lOMoAR cPSD| 61591627 Theo Người: +
Mọi hoạt động VH phải trở về với cuộc sống thực tại của quần chúng\ +
Phản ánh được tư tưởng và khát vọng của quần chúng
Văn hóa phục vụ quần chúng nhân dân phải miêu tả cho hay, cho thật, cho hùng hồn. *Về viết: ●
phải trả lời được câu hỏi: Viết cho ai? Mục đích viết? Lấy tài liệu đâu mà viết? Cách viết như thế nào? ●
Viết phải thiết thực, tránh lối viết rau muống mà ham dùng chữ.
*Về nói: nói cho thấm thía, nói cho chắc chắn thì quần chúng thích hơn. ➔
Tóm lại “ từ trong quần chúng mà ra. Về sâu trong quần chúng”-> chiến sĩ văn hóa
phải hiểu và đánh giá đúng quần chúng. ➔ vd:
Ngày 7-10-1945, trong buổi khai mạc Phòng triển lãm văn hoá, Người nói đại ý: các hoạ
sĩ của ta đã cố gắng tìm mọi con đường đi. Nhưng tiếc rằng không muốn đi ở dưới đất mà
cứ muốn vụt lên trời: chất mơ mộng nhiều quá, mà cái chất thật của sự sinh hoạt rất ít. Thật
là một thế giới tiên. Người trần lên tiên có lẽ cũng thích thật. Nhưng nhìn mãi cái đẹp
không thay đổi rồi cũng nhàm chán, nhạt nhẽo và mới biết rằng: muốn tìm thấy sự thay
đổi, sự ham mê thật, phải trở về với cuộc sinh hoạt thực tại của con người”(19).
3. Quan điểm Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa mới
- Giai đoạn trước cách mạng tháng Tám năm 1945:
Năm 1943, Người đã có dự định xây dựng nền văn hoá dân tộc gồm 5 điểm lớn:
+ Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường
+ Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng
+ Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp liên quan đến phúc lợi của nhân dân
+ Xây dựng chính trị: dân quyền + Xây dựng kinh tế. -
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp: xây dựng nền văn hóa có tính dân tộc, khoahọc, đại chúng. -
Trong thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội: xây dựng nền văn hóa có nội dung xã hội
chủnghĩa và tính chất dân tộc.
=> Xây dựng một nền văn hóa toàn diện, giữ gìn được cốt cách văn hóa dân tộc, bảo đảm
tính khoa học, tiến bộ và nhân văn.
Quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hoá mới Việt Nam có sự vận dụng sáng
tạo và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin. Người quan tâm từ sớm, khi đang tiến hành cách lOMoAR cPSD| 61591627
mạng giải phóng dân tộc. Người chủ trương xây dựng nền văn hoá toàn diện, bao gồm văn
hoá, chính trị, kinh tế, xã hội. Đặc biệt Người nhấn mạnh những nét đặc sắc trong đạo đức
của nền văn hoá phương Đông. Thực chất tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hoá
Việt Nam có 3 mặt thống nhất với nhau.
Thứ nhất, đó là củng cố, bảo tồn, phát huy những giá trị văn hoá dân tộc.
Thứ hai,là khắc phục những thiếu hụt của văn hoá truyền thống.
Cuối cùng, là tạo ra những giá trị của nền văn hoá tương lai, hoàn thiện nhân cách, hướng
con người tới chân, thiện, mỹ.
*Trách nhiệm thanh niên
- Biết học tập và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại để làm phong phú hơn nền văn hóanước nhà.
- Có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc.
- Có ý thức tập thể, đoàn kết, phấn đấu vì lợi ích chung.
- Có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọngkỷ
cương phép nước, quy ước của cộng đồng; có ý thức bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái.
- Thường xuyên học tập, nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ thẩm mỹ vàthể lực.