Vận dụng quan điểm của Triết học Mác - Lênin về mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội vào việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở Việt Nam hiện nay | Bài tập lớn Triết học Mác Lênin

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN KHOA TRIẾT HỌC --- ---
BÀI TẬP LỚN KẾT THÚC HỌC PHẦN
MÔN: TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN Đề tài:
Vận dụng quan điểm của Triết học Mác-Lênin về mối quan hệ biện chứng giữa
tồn taị xã hội và ý thức xã hội vào việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở Việt Nam hiện nay Sinh viên : Nguyễn Thị Tú Anh Mã sinh viên : 2156030004 Lớp : Ảnh Báo Chí K41 Giảng viên : PGS.TS. Ngô Đình Xây HÀ NỘI – 11/2021 MỤC LỤC NỘI DUNG2
I. Cơ sở lý luận về mối quan hệ biện chứng giữa tồn taị xã hội và ý thức xã hội 2
1. Tồn tại xã hội là gì? Ý thức xã hội là gì? 2
2. Mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội: 2
II. Vận dụng quan điểm của Triết học Mác-Lênin về mối quan hệ biện
chứng giữa tồn taị xã hội và ý thức xã hội vào việc xây dựng đời sống văn hóa
tinh thần ở Việt Nam hiện nay 11
1. Đặc điểm của đời sống văn hóa tinh thần của Việt Nam hiện nay 12
2. Tính tất yếu xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội Việt Nam tinh thần của xã hội Việt Nam 13
3. Xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở Việt Nam TÀI LIỆU THAM KHẢO 19 1 NỘI DUNG
I. Cơ sở lý luận về mối quan hệ biện chứng giữa tồn taị xã hội và ý thức xã hội
1. Tồn tại xã hội là gì? Ý thức xã hội là gì? a. Tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội là khái niệm triết học dùng để chỉ sinh hoạt vật chất và những
điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội.
Tồn tại xã hội bao gồm các yếu tố, trong đó các yếu tố chính là phương thức
sản xuất vật chất, điều kiện tự nhiên – hoàn cảnh địa lý, dân số và mật độ dân cư,
trong đó phương thức sản xuất là yếu tố cơ bản nhất.
Phương thức sản xuất là cách thức làm ra của cải vật chất con người trong một
giai đoạn lịch sử nhất định. Điều kiện tự nhiên bao gồm điều kiện địa lý, khí hậu,
tài nguyên,…Điều kiện dân số gồm số lượng dân số, mật độ dân số, cơ cấu dân số
và tốc độ gia tang dân số. b. Ý thức xã hội:
Ý thức xã hội là khái niện triết học dùng để chỉ các mặt, các bộ phận khác
nhau của lĩnh vực tinh thần xã hội như quan điểm, tư tưởng tình cảm, tâm trạng,
truyền thống…của cộng đồng xã hội, mà những bộ phận này nảy sinh từ tồn tại xã
hội và phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn phát triển nhất định.
Cần thấy rõ sự khác nhau tương đối giữa ý thức xã hội và ý thức cá nhân. Các
ý thức cá nhân đều phản ánh tồn tại xã hội với mức độ khác nhau. Do đó, nó không
thể không mang tính xã hội. Song ý thức cá nhân không phải lúc nào cúng thể hiện
quan điểm tư tưởng, tình cảm phổ biến của cộng đồng, của một thời đại xã hội nhất
định thâm nhập vào nhau và làm phong phú nhau. 2
2. Mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội:
Mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội là sự cụ thể hóa vấn đề cơ
bản của triết học áp dụng vào xã hội. Trước C. Mác, quan điểm duy tâm cho rằng ý
thức có vai trò quyết định trong đời sống xã hội, còn quan điểm duy vật chưa đánh
giá được vai trò to lớn của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội. Khắc phục những
hạn chế đó, chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định: Tồn tại xã hội và ý thức xã hội
có mối quan hệ biện chứng, trong đó tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội nhưng
ý thức xã hội có tính độc lập tương đối so với tồn tại xã hội.
a. Vai trò quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội:
Công lao to lớn của C.Mác và Ph.Awngghen là phát triển chủ nghĩa duy vật
đến đỉnh cao, xây dựng quan điểm duy vật về lịch sử và lần đầu tiên giải quyết một
cách khoa học về vấn đề sự hình thành và phát triển của ý thức xã hội. Các ông đã
chứng minh rằng, đời sống tinh thần của xã hội hình thành và phát triển trên cơ sở
đời sống vật chất, rằng không thể tìm nguồn gốc của tư tưởng, tâm lý xã hội trong
bản thân nó, nghĩa là không thể tìm trong đầu óc con người mà phải tìm trong hiện
thực vật chất. Sự biến đổi của một thời đại nào đó cũng sẽ không thể giải thích
được nếu chỉ can cứ vào ý thức của thời đại ấy. C.Mác viết “…không thể nhận
định về một thời đại đảo lộn như thế căn cứ vào ý thức của thời đại ấy. Trái lại
phải giải thích ý thức ấy bằng những mâu thuẫn của đời sống vật chất, bằng sự
xung đột hiện có giữa các lực lượng sản xuất xã hội và những quan hệ sản xuất xã hội:.
Những luận điểm trên đây đã bác bỏ quan niệm sai lầm của chủ nghĩa duy tâm
muốn đi tìm nguồn gốc của ý thức tư tưởng trong bản thân ý thức tư tưởng, xem
tinh thần, tư tưởng là nguồn gốc của mọi hiện tượng xã hội, quyết định sự phát
triển xã hội và trình bày lịch sử các hình thái ý thức xã hội tách rời cơ sở kinh tế - 3
xã hộ. Chủ nghĩa duy vật lịch sử chỉ rõ rằng sự tồn tại xã hội quyết định ý thức xã
hội, ý thức xã hội là sự phản ánh của tồn tại xã hội, phụ thuộc vào tồn tại xã hội.
Mỗi khi tồn tại xã hội, nhất là phương thức sản xuất biến đổi thì những tư tưởng và
lý luận xã hội, những quan điểm về chính trị, pháp quyền triết học, đạo đức văn
hóa, nghệ thuật…sớm muộn sẽ biến đôi theo. Cho nên ở những thời kỳ lịch sử
khác nhau nếu chung ta thấy có những lý luận, quan điểm, tư tưởng xã hội khác
nhau thì đó là do những điều kiện khác nhau cửa đời sống vật chất quyết định.
Quan điểm duy vật lịch sử về nguồn gốc của ý thức xã hội không phải dừng
lại ở chỗ xác định sự phục thuộc của ý thức xã hội vào tồn tại xã hội, mà còn chỉ ra
rằng, tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội không phải một cách đơn giản trực
tiếp mà thường thông qua khâu trung gian. Không phải bất cứ tư tưởng, quản điểm
lý luận hình thái ý thức xã hội nào cũng phản ánh rõ ràng và trực tiếp những quan
hệ kinh tế của thời đại,mà chỉ khi nào xét đến cùng thì chúng ta mới thất rõ những
mối quan hệ kinh tế được phản ánh bằng cách này hay cách khác trong các tư tưởng ấy.
Như vậy triết học Mác – Leenin đòi hỏi phải có thái độ biện chứng khi xem
xét sự phản ánh tồn tại xã hội của ý thức xã hội.
b. Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội:
Khi khẳng định vai trò quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội, và ý
thức xã hội là sự phản ánh của tồn tại xã hội, phụ thuộc vào tồn tại xã hội, chủ
nghĩa duy vật lịch sử không xem ý thức xã hội như một yếu tố thụ động, trái lại
còn nhấn mạnh tác dụng tích cực của ý thực xã hội đối với đời sống kinh tế - xã
hội, nhấn mạnh tính độc lập tương đối của ý thức xã hội trong mối quan hệ với tồn
tại xã hội. Tính độc lập tương đối đó biểu hiện ở những quan điểm sau đây.
- Ý thức xã hội thường lạc hậu so với tồn tại xã hội: 4
Lịch sử xã hội cho thấy, nhiều khi xã hội cũ đã mất đi, thậm trí đã mất rất lâu,
nhưng ý thức xã hội do xã hội đó sinh ra vẫn tồn tại dai dẳng. Tính độc lập tương
đối này biểu hiện đặc biết rõ trong lĩnh vực tâm lý xã hội ( trong truyền thống tập
quán, thói quen…) V.I.Lênin cho rằng, sức mạnh của tập quán được tạo ra qua
nhiều thế kỷ là sức mạnh ghê gớm nhất.
Khuynh hướng lạc hậu của ý thức xã hội cũng biểu hiện rõ trong điều kiện của
chủ nghĩa xã hội. Nhiều hiện tượng ý thực có guồn gốc sâu xa trong xã hội cũ vẫn
tồn tại trong xã hội mới như lối sống ăn bám, lười lao động, tệ tham nhũng…ý
thức xã hội thường lạc hậu hơn sơ với tồn tại xã hội là do những nguyên nhân sau đây.
Một là, sự biến đổi của tồn tại xã hội do tác động mạnh mẽ, thường
xuyên và trực tiếp của những hoạt động thực tiễn của con người, thường xuyên
diễn ra với tốc độ nhanh mà ý thức xã hội có thể không phản ánh kịp và trở lên lạc
hậu. Hơn nữa ý thức xã hội là cái phản ánh tồn tại xã hội nên nói chung chỉ biến
đổi sau khi có sự biến đổi của tồn tại xã hội.
Hai là, do sức mạnh của thói quen, truyền thống, tập quán cũng như
do tính lạc hậu, bảo thủ của một số hình thái ý thức xã hội.
Ba là, ý thức xã hội luôn gắn với lợi ích của những nhóm, những tập
đoàn người, những giai cấp nhất định trong xã hội. Vì vậy, những tư tưởng cũ, lạc
hậu thường được các lực lượng xã hội phản tiến bộ lưu giữ và truyền bá nhằm
chống lại các lực lượng xã hội tiến bộ.
Những ý thức lạc hậu, tiêu cực không mất đi một cách dễ dàng. Vì vậy trong
sự nghiệp xây dựng xã hội mới phải thường xuyên tăng cường công tác tư tưởng,
đấu tranh chống lại những âm mưu và hành động phá hoại của những lực lượng thù
địch về mặt tư tưởng, kiền trì xóa bỏ những tàn dư của ý thức cũ, đồng thời ra sức
phát huy những truyền thống tư tưởng tốt đẹp. 5
- Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội:
Khi khẳng định tính thường lạc hậu hơn của ý thức xã hội so với tồn tại xã
hội, triết học mác xít đồng thời thừa nhận rằng, trong những điều kiện nhất định, tư
tưởng của con người, đặc biệt những tư tưởng khoa học tiên tiến có thể vượt trước
sự phát triển của tồn tại xã hội, dự báo được tương lai và có tác dụng tổ chức, chỉ
đạo hoạt động thực tiễn của con người, hướng hoạt động đó vào việc giải quyết
những nhiệm vụ mới do sự phát triển chín muồi của đời sống vật chất của xã hội dặt ra.
Khi nói tư tưởng tiên tiến có thể đi trước tồn tại xã hội, dự kiến được quá trình
khách quan của sự phát triển xã hội thì không có nghĩa nói rằng trong trường hợp
này ý thức xã hội không còn bị tồn tại xã hội quyết định nữa, Tư tưởng khoa học
tiên tiến không thoát ly tồn tại xã hội, mà phản ánh chính xác, sâu sắc tồn tại xã hội.
- Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội.
Khi khẳng định tính thường lạc hậu hơn của ý thức xã hội so với tồn tại xã
hội, triết học macxit đồng thời thừa nhận rằng, trong những điều kiện nhất định, tư
tưởng của con người, đặc biệt những tư tưởng khoa học tiên tiến có thể vượt trước
sự phát triển của tồn tại xã hội, dự báo được tương lai và có tác dụng tổ chức, chỉ
đạo hoạt động thực tiễn của con người, hướng hoạt động đó vào việc giải quyết
những nhiệm vụ mới do sự phát triển chín muồi của đời sống vật chất của xã hội đặt ra.
Khi nói tư tưởng tiên tiến có thể đi trước tồn tại xã hội, dự kiến được quá trình
khách quan của sự phát triển xã hội thì không có nghĩa nói rằng trong trường hợp
này ý thức xã hội không còn bị tồn tại xã hội quyết định nữa. Tư tưởng khoa học
tiên tiến không thoát ly tồn tại xã hội, mà phản ánh chính xác sâu sắc tồn tại xã hội. 6
- Ý thức xã hội có tình thừa kế trong sự phát triển của mình
Lịch sử phát triển đời sống tinh thần của xã hội cho thấy rằng, những quan
điểm lý luận của mỗi thời đại không xuất hiện trên mảnh đất trống không mà được
tạo ra trên cơ sở kế thừa những tài liệu lý luận của các thời đại trước.
Do ý thức có tính kế thừa trong sự phát triển, nên không thể giải thích được
một tư tưởng nào đó nếu chỉ dựa vào những quan hệ kinh tế hiện có, không chú ý
đến các giai đoạn phát triển tư tưởng trước đó. Lịch sử phát triển của tư tưởng cho
thấy những giai đoạn hưng thịnh hoặc suy tàn của triết học, văn học, nghệ thuật…
nhiều khi không phù hợp hoàn toàn với những giai đoạn hưng thịnh hoặc suy tàn
của kinh tế. Tính chất kế thừa trong sự phát triển của tư tưởng là một trong những
nguyên nhân nói rõ vì sao một nước có trình độ phát triển tương đối kém về kinh tế
nhưng tư tưởng lại ở trình độ phát triển cao. Thí dụ nước Pháp ở thế kỷ XVIII có
nền kinh tế phát triển kém nước Anh, nhưng tư tưởng thì lại tiên tiến hơn nước
Anh, so với Anh, Pháp thì nước Đức ở nửa đầu thế ký XIX lạc hậu về kinh tế,
nhưng đã đứng ở trình độ cao hơn về triết học. Trong xã hội có giai cấp, tính chất
kế thừa của ý thức xã hội gắn với tính chất giai cấp của nó. Những giai cấp khác
nhau kế thừa những nôi dung ý thức khác nhau của các thời đại trước. Các giai cấp
tiên tiến tiếp nhận nhưng di sản tư tưởng tiến bộ của xã hội cũ để lại. Thí dụ, khi
làm cách mạng tư sản trống phong kiến, các nhà tư tưởng tiên tiến của giai cấp tư
sản đã khôi phục những tư tưởng duy vật và nhân bản của thời cổ đại. Ngược lại
những giai cấp lỗi thời và các nhà tư tưởng của nó thì tiếp thu, khôi phục những tư
tưởng, những lý thuyết xã hội phản tiến bộ của những thời kỳ lich sử trước.
Giai cấp phong kiến các nước tây âu trung cổ ở thời kì suy thoái đã ra sức khai
thác triết học của platon và những yếu tố duy tâm trong hệ thống triết học của
arixtot thời kì cổ đại hy lạp, biến chúng thành cơ sở triết học của các giao lý đạo
thiên chúa; hoặc vào nửa sau thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX các thế lực tư sản phản 7
động đã phục hồi và phát triển những trào lưu triết học duy tâm, tôn giáo dưới
những cái tên mới như chủ nghĩa Canto mới, chủ nghĩa Tomat mới, v.v. để chống
lại phong trào cách mạng của giai cấp công nhân và hệ tư tưởng của nó là chủ nghĩa Mác.
Quan điểm của triết học Mác – Leenin về tính kế thừa của ý thức xã hội có ý
nghĩa to lớn đối với sự nghiệp xây dựng nền văn hóa tinh thần của xã hội chủ
nghĩa. V.I. Lênin nhấn mạnh rằng, văn hóa xã hội chủ nghĩa cần phải phát huy
những thành tựu và truyền thống tốt đẹp nhất của nền văn hóa nhân loại từ cổ chí
kim trên cơ sở thế giới quan macxit. Người viết: ‘’Văn hóa vô sản phải là sự phát
triển hợp quy luật của tổng số những kiến thức mà loài người đã tích lũy được
dưới ách thống trị của xã hội tư bản, xã hội của bọn địa chủ và xã hội của bọn quan liêu’’.
Nắm vững quan điểm trên đây của triết học Mác – Lênin về tính kế thừa của ý
thức xã hội có ý nghĩa quan trọng đối với công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay
trên lĩnh vực văn hóa, tư tưởng, Đảng ta khẳng định, trong điều kiện kinh tế thị
trường và mở rộng giao lưu quốc tế, phải đặc biệt quan tâm giữ gin và nâng cao
bản sắc văn hóa dân tộc, kế thừa và phát huy truyền thống đạo đức, tập quán tốt
đẹp và lòng tự hào dân tộc. Tiếp thu tinh hoa các dân tộc trên thế giới, làm giàu
đẹp thêm nền văn hóa việt nam.
- Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội trong sự phát triển của chúng.
Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội làm cho ở mỗi hình thái ý
thức có những mặt, những tính chất không thể giải thích được một cách trực tiếp
bằng tồn tại xã hội hay bằng các điều kiện vật chất. 8
Lịch sử phát triển của ý thức xã hội cho thấy, thông thường ở mỗi thời đại, tùy
theo những hoàn cảnh lịch sử cụ thể có những hình thái ý thức nào đó nổi lên hàng
đầu và tác động mạnh đến các hình thái ý thức khác. Ở Hy Lạp cổ đại, triết học và
nghệ thuật đóng vai trò đặc biệt to lớn; còn ở Tây âu trung cổ thì tôn giáo ảnh
hưởng mạnh mẽ đến mọi mặt tinh thần xã hội như triết học, đạo đức,nghệ thuật,
chính trị, pháp quyền. Ở giai đoạn lịch sử này thì ý thức chính trị lại đóng vai trò to
lớn tác động đến các hình thái ý thức xã hội khác. Ở Pháp nửa sau thế kỷ XVIII và
ở Đức cuối thế kỷ XIX, triết học và văn học là công cụ quan trọng nhất để tuyên
truyền những tư tưởng chính trị, là vũ đài của cuộc đấu tranh chính trị của các lực
lượng xã hội tiên tiến. Trong sự tác động lẫn nhau giữa các hình thái ý thức, ý thức
chính trị có vai trò đặc biệt quan trọng, ý thức chính trị của giai cấp cách mạng
định hướng cho sự phát triển theo chiều hướng tiến bộ của các hình thái ý thức
khác. Trong điều kiện của nước ta hiện nay, những hoạt động tư tưởng như triết
học, văn học nghệ thuật, v.v. mà tách rời đường lối chính trị đúng đắn của đảng sẽ
không tránh khỏi rơi vào những quan điểm sai lầm, không thể đóng góp tích cực
vào sự nghiệp cách mạng của nhân dân.
- Ý thức xã hội tác động trở lại tồn tại xã hội.
Chủ nghĩa duy vật lịch sử không những chống lại quan điểm duy tâm tuyệt
đối hóa vai trò của ý thức xã hội, mà còn bác bỏ quan điểm duy vật tầm thường,
hay chủ nghĩa duy vật kinh tế phủ nhận tác dụng tích cực của ý thức xã hội trong
đời sống xã hội. Ph.Ăngghen viết: ‘’Sự phát triển của chính trị, pháp luật, triết
học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật v.v. đều dựa trên cơ sở phát triển kinh tế. Nhưng
tất cả chúng cũng có ảnh hưởng lẫn nhau và ảnh hưởng đến cơ sở kinh tế’’.
Mức độ ảnh hưởng của tư tưởng đối với sự phát triển xã hội phụ thuộc vào
những điều kiện lịch sử cụ thể; vào tính chất của các mối quan hệ kinh tế mà trên
đó tư tưởng nảy sinh; vai trò lịch sử của giai cấp mang ngọn cờ tư tưởng; vào mức 9
độ phản ánh đúng đắn của tư tưởng đối với các nhu cầu phát triển xã hội ; vào mức
độ mở rộng của tư tưởng trong quần chúng. Cũng do đó, ở đây cân phân biệt vai
trò của ý thức tư tưởng tiến bộ và ý thức tư tưởng phản tiến bộ đối với sự phát triển xã hội.
Như vậy, nguyên lý của chủ nghĩa duy vật lịch sử về tính độc lập tương đối
của ý thức xã hội chỉ ra bức tranh phức tạp của lịch sử phát triển của ý thức xã hội
và của đời sống tinh thần xã hội nói chung; nó bác bỏ mọi quan điểm siêu hình,
máy móc, tầm thường về mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội.
c. Ý nghĩa phương pháp luận:
Do vật chất là nguồn gốc và là cái quyết định đối với ý thức cho nên để nhận
thức đúng đắn sự vật, hiện tượng trước hết phải xem xét nguyên nhân vật chất, tồn
tại xã hội để giải quyết tận gốc vấn đề chứ không phải tìm nguồn gốc, nguyên nhân
từ những nguyên nhân tinh thần nào. “ Tính khách quan của sự xem xét “ chính là
ở chỗ đó. Mặt khác, ý thức có tính độc lập tương đối, tác động trở lại đối với vật
chất, cho nên trong nhận thức phải có tính toàn diện, phải xem xét đến vai trò của
yếu tố tinh thần. Trong hoạt động thực tiễn phải xuất phát từ những yếu tố khách
quan và giải quyết những nhiệm vụ của thực tiễn đặt ra trên cơ sở tôn trọng sự thật.
Đồng thời cũng phải nâng cao nhận thức, sử dụng và phát huy vai trò năng động
của các nhân tố tinh thần, tạo thành sức mạnh tổng hợp giúp cho hoạt động của con
người đạt hiệu quả cao.
Không chỉ có vậy việc giải quyết đúng đắn mối quan hệ trên khắc phục thái độ
tiêu cực thụ động, chờ đợi bó tay trước hoàn cảnh hoặc chủ quan, duy ý chí do tách
rời và thổi từng vai trò của từng yếu tố vật chất hoặc ý thức.
II. Vận dụng quan điểm của Triết học Mác-Lênin về mối quan hệ biện
chứng giữa tồn taị xã hội và ý thức xã hội vào việc xây dựng đời sống văn hóa
tinh thần ở Việt Nam hiện nay 10
1. Đặc điểm của đời sống văn hóa tinh thần của Việt Nam hiện nay
Đời sống văn hóa tinh thần là toàn bộ những cái tư tưởng quan điểm những
tình cảm tâm trạng truyền thống của cộng đồng dân tộc Việt Nam mà hạt nhân là tư
tưởng của chủ nghĩa mác-lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh đường lối chủ trương của
Đảng chính sách pháp luật của nhà nước phản ánh lợi ích căn bản của nhân dân
nhằm phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ xã hội mới ở Việt Nam. Bắt nguồn từ
lý thuyết cách mạng của giai cấp công nhân là sự kế tục tư tưởng xã hội cao đẹp về
bình đẳng xã hội trong lịch sử tư tưởng của nhân loại, là sự vận dụng kế thừa phát
triển chủ nghĩa mác-lênin tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong điều kiện thực tiễn Việt
Nam đời sống văn hóa tinh thần bắt nguồn từ ý thức cách mạng của giai cấp vô sản
hình thành và phát triển trong cuộc đấu tranh chống lại chế độ cũ xây dựng xã hội
mới đồng thời đời sống văn hóa tinh thần ở Việt Nam hiện nay chính là sự kế tập tư
tưởng xã hội cao đẹp về bình đẳng xã hội trong lịch sử tư tưởng của nhân loại.
Đời sống văn hóa tinh thần ở Việt Nam hiện nay vừa mang tính khoa học tiên
tiến cách mạng và dân tộc việc xây dựng ý thức xã hội mới ở nước ta có tầm quan
trọng như là nhiệm vụ khó khăn và phức tạp, đó không phải là sản phẩm hình
thành một cách tự phát mạch chủ yếu là kết quả của hoạt động tự giác đòi hỏi sự
chủ động tham gia của đông đảo nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản,
Đội tiên phong cách mạng của giai cấp công nhân Việt Nam và nhân dân lao động
Việt Nam cũng như là Đội tiên phong của toàn thể dân tộc. Đảng cũng chỉ có thể
hoàn thành được sứ mệnh đó bằng cách làm cho hoạt động lãnh đạo trở thành một
quá trình trong đó có sự thống nhất giữa cải tạo xã hội và tự cải tạo chính mình.
Như vậy chúng ta có thể thấy rằng về cơ bản từ đặc điểm của đời sống tinh
thần hay là đặc điểm của ý thức xã hội đặc trưng của nền tảng tinh thần của xã hội
Việt Nam hiện nay đó là nội dung của đời sống văn hóa tinh thần. Xã hội chủ nghĩa
Việt Nam hiện nay chính là những cái quan điểm khoa học và cách mạng của chủ 11
nghĩa mác-lênin tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng cộng sản Việt
Nam những nội dung cơ bản thể hiện đặc trưng riêng của đời sống tinh thần của xã
hội mới - xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam bao gồm những nội dung mang tính nhân
dân tính dân tộc sâu sắc và tính thời đại nó phản ánh lợi ích căn bản của nhân dân
lao động, của toàn thể dân tộc Việt Nam và của nhân dân lao động yêu chuộng hòa
bình trên thế giới nó mang tính khoa học và nhân văn cao cả.
2. Tính tất yếu xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội Việt Nam tinh
thần của xã hội Việt Nam
Có thể khẳng định tính tất yếu của việc xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội
Việt Nam hiện nay nó bắt nguồn từ những vấn đề sau đó là xuất phát từ thực tiễn
phát triển nền kinh tế thị trường.
Định hướng xã hội chủ nghĩa xuất phát từ cuộc đấu tranh trong giai đoạn hiện
nay đặc biệt là toàn cầu hóa văn hóa đang diễn biến khó lường và có trình độ phát
triển cao hơn, lớn hơn muốn nô dịch, đồng hóa các quốc gia dân tộc nhỏ hơn trình
độ phát triển thấp hơn đặc biệt là về mặt văn hóa tư tưởng tinh thần. Các thế lực
thù địch sử dụng chiến lược diễn biến hòa bình bạo loạn lật đổ để chống phá Việt
Nam trên tất cả các lĩnh vực trong đó có lĩnh vực văn hóa tư tưởng và bản thân các
thế lực đó xác định là đấu tranh và chống phá.
Trên lĩnh vực tư tưởng lý luận là tông phá khẩu mở ra ít nhất nhưng lại không
hiệu quả cao nhất đặc biệt trong điều kiện cuộc cách mạng thông tin phát triển như
vũ bão mạng xã hội phát triển rất nhanh và trên hết là xuất phát từ sự đòi hỏi phải
thay đổi phương thức sản xuất tinh thần vận chuyển biến trong sản xuất nông
nghiệp là cầu sang Tây phương một phương thức sản xuất khẩu sang các phương
thức sản xuất công nghiệp xã hội chủ nghĩa. Những sự thay đổi của phương thức
sản xuất vật chất nó đòi hỏi phải thay đổi phương thức sản xuất tinh thần sự 12
chuyển đổi từ mạng xã hội thuộc địa nửa phong kiến với nền kinh tế nông nghiệp
lạc hậu sang thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và dần dần xác lập ngành công
nghiệp và hướng tới một nền công nghiệp hiện đại đòi hỏi bắt buộc cần phải thay
đổi về đời sống tinh thần trong các lập về ý thức xã hội mới cho phù hợp với tồn
tại xã hội mới. Hơn nữa chúng ta biết rằng Đảng ta luôn xác định đó là văn hóa
vừa là mục tiêu vừa là động lực của quá trình xây dựng Chủ nghĩa xã hội. Như vậy
tất cả những địa điểm ở trên chúng ta muốn chứng minh rằng là việc chúng ta xác
lập một chế độ xã hội mới Việt Nam quá độ lên Chủ nghĩa Xã hội bỏ qua chế độ tư
bản chủ nghĩa thì ngoài việc xác lập chỉ cần phải thay đổi phương thức sản xuất
tinh thần cho phù hợp với sự thay đổi của phương thức sản
3. Xây dựng đời sống văn hóa tinh thần ở Việt Nam
Xây dựng xã hội mới phải bắt đầu từ việc xây dựng đời sống vật chất của xã
hội mới những biểu hiện lệch lạc trong đời sống tinh thần ở xã hội Việt Nam
Thời gian qua có nhiều nguyên nhân từ những hạn chế trong công tác tư
tưởng nhưng không có nguyên nhân từ những kết quả toàn hạn chế trong việc xây
dựng nền kinh tế mới và nâng cao đời sống vật chất cho nhân dân. Những cách đó
xây dựng ý thức xã hội mới không phụ thuộc rất nhiều vào kết quả xây dựng nền
văn hóa mới, con người mới bởi vì chúng ta thấy là giữa kinh tế văn hóa con người
luôn có mối quan hệ kinh tế-văn hóa đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát
triển và trường tồn quốc gia dân tộc.
Hơn nữa từ trong bản chất văn hóa mang tính nhân văn trước được cái móng,
cái tốt cái đẹp được cộng đồng dân tộc sáng tạo lưu giữ truyền lại cho thế hệ sau
thành truyền thống văn hóa thành hồn thiêng dân tộc. Những truyền thống nào
được truyền tải vào các lĩnh vực chính trị đạo đức Pháp luật, Nghệ thuật, Nhân Văn
tạo thành môi trường văn hóa nuôi dưỡng đời sống tinh thần mỗi cá nhân và cả 13
cộng đồng. Chính vì vậy xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản
sắc dân tộc là nội dung cốt lõi trong đời sống tinh thần xã hội là nhiệm vụ quan
trọng trong sự nghiệp xây dựng xã hội mới hình thành cùng cố và phát triển.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là cơ sở vững chắc cho
sự phát triển ý thức xã hội chủ nghĩa một cách sâu rộng và phổ biến trong đông đảo
quần chúng của cách mạng xã hội chủ nghĩa là biến đổi căn bản quan hệ kinh tế
của xã hội tạo nên những biến đổi căn bản trong đời sống tinh thần của xã hội.
a. Quá trình xây dựng đời sống văn hóa tinh thần là quá trình kết hợp giữa xây và chống
Quá trình đời sống văn hóa tinh thần là quá trình xây dựng những quan điểm
những giá trị của xã hội mới trước hết đó là việc hình thành củng cố quan điểm
tình cảm quyết tâm xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
dưới sự lãnh đạo của Đảng ở cạnh đó phân trang bị cho cộng đồng những tri thức
mới của thời đại kinh tế thị trường hội nhập quốc tế đặc biệt là tri thức. Với cuộc
khoa học và công nghệ đã yêu cầu tiên quyết trong quá trình xây dựng xã hội hiện
nay đi cùng với nó rằng việc bồi dưỡng lý tưởng sống hoài bão ước mơ khát vọng
cống hiến đặc biệt đối với thế hệ trẻ ngoài ra cần đẩy mạnh việc xây dựng và phát
huy ý thức làm chủ trong nhân dân bồi dưỡng và phát huy lòng yêu nước Ý thức
người dân tộc và tinh thần đoàn kết dân tộc và ý thức pháp luật bảo vệ môi trường
nâng cao ý thức phòng chống tham nhũng lãng chi phí trước hết là trong đội ngũ
cán bộ Đảng viên hơn nữa sẽ rất ít xã hội mới nhắn tin được tăng cường hoạt động
lý luận nên truyền giáo dục vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa mác-lênin tư
tưởng Hồ Chí Minh làm cho hệ tư tưởng của Đảng trở thành nền tảng và kim chỉ
nam trong nhận thức hành động của toàn Đảng và nhân dân không biết việc xây
dựng bồi dưỡng kiến thức xã hội mới cần chống những biểu hiện cản trở sự nghiệp
xây dựng đó liên hệ tư tưởng đó là việc tập trung khắc phục tình trạng suy thoái về 14
tư tưởng chính trị trong một bộ phận cán bộ đảng viên với các biểu hiện như dao
động đại lý tưởng để mục tiêu gạch con đường phát triển của dân tộc . Cách mạng
và giá trị truyền thống của dân tộc thiếu thống nhất với các quan điểm chủ trương
của Đảng từ đó nói và làm không theo đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước
cảnh giác trước âm mưu và thủ đoạn diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch
không kịp thời và kiên quyết phản đối tranh anh mới ý kiến quan điểm sai trái bên
cạnh đó thì trong tâm lý xã hội cũng cần phải khắc phục những tập quán thói quen
truyền thống không phù hợp lạc hậu càng trở công cuộc xây dựng và bảo vệ xã hội.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nhắc nhở thói quen là truyền thống lạc hầu cũng là
kẻ được to gió lớn lần ngăn trở cách mạng tiến bộ vậy Vậy Chủ tịch Hồ Chí Minh
nhắc nhở đảng viên và cán bộ những căn bệnh sinh ra từ chủ nghĩa cá nhân cần
tránh như là bệnh tham lam bệnh lười biếng bệnh chỗ nào Bệnh thiếu thiếu danh
thiếu kỷ luật đầu óc hẹp hòi Nguyễn Văn Hiện nay thì chúng ta cần phải khắc phục
những biểu hiện tâm lý vốn được coi là hậu quả của nền kinh tế tập trung quan liêu
bao cấp đó là tâm lý thụ động trông chờ thì lại xin cho đối phó khắc phục tâm lý
của nền kinh tế tiêu nông sản xuất nhỏ lâu dài của lịch sử và hiện vẫn còn một tồn
tại là tâm lý là cầu kinh nghiệm chủ nghĩa tiện gỗ bị coi thường pháp luật và cả
những tâm lý muốn khá phổ biến ở những nước chịu ảnh hưởng của Nho giáo
nhưng tâm lý gia trưởng trong nam thanh nữ thần thứ ba kế thừa và đổi mới trong
quá trình xây dựng ý thức xã hội mới kế thừa và đổi mới trong quá trình xây dựng
ý thức xã hội mới để xây dựng ý thức xã hội mới nhận kế thừa một cách nhận
chứng và phát huy những giá trị truyền thống dân tộc đồng thời kế thừa những giá
trị mà nhân loại đã sáng tạo ra. Đảng ta đã chỉ rõ: Trong điều kiện kinh tế thị
trường và mở rộng ngoại giao quốc tế phải đặc biệt quan tâm giữ gìn và nâng cao
bản sắc dân tộc kế thừa và phát huy truyền thống đạo đức tập quán tốt đẹp và lòng
tự hào dân tộc tiếp thu tinh hoa các dân tộc trên thế giới làm giàu đẹp thêm nền văn
hóa Việt Nam. Ở đây chúng ta cần lưu ý là kế thừa theo quan điểm biện chứng bao 15
Hàm Tiêu cầu đổi mới quá trình kế thừa và phát huy truyền thống dân tộc cộng
đồng thời là quá trình truyền thống dân tộc tục đổi mới và nâng lên ở tầm cao mới
quá trình này cần được nhìn nhận một cách tổng thể trong điều kiện cụ thể ở Việt
Nam hiện nay lòng yêu nước nồng nàn lòng tự hào dân tộc là những giá trị tinh
thần truyền thống song trong điều kiện hiện nay mặc cần được thể hiện đa dạng
qua tinh thần cần cù sáng tạo ý chí quyết tâm vượt khó để cải tạo cuộc sống đưa
đất nước thoát khỏi tình trạng nghèo nàn lạc hậu tinh thần đoàn kết dân tộc phải
được thể hiện trong tinh thần đồng thuận trên cơ sở giải quyết hài hòa lợi ích cá
nhân với lợi ích cộng đồng Xóa bỏ mặc cảm về thành phần giai cấp dân tộc tôn
giáo vì một nước Việt Nam độc lập thống nhất dân giàu nước mạnh dân chủ công
bằng văn minh Ai Cập nhật ký của các giá trị truyền thống được xây dựng đời sống
tinh thần của xã hội mới cần tiếp thu có chọn lọc các giá trị tinh thần được du nhập
từ bên ngoài của nhân loại để không chỉ đáp ứng nhu cầu phát triển tinh thần xã hội
mà còn đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hiện nay nội dung
thơ và các nhiệm vụ cơ bản trong xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội Việt Nam
hiện nay Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội
bổ sung phát triển năm 2011 đã chỉ rõ tính chất xây dựng nền tảng tinh thần của xã
hội xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay là thực hiện nhiệm vụ xây dựng phát
triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc phát triển toàn diện
thống nhất trong đa dạng thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn dân chủ tiến bộ
làm đời sống xã hội trở thành nền tảng tinh thần vững chắc sức mạnh nội sinh quan
trọng của Phát triển để xây dựng nền văn hóa theo tư tưởng chủ đạo của cương lĩnh
thì cần phải tập trung vào một số nhiệm vụ sau:
Thứ nhất là kế thừa và phát huy truyền thống văn hóa tốt đẹp của cộng đồng
các dân tộc Việt Nam tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại ảnh hưởng và xây 16
dựng một xã hội dân chủ công bằng văn minh vì lợi ích chân chính và phẩm giá
con người với trình độ tri thức đạo đức giả lập thẩm mỹ ngày càng cao
Thứ hai xây dựng và phát triển con người con người là trung tâm của chiến
lược phát triển đồng thời là chủ thể của sự phát triển liên quan điểm cơ bản của
Đảng đặt ra và phát triển văn hóa hiện nay là cần phải tôn trọng và bảo đảm quyền
con người ngắn quyền con người với quyền và lợi ích của dân tộc đất nước và
quyền làm chủ của nhân dân ta phát triển giáo dục và đào tạo khoa học công nghệ.
Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định Giáo dục và Đào tạo phạm sứ mệnh nâng
cao dân trí đào tạo nhân lực bồi dưỡng nhân tài và phát triển nguồn nhân lực góp
phần quan trọng vào phát triển đất nước xây dựng nền văn hóa và con người Việt
Nam. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng Khoa học Công nghệ là quốc sách hàng
đầu đầu tư cơ sở Giáo dục và Đào tạo là đầu tư phát triển.
Thứ ba, tôn trọng tự do tín ngưỡng của nhân dân nên thực hiện chính sách
công bằng xã hội với mục tiêu. Vì con người giữ vai trò là động lực mạnh mẽ phát
huy mạnh năng sáng tạo của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc
do đó cần phải đảm bảo công bằng bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ công dân
kết hợp chặt chẽ hợp lý phát triển kinh tế với phát triển văn hóa xã hội thực hiện
tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển hài
hòa đời sống vật chất và đời sống tinh thần, không ngừng nâng cao đời sống của
mọi thành viên trong xã hội. Để đảm bảo sự công bằng xã hội cần phải tạo ra được
môi trường và điều kiện bình đẳng để mọi người được lao động có việc làm và
cách nhiệt tốt hơn có chính sách tiền lương và chế độ đãi ngộ tạo động lực để phát
triển điều tiết hợp lý doanh nghiệp trong xã hội khuyến khích làm giàu hợp pháp đi
đôi với xóa nghèo với những tín ngưỡng tôn giáo và là một nhu cầu của một bộ
phận đông đảo quần chúng nhân dân còn tồn tại lâu dài trong quá trình xây dựng
Chủ nghĩa xã hội đồng thời nó cũng có những giá trị tích cực nhất định trong đời 17
sống tinh thần của xã hội không cần phải tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tín
ngưỡng tôn giáo và không tín ngưỡng tôn giáo của nhân dân theo quy định của pháp luật. 18 TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Triết học Mác-Lênin (Giáo trình trung cấp lý luận Chính trị - Hành chính.
Những vấn đề cơ bản về chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (nhà
xuất bản chính trị - hành chính Hà Nội 2011)
2. Giáo trình triết học Mác – Lênin (NXB Khoa học xã hội 2018) 19